Panangibangon ti Naballigi nga Agsioman a Pamilia
ITI aldaw kasarna insigida a ni Felix nagbalin a maysa a naganak. Ti asawana addaan ti siete-años nga anak a babai manipud napalabas a panagasawana. Bayat a magmagnada a kaduana ti baro a siomanna a babai iti dayta nga aldaw, isut’ nakellaat a nakangngeg iti panagusarna iti dakes a sao ket siaasi a tinubngarna ti ubing a babai. Ti nakasaksakit a sungbatna ti nangkellaat kenkuana: “Saan a sika ti amak!” Kas maysa a Kristiano, kayat ni Felix ti makaibangon ti pamilia a mangidayaw Daydiay ‘pangalaan ti nagan ti amin a sangakabbalayan.’ Ngem, ita, isut’ naaddaanen ti pamalatpatan iti nabara nga emosion nga isut’ pakilangenanna iti baro a pamiliana nga agsioman.—Efeso 3:15.
Nupay kadagiti napalabas iti panagasawa manen dagidiay natayen ti asawada isut’ kangrunaan a makagapu iti panaglalaok dagiti pamilia, ti agpangpangato unay a kaadu ti diborsio kadagitoy “maudi nga al-aldaw” ti nangiturong iti aglaplapusanan a bilang dagiti agsioman a pamilia. (2 Timoteo 3:1-5) Apay? Agsipud ta ti agangay 80 porsiento kadagiti diborsiado—nga adu ti addaan annak—ti mangasawa manen. Mainayon pay, adda met ti panagasawa dagidiay addaan ti annak a naiyanak iti ruar ti kasamiento. Sigun iti Stepfamily Foundation, inton 1990 ad-adu a tattao idiay Estados Unidos ti pasetto iti maikadua a panagasawa ngem ti immuna—a pagbalinenna ti agsioman a pamilia a maysa kadagiti kangrunaan a kita ti sangakabbalayan! Ngem ti agsioman a pamilia ti addaan kadagiti naisalsalumina a problema.
Maysa a Naidaddaduma a Kasasaad
Nupay kadagiti umuna a panagasawa ti di kinanataengan ti asawa masansan maisitsitar a kangrunaan a gubuayan dagiti pakarigatan, kadagiti panagasawa manen ti kangrunaan a gubuayan ti maikukuenta kas ti panangpadakkel ti anak. Para iti baro a naganak, ti pananggun-odna ti ayat ken panagraem dagiti annak nga awanan ti natural a nakaisinggalutanna—a mabalin mamatmatan kas manangsinga—ti nagdakkelan a trabaho. Ti natural a naganak masapul a sursuruenna ti panangipakita ti ayat iti baro nga asawana a dina met ipupuera dagiti mismo nga annakna. Ket no ti agsioman a pamilia pagtitiponenna dagiti annak a nagdudumat’ seksoda wenno no ti asawa a lalaki maaddaan iti sioman a babai, adda pay kanayonan a panginanamaan ti karigatan: ti peggad ti seksual nga imoralidad. Maipadpadamag, a 25 porsiento kadagiti agsioman a pamilia ti addaan kadagiti immoral a seksual a relasion iti sangakabbalayan.—1 Corinto 6:9, 10.
Dagiti sioman, masansan pakidangadanganda met dagiti agsasaruno wenno agkakawing nga emosion—ti pannakailaksid, imon, sakit ti nakem ken susik no asino ti pangipaayanda ti panagtalekda. Ti nakalkaldaang a kapadasan ti diborsio wenno ipapatay ti maysa a naganak ti mamagbalin pay a narigrigat iti daytoy a pannakibagay. Nakalkaldaang, ipakita dagiti rekord a nasurok ngem uppat iti tunggal sangapulo kadagiti aglalaok a pamilia ti agtungpal iti diborsio iti las-ud ti umuna a lima a tawen. Kaskasdi, ti naballigi nga agsioman a pamilia ti mabalin a maibangon. Kasano?
