Buybuya Manipud Naikari a Daga

Ti Jordan a Mabalin Dikay Ammo

TI MISMO pannakadakamat ti Karayan Jordan mabalin nga ipalagipna kadakayo dagiti pamiliar a buya: dagiti Israelita iti sidong ni Josue a bumalballasiw iti namagaan nga arisadsadna iti asideg idiay Jerico; ni Naaman nga agdigdigos ti pito a daras kadagiti dandanumna tapno maagasan iti kukutel; adu a Judio, ken kalpasanna ni Jesus, um-umayda tapno mabautisaran sadiay babaen ken Juan.​—Josue 3:5-17; 2 Ar-ari 5:10-14; Mateo 3:3-5, 13.

Nalawag, amin dagitoy nalatak a pasamak naaramidda idiay atiddog ken pagaammo unay a paset ti Jordan, daydiay seksion nga abagatan ti Baybay ti Galilea ken agturongen idiay Natay a Baybay. Ngem dagiti naanep nga estudiante ti Sao ti Dios mabalin a maikapisda iti sabali pay a paset ti Jordan​—ti umamianan a paset ken ti aglawlawna. Kitaenyo ti mapa.a Ti makimbaba a disso idiay sentro isut’ paset ti Great Rift Valley, ti geolohikal a rengngat manipud Siria nga agturong Africa.

Dagiti tallo a kangrunaan a gubuayan ti Karayan Jordan ket isuda dagiti waig nga aggapu ti marunrunaw a niebe iti nakataytayag a Bantay Hermon. Ti makindaya unay a waig (panid 17, iti ngato) rummuar manipud adobe a rangkis a dumna ti puon ti bantay. Ditoy ti yan ti Cesarea Filipos; lagipenyo a ni Jesus simmarungkar ditoy di nagbayag sakbay nga isut’ nagbaliw langana “iti maysa a bantay a natayag.” (Mateo 16:13–17:2) Ti sabali pay a waig ket rummuar manipud ti turod a nakaibangonan ti siudad ti Dan, a sadiay ti nangibangonan dagiti Israelita ti umamianan a pagarian ti sinan-urbon a balitok. (Oc-ocom 18:27-31; 1 Ar-ari 12:25-30) Ti maikatlo a waig tumipon kadagitoy a dua tapno buklenda ti Karayan Jordan, nga agtinnag iti nasurok a 300 a metros iti agarup sangapulo ket maysa a kilometros.

Kalpasanna ti lobong pumatag idiay Hula Basin, nga isut’ mangisaknap kadagiti dandanum ti Jordan, a mangpataud ti nalawa, nalutlot a disso. Idi un-unana kaaduan iti danum ti makolekta iti narabaw a bagi a pagaammo kas Danaw Hula (wenno Huleh). Ngem ti Danaw Hula ket awan sadiayen gapu ta kadagiti nabiit pay a tiempo ti makingngato a Jordan pinadiretsoda, nainayon dagiti kanal tapno paatianan ti nalutlot a disso, ken ti wangawangan ti dan-aw pinaadalemda. Gapuna, no kumitakayo iti mapa ti dayta a lugar ken mingminganyo, ti amianan ti Baybay ti Galilea, ti danaw (Hula), maammuanyo a ti mapa ket iti lugarna idi immuna a tiempo, saan nga iti kas pannakakitayo itatta.

Ngem, no bumisitakayo, makakitakayo ti nabati a paset ti naturalesa a makaited ideya kadakayo no kasanot’ itsura ti disso idi kaaldawan ti Biblia, idi daytat’ taeng dagiti espesial a kita ti mulmula, kas ti agallo-allon a kabakiran ti papiro ken runruno.​—Job 8:11.

Ti disso ket taeng ti kanayon nga agbaliwbaliw a kita dagiti tumatayab. Dagiti kannaway, stork, pelican, pagaw, ken dadduma pay a tumatayab ti aglaplapusanan, iti pasetna gapu ta ti kalutlotan ken danaw buklenda ti ekselente a paginanaanda iti ruta ti migrasion iti nagbaetan ti Europa ken Africa. (Deuteronomio 14:18; Salmo 102:6; Jeremias 8:7) Dadduma a parparsua a maitutop koma iti dayta a lugar ti saan koma a makitkita a kasano, ngem ti kaaddada ti namagbalin ti ilalasat a bumallasiw iti Hula Basin a di makaay-ayo. Awan duadua dagitoy ket ramanenna ti leon, ti hippopotamus, ti lobo, ken ti alingo. (Job 40:15-24; Jeremias 49:19; 50:44; Habacuc 1:8) Bayat ti sumagmamano a periodo nasaknap ti malaria gapu iti lamok, a kaawatan maysa kadagiti gurigor a nadakamat idiay Biblia.

Kaawatan, agpadpada dagiti sinaggaysa a biahero ken dagiti dadakkel a bunggoy liklikanda daytoy nadanum a disso. Gapuna sadinot’ mabalinda a pangballasiwan iti Karayan Jordan idiay lobong nga amianan ti Baybay ti Galilea?

Idiay as-asideg ti Baybay ti Galilea adda dagiti naparang a batbato a basalt; daytoy kasla puttot a porma isut’ rason no apay a ti danum agatras ket pinataudna ti Danaw Hula. Makitayo ti paset ti panagparangna iti panid 16. Bayat nga agayus nga agpababa ti Jordan iti abagatan ti Baybay ti Galilea (a makitkita iti adayo), daytat’ nakapegpegges ta rumsua ti puraw a danum. Nalawag, makita dagiti biahero idi un-unana a napeggad ti agpababa iti dayta nauneg a dissuor ket ballasiwen ti napegges a dandanum ti Jordan.

Iti nagbaetan ti nalutlot a disso ti Hula Basin ken ti dissuor isut’ maysa nga ababa, napatag a lugar a sadiay naulimek nga agayus ti danum. Ditoy mabalinan dagiti biahero idi ugma ti mangballasiw a sitatalged ti karayan, ket daytat’ nagbalin a paset ti kangrunaan a ruta a pagdaliasatan iti Naikari a Daga. Ita addan rangtay ditoy, a kaskasdi kangrunaan a disso a pagballasiwan iti Jordan.

Itatta ti Hula Basin ket isut’ nadam-eg a lugar ti agrikultura; addada payen dagiti pupokan ti ikan. Amin daytoy ti posible gapu iti aglaplapusanan a dandanum nga agayus iti daytoy a paset ti Karayan Jordan.

[Dagiti Footnote]

[Mapa iti panid 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Hula

Baybay ti Galilea

[Credit Line]

Naibasar iti mapa nga impablaak ti Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Picture Credit Line iti panid 16]

Pictorial Archive (Near Eastern Hiatory) Est.

[Picture Credit Line iti panid 17]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

Retrato dagiti animal: Safari-Zoo of Ramat-Gan, Tel Aviv