Panangiyun-una iti Pagarian Idiay Alemania Kalpasan ti Gubat
Kas salaysayen ni Gertrud Poetzinger
Iti ania a prinsipio iti pangibatayantayo kadagiti desisiontayo iti panagbiag? Ti kasayaatan a mannursuro kadagiti isuamin, ni Jesu-Kristo, ti nagkuna kadagiti ad-adalanna a ‘birukenyo nga umuna iti Pagarian ti Dios.’ No dayta ti aramidenda, amin dagiti dadduma a bambanag ti maipaayto. (Mateo 6:33) Manipud pay ti kinaagtutubok naammuakon a ti panangipabaklaytayo kadagiti babantottayo ken Jehova, ti panangiwaragawag kadagiti ar-aramidna ken panangipangpangruna kadagiti intereses ti Pagarianna iti biagtayo ti pudpudno a ‘mangpabaknang kadatayo’ iti naespirituan a pamay-an. (Proverbio 10:22; Salmo 55:22; 71:5; 73:28) Daytoy sumaganad a personal a kapadasan manipud iti makaay-ayo a kapitulo iti panagbiagko iti mangidemostra iti daytoy a prinsipio.
KARRUGI idi ti 1945. Ti Gubat Sangalubongan II ti dandanin nga agpatingga idiay Europa. Ti Aleman a panagregget a makigubat ti agkakapuyen, ket ti kababalin dagiti tattao ken uray pay ti gobierno ti nagbalbaliwen. Imbes a kumitkitada iti panagballigida, adda ketdi iti pananginanama iti pannakaabak. Gapu itoy a rason iti panangparigatda kadagiti Saksi ni Jehova babaen kadagiti manangidadanes a Nazi ti bimmassit metten.
Maysaak kadagiti nagadu a Saksi a babbai a naiyakar manipud kampo konsentrasion ti Ravensbrück nga agtrabaho kas maysa a mayordoma iti pagtaengan dagiti opisiales a Nazi. Iti maysa a malem, sumagmamano a bulan sakbay a nagpatingga ti gubat, ti opisial nga SS nga isut’ pagaw-awirak kadagiti dua nga annakna ti immasideg kaniak a pribado idiay balayna. Ti naganna ket Kiener.
“Nangngegamon aya a dagiti Ruso iti agab-abantedan iti dumaya?” insaludsodna a silalamiis kaniak. Idi sinungbatak a nangngegakon, insaludsodna: “Ania ngay ti aramidem no umayda ditoy?” Sipeperrengak iti matana, simmungbatak: “Bueno, isuda dagiti kabusormi ket dakayo met dagiti kabusormi. Gapuna ania ngay ti pagdumaanna?” Wen, babaen iti kasta a kinatured tinulongannakami ni Jehova a makapagtultuloy nga agtakder a situtured kas Kristiano a neutral ken manangitandudo iti Pagarianna kadagidiay narigat nga al-aldaw.—Juan 15:19.
Ti Naballigi a Panagtalaw
Dagiti damdamag maipapan iti panagsanud dagiti Aleman ket saan a basta damdamag. Idi panagtapos iti Abril, inyurnos ni Kiener para ken baketna ken dagiti annakna a makapagtalaw nga agturong iti abagatan. Gaput’ panangikalikagumko imbaonnak a kaduada. Inikkannak ni Mrs. Kiener kadagiti pagan-anay a sibilian nga isuot tapno saan a mangted iti aniaman a panangipamatmat nga isu ket adda iti koneksionna iti organisasion a Nazi. Naglugankami iti maysa a trak a nagturong iti umamianan nga aw-away iti Bavaria, nga asidegen iti ayan dagiti Americano imbes a kadagiti Ruso.
Dayta ti damdamona unay a nakaadayoak manipud kadagiti kampo konsentrasion iti las-ud ti pito ket kagudua a tawtawen. Ngem saan pay idi a nagpatingga ti gubat, ket napalalo pay iti panagdanag. Bayat iti panagtartaray ti trak, maysa nga eskuadron dagiti pakigubat nga eroplano dagiti aliado iti nagsuek nga umay kadakami. Addaak idi idiay sango a kadua dagiti dua nga ubbing ken ti tsuper. Isut’ sigurado nga agsubli dagiti eroplano tapno rapiduenda ti trak babaen iti machine gun. Iti pusok, sigaganatak a nagkararag: “Jehova, total sinalaknibannakon agingga ita, pangngaasim ta dinak koma bay-an a matay itatta iti kastoy a pamay-an!”
