Panangsaranget ti Krimen iti Nariribuk a Lubong

MAAM-AMAKKAY aya a rummuar iti rabii? Kasapulanyo aya ti dua wenno tallo a kandado kadagiti ruangan ken tawayo? Nataktakawen aya ti kotse wenno bisikletayo? Tinakawdan aya ti radioyo manipud kotseyo? Mariknayo aya nga agpegpeggadkayo kadagiti dadduma a sangakarrubaan?

No wen ti sungbatyo iti aniaman kadagitoy a saludsod, no kasta sarsarangtenyo ti krimen iti nariribuk a lubong. Aniat’ maaramidanyo iti dayta? Ti kadi Biblia makatulong kadakayo nga agballigi?

Ti Kriminal a Mentalidad ken Kinahustisia

Iti lubong ti krimen, addada tallo a kangrunaan nga elemento: dagiti kriminal, ti polisia, ken dagiti biktima. Aniat’ nesesita tapno dakayo, ti manamnama a biktima, ket masarangetyo ti krimen? Maimpluensiaanyo kadi ti aniaman kadagitoy tallo nga elemento? Kas pangarigan, mabalbaliwanyo kadi dagiti kriminal?

Adu kadagiti kriminal pinagbalindan ti krimen kas karerada. Pinilida dayta kas nalaklaka a wagas ti panagbiag. ‘Apay nga agtrabahoka no mabalinmo a pagbiagan ti nagbannogan dagiti dadduma?’ ti kasla pilosopiada. Ammo dagiti butangero a ti kadawyan a biktima iyawatnan ti kuartana a di lumablaban. Ket agsipud ta dakkel unay dagiti tsansa iti di pannakatiliw ken pannakaibalud, para kadakuada ti krimen pudno a pakagunggonaan.

Mainayon pay, dagiti pamay-an dagiti korte ti komplikado ken makaibus-tiempo. Iti adu a pagilian, mammano laeng ti korte, uk-ukom, ken pagbaludan. Ti bilang ti kaso a kriminal lab-awanna ti sistema. Nakain-innayad panagkurri ti pilid ti kinahustisia a ti situasion ket arignat’ dineskribir ti Biblia nasurok a tallo a ribo a tawen ti napalabasen: “Agsipud ta ti panangipato a maibusor iti dakes nga aramid saan a matungpal a sipapardas, iti kasta ti puso dagiti annak dagiti tattao ipamaysada ti agaramid iti dakes.” Kas ipakita daytoy a prinsipio ti Biblia, bassit lat’ pangnamnamaan a solusion iti panangkissay ti bilang dagiti kriminal wenno panangreporma kadakuada.​—Eclesiastes 8:11.

Ti met ngay maikadua nga elemento, ti polisia? Adda aya pangnamnamaan a maparmek ti polisia ti situasion? Isungbatda a mismo: Gapu ta masansan a maar-areglar dagiti linteg a pabor kadagiti kalintegan ti kriminal, agraman dagiti nakillo nga abogado a mangimaniobra iti linteg tapno mawayawayaan ti tao a nakabasol, gapu kadagiti komunidad nga agkitakit a mangibaklay ti dakkel a gastos iti ad-adu ken daddadakkel a pagbaludan, ken gapu ta agkurang ti adda iti puersa dagiti polisia, adda laeng bassit a magapgapuananda kontra iti panagreggaay ti krimen.

Daytat’ mangibati iti maikatlo nga elemento, dagiti manamnama a biktima: datayo, ti publiko. Adda kadi maaramidantayo a pangtulong ti bagbagitayo a makasaranget a nasaysayaat iti daytoy ngangngani nakagulgulo a situasion?

Praktikal a Kinasirib ken Sentido Komon

Kuna ti Proverbio a libro ti Biblia: “Salimetmetam ti praktikal a kinasirib ken abilidad ti panagpanunot, iti kasta isudanto ti biag ita kararuam ken saniata ita tengngedmo. Iti kasta magnakanto iti dalanmo a sitatalged, ket ti sakam dinto maitibkol.” Mabalin nga agaplikar daytoy a balakad kadagiti situasion a mamagbalin iti maysa kas biktima ti krimen. Aniadat’ sumagmamano a wagas a ti praktikal a kinasirib makatulong kadatayo iti daytoy a banag?​—Proverbio 3:21-23.

Agannayas dagiti kriminal kas dagiti manangalun-on nga atap nga animal. Sapulenda daydiay kalakaan a makemmegda. Dida kayat nga irisgo ti pannakidangadang ken posible a pannakatiliw no pareho met laeng ti magun-odanda manipud nalaka a biktima. Gapuna biktimaenda dagiti natataenganen, dagiti masakit, dagiti nalaka a maal-allilaw, ken dagidiay mabalin a dida ammo ti napeggad a situasion. Dagiti butangero ti mangpili ti oras ken lugar a kasayaatan nga iyaatakarda. Ditoy ti mabalin a pangusaran dagiti manamnama a biktima ti praktikal a kinasirib.

Kas panangiladawan ti Biblia kadakuada, dagiti managayat ti kinadakes masansan ar-aramidenda ti trabahoda a silelemmeng iti kinasipnget. (Roma 13:12; Efeso 5:11, 12) Pudno nga itatta adu kadagiti krimen a maibusor kadagiti tattao ken sanikua ti maar-aramid iti rabii. (Idiligyo ti Job 24:14; 1 Tesalonica 5:2.) Gapu itoy, sadinoman a pakabalinanna ti tao a masirib liklikanna ti mapmapan kadagiti napeggad a lugar no rabii. Iti natatek-krimen a siudad ti Nueva York, ti inaldaw a rekord ti polisia ipanayagna nga adut’ tattao a makabkabil kalpasan ilelennek ti init ken nangnangruna kalpasan ti alas dies, masansan bayat nga agaw-awiddan kadagiti apartmentda. Dagiti mangngumaw addada kadagiti langalang a lansangan nga agsapsapul kadagiti biktimada. Gapuna, no addaankay ti panagpili no aguray ti bus wenno taxi wenno pannagna a lumasat iti napeggad a lugar, aganus ken aguraykayo. Ta no saan, mabalin a nakasasaemto ti kapadasanyo.

Maysa a Kristiano ti nakarot’ pannakabugbogna ken natakawan pay ta imbes a naguray ti bus iti agarup alas dies ti rabii, pinagnanan ti ababa a distansia iti medio nasipnget. Addada met sumagmamano a tattao iti lansangan, ngem tallo a birkog ti nangaramid silo iti di agan-annad. Ti maysa sininiasanna dagiti dadduma idi a daydiay manamnama a biktima sumungaden iti lansangan. Awan tagtagari, kinabilda ti biktima ket sada tinakawan. Daytat’ nakaparpartak nga uray ti kaarruba awan tiemponan a bimmallaet. Inadmitir ti biktima iti kamaudiananna: “Inton maminsan agurayakton iti bus.”

Ti Nasikap a Dodger, ti agtutubo a managdukot iti nobela ni Dickens nga Oliver Twist, no iyar-arig ket nakapuy a kaasping ti moderno a delinkuente iti lansangan. Saan a kas daydiay Nasikap a Dodger, dagiti mannanakaw ken butangero itatta, aniaman ti edadda, ti mabalin nga agaw-awit ti paltog wenno immuko, ket daytat’ aramatenda. Dagiti naiyaw-awan a turista, bisbisita, ken dagidiay gagangay nga agpasiapasiar laeng iti kupado a siudad ti nalalaka a puntiria dagiti awan prinsipioda a kriminal. Agtakawda ti aniaman nga adda a naparpartak ngem iti panagkidem ti mata! Aniat’ mangtignay iti panaggarasugas ti pulso ti maysa a mannanakaw? Maysa a balitok a kuentas wenno sabali pay a nangina nga alahas a sipapanayag a naisuot. Wenno ti maysa a kamera nga agbitbitin iti tengnged ti maysa a turista. Arig daytat’ panangiyukkor ti karatula a kunkunana, “Umaykayo ket alaendak!” Gapuna, kasapulan ti panagannad. Ilemmengyo ti aniaman nga alahas, ken awitenyo ti kamera iti di unay madmadlaw a pamay-an, nalabit nakalemmeng iti bag a paggatgatangyo. Praktikal a kinasirib daytoy.

Ti kinaalerto ket sabali pay a pamay-an a pangsaranget ti krimen. Kuna ti Biblia: “Dagiti mata ti masirib a tao, addada idiay ulona; ngem ti maag magna iti kinasipnget.” (Eclesiastes 2:14) Ti panangiyaplikar iti daytoy a pakdaar iti problema ti krimen iturongnanto ti maysa a makalasin kadagiti tattao nga agpalpallailang a suspetsuso nga awan nalawag a panggepna. Siputanyo dagiti mannanakaw nga umay iti likudanyo ket siggarutenna ti bagyo bayat a magmagnakayo iti bangketa. Yantangay dadduma agbisikletada ket sada agawen ti sanikua ti dadduma a tattao bayat a bigla a lumabasda, dikay koma magmagna iti igid ti bangketa, nangnangruna no aw-awitenyo ti aniaman a kita ti maletin wenno handbag. Liklikanyo dagiti kotse a subway a ngangngani awan taona. Nataltalgedkayo iti reprep a tattao iti lugar a sadiay ad-adut’ silaw. Di kayat dagiti mannanakaw nga isudat’ makita ken mabigbig.

Ti panangserrek ket maysa pay kadagiti gagangay a krimen a masansan mabalin a maliklikan no ad-adda a sisisiput dagiti tattao iti krimen. Apagpag-isu la unay ti panamagdilig ti Biblia: “Sumrekda kadagiti tawtawa a kasla mannanakaw.” (Joel 2:9) Idiktar ti praktikal a kinasirib a di baybay-an a silulukat dagiti ruangan wenno tawtawayo. Kanayon a pudno a ti pananglapped adayo a nasaysayaat ngem ti panangagas. Ti ekstra a gastos a pangsalaknib ti balayyo ti kinapudnona maysa a panangiseguro kontra iti panagtakaw ken pannakadangran ti bagi.

Ket Anian No Masadakayo?

Wen, anian no, agpapan pay amin dagiti panagsaksakbayyo, pinasardengnakay ti maysa a managsada? Dikay agdanag wenno agtignay a nadarasudos. Laglagipenyo a ti mannanakaw agnerbios met ket mabalin a dakes panangipapanna iti tigtignayyo. Padasenyo ti makisao ken makirinnason iti tao, lalaki man wenno babai, no palubosanna dayta. (Wen, mabalin a ti manangatake kenka ket maysa a babai.) No dadduma dagiti managsada napaluknengda idi a maammuanda a ti at-atakarenda ket maysa a napasnek ken napudno a Kristiano. Aniaman ti tignayda, dikay padpadasen ti makidangadang no ti laeng kuarta wenno sanikuayo ti kayatda. Iyawatyo no aniaman ti makalikaguman. Isursuro ti Biblia a ti biag ti tao napatpateg ngem ti aniaman a tagikuaenna.​—Idiligyo ti Marcos 8:36.

A diyo ipadpadlaw a kasla suksukimatenyo, padasenyo nga ilasin ti aniaman a naisalsalumina a pakabigbigan ti managsada, uray iti kawes wenno pisikal a langana. Kasanot’ panagsaona? Amin dagitoy a detalye ket makatulongda inton ipulongyo ti krimen iti polisia, yantangay kaaduan a kriminal ket kankