Mayanatup a Panagsarimadeng

ITI panagpalawag, nasken dagiti panagsarimadeng a maitutop ti pannakailugarda. Pudno daytoy uray no agpalpalawagka wenno makisarsaritaka iti maysa nga indibidual. No awan ti kakasta a panagsarimadeng, agparang a kasla agtantanawtawka imbes a mangyeb-ebkaska iti nalawag a kapanunotan. Ti mayanatup a panagsarimadeng tumulong a mamagbalin a nalawag ti palawagmo. Mausar pay dayta tapno agpaut ti pannakaipasagepsep dagiti kangrunaan a puntom.

Kasanom nga ikeddeng no kaanoka nga agsarimadeng? Kasano koma ti kapaut ti panagsarimadeng?

Panagsarimadeng iti Puntuasion. Nagbalin a napateg a paset ti naisurat a lenguahe ti puntuasion. Mabalin nga ipasimudaagna ti pagpatinggaan ti maysa a sentensia wenno maysa a saludsod. Kadagiti dadduma a lenguahe, mausar dayta a mangilasin kadagiti naadaw a sasao. Ipasimudaag dagiti dadduma a puntuasion ti relasion ti maysa a paset ti sentensia kadagiti sabali a paset. Ti maysa a tao nga agbasbasa nga is-isuna, makitana dagiti marka ti puntuasion. Ngem no agbasan iti napigsa agpaay kadagiti sabali, masapul nga iparipirip ti timekna ti kayulogan ti aniaman a puntuasion nga agparang iti naisurat a material. (Para iti kanayonan a detalye, kitaenyo ti Adalen 1, “Umiso a Panagbasa.”) No maliwayam ti agsarimadeng idinto ta isut’ kalikaguman ti puntuasion, mabalin a marigatan dagiti dadduma a mangtarus iti ibasbasam wenno agresulta pay ketdi iti pannakabalbaliw ti kayulogan ti material.

Malaksid iti puntuasion, ti wagas a pannakayebkas dagiti kapanunotan iti sentensia ti mangikeddeng no kaano ti mayanatup a panagsarimadeng. Naminsan a kinuna ti maysa a nalatak a pianista: “Saanak a nalalaing a mangtokar kadagiti nota no idilig iti adu a pianista. Ngem ti panagsarimadeng iti baet dagiti nota, ket, dita ti pakakitaan ti kinalaing.” Umarngi dayta iti panagpalawag. Ti mayanatup a panagsarimadeng nayonanna ti imnas ken kababagas ti material nga insaganam a naimbag.

No agsagsaganaka nga agbasa iti publiko, makatulong no markaam ti nayimprenta a material a basaem. Mangyugedka iti bassit a nakatakder a linia iti paset nga apagbiit a pagsardengam, nalabit panagsarimadeng laeng. Mangyugedka iti dua nga agassideg a nakatakder a linia no napapaut ti panagsarimadeng. No maisagudka iti dadduma a nausar a sasao ket maulit-ulit nga agsarimadengka iti paset a di rumbeng a pagsarimadengan, markaam iti lapis tapno agsisilpo dagiti amin a sasao a mangbukel iti narigat a paset ti sentensia. Kalpasanna, basaem dayta a paset manipud iti rugi agingga iti ngudo. Kasta ti ar-aramiden dagiti nasanay a pumapalawag.

Kaaduanna, saan a problema ti panagsarimadeng iti inaldaw a pannakisarita yantangay ammom dagiti ideya a kayatmo nga iyallatiw. Nupay kasta, no nairuamka nga agsarimadeng uray no di maikanatad iti kapanunotan, kurangto ti puersa ken kinabatad ti palawagmo. Adda dagiti singasing a pangparang-ayan iti Adalen 4, “Naannayas a Panagpalawag.”

Panagsarimadeng No Agbaliw ti Kapanunotan. No umallatiwka iti sabali a kangrunaan a punto, ti panagsarimadeng ikkanna dagiti agdengdengngeg iti gundaway a mangutob, makibagay, mangilasin iti panagbaliw ti direksion, ken tapno nalawlawag ti pannakaawat iti sumaganad a kapanunotan a maidatag. No kasano nga agdespasioka no agkurbaka iti sabali a kalsada, kasta met ti kinapateg ti panagsarimadeng no umallatiwka iti sabali nga ideya.

Ti maysa a rason no apay nga agap-apura ti dadduma nga agpalpalawag nga umallatiw iti sabali nga ideya a di agsarimadeng ket gapu ta adu unay a material ti saklawenda. Para kadagiti dadduma, ipalnaad dayta nga ugali ti inaldaw a panagsasaoda. Mabalin a kasta ti panagsasao ti amin nga adda iti aglikmutda. Ngem saan nga agbanag dayta iti epektibo a panangisuro. No adda ibagam a maikari a denggen ken maikari a laglagipen, ngarud masapul nga adda umdas a tiempom tapno mapagminarmo a silalawag dayta nga ideya. Laglagipem a nasken dagiti panagsarimadeng iti palawag tapno mayallatiw a sibabatad dagiti ideya.

No balabala ti gubuayan ti ipalawagmo, organisado koma ti materialmo tapno nabatad iti pagsarimadengam iti nagbabaetan dagiti kangrunaan a punto. No manuskrito ti basbasaem, markaam kadagiti paset nga agbaliw ti kangrunaan a punto a mapan iti sumaganad.

Dagiti panagsarimadeng no agbaliw ti kapanunotan ket masansan a napapaut ngem dagiti panagsarimadeng iti puntuasion​—ngem saan koma a napaut unay ta pabannayatenna ti palawagmo. No napaut unay, pagarupendanto a saanka a nakasagana ket kasla dimo ammo no ania ti sumaruno nga ibagam.

Panagsarimadeng kas Panangipaganetget. Ti panagsarimadeng kas panangipaganetget ket masansan a naiduma ti epektona, kayatna a sawen, daydiay maaramid sakbay wenno kalpasan ti maysa a sentensia wenno saludsod a nayebkas a buyogen ti kinapasnek. Ti kasta a panagsarimadeng ti mangted iti gundaway kadagiti agdengdengngeg a mangutob iti adda a kaibagbaga unay, wenno mangparnuay iti panangsegga no ania ti sumaruno. Saan nga agpapada dagitoy. Ikeddengmo no ania a pamay-an ti mayanatup nga usarem. Ngem laglagipem a dagiti panagsarimadeng kas panangipaganetget ket agaplikar laeng kadagidiay napateg unay a sentensia. Ta no saan, mapukaw ti pateg dagita a sasao.

Idi sipipigsa a nagbasa ni Jesus manipud iti Kasuratan idiay sinagoga ti Nazaret, epektibo ti panangusarna iti panagsarimadeng. Imbasana nga umuna ti annongenna manipud iti lukot ni propeta Isaias. Ngem sakbay nga inyaplikarna dayta, linukotna ti pagbasaan, sana insubli iti agserserbi, ket nagtugaw. Kalpasanna, bayat a sikikita kenkuana dagiti amin nga adda iti sinagoga, kinunana: “Ita nga aldaw daytoy a kasuratan a kangkangngegyo natungpalen.”​—Luc. 4:16-21.

Panagsarimadeng No Kalikaguman ti Kasasaad. Sagpaminsan, masapul nga agsarimadengka nga agpalawag no adda dagiti mangsinga. Ti ungor dagiti aglabas a lugan wenno ti agsangsangit nga ubing mabalin a singaenna ti pannakisarita iti bumalay a nasarakam iti tay-ak ti ministerio. No madama ti asamblea ket saan unay a nakaro ti pakaisturbuan, mabalin nga ipigpigsam ti timekmo ket ituloymo ti agsao. Ngem no nakaro ken napaut ti pakaisturbuan, masapul nga agsarimadengka. Total, saanto met laeng a dumngeg kenka dagiti adda iti tallaong. Isu nga usarem a sieepektibo ti panagsarimadeng, tapno matulongam dagiti agdengdengngeg a magunggonaan a naan-anay kadagiti naimbag a banag a kayatmo nga iyallatiw kadakuada.

Panagsarimadeng Tapno Urayem ti Reaksionda. Nupay ti palawagmo ket dina kalikaguman ti aktual a panagsungbat dagiti adda iti tallaong, nasken a palubosam nga iyebkas dagiti agdengdengngeg ti reaksionda, a saanda nga ipangpangngeg, no di ket iti panunotda laeng. No mangpataudka kadagiti saludsod a pagpanunotan dagiti agdengdengngeg ngem dika met agsarimadeng, mapukaw ti kinapateg dagita a saludsod.

Siempre, nasken ti panagsarimadeng, saan laeng a no agpalpalawagka iti plataporma no di pay ket uray no mangaskasabaka. Adda dagidiay kasla di pulos agsarsarimadeng. No kasta ti parikutmo, sipipinget nga ikagumaam a patanoren daytoy a kualidad ti panagpalawag. Maparang-aymonto ti pannakisaritam kadagiti sabali agraman ti kinaepektibom iti tay-ak ti ministerio. Ti panagsarimadeng ket kanito ti panagulimek, ket umiso unay ti pannakaibagana a ti panagulimek ket panagsarimadeng, mangipaganetget, mangawis iti atension, ken mangpabang-ar iti panagdengngeg.

Ti inaldaw a pannakisarita ramanenna ti panagsisinnukat kadagiti kapanunotan. Ad-adda nga imdengandaka dagiti dadduma no agimdeng ken interesadoka iti ibagbagada. Kasapulan nga umdas ti panagsarimadengmo tapno adda gundawayda a mangyebkas iti rikriknada.

Iti tay-ak ti ministerio, masansan a mas epektibo ti panangasabatayo no aramidentay a kasla makisarsaritatayo. Kalpasan ti panagkikinnablaaw, nadlaw dagiti adu a Saksi a nasaysayaat no pagminarenda ti suhetoda sada mangpataud iti saludsod. Agsarimadengda tapno adda gundaway ti tao a kasarsaritada a sumungbat, ket intonaranda no ania ti sawen ti bumalay. Bayat ti panagsaritada, ikkanda iti sumagmamano a gundaway ti bumalay nga agkomento. Pagaammoda nga ad-adda a matulonganda dayta a tao no maammuanda ti panangmatmatna iti banag a pagsarsaritaanda.​—Prov. 20:5.

Siempre, saan nga amin ket nasayaat ti reaksionda kadagiti saludsod. Ngem, saan a dayta ti nangatipa ken Jesus nga agsardeng iti umdas a kabayag tapno uray dagiti bumusbusor ket adda gundawayda nga agsao. (Mar. 3:1-5) Maparegtatay nga agpanunot ti tao a kasarsaritatayo no palubosantay nga agsao, ket kas resultana, mabalin nga ipalgakna ti linaon ti pusona. Kinapudnona, maysa kadagiti panggep ti ministeriotayo isu ti pananggutugot iti puso dagiti tattao babaen ti panangidatag kadakuada kadagiti nasken nga isyu manipud iti Sao ti Dios a masapul a desisionanda.​—Heb. 4:12.

Pudno a maysa nga arte ti panagusar iti mayanatup a panagsarimadeng iti ministeriotayo. No epektibo nga ipakattay ti panagsarimadeng, nabatbatad ti pannakayallatiw dagiti ideya ken masansan a napapautda a matandaanan.