Kas ninamnama, dagiti pakigubat nga eroplano iti nangaramid iti nalawa a panagsikko tapno lumabasda manen iti ngatuenmi. Imbaddek ti tsuper iti accelerator, ngem siempre awan ti pangnamnamaan a malumbaanna ti eroplano. Pagammuan, adda nagparang a maysa a bassit a kalsada nga agturong kadagiti kakaykayuan. Ti tsuper ti nangaramid iti maysa a napartak, a panagsikko iti dayta ket pinatarayna agingga iti kakaykayuan. Yantangay ta napuskol dagiti bulbulong, ti trak ket saan a makitan manipud iti ngato, ket linabasandakami lattan dagiti eroplano.
Adu pay dagiti kakasta a ngangngani ipapatay bayat iti gubat. Nupay kasta, ti panagpatingga ti gubat, nga immay sangapulo nga aldaw laengen kalpasan daytoy a pasamak, ti nangyeg kadagiti adu a kita dagiti karit.
Panangaywan kadagiti Daddadakkel a Responsabilidad
Ni Mrs. Kiener, dagiti annakna ken siak ti nagdagus a kadua ti sumagmamano kadagiti dadduma pay a refugees iti bassit a purok ti Mönchsdeggingen, nga asideg ti Nördlingen. Idi ti panaglalaban ti opisial a nagsardengen iti maysa a lawasen, isu ti pinakaammuak a siak ti pumanawen. Ti sungbatna ti siempre a maawatan a maysa nga addaan panaglagaw. Asino pay ngay ita ti mabalinna a mapagtalkan? Itan ti intero a pagilian iti maibusoren kadagiti Nazi ken kadagiti pamiliada. Ngem addaanak met kadagiti daddadakkel a responsabilidad. Gaput’ panagpatingga ti gubat umay met ti pannakasapul kadagiti Saksi ni Jehova nga mangreorganisar iti trabahoda a panangikaskasaba ti Pagarian. Ken padpadasek metten a biruken ni lakayko, ni Martin.
Tallo ket kagudua a bulan laeng iti panagasawami idi a ni Martin ti innalada ket kamaudiananna naibaon idiay kampo konsentrasion ti Dachau. Kaskasdi a kamaudiananna, siak met iti naaresto ket idi agangay naikabil iti kampo idiay Ravensbrück. Dua a tawenen nga awanen nangnangngegak manipud ken ni lakayko, ket siam nga atiddog a tawtawen iti naglabasen nanipud idi nagsinakami. Sibibiag pay ngata ni Martin? Ket no sibibiag, nasalun-at aya?
Ti Di Maliplipatan nga Aldaw
Immayen ti oras tapno siak ti pumanawen. Alas 4:30 idi iti agsapa. Ti pammigatko ket buklen ti sangailgat a nadagsen, nangisit a tinapay. Nangrugiakon a magmagna nga awan iti kuartak, awan dagiti kupon iti rasion nga agpaay iti taraon ken awan sansanikuana malaksid iti maysa a bassit a supot iti ubing nga ages-eskuela nga isut’ nangikabilak iti bassit a tinapay iti agsapa ken sumagmamano a personal a bambanag. Ti aldaw naglabas a siak ti adda iti kalsada nga agin-inut nga agturong idiay Munich, ti ili ni lakayko ken nalabit ti lugar a pakasarakak kenkuana no isu ket adda pay a biag.
Idi sumipngeten nasarakak ti bagik nga addaakon idiay ruar iti maysa nga purok. Adda idi iti curfew, ket imposible iti panangpalabas iti rabii iti ruar a di irisrisgo iti pannakaaresto. Gapuna pimmanawak iti kalsada ket nangrugiak nga agkararag: “Jehova, pangngaasim ta tulongannak. Kadagiti amin a tawtawen agserserbiak kenka, diak pay pulos nagtarigagay iti maysa a lugar a mapagiddaan iti maysa a rabii.” Idi a nalpaskon ti panagkararagko nagsubliak met laeng iti kalsada ket idi tumaliawak iti aglawlaw, kasla pareho pay met laeng dagiti isuamin a bambanag.