Ti Pangibatayan a Pangtaming kadagiti Problema
“No saan a ni Jehova ti mangbangon ti balay, agbannogda a barengbareng dagiti mangbangon.” (Salmo 127:1) Ti panangipalubos ken Jehova a ‘mangbangon’ iti agsioman a pamilia kaipapananna ti panangiturong kadagiti panagregget tapno maaddaan iti pammendisionna babaen ti panangipangpangruna ti bilbilinna, prinsipiona ken balakadna. “Ti kakaisuna a banag a namagbalin a nagpaiduma kadakami,” impudno ni Felix, “isut’ panangipangpangruna ti Sao ni Jehova ngem iti rikrikna dagiti dadduma iti pamilia. Likliklikak ti panangibagbaga iti siomanko a babai ti opinionko kadagiti bambanag, ngem babaen panangusarko ti Biblia mapataud iti agpada a rikna a sadiay ti mabalinan a pagsabtan ti dua a kapanunotan.” Inusarna ti Biblia a ‘mangpalinteg kadagiti bambanag’ ken kas pagalagadan ti sangakabbalayan. (2 Timoteo 3:16) No makita dagiti annak nga uray dagiti dadakkelda agtultulnogda “iti balakad ni Jehova,” matarusandanto a ti natibker a prinsipio ti Ama, saan laeng a dagiti kapritso iti maysa nga agsioman nga Ama, ti mangiturturay ti sangakabbalayan.—Proverbio 19:21; 20:7.
Maysa a pagassawaan a tunggal maysa addaan ti tallo nga annak nga inyeg iti agsioman a pamiliada naaddaandat’ balligi gapu ta “dagiti annak talaga a nagreggetanda nga iyaplikar ti Biblia.” Kalpasan ti panagdakkelda, maysa kadagitoy nga ubbing ti nagsurat: “Idi adda panagtipon ti dua a pamilia, ti kangrunaan nga isyu ti nakalaklaka nga agbalin a sosial iti kababalinna imbes a naespirituan a sadiay ti turongna maisentro laeng iti panagtutunos imbes a ti panagserbi ken Jehova kas maysa a yunit ti pamilia.” Adu kadagiti naballigi a Nakristianuan nga agsioman a pamilia umanamongda a ti sekreto isut’ panagregget a maaddaan ti nasayaat a personal a pannakirelasion iti Dios babaen ti panangpadpadas a naimbag a suroten ti Saona.
Ti Pannakasapul ti Pannakaawat
Di nagbayag kalpasan ti pannakiasawa manen ni nanangna, ni 12-años a Marla nagbalin a nasuweng ken namin-adu daras pay a pimmampanaw iti balayda. Nainkalintegan ti panangidawat dagiti nagannakna ti panagtulnog ngem nalipatanda ti emosional a ramut ti problema. “Siak ken ni nanangko nakadekdekketkami,” inlawlawag ni Marla, “a kaslakami la agkabsat. Matmaturogkami iti maymaysa a katre. Ngem idi nga immayen ti agsioman kaniak, napukawkon daytoy a kinasinged. Dagus a nariknak a kasla awanen ti lugarko.” Wen, masansan iti agsioman dina dagdagus a maawatan no kasano ti kasla panangikkatna ti ayat iti siomanna iti natural a naganak kenkuana ket saanna nga ikaskaso ti emosional a riribuk a pinataud daytoy. Aniat’ kasapulan?
“Gapu iti pannakaawat,” kuna ti Proverbio 24:3, maysa a sangakabbalayan ti “mapasingkedan.” Ti pannakaawat ti kumita iti labes dagiti tigtignay wenno sasao tapno makitana dagiti rason dagita. Kas pangarigan, mabalin a maysa a sioman nga anak ti naadayo. Ngem apay? Saan ngata a gapu iti panagsuppiat iti kinamatalekna a mangraman ti rikriknana iti pimmusay a naganak? Ni managsirarak a ni Elizabeth Einstein, nga isu a mismo ket maysa met nga agsioman nga ina, insuratna iti librona a The Stepfamily: “Ti natural a naganak nikaanoman saan a masukatan—nikaanoman. Uray ti maysa a naganak a natayen wenno maysa a nangbaybay-a kadagiti annakna mataginayon ti napateg a lugarna iti biag dagiti annakna. Kas naammuak iti nabiit pay, ti sekreto iti panagsioman ket, dikay mangal-allukoy wenno mangpilpilit.” Kinunana a “dayta ti nalabit ruta nga agturong iti puso dagiti siomanyo.” Ti pannakaawat iti daytoy, ti agsioman a Kristiano padasenna a di mangnamnama ti “insigida nga ayat” wenno riknaen nga isu ti personal a linaksidda no daytat’ di mapasamak. Ngem saan a nalaka daytoy.
“Nairuamakon iti pannakailaksid malaksid ti manipud ti balasang ni lakayko,” insennaay ti maysa nga agsioman nga ina. “Ti panangilaksid manipud ken Amy pagbalinenna ti naraniag nga aldaw a nasipnget, nga ungaong ti maysa a napunno a puso.” Innayonna pay: “Dakkel pateg ni Amy kaniak. Ti panagballigik kas agsioman napateg.” Kaawatan, ti pannakailaksid nasakit. Kaskasdi ibalakad ti Biblia: “Saan koma a nadarasudos ti espiritum nga agpungtot, ta ti pungtot agsaad iti barukong dagiti maag.” (Eclesiastes 7:9) No ti maysa ket naingpis panagkudkudilna—nalaka a masaksaktan wenno arsagid—ket isu adda panagingpenna nga “agsaad iti barukongna,” a nalabit mangpataud kadagiti nadursok a sasao ken tigtignay.
Ngem, kasano, nga agkurri ti pannakaawat? Idi a ti sioman a babai ni Felix nagsao ti nasakit, malaglagipna a daytoy nga ubing ti nakadekdekket iti pimmusay nga amana. “Pudno ta kunam, saan a siak ti amam, ngem kayatko ti makigayyem, ken agbalin a naespirituan a kabsatmo,” ti mannakaawat a sungbatna. Gapuna, agbalinka koma a “masirib ti pusona”—ngem maigiddato met iti dayta sukayen ti ‘napuskol a panagkudkudil’!—Proverbio 16:21; 14:1.
Ti kinakurang ti kinapasig iti agsioman a pamilia masansan agturong iti kunkuna ti Biblia a “kinatangsit,” kayatna a sawen, “natangken panagul-ulona a kababalin” wenno ‘manangikalikagum kadagiti bambanag a naan-anay a di nainkalintegan ken panangipapilit kadagitoy a pulos di matawtawaran,’ kas panangikuna ti maysa a Hebreo a diksionario. Ti kasta a kinaimut mangpataud iti panaglaban. (Proverbio 13:10) “Nupay daytat’ nakarigrigat nga aramiden, pinadpadasko a di pampanunoten ti maipapan ti kabukbukodak laeng nga emosion,” impudno ti maysa a sioman nga anak a babai. “Idi inaramidko dayta, makitak metten ti panagrikrikna dagiti dadduma ket naaddaanak ti pannakipagrikna kadakuada. Addaanka pay met kadagiti rikrikna, ngem patpatanorem ti rikna a mangiraman kadagiti dadduma a tattao.”
Tapno mapatanor iti pannakipagrikna iti pada a tao iti agsioman a pamilia masapul a makikomunikarda! Innayon ti Proverbio 13:10: “Kadagiti adda ti pannakiuman adda ti sirib.” Dagiti regular a diskusion ti pamilia—“kadagidiay adda ti pannakiuman”—maparmekda dagiti parparikutda ken mangpartuat ti panagkaykaysa ti pamilia. Dagiti nagannak, nupay kasta, masapul nga agkaykaysada iti panagpanunotda bayat dagita kakasta a diskusion. Iti agangay, ti kinapinget kadagiti kasta a diskusion ti masansan mangiyeg kadagiti naimbag a bunga. Kitaenyo pay met dagiti dadduma a makatulong a suhestion iti panid 25.—1 Pedro 3:8.
Babaen ti “pannakiuman” uray dagiti manamnama a panagbiddut a seksual ti mataming a nainsiriban. Dadduma a nagannak sipaprangkesa a nakitongtongda kadagiti annakda sakbay iti pannakiasawa manen ken inusigda dagiti bambanag kas ti panagkawkawes dagiti babbai wenno panagug-ugalida iti aglawlaw ti agsioman nga amada ken iti agsioman a kabsatda ti ama wenno ina. Bayat a dumakdakkel dagiti annak, ti agtultuloy a diskusion ti masansan a kasapulan, a dagiti nagannak ti mangipakita ti umuna a panagregget, agsipud ta mabalin nga adda panagalikaka dagiti annak.
Inton Kasapulan ti Disiplina
Awan duadua ti kadelikaduan a banag iti panangibangon ti agsioman a pamilia isu ti panangtaming ti disiplina. Yantangay “ti kinamaag naikapet iti puso” ti maysa nga anak—agraman iti sioman—ti di agbaliw-baliw a disiplina ti nasken. (Proverbio 22:15; 13:1) Nakita ti maysa a Kristiano a ti baro a siomanna a babai ti nagbiag a silulukay ti napalabas. “Nakaan-annadak a mangitandudo ti urnos ti kinaulo,” kinuna ni Pat, nga iti agangay ti siomanna a babai nagbalin kasayaatan a gayyemna. “Kanayon a situtulokak a mangilawlawag kenkuana no apay, a pakisaritaan dagiti bambanag kenkuana, ngem diak pulos baw-ingen dayta para kenkuana no dina kayat. Nakaing-ingetak no maipapan kadagiti urnos ni Jehova.”
“Iti kaaduanna, agkurri ti disiplina,” kuna dagiti manangbalakad ti agsioman a pamilia a da Drs. Emily ken John Visher, “no laeng ti tao nga umaw-awat ti disiplina maseknan maipapan ti reaksion ken ti pannakirelasion iti tao a mangmangted ti disiplina.” Agingga a di mapatanor daytoy a singgalut, dadduma pinalubosanda ti natural a nagannak nga isu ti kangrunaan a manangdisiplina. Siempre, ti agsioman nga ama agtalinaed nga ulo ti sangakabbalayan, ngem ti panangikomunikar a silalawag ken baketna dagiti rason a maipaay iti disiplina, mabalin a palubosanna ti baketna nga aktual a mangipaannurot iti dayta. Sigun iti Kasuratan, agpadpada dagiti nagannak makaaramidda kadagiti mangdisiplina a ‘linlinteg.’ (Proverbio 1:8; 6:20; 31:1) Yantangay tunggal agsioman a pamilia ti naiduma, awan dagiti naipamaysa a pagalagadan no kasano ti panangdisiplina. Kaskasdi dagiti agsioman a nagannak rebbeng a ‘mangisuro kas adda a maiparbeng,’ a di met aglablabes iti panagriknada ken pagsimronen ti anak babaen ti pananginanama ti adu a panagbalbaliw iti apagbiit laeng. (Isaias 28:26-29; Colosas 3:21) Iti sabali a bangir, dagiti sioman masapul nga awatenda met ti disiplina. Ni Ester idi panawen ti Biblia ti natulnog iti ulitegna wenno agsioman nga amana a ni Mardokeo nga isut’ nangpadakkel kenkuana kalpasan ti ipapatay dagiti nagannak kenkuana. Ti panangdisiplinana ti nakatulong kenkuana a nagbalin nga ekselente a babai.—Ester 2:7, 15, 20.
No maminsan ti panangdisiplina ti agsioman a naganak ti mapakapuyan babaen iti panangpabor ti asawa iti natural nga anakna ket saanna nga impuersa ti kasta a disiplina. Maysa a Kristiano nga ina ti tallo, a nakiasawa manen, ti nangilawlawag: “Mariknam a kasla sika ti maliplipit ti nagbaetan dagiti dua a tattao nga inay-ayatmo unay.” Dikay koma liplipatan a ti pannakirelasionyo iti asawayo ti kangrunaan. Nupay no maminsan daytat’ nasakit, pagreggetanyo a lapdan a ti natural a panagayat ti umay iti nagbaetanyo a dua. Ni Abraham sisisirib a linapdanna iti asinoman kadagiti kameng ti sangakabbalayan a nangdadael ti pannakirelasionna ken Sara a baketna wenno nanglapped ti pannakaibanag ti nadiosan a pagayatan.—Genesis 16:1-6; 21:8-14.
Nupay ti maysa ket dina mabalin a marikna ti pareho a panagrikna maipapan iti sioman nga anak kas ti natural nga anakna, rebbeng nga agpadpada a matratoda nga awan panangidumdumana. Ti pamunganayan a prinsipio iti panangipaay kadagiti pangngeddeng ket: “Awan koma ti paboritom.” (1 Timoteo 5:21, Phillips) Nakalaklaka a palabsen dagiti biddut ti natural nga anak ti maysa ket padakkelen ti biddut iti sioman nga anak. Nasaysayaat laengen a pagsaritaan ti asawa a lalaki ken babai dagiti aniaman a dida pagkinnaawatan maipapan iti panangdisiplina nga is-isuda, a magtengan ti pangngeddeng a pagtunosanda iti dayta a pangngeddeng iti imatang dagiti annakda. Kalpasan iti idadakkelna iti naballigi nga agsioman a pamilia nga adda dua a benneg dagiti annak, ni Alesia, a 19 na itan, malaglagipna pay: “Ti importante kadagiti nagannak kaniak ti napamaysada iti disiplina. Ammomi nga uray no asino ti makin-anak kadakami madisiplinakami iti di umiso nga aramidmi. Dagiti pagalagadanda wenno panginanamaanda kanayon nga isu latta.”
Aganuskayo—Kasapulanna ti Nawadwad a Panawen
“Naim-imbag ti pannakalpas ti maysa a banag ngem iti rugina. Ket ti naanus iti espiritu naim-imbag ngem iti napusong iti espiritu.” (Eclesiastes 7:8) Nupay adu dagiti sumukon bayat iti assiwa a pangrugian a tukadna, dagidiay napinget masansan makitada a ti pamilia mangrugi met laengen a maparmekna dagiti parparikutda. “Kuna dagiti managsirarak nga abutenna ti uppat agingganat’ pito a tawen tapno agbalin a natibker ti baro nga agsioman a pamilia, tapno maaddaan iti rikna a ‘datayo,’ ” kuna ni autoridad a ni Elizabeth Einstein. Ti panangiyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia ti mabalin a mangpababa iti daytoy a panawen iti panagbalbaliw; nupay kasta, ti panagbalin a ‘naanus iti espiritu’ ti inkapilitan!
Ti natangsit wenno “agpapaimportante iti bagina a lalaki [wenno babai]” a pagarupenna nga ammonan nga eksakto no kasanot’ rebbeng a panagtignay ti pamilia, ken mangnamnama ti insigida a panagbalbaliw, “paltuadenna ti ringgor.” Dagiti nagduduma a padron ti panagbiag ti pamilia ken napipigsa nga opinion a pinabileg dagiti adu a tawtawen a kasta nga ugali ti saan nga agbalbaliw nga insigida. Nainsiriban no dikay ‘agkammatalek iti kabukbukodanyo a kinasirib’ wenno insigida a panagrikrikna, no di ket sipapakumbaba nga agpannuray iti panangiturong ken tulong ni Jehova.—Proverbio 28:25, 26, The New English Bible.
Dagiti Gunggona ti Balligi
Dagiti pannakaammo, kinasigo ken kapadasan dagidiay agsioman a pamilia ti mapabaknang babaen iti panaglaok dagiti nagduduma a nalikudan ti pamilia. Maysa a Kristiano nga ina kunana maipapan ti siomanna a babai: “Ninayonan ni Valerie ti pateg ti pamiliami. Sabali ti panangmatmatna kadagiti bambanag a no maminsan daytat’ mangpalawa kadagiti panangmatmatmi.” Ti pannakaisinggalut iti anak nga anakmo a natural ti maysa a banag, ngem ti panangpartuat iti kinasinged kadagidiay awan iti natural nga panagayatyo—no dayta nga anak ti nakapungtot kadakayo—ti iladladawan dagiti adu a naragsak nga agsioman kas maysa a “naisangsangayan a sagut.”
Nupay dagiti parikut ti nagdagsenda, ti pannakaukas kadagita ti mangpabara iti puso. Ti kasta a suot ti makapanday kadagiti importante a naespirituan a kualidad, kas ti panaganus, kinamannakaawat, pannakipagrikna ken panagsakripisio. “Naadalko no kasano ti panangtaming kadagiti situasion nga aginggat’ kabaelak ket ipalubos dagiti dadduma ken Jehova,” kuna ni Louise kalpasan ti panangpadakkelna ti tallo a siomanna. “Daytoy ti nakapatpateg a leksion. Natulongannak a nagbalin a nasaysayaat a naespirituan a tao. Mabigbigmo a no agserserbika ken Jehova saanka nga agmaymaysa a mangibakbaklay ti aniaman.”
Ti gunggona a pannakakita a ti pamiliayo mangdaydayaw iti Dios ti namagbalin kadagiti amin a panagregget a maikari iti dayta. Idi imbaga ni Ari David iti anakna no kasanot’ panangibangon ti templo a pakaidayawan ni Jehova, inikkanna met ti mabalin a kunaen kas tulbek iti panangibangon iti naballigi nga agsioman a pamilia. Kinunana: “Ni Jehova adda koma kenka, . . . ni Jehova ikkannaka iti kinasaririt ken pannakaawat, ken . . . masalimetmetam koma ti linteg ni Jehova a Diosmo. Iti kasta agrang-aykanto.”—1 Cronicas 22:11-13.
[Kahon iti panid 25]
AGPAAY KOMUNIKASION Tl PAMILIA
(1) Mangsapul ti maiyanatup a tiempo ken lugar a maipaay ti regular a panagsasarita maipapan kadagiti rikna.
(2) Amin padpadasenda koma ti agsao manipud puso ket iyebkas iti aniaman a sakit ti nakem wenno emosional a pannakapasakit. Ipakita a nalawag a dagiti rikna ti tunggal miembro ti napateg.—Job 33:3.
(3) Padpadasenyo nga idatag dagiti sasao kas ebkas ti rikna imbes a kas panangakusar. Kas pangarigan, “Idi sumangpetak nasakit ti riknak ken makaungetak a makakita nga awan pulos naginnaw kadagiti pinggan,“ imbes nga, “Awanen ti adda panangasikasona ditoy. Pudno a dakay amin ti naimut ken iresponsable.”—Colosas 4:6.
(4) Agbalin a naasi iti maysa ken maysa ket padpadasen ti pannakipagrikna kadagiti rikrikna ti dadduma.—Efeso 4:31,32.
(5) Mangaramid kadagiti praktikal ken rasonable a solusion, nga usigen dagiti aniaman a prinsipio ti Biblia a nairaman.
(6) Pagpatinggaen ti diskusion iti positibo ken makaparegta a komento a makatulong a mangpatanor iti ayat ti pamilia ken mangted ti tunggal kameng nga addaan pategda iti maysa ken maysa.—Efeso 4:29.
[Ladawan iti panid 23]
Dagiti nagannak a makiinnuman masansan maliklikanda dagiti parikut maipapan kadagiti siomanda