Relihion ken An-anito—Aggayyem wenno Agbinnusor?
IDI Sabado, Hunio 11, 1983, dagiti umili iti Java nga isla ti Indonesia agdardarasda a mapan kadagiti balbalayda, a siaaburido a mangselselsel kadagiti amin a rikki iti bobeda, tawtawa, ken ridridaw. Apay nga agbutengda? Nangrugin ti maysa a solar eclipse, ket nagdanag dagiti umili amangan no ti anniniwan ti eclipse ket umuneg iti balbalayda ket mangiyeg iti kalamidad.
Dagiti agnaed iti maaw-awagan iti rumangrang-ay a lubong ti masansan a mangan-annurot kadagita a pammati nga addaan iti kinaregta. Gapuna, iti sumagmamano a paset ti Africa, dagiti tattao liklikanda ti pannagna iti kainitan no agmatuon gapu ta “amangan no agmauyongdanto.” Dagiti annak maparitanda a mangan kadagiti itlog gaput’ buteng nga “agbalindanto a mannanakaw.” Dagiti nagannak saanda nga ipudno ti umiso a bilang dagiti annakda, ta “amangan no mangngegdaka dagiti mangkukulam nga agpangpangas ket alaenda ti maysa kadakuada.”—African Primal Religions.
Dagiti taga Laud agannayasda nga agkatawa kadagita nga ug-ugali kas maysa a panangipakita iti panagbuteng kadagiti an-anito, ti bunga iti ‘napaganuan a kinaignorante.’ Kaskasdi, dagita a pammati saanda a nakedngan laeng kadagiti di Kristiano. “Masarakanda kadagiti tattao iti amin a sangalubongan,” kuna ni Dr. Wayland Hand, propesor iti sarsarita ken pagsasao nga Aleman. Isu ken ti kapatadanna a ni Dr. Tally ket nakaummongdan iti ngangngani maysa a milion a pangarigan dagiti an-anito idiay laeng Estados Unidos.
Magagaran a makaammo iti gasatda, adu a makunkuna a Kristiano umumanda iti astrolohia—maysa kadagiti kadaanan a langa ti an-anito. Ken addaan panagusioso, dagiti pammati iti an-anito ti pasaray a makaawat iti suporta ken tulong dagiti relihiuso a papangulo. Kas pangarigan, iti maysa a nalam-ek nga aldaw idiay Nueva York, Enero 10, 1982, ti patriarka ti Eastern Greek Orthodox a ni Vasilios indauluanna ti maysa a Misa iti paraangan tapno selebraran ti Piesta iti Epiphany. Kalpasan dayta, inreport ti New York Post, nga isut’ nangipuruak iti nabalitokan a krus idiay East River ket imbagana kadagiti agbuybuya a ti umuna a makaisubli iti krus ket maaddaanto iti naimbag a gasat iti natda a paset ti panagbiagna.
Ngem agkasurotan ngata dagiti Nakristianuan a pammati ken an-anito? Maysa a mannurat ti naminsan a nakapaliiw: “Iti tanem ti pammati bumukarkar sadiay ti sabong ti an-anito.” Gapuna, saanyo kadi nga inanamaen a ti Nakristianuan a relihion ti mangbusor ken mangiwaksi iti panagbuteng iti an-anito?
Ti Relihion—Maiwaksina Kadi ti Panagbuteng kadagiti An-anito?
Ti pudno a relihion masapul nga iwaksina, ket idi umuna a siglo naaramidna dayta. Nupay dagiti immuna a Kristiano nagbiagda iti tengnga ti managan-anito a lubong ti Romano, inwaksida ti an-anito. Ngem kalpasan ti ipapatay dagiti apostoles ni Kristo, dagiti ulbod a narelihiusuan a sursuro, agraman iti an-anito, nangrugida a simrek iti kongregasion. (1 Timoteo 4:1, 7; Aramid 20:30) Maysa a grupo ti klero ti timmaud a, sigun iti libro nga A History of the Christian Church, nagtultuloy iti panagusar iti horoscopes ken panangsurot kadagiti dadduma nga an-anito. Kabayatanna dagita a popular nga ar-aramid ti nabigbig a “Nakristianuan.”
Ket itatta? Ti relihion kaskasdi a panuynoyanna dagiti kostumbre nga an-anito. Kitaenyo ti Suriname, nga idiay dagiti agkunkuna a Kristiano a katutubo iti Africa ti masansan a makita nga agus-usar kadagiti anting-anting para iti maipagarup a salaknib maibusor kadagiti dakes nga espiritu. Kuna ti maysa a managpaliiw: “Inaldaw a dagitoy a tattao agbiagda, manganda, agtrabahoda ken maturogda nga addaan buteng.” Minilmilion iti intero a lubong ti addaan iti umas-asping a buteng kadagiti “espiritu” dagiti natay. Maisuppiat iti manamnama, ti relihion ti masansan a nangiyadelantar iti kakasta a pammati iti an-anito.
Alaentay a pangarigan ti napasamak idiay Madagascar a puro iti Africa. Idi a rinugian dagiti misionero ti Kakristianuan ti mangisaknap iti pammatida, dagiti taga Madagascar ket nagsayaat ti panagtignayda ngem saanda a situtulok nga inibbatan dagiti natawidda a pammati. Aniat’ tignay dagiti iglesia? Kunaen ti Daily Nation, a pagiwarnak manipud Kenya: “Dagiti immuna a misionero ket napabus-oyda ken mannakibagayda ket inakseptarda daytoy a kasasaad.” Aniat’ resultana? Itatta, kagudua dagiti umili iti Madagascar ti nailista a kas Kristiano. Kaskasdi, kabutengda met dagiti “espiritu” dagiti natay nga ap-appo! Gapuna, kadawyan nga imbitaranda ti padi wenno pastor tapno bendisionan dagiti tultulang ti natay nga apoda kasakbayan a maitabon iti tanem ti pamilia. Wen, dagiti narelihiusuan a papangulo pinagtalinaedda ti kinaulbod a ti Dios, ti Diablo, dagiti natay nga ap-appo ti mabalin a mapasablogan, maang-angaw, ken mapasuksokan babaen iti panagngilin kadagiti ug-ugali nga an-anito.
Pudno met dayta idiay Sud Africa, nga idiay ket 77 porsiento iti populasion ti agkunkuna a Kristiano ken nangato ti bilang dagiti makimismisa. Kaskasdi, ti nakaugalian a relihion iti Africa, agraman iti panagbuteng iti natay nga ap-appo, ti agtalinaed kadagiti minilmilion a mannakimisa. Gapuna, kadagiti nakaad-adu a makunkuna a Kristiano a pagpagilian, ti relihion ket basta pammarang laeng. Kuskosam ti rabawna, ket makitam a dagiti kadaanan nga an-anito ket nagbiag ken rimmang-ayda.
Ti pudno a relihion, nupay kasta, ti mangiwaksi iti panagbuteng iti an-anito. Kasano? Ti tulbek ket isut’ pannakaammo. Pannakaammo iti ania? Ket kasano a magun-odanyo dayta?