RUKIB
Lungog iti uneg ti daga wenno gukayab nga adda wangawanganna iti rabaw. Ti sao a “rukib” naipatarus manipud Hebreo a meʽa·rahʹ (Ge 19:30) ken iti Griego nga speʹlai·on. (Jn 11:38) Ti Hebreo a chor wenno chohr kaipapananna ti maysa nga “abut,” a no dadduma umdas ti kadakkelna a mabalin a serken ti tattao. (1Sm 14:11; Job 30:6; 2Ar 12:9) Ti sabali pay a Hebreo a sao maipaay iti “abut” ket mechil·lahʹ.—Isa 2:19.
Adu ti rukib kadagiti apug a bato ti Palestina; kas pagarigan, adu ti nakabakab a rukib iti Bantay Carmelo ken iti aglawlaw ti Jerusalem. Mayanatup ngarud ti masansan a panangdakamat kadagita ti Kasuratan, a no dadduma iti piguratibo a kaipapanan. Nakalawlawa ti sumagmamano kadagita ta makalaon iti ginasut a tattao ken naaramat kas permanente a pagnaedan, kas idiay Petra, wenno naaramatda kas temporario a paglinongan, disso a pagitabonan, pagurnongan ti danum, kuadra, wenno kamalig. Adu ti nasapulan a kadaanan nga alikamen manipud kadagitoy nainkasigudan a paglinongan.
Dagiti rukib ket nagserbi a pagkamangan kadagiti tiempo ti peggad. Damo a nadakamat daytoy mainaig ken Lot ken ti dua nga annakna a babbai a nagnaed iti maysa a rukib kalpasan ti ipapanawda iti Zoar gapu iti buteng. (Ge 19:30) Idiay Makkeda lima nga agkakappon nga ar-ari nga Amoreo ti naglemmeng iti maysa a rukib tapno maitarayanda ni Josue, a dayta a rukib ti nagbalin a tanemda amin idi agangay. (Jos 10:16-27) Idi taltalawanda dagiti Filisteo kadagidi kaaldawan ni Ari Saul, naglemmeng ti sumagmamano nga Israelita kadagiti rukib. (1Sm 13:6; 14:11) Tapno malisianna ti pungtot ni Saul, nagkamang ni David iti maysa a rukib iti asideg ti Adullam ket nakikappon kenkuana sadiay ti “agarup uppat a gasut a lallaki.” (1Sm 22:1, 2) Idi kamkamaten manen ni Saul, naglemmeng ni David iti maysa a rukib iti let-ang ti En-gedi, ket ditoy a gineppas ni David ti pandiling ti lambon ni Saul idi “simrek . . . tapno umibleng.” (1Sm 24:1-15) Mabalin a dagiti kapadasan ni David kadagitoy dua a pasamak ti nakaigapuan ti panangputarna iti Salmo 57 ken 142, kas ipakita dagiti pauloda. Kalpasan a ni David napagbalin nga ari, nalawag a nagpaay ti rukib ti Adullam kas sentro ti militariana bayat ti maysa a kampania maibusor kadagiti Filisteo. (2Sm 23:13; 1Cr 11:15) Idi a ti nadangkes a Jezebel ginandatna a talipuposen amin a mammadto ni Jehova, pinakan ni Abdias ti 100 kadakuada nga aglemlemmeng idi kadagiti rukib. (1Ar 18:4, 13) Tinalawan met ni Elias ti unget ni Jezebel ket napan iti maysa a rukib idiay Horeb, ken sadiay nga immawat kadagiti nadibinuan a pammilin nga agsubli ken pulotanna ni Hazael kasta met ni Jehu. (1Ar 19:1-17) Gapuna, dagitoy a pagarigan ket umanay a mangpasingked iti insuratna a dagiti tattao nga addaan pammati “nagallaallada kadagiti . . . rukib ken kadagiti gukayab ti daga.” (Heb 11:38) Kalpasan ti adu a tawtawen, dagiti usok a tanem idiay Roma ket nagpaay kas pagkamangan iti uneg ti daga ken pagsasarakan dagiti maidaddadanes a Kristiano.
Masansan idi a kadagiti rukib ti pakaitaneman dagiti natay. Gapu ta nabato unay ti adu a paset ti Palestina, nakarigrigat ti agkali kadagiti pagitaneman. Ti maikadua a pannakadakamatna iti Biblia ket mainaig iti rukib nga adda iti Macpela idiay Hebron a ginatang ni Abraham sana inusar a pagitabonan, ken nakaitabonan amin da Sara, Abraham, Isaac, Rebecca, Jacob, ken Lea. (Ge 23:7-20; 25:9, 10; 49:29-32; 50:13) Ti pakalaglagipan a tanem ti gayyem ni Jesus a ni Lazaro ket “iti kinapudnona, maysa . . . a rukib.”—Jn 11:38.
Masansan a nagpaay dagiti rukib kas nakasaysayaat a kamalig, nangnangruna kadagiti tiempo ti peggad. Gapuna, tapno masalakniban dagiti apitda iti panangrubbuot dagiti Midianita idi kaaldawan ni Gideon, “inaramid ti annak ti Israel maipaay iti bagbagida dagiti disso a pagidulinan iti uneg ti daga nga adda iti bambantay, ken dagiti rukib ken dagiti lugar a narigat nga asitgan.” (Uk 6:2) Umasping iti dayta, dagiti Dead Sea Scroll nabatad a nailemmeng kadagiti rukib iti asideg ti Wadi Qumran, iti amianan a laud ti Natay a Baybay, tapno maitalimeng dagita, ket nagtalinaedda kadagita a di nagargaraw iti adu a siglo agingga a nangrugin a matakuatan dagita idi 1947.
Piguratibo nga Usar. Inakusaran ni Jesus dagiti agsuksukat iti kuarta a ti templo ket pagbalbalinenda “a rukib dagiti mannanakaw.” (Mt 21:13; Jer 7:11) Dagiti padto nga inlanad ni Isaias ken nailanad iti Apocalipsis ibagada nga ikagumaanto ti sumagmamano a tattao a lisian ti panangukom ti Dios, ti “kinanakaal-alinggaget ni Jehova,” babaen ti panaglemmengda “kadagiti rukib.” Ngem sigun ken Ezequiel, dagiti “rukib” a pagbalinenda a salindegda ket saanto a makasalaknib kadakuada iti panangukom ti Dios.—Isa 2:19-21; Apo 6:15-17; Eze 33:27.