Ti Pudno a Relihion Iwaksina ti Buteng​—Kasano?

NARIRIBUKAN dagiti autor a Briton a da Edwin ken Mona Radford. Kalpasan ti panangurnongda iti nasurok a dua ribo nga an-anito, nasarakanda ti isu met laeng a panagbuteng iti an-anito idiay Scotland, India, ken Uganda, ken kasta met idiay Central America. Nasdaawanda, ‘Aniat’ makaigapu iti daytoy?’ Ti mannurat a ni Robertson Davies napaliiwna a siuumiso: “Ti an-anito ket kasla addaan iti pakainagian kadagiti sumagmamano a pammati a nasaksakbay nga amang ngem dagiti relihion nga ammotayo.” Gapuna, ania a ‘sumagmamano a pammati’ kasakbayan ti Kinakristiano ti ramut dagiti an-anito?

Dagiti Ramut ken Sangsanga ti An-anito

Ti Biblia itudona iti daga ti Senar (ti lugar a nagbaetan iti karkarayan a Tigris ken Eufrates, a kamaudiananna naawagan iti Babilonia) a lugar ti nakaipasngayan dagiti ulbod a narelihiusuan a sursuro, agraman iti an-anito. Sadiay, “maysa a mannakabalin a mangnganup” a managan Nimrod ti nangrugi a nangibangon iti dakes ti pakasarsaritaanna a Torre ti Babel. Daytat’ mausar para iti ulbod a panagdaydayaw. Ni Jehova a Dios, nupay kasta, pinaayna dagiti plano dagiti managibangon babaen iti panangriribukna iti pagsasaoda. In-inut, ti panagibangon ket naisardeng, ket naiwarasda. (Genesis 10:8-10; 11:2-9) Ngem sadinoman ti nagindeganda, intugotda dagiti agpapada a pammati, kapanunotan, ken pakasarsaritaan. Ti Babel, nupay kasta, nagtalinaed a sentro ti ulbod a relihion, idin pinasaknapna pay ti akemna a kas ti ina ken mangay-aywan iti panagsalamangka, pammuyon, ken dagiti pammati iti an-anito, kas iti astrolohia. (Idiligyo iti Isaias 47:12, 13; Daniel 2:27; 4:7.) Gapuna, ti libro a Great Cities of the Ancient World ibagana: “Ti astrolohia ket naibasar iti dua a Nababiloniaan a kapanunotan: ti zodiac, ken ti kinadios dagiti nainlangitan a parparsua . . . Dagiti taga Babilonia ipagapuda kadagiti planeta dagiti impluensia a namnamaen ti maysa kadagiti bukodda a didiosen.”

Kasano nga inapektarannatayo daytoy a paspasamak idi ugma? Ti libro iti Biblia nga Apocalipsis ipakitana a maysa a sangalubongan, ulbod a narelihiusuan a sistema ti timmanor manipud kadagiti kapanunotan iti Babilonia idi ugma. Nagtultuloy nga adda agingga iti kaaldawantayo ket maaw-awagan iti “Babilonia a Dakkel.” (Apocalipsis 17:5) Siempre, ti panaglabas ti tiempo ken dagiti lokal a paspasamak ti nakaimpluensia kadagidiay orihinal a Nababiloniaan a kapanunotan. Ti dakkel a panagduduma iti relihion a maimatangan itatta isut’ resultana. Ngem no kasano a dagiti nagduduma a kaykayo ti masansan nga agtubo iti maymaysa a daga, kasta met ti nagduduma a relihion ken an-anito iti aglikmut ti lubong nairamutda iti maymaysa a daga​—ti Babilonia. Tapno iyilustrar, kitaentayo no kasano a ti maysa kadagiti pammati iti an-anito ket naipastrek kadagiti ngangngani isuamin a relihion iti lubong itatta.

Panagbuteng iti Natay​—Naibasar iti Ania?

Dagiti taga Babilonia namatida a maysa a naespirituan a paset ti tao ti makalasat iti ipapatay ti nainlasagan a bagi ket mabalinna ti agsubli a mangapektar kadagiti sibibiag para iti kinaimbag wenno iti kinadakes. Gapuna pinartuatda dagiti narelihiusuan a seremonia a binalabala tapno mangpatalna kadagiti natay ket maliklikan ti panagibalesda. Daytoy a pammati ket kaskasdi a sibibiag iti adu a dagdaga itatta. Idiay Africa, kas pangarigan, daytoy ket “ak-akmenna ti napateg a paset iti inaldaw-aldaw a panagbiag ti ngangngani tunggal . . . kagimongan.”​—African Religions​—Symbol, Ritual, and Community.

Uray dagiti agkunkuna a Kristiano kadagita a dagdaga ket naapektaran. Kas pangarigan, ni Henriette, maysa a 63-años a babae a katutubo iti Africa, inaminna: “Nupay no maysaak nga aktibo a miembro iti lokal nga iglesia a Protestante, kinabutengko dagiti ‘espiritu’ dagiti natay. Agnaedkami iti asideg ti sementerio, ket apaman a sumungad iti balaymi ti prosesion ti panagipumpon, riingek ti anakko ket arakupek iti nairut agingga a makalabas ti prosesion. No saan, ti ‘espiritu’ ti natay ti sumrek iti balayko ket lukobanna ti matmaturog nga ubing.”

Dagita nga an-anito agtultuloyda agsipud ta ti sursuro iti saan a matay a kararua agtalinaed iti Kakristianuan. Ipakita ti historia a dagiti Griego a pilosopo​—nangnangruna ni Plato​—inlawlawagna ti Nababiloniaan a kapanunotan ti kinawanan ipapatay. Iti sidong ti impluensiada, insurat ni John Dunnett, maysa a Briton a senior lecturer iti teolohia, “ti kapanunotan iti kinaawan ti ipapatay iti kararua dimteng a nangnangruna tapno sumrek iti Kristiano nga Iglesia.” Daytoy a Nababiloniaan a sursuro ti nagtultuloy a nangadipen kadagiti minilion iti panagbuteng iti an-anito.

Ti pudno a relihion, nupay kasta, iwaksina ti kasta a panagbuteng. Apay? Agsipud ta ti pudno a relihion ket saan a naibasar iti pammati a nagramut idiay Babilonia no di ket kadagiti sursuro a masarakan iti Biblia.

Ti Kararua Sigun iti Biblia

Ti umuna a libro ti Biblia ibagana kadatayo a ti tao nagbalin a kararua, maysa a sibibiag a tao. (Genesis 2:7) Gapuna no ti maysa a tao matay, ti kararua matay. Pinatalgedan ni propeta nga Ezequiel: “Ti kararua nga agbasol​—matayto.” (Ezequiel 18:4; Roma 3:23) Ti kararua matay ken saan nga agtultuloy a sibibiag kalpasan ti ipapatay. No di ket, kas iti kunaen ti Salmo 146:4: “Ti espirituna agpukaw, isu agpulang iti dagana; iti dayta met la nga aldaw dagiti pampanunotna mapukawda.” Ngarud, ti lecturer a ni John Dunnett ikonklusionna, ti kinaawan ipapatay ti kararua “agtalinaed a pammati a di masarakan iti Biblia.”

No awan ti di matay a kararua, awan met ti “espiritu” dagiti natay a mangbutbuteng kadagiti tattao iti daga. Ti pamuon iti an-anito a panagbuteng kadagiti natay ngarud ket agrugnay.

Ti Buteng Naibasar iti Pannakaallilaw

Ti panagbuteng kadagiti natay ket narigat a mapukaw. Apay? Agsipud ta dagiti nakabutbuteng a bambanag mapasamakda​—kas iti dayta a rabii idi a ti babai nga adda iti katengngaan ti edadna idiay Suriname nangngegna nga adda mangaw-awag iti naganna. Saanna nga inkankano dayta, ngem ti di makita nga “im-ima” idin ti nangsagid kenkuana, ket idi nga agkitakit iti dayta, ngangngani binekkel ti di makita a puersa. Nalabit agsiddaawkayo, ‘No dagiti “espiritu” dagiti natay ket saanda a sibibiag, ngarud asino ti makin-aramid?’ Manen, ti pannakaammo iti Biblia ti mangrunaw iti panangbuteng iti an-anito.

Ilawlawagna a dagiti dakes nga espiritu a puersa, a maaw-awagan ti demonio, ket addada. Dagitoy a demonio, nupay kasta, ket saanda a simmina a kararua. Anghelda idi ti Dios a nagrebelde ken nakidasig ken Satanas, nga “isut’ mangal-allilaw iti isuamin a lubong.” (Apocalipsis 12:9; Santiago 2:19; Efeso 6:12; 2 Pedro 2:4) Ipakita ti Biblia a dagiti demonio maay-ayoda iti panangallilaw, panangbutbuteng, ken panangparparigat kadagiti tattao. Ti salaysay idiay Lucas 9:37-43 isalaysayna a ti maysa a demonio inyegna ti maysa a baro “iti panagkissiw nga aglablabutab ti ngiwatna” ket pinarigatna iti sugsugat. Uray idi naiyeg ti ubing ken ni Jesus, “di sairo intublakna ket pinarigatna. Nupay kasta,” ituloy ti salaysay, “ni Jesus inungtanna daydi espiritu ket inagasanna daydi baro ket insublina ken amana.”

Makapainteres, ti Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature depinarenna ti an-anito kas “ti panagdaydayaw kadagiti ulbod a didiosen.” Gapuna, no agaramidkayo kadagiti kakasta nga an-anito, dakayo, a nalabit diyo am-ammo, parparagsakenyo dagiti “ulbod a didiosen,” wenno dagiti demonio! Dayta nga ulbod a panagdaydayaw ket serioso a panagsalungasing a maibusor ken Jehova a Dios.​—Idiligyo iti 1 Corinto 10:20 ken Deuteronomio 18:10-12.a

‘Paiturayankay iti Dios’​—Kastakayo Kadi?

Addaankayto kadi iti tured a tumallikud kadagiti demonio babaen iti panangiwaksi iti an-anito? Pudno, dagiti demonio ket mannakabalinda. Ngem kalpasan ti panangipakitana a kasapulan ti panagpilitayo iti panagserbi ken Jehova a Dios wenno kadagiti demonio, insaludsod ni apostol Pablo: “Napigpigsatayo aya ngem isu [ni Jehova]?” (1 Corinto 10:21, 22) Saan, saantayo a napigpigsa​—ngem laglagipenyo, uray met ni Satanas wenno dagiti demoniona! Iti kasumbangirna, dagidiay a demonio “agpigergerda” gapu iti butengda ken Jehova. (Santiago 2:19) Ngem ipaay ti Mannakabalin-amin a Dios ti salaknibna kadakayo no dawatenyo dayta. Ti mannurat ti Biblia a ni Santiago ituloyna a kunaen: “Paiturayankayo, ngarud, iti Dios; ngem makibakalkayo iti Diablo, ket isu agtalawto kadakayo.” (Santiago 4:7) Ti panagbutengyo iti an-anito ti pumanawto met.

Rinibribo iti aglikmut iti lubong ti naminsan a nagbibiag iti buteng ken pannakaadipen iti an-anito a kustombre ti makapaneknek itatta iti dayta. Ti Diablo nagtalaw manipud kadakuada! Iti ania a pamay-an? Laglagipenyo, ti kabusor ti panagbuteng iti an-anito ket pannakaammo. Kunaen ti Propesor a ni Rudolph Brasch, maysa nga eksperto iti namunganayan dagiti an-anito: “Dayta ket maipapan laeng iti edukasion​—a no ad-adu nga edukasion ti magun-od ti tattao, basbassit met nga an-anito ti magun-odanda.”

Gapuna, idi a ni Henriette, a nadakamat nga immun-una, inakseptarna ti awis dagiti Saksi ni Jehova a mangirugi iti libre a panagadal iti Biblia, di nagbayag naawatanna ti panangallilaw ti demonio. Dagiti gamat ti an-anito napukawna ti pigsada. Isu, ken dagiti rinibribo a kas kenkuana, napadasanda ti kinapudno dagiti sasao idiay Hebreo 2:15. Sadiay, ni apostol Pablo kunaenna a ni Jesus “luk-atan[nanto] dagidiay bayat iti amin a panagbibiagda addada a paad-adipen gapu iti buteng iti ipapatay.” (New International Version) Kas iti panangpukaw ti tropikal nga init iti agsapa iti nadagsen a linnaaw iti napuskol a kabakiran, ti lawag ti kinapudno iti Biblia iwaksina ti amin a panagbuteng iti an-anito.

Itatta, adu a dati a ‘mabutbuteng nga ad-adipen’ ti nangikkaten kadagiti anting-anting manipud kadagiti tengngedda ken dagiti kuentas a pangsalaknib kadagiti annakda. Ita, mariknada kas ken ni Isaac, a maysa a 68-años a dati nga albulario idiay Sud Africa. Kalpasan ti panagadalna iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova, kinunana: “Mariknak a nakaragragsakak unay ken nawaya agsipud ta saanakon a madagsenan babaen iti panagbuteng kadagiti espiritu.” Anian ti kinaumiso dagiti sasao ni Jesus: “Maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno luk-atannakayto”!​—Juan 8:32.

Wen, ti pudno a relihion maiwaksina ti buteng!

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 5]

Ti an-anito agsaknap iti sangalubongan manipud iti gubuayanna idiay Babilonia