Kinaranggas!​—Dumakdakkel a Peggad Kadakayo

No mingmingminganyo ti kanon ti maysa a paltog nga ipatpaturong kadakayo ti maysa a nalawag nga agtigtigerger a tulisan, saanyo a kasapulan iti maysan a mangkumbinsir kadakayo a ti dumakdakkel a kinaranggas itatta ket maysa a pudno a peggad KADAKAYO! Ti pusoyo ti agkebkebbayo! Ti ling-etyo gapu ti nerbios ti agay-ayus a sibubulos! Gapu iti pannakatarantayo, nalabit pampanunotenyo no makaruarkay pay iti daytoy a situasion a sibibiag. Dayta nalamiis, awan pannakipagriknana a kanon ti paltog ti awan ikarkarina nga aniaman nga asi​—kasta met iti nakatadtadem a panangkita ti nakaiggem ti paltog! Ti maysa a nakapigpigsa, makakellaat unay a pamay-an dagiti kaudian nga estadistiko iti dumakdakkel a kinaranggas ti nakagteng met laengen KADAKAYO!

DIKAY aya makagin-awa a basbasaenyo laeng ti eksena a nailadawan iti ngato? Siempre, manamnama a nikaanoman dikayto aktual a mapadasan ti kasta a kapadasan, ken, tapno sigurado, awan naimbag a maipaayna iti kanayon a panagbuteng iti kasta a posibilidad. Maigiddato iti dayta, maysa a kinamaag no ikidemyo met dagiti matmatayo iti adda a mapaspasamak.

Kas mapakpakaammuan a tao sidadaankayo a mangadmitir nga agbibiagtayon kadagiti naranggas a panawen. Kaskasdi, mabalin a saankay unay a maseknan maipapan iti dayta la ketdi no dakay a mismo saanyo a mingmingmingan a situturong kadakayo ti kanon ti maysa a paltog. Ngem dagiti pudpudno a tsansa a maipasangokayo iti maysa nga aramid ti kinaranggas ti saan met koma a di ikankano.a Kadagiti lanlansangan ken kadagiti dadduma pay a luglugar a publiko itatta kadagiti adu a dagdaga adda a sidadaan a kanayon ti peggad ti pannakarames ken pannakakabil. Dagiti riribuk gapu iti politika ken patrabaho ti nalablabit a bumtakda iti kinaranggas. Ken adda met dagiti mainanama a panagbettak (numan pay nalabit nasayaat ti panggepda) a protesta a panagmartsa, agraman ti minamaag unay a panangdangran ti isuamin​—ti di mapakpakadaan a terorismo.

Ngem saan laeng a dayta. Iti pagtaengan, ti nasaknap a kinaranggas maibusor kadagiti kameng ti pamilia ti literal a mangipaganetget unay iti dayta kadakayo. Ti artikulo idiay Toronto Star, iti sidong ti subtitulo a “Rumangrang-ay a kinaranggas,” impadamagna nga idiay Canada “agarup 490,000 nga assawa a babbai ti makabkabil kada tawen.” Ken idiay Estados Unidos iti tinawen dua ingganat’ innem a milion nga assawa a babbai ti mabugbugbog ken kagudua milion a natataengan nga umili ti maikabkabil iti pannakamaltrato babaen kadagiti mismo a kabagianna. Ti dayta met laeng a daga, kuna ti National Center on Child Abuse and Neglect a “ti aktual a bilang dagiti maab-abuso ken maliwliwayan nga ubbing ti kada tawen . . . ti di kumurang 1,000,000.” Gapuna, kadagitoy nga al-aldaw, “nalablabit a mapapataykayo, madangranan wenno maatakar a pisikal iti pagtaenganyo babaen iti maysa a kabagianyo, ngem iti dadduma pay a paset ti kagimongan,” kuna ti maysa a sosiologo.

No inayonyo iti adda iti ngato ti agtultuloy nga umad-adu a bilang ti kinaranggas nga ar-aramiden agpadpada dagiti agbuybuya ken dagiti ay-ayam kadagiti paay-ayam, ti implano a panagngato dayta kadagiti programa ti TV, pelikula ken video cassettes, agraman ti kas kabayagen ti panawen a kinaranggas ti gubat ken dagiti rebolusion, nalabit mapampanunotyon no iti lubong ket pudno nga agmauyongen. Patauden dayta dagiti salsaludsod: Apay a nakarangranggas dagiti panawentayo? Kanayon kadi a kasta nanipud idi punganay? Wenno, imbes ketdi, adda kadi banag nga espesial a kinapateg kadagiti adda a makitkitatayo? Ket adda aya pamay-an a pakalasatan nga agturong iti kinaimbag ti kinamauyongen daytoy a panawen ti kinaranggas?

Ti sumaganad nga artikulo ti nairanta a mangsungbat kadagitoy a saludsod ken mangitudo iti banag a nasaysayaat. Manginanamakami a matulongannakayo a makagun-od iti nalawag ken balanse a panangmatmat iti daytoy dumakdakkel a peggad.

[Dagiti Footnote]