Idi umasidegakon iti purok, ti umuna a balay a nakitak ti addaan ti pader iti aglawlaw iti paraanganna. Manipud iti ruanganda makitak ti maysa a babai nga agtartrabaho idiay paraangan, ket nagsaludsodak kenkuana: “Di la mabalin a maibagam kaniak no adda ti lugar a mabalinko a pagpalabasan iti rabii ditoy?” Siak ti kinitana ket simmungbat a siaannad a masapul a mapanak idiay likudan iti balayda ket saludsodek ni lakayna, ta sumagmamano a tattao iti aggigian sadiay.
Iti nanglikawak idiay likudan ti balayda, simrekak iti uneg ket nakitak a naidasar iti sanguanan dagiti matmatak iti maysa a nagdakkel a pannangan dagiti espesial a taraon nga Aleman. Siam a tattao dagiti situtugaw iti aglawlaw iti lamisaan, a sisasaganan a mangan. Nagtakderak nga apagkanito sadiay a kasla naikuleng, ta diak pay nangnangan manipud pay laeng iti bigbigat. Ti ulo iti balay iti nangitangad kadagiti matmatana ket kunana a sititibker: “Bueno, saan ka la nga agtaktakder dita! Mabalinan ti sangapulo ti mangan kas met laeng ti siam!”
Ngem sakbay iti pannanganko, nupay kasta, sinaludsodko iti lalaki no mabalinko a palabasen ti rabii sadiay. Isut’ immanamong, ket impakita ni baketna kaniak iti maysa nga katre idiay ngato dagiti agdan nga adda iti pasilio. Nalagipko dagiti lallaki nga umarimbangaw iti uneg ti balay ngem impasigurok iti babai a nasayaat ti katre. Kalpasanna isu ti pimmanaw a mapan makimisa iti dayta a rabii.
Bayat iti pannangan, maysa nga agtutubo a balasang nga agtataeng met iti dayta met la a balay ti nakangngeg a sipapasnek iti panagpapatangmi, nga isut’ dagus met a nagturong iti maysa a pammaneknek maipapan iti Pagarian ti Dios. Narigat idi a maawatan nga eksakto no kasano iti panagrikriknana, ngem kalpasan iti apagkanito isu metten ti napan iti siledna.
Idi agangay nagsublin iti bumalay a babai ket inawisnak idiay kuarto a pagtutugawan. Impakitana kaniak ti maysa nga Elberfelder nga edision ti Biblia ti Aleman, nga addaan iti nagan ti Dios, a Jehova, iti adu a luglugar. “Innalak daytoy manipud iti maysa nga estudiante ti Biblia adu a tawtawenen ti napalabas,” kunana. “Maibagam aya kaniak no daytoy a Biblia ket umiso? Masansan a basbasaek dayta, ngem diak mismo a matartarusan dayta. Pangngaasim, dila aya mabalin nga ilawlawagmo kaniak maipapan dayta?”
Nakarabrabii idin, ngem ti panagpatpatangmi iti pimmaut aginggana iti kaunggan iti rabii. Idi ngangngani tengnga ti rabiin, ti agtutubo nga babai nga adda idi idiay panganan ti agdengdengngeg iti panagsarsaritami maipapan iti Pagarian ket isu ti timmipon a kaduami, a kunkunana nga isut’ di makaturog a mangpampanunot kadagiti bambanag a napagsasaritaanmi. Innayonna pay a kayatna ti mangted kaniak iti maysa a banag a makatulong iti panagdaldaliasatko. Ket iti dayta, pinaiggamannak iti 20 a marks—nagadun a kuarta dayta kadagidi nga al-aldaw.
Imbagak kadagiti babbai maipapan iti panagturongko idiay Munich ket kunak a kayatko ti makapagrubbuat a nakasapsapa unay iti sumaruno a bigat. Ti bumalay a babai ti nagsaludsod no ania ti oras a kayatko nga ibabangon, ket kunak kenkuana nga alas singko, numan pay dayta ket pasadon iti tengnga ti rabii. Ket idi agturongakon iti katrek nga adda idiay pasilio, siak ti inggawidna, a kunkunana: “Saanka a maturog idiay, umayka.” Isut’ nanglukat iti maysa a ruangan idiay pasilio, a nangipanayag iti nagpintas iti pannakadekorasionna a kuarto nga agpaay kadagiti bisita nga addaan kadagiti kurtina a lace ken nagpipintas nga ules iti maysa a naimeng a pagiddaan. “Ditoy iti pagturogam ita a rabii,” kunana.
Maysa a Nagpaiduma a Karit
Idi bumangonak iti alas singko iti sumaganad a bigat, ti babai ken ni lakayna ti addadan a situtugaw idiay kusina a sisasaganan iti pammigat nga agpaay kaniak. Kalpasan iti pannanganmi, innalana iti bassit a supot iti pageskuela ket pinunnona dayta kadagiti sandwiches. Kamaudiananna, isu ken ni lakayna iti nagtakder idiay paraangan iti balayda tapno makitada iti ipapanawko a pumaypayapayda aginggana a diak idan makita iti adayo.
Pinampanunotko ti kinapudno nga agarup 24 oras a nasapsapa pinanawak ni Mrs. Kiener, ti asawa ti opisial nga SS, a ngangngani awan material a balonko. Ti laeng adda idi kaniak isu ti determinasion a mangipangpangruna iti Pagarian ni Jehova ken pananggundaway iti kagunggun-odko a wayawaya nga agpaay iti dayta a pamay-an. Sakbay a nakagtengak idiay Munich, nupay kasta, ti balakad ni Jesus a biruken saan laeng nga iti Pagarian ti Dios no di ket kasta met ti “kinalintegna” iti makarit.—Mateo 6:33.
Iti tengnga ti malem, a nabannog ken nasakiten ti sakak, pinadpadasko ti makaala iti lugan iti maysa kadagiti trak nga Americano nga agkarkarga kadagiti dadduma a refugees nga agturong idiay Munich. Nagballigiak a namasardeng iti maysa, ket iti limitado unay a pagsasaok nga Ingles imbagak iti kalikagumko iti tsuper. Kunana a napunnon iti likudan, ngem mabalinko iti makipaglugan kenkuana idiay sanguanan, ket inawatko iti panangitukon.
Bayat nga umas-asidegkami idiay Munich, ti tsuper ti nangaramid ti sumagmamano a panagsardeng, a nangpaulog iti sumagmamano a pasaherona tunggal agsardeng. Ngem idi dandanikamin sumrek iti siudad, insikkona iti trak iti maysa a kalsada nga agturong idiay sakaanan iti bantay. Idi nadlawko daytoy, pinadpadasko nga inlawlawag kenkuana a kayatko ti agturong idiay uneg ti siudad. “Saan!” kunana. “Mapanta kadagiti bambantay.”
Idin madlawko nga amin dagiti dadduma a pasahero ti awandan. Pinadpadasko a lukatan iti ruangan ngem diak ammo no kasano iti pananglukat iti dayta. Ti kalsada ti agkawikawikaw nga agturong iti bantay, ket iti intero a dalan babaen iti killokillo nga Inglesko pinadpadasko nga ibaga iti lalaki a diak kayat ti makiraman iti aniaman nga adda iti panunotna. Ngem intultuloyna ti nagmaneho agingga a nakagtengkami iti bassit a tanap iti tengnga dagiti kakaykayuan. Insardengna ti trak ket rimmuar, nanglikaw a mapan iti ayanko iti trak ket linuktanna ti ruangan. Dimsaagak ket nagtakderak a sisasango kenkuana. Rinugianna ti panagsao no kasano kapintas iti aldaw ket anian a nagpintas a disso dayta ayanmi, ket awan iti makakitkita kadakami.
“Wen,” kunak, “maysa a nagpintas nga aldaw ken lugar, ket nalabit mabalin nga awan ti asinoman ditoy, ngem makitkitanata ni Jehova, ket ni Jehova ti . . . siak ken sika.” Ngem diak malagip ti sao nga Ingles a maipaay iti “panangdusa.” Gapuna inyatipak dagiti im-imak a sidadawel iti sanguanan dagiti ruprupana ket sipipigsa a nagikkisak kenkuana! Daytoy ti kasla addaan iti epekto, ta kaawatan a nagbalbaliw ti kababalinna. Isu ti nagsardeng bassit, nagpampanunot, ket kalpasanna pinagsublinakon iti trak. Awan sasao, nagturongkamin idiay sentro ti Munich, nga idiay simmardeng ket dinamagna no asideg metten dayta. Impasiguradok kenkuana nga asidegen. Linuktanna manen iti ruangan manipud iti ruar, ket naminsan manen nagtakderak a sangonsango kenkuana. Ita, nupay kasta, innalana ti imak ket kinunana: “Maysaka a nalinteg a babai. Ikararagannak, tapno ni baketko ket agbalin a matalek a kas met kenka.”
Dagdagus, rinugiak ti nagpayunir, ti pannakiraman iti amin-tiempo a trabaho a panangaskasaba idiay Munich. Pinadpadasko a makita dagiti adu kadagiti padak a Saksi inggat’ kabaelak tapno makatulong a marugian manen dagiti panaggigimong ken dadduma pay nga ar-aramidmi, yantangay immay amin nga aramid a maipaay iti panangipablaak iti Pagarian iti ginulo ti gubat ken ti pannakaidadanes.
Sibibiag ni Lakayko!
Di nagbayag kalpasan ti idadatengko idiay Munich, nasarakak a ni Martin ti pudno a sibibiag ken naimbag. Isut’ naiyakar idiay kampo a pagpatpatayanda idiay Mauthausen, Austria, ngem isu iti nakalasat. Agraman kadagiti agarup sangagasut a dadduma a Saksi, kasapulan ti panagurayna sadiay aginggana a maturpos dagiti papelesna. Dagitoy ti mangilasin kadakuada kas tattao nga indadanes ti panagturay ni Hitler. No awan dagiti kasta a papeles saan a posible ti pannakapagdaliasatda wenno ti makagun-od kadagiti nawadwad a kasapulan.
Kalpasan a naammuak maipapan iti situasion, personal a napanak iti kumander militar dagiti Americano idiay Munich ket kinunak: “Ni lakayko ti adda iti kampo konsentrasion idiay Austria, ket kayatko ti panangipatulodmo iti maysa a lugan sadiay tapno maisublin ditoy!” Ket kas nagbanagan dagiti bambanag, idi agangay ti kumander ti nangipatulod kadagiti dua a bus sadiay ket inyegna amin nga insubli dagiti Saksi.
Naipasango iti Baro a Karit
Itan naipasangoak manen iti sabali a karit. Itan agsubsublin ni lakayko! Ngem sadino ngay ti pagtaenganmi? Agtataengak idi iti maysa a bodega dagiti al-alikamen iti likudan iti maysa a balay, a matmaturog iti maysa a pagtugawan a nalikmut ti amin a remienta iti panaghardin. Kasapulanmi ti lugar a pagtaengan, ngem ammok kadagiti ad-adipen ni Jesus rebbeng nga ipangpangrunada ti Pagarian.
Gapuna iti kararag naikeddengko ti mangala ti maysa nga intero nga agmalmalem manipud iti panagpayunirko tapno agbirok ti maysa a lugar a mapagtaenganmi. Napanak iti autoridad dagiti Americano a mangtamtaming kadagiti balbalay ket nangalaak iti listaan dagiti apartment. Nangrugi iti nakasapsapa iti bigat iti dayta aldaw a napilik, napanko sinarungkaran amin dagiti adda iti listaan. Idi aglennek iti init nasarakak ti bagik nga agtaktakder ti sanguanan iti kaudian a balay nga adda iti listaan, kalpasan ti pannakaibaga laeng kaniak a, kas kadagiti dadduma, dayta ti saan a bakante. Ania ngay itan ti aramidek?
Nagkararagak ken Jehova maipaay iti tulong. Total, ammona no ania ti kasapulak ket aywananna dagidiay mangipangpangruna ti Pagarian. Nangalaak iti maysa nga agmalem manipud iti panagpaypayunirko ket awan iti aniaman a nabirokak. Idi kalpasan ti panagkararagko, kasla awan ti aniaman a nagbalbaliwan dagiti bambanag. Ngem adda panagtalekko ken Jehova, ti “Dumedengngeg ti kararag.” (Salmo 65:2) Gapuna ti kakaisuna laeng a banag nga aramidek isu ti agpatuloy ket agbirok iti sungbatna. Isu daytoy ti inaramidko, iti literal, ket sumagmamano laeng nga addang iti sanguanak nakitak iti tallo a babbai nga agpapatang ti igid ti dalan. Inasitgak ida, ket nagsaludsodak no mabalindak a maiturong iti maysa a bakante nga apartment.
Maysa kadagiti adda iti grupo ti timmaliaw ket kunana a sididiretso: “Di rummuarka ket agbirokka ti agpaay kenka!” Ti kinadursokna ti nangkellaat kaniak ngem napanunotko: ‘Nalabit isu daytoy ti sungbat! Mangrugiak manipud ditoy iti daytoy a pagsulian ket rugiak ti mapan agbalaybalay manen.’ Idi umuliak iti umuna a balay, pinagunik ti door bell ket maysa a babai ti nangkablaaw kaniak kadagiti sasao a: “Nalabit naggapuka kadagiti autoridad iti balbalay!” Ti numerona ti awan idiay listaak, nupay kasta. Siak ti kinuyogna iti maikadua a grado nga apartment ket linuktanna iti maysa a ruangan a nagturong iti maysa a nagpintas a kuarto nga addaan iti bassit a kusina iti ballasiw iti kuarto nga ayanmi—ken maysa a nakapimpintas a buya dagiti Bavarian Alps!
Dagiti Nabaknang a Bendision a Maipaay ti Kinamatalek
Siak ken ni Martin immakarkami iti dayta nga apartment. Manipud iti pangrugian, nupay kasta, dakami ti nagbalin nga okupado ti trabaho ti Pagarian. Intultuloyko ti panagpayunir, ket nagaramid ni Martin kadagiti urnos a mangbisita iti grupo dagiti Saksi nga adayo bassit manipud Munich tapno mapabilegna ida idiay iti naespirituan. Inaramidna dagitoy iti maysa wenno dua nga aldaw nga ekskursion nga agmaymaysa, yantangay ti panagdaliasat kadagidi ti medio narigat pay.
Naminsan, nagsubli ni Martin manipud iti maysa a panagdaliasatna bayat a siak met iti agrubrubbuat a maipaay iti panagserbi iti alas 9:00 t.b. Indawatna kaniak a siguraduek nga isut’ mangisagana iti nadalus a kawes ken aniaman pay a kasapulan agsipud ta isu ti pumanaw manen a maipaay iti sabali a panagdaliasat iti dayta a malem. Kunak a siak ti rummuar a mapan met agaramid kadagiti panagsarungkar ken mangidaulo kadagiti panangiyadal iti Biblia ket agsubliakto iti aldaw tapno isaganaan iti pangaldawan ken tulongan iti panagimpakena. Ti aldaw ti immay ken naglabas, ngem awanak sadiay; ken awan met dagiti nadalus a mediasna ken dadduma pay a bambanag a sisasagana para iti maletana. Immay ti alas kuatro ken napan, kalpasanna alas 8:00 t.r., ket kamaudiananna nagawidak iti alas 11 iti dayta a rabii a maragsakan kadagiti amin a napipintas a kapadasak a tinagiragsakko iti dayta a nagmalmalem. Kalpasanna dayta iti dimteng kaniak! Gapu ti ragsakko iti serbisio ken kadagiti makaparagsak a panangiyadalko ti Biblia iti dayta nga aldaw, nalipatak nga interamente ti maipapan ken ni Martin ken iti panagbiahena. Iti dayta, saanak pay la idi a sanay nga adda ni lakayko idiay balaymi!
Natural, ti kasta a di panagpampanunot ti saan a nagbayag. Ni Martin ti kanayon nga awan iti nakabaybayag, ket di nagbayag napalalon ti kinailiwko iti kaawanna. Gapu ti iliwko kenkuana, masansan a siak ti agsangsangit. Nupay kasta, gapu ta diak kayat a siak ti makita iti babai a kaserami malaksid iti dati a kinaragsakko, mapanak iti maysa nga kamposanto a di adayo idiay ayanmi, ket agtugawak iti maysa a pungdol ket idiayak nga agsangit. Irasrasonko: ‘Adu kadagiti dadduma a tattao ti umayda ditoy ket agsangit. Gapuna saanto a karkarna para iti asinoman no kasta met ti aramidek!’ Ngem ti panagsangsangit ti saan a talaga a nangparang-ay ti adda a kasasaad.
Nagadu dagiti nasasayaat a kapadasak a mangidadaulo ti 22 a panangiyadal ti Biblia kadagiti pampamilia iti maminsan iti kada lawas! Ngem kayatko a mairanud dagitoy a naimbag a bambanag a kaduak ni lakayko. Nagsubli ni Martin ket adda iti naimbag a salun-atna, ngem kaskasdi a dikami met makapagkadua. Gapuna inkararagko ken Jehova maipapan iti dayta a banag. Impakaammok iti leddaangko ken ni Kabsat Erich Frost, nga isu idi ti manangaywan iti panangaskasaba a trabaho idiay Alemania. Imbagak kenkuana a ti panagsubli ni lakayko ket kinaipapananna laeng iti pananglabak kadagiti medias ken karsonseliona. Impagarup siguro ni Kabsat Frost a parparegtaennak idi a kinunana a rebbeng a naragsakak no maaramidak met daytoy. Ngem saanak a napnek iti dayta a sungbat! Nupay kasta, siak ti nagibtur.
Di nagbayag, naawis ni Martin idiay Magdeburg tapno masanay a kas adipen kadagiti kakabsat, kas pannakaawag idiay kadagiti manangaywan ti sirkito. Idi panagleppas iti daytoy a panagsanay, inyanunsio ni Kabsat Frost nga isut’ addaan espesial a banag para ken ni Gertrud. Naawat dagiti bilin manipud hedkuarters dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn nga amin dagiti assawa nga adda iti serbisio ti panagpayunir ket mabalindan ti kumuyog kadagiti lallakayda iti panagbisita kadagiti kongregasion iti trabaho nga agdaldaliasat. Dagiti karkararagko ti nasungbatan manen!
Ti Itataliaw iti Nalikudan
No pampanunotek dagiti nagadu a kapadasak ken ni lakayko, kumbinsidoak a ti nailangitan nga Amami ammona dagiti bambanag a kasapulanmi ket awatenminto ida iti umiso a tiempo no pudno met laeng nga ipangpangrunami ti Pagarian iti panagbiagmi. Makitak metten nga dikami immaw-awat ti aniaman a banag a dikam talaga kasapulan.—Mateo 6:32.
Iti ngangngani 31 a tawtawen kalpasan ti gubat dinaldaliasatko ti intero a kalawa ti Alemania a kadua ni lakayko bayat iti panangbisbisitana ken panangtultulongna iti naespirituan kadagiti kongregasion Kristiano iti dayta a daga. Nanipud 1978, nupay kasta, siakon iti agtartrabaho iti sangalubongan a hedkuarters dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, Nueva York, a sadiay ti pagserserbian ni Martin kas miembro iti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova. Numan pay 72 añoskon, anian ti panagyamanko ken Jehova a kaskasdi nga adda pay met laeng nawadwad a pigsak—umdas a mangbusbos ti naan-anay nga aldaw iti serbisio ti Pagarian!
[Ladawan iti panid 26]
Sikakawesak iti uniporme ti pagbaludan bayat nga ay-aywanak dagiti annak ti opisial nga SS
[Ladawan iti panid 28]
Maysa a nakabutbuteng a panginanamaan: Mabalin nga agsubli dagiti eroplano tapno rapiduenda ti trak
[Ladawan iti panid 30]
Kaduak ni lakayko, ni Martin, tagtagiragsakek itan iti panangaskasaba a publiko ken kadagiti binalaybalay idiay Brooklyn, Nueva York