Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa

◼ Sumagmamano nga iskolar ipapilitda a “tali” ti masapul maisukat iti “kamelio” idiay Mateo 19:24, a kunana: “Nalaklaka a lumsot ti maysa a kamelio iti abut ti maysa a dagum.” Ania a sao ti umiso?

Sumagmamano nga iskolar ti Biblia sibibiddutda a mangikonklusion a ti sasao ni Jesus ditoy ket orihinal a naisurat iti Aramaico. Ti Aramaico a sao kadagita a bersikulo (gam·la’ʹ) mabalin a kaipapananna ti “kamelio.” Depende iti konteksto, nupay kasta, mabalin met a maipatarus a “maysa a tali ken maysa a troso.” Ngem sigun ken Papias iti Hierapolis, nalabit a kapatadan ni apostol Juan, ni Mateo insuratna nga orihinal ti salaysayna iti Ebanghelio iti Hebreo, saan nga iti Aramaico, ket kalpasanna impatarusna iti Griego. Ti sao a Hebreo para iti kamelio (ga·malʹ) ket dakkel ti nakaidumaanna manipud iti sasao a naipatarus a tali (cheʹvel) wenno sintas (‘avothʹ), ket masigurado a pinili ni Mateo ti umiso a termino a Griego.

Ti kadaanan ken pinakamapagtalkan a manuskrito a Griego (Sinaiticus ken Vatican No. 1209) addaanda iti sao a kaʹme·los, a kayatna a sawen kamelio. Daytoy met laeng a sao ti nausar idiay Mateo 23:24, a sadiay bassit ti panagduadua a “kamelio” ti nadakamat.

Kadagiti adu a siglo sumagmamano ti nangpadpadas a mangpalukneng iti makasair a hyperbole wenno piguratibo a sasao ni Jesus. Sumagmamano pay ti nangagaw iti wayawaya ti nasantuan a teksto. Nanipud idi agarup maikalima a siglo, ti umasping a sao a kaʹmi·los ket nasarakan iti daytoy a teksto iti sumagmamano a manuskrito a Griego. Daytoy karkarna a sao kaipapanaanna ti “tali, kable ti barko.” Sigun iti A Greek-English Lexicon of the New Testament da Arndt ken Gingrich, dayta ket “awan lugarna iti NT [New Testament].” Dagiti iskolar a Griego a da Wescott ken Hort ipabasolda daytoy a panangsukat iti agkunkuna a Kristiano idi maika-lima a siglo a ni Cyril iti Alexandria, a nangipapilit a ti sao nga inaramat ni Mateo (kaʹme·los) mabalin a kaipapananna ti maysa a kable, a kunkunana: “Nakaugalianen dagiti sanay iti panagdaliasat iti baybay nga awagan dagiti napuspuskol a kable a kas ‘kamelio.’” Kaskasdi, maipapan iti daytoy a kapanunotan kunaen da Wescott ken Hort: “Talaga a biddut dayta.”

Ti kapanunotan iti maysa a dakkel a kamelio a mangpadpadas a lumsot iti mata ti nakabasbassit a dagum a pagdait “ikkanna ti raman ti aglablabes a panagsao iti Dumaya,” sigun iti maysa a reperensia. Kinapudnona iti panangisalaysay dagiti sumagmamano nga indibidual a naam-ammo manen gapu kadagita a kinasirib a kasla maaramidda ti imposible, ti The Babylonian Talmud kunaenna: “Palusotenda ti elepante iti mata ti dagum.” Gapuna us-usaren ni Jesus ti tipiko a ladawan iti Oriental tapno ipaganetget ti kinaimposible ti maysa a banag babaen iti nalawag a panamagdilig. Pudno unay, di mabalin a maipalusot ti aniaman a dakkel a banag iti mata ti dagum​—dayta man ket tali, kamelio, wenno elepante.

Saan nga ibagbaga ni Jesus nga imposible a ti maysa a nabaknang a tao a makagun-od iti biag, ta sumagmamano a nabaknang nga indibidual ket nagbalinda a paspasurotna. (Mateo 27:57; Lucas 19:2, 9; Juan 19:38, 39) Ngem sakbay laeng ti panangted ni Jesus iti daytoy a ‘nadagsen a pagsasao,’ maysa a nabaknang nga agtutubo a lalaki ti nangtungday kadagiti naindaklan a gundaway a naespirituan gaput’ dakdakkel nga ayatna iti “adu a kukuana.” (Mateo 19:16-22) Agbalinto nga imposible para iti asinoman a nabaknang nga addaan iti daytoy a kababalin a mangtawid iti biag nga agnanayon. Babaen laeng iti aglaplapusanan a tulong ti Dios nga agbalbaliw ti kasta a tao ket awatenna ti pannakaisalakan a masapul a dumteng babaen iti pannakabalin ti Dios.​—Mateo 19:25, 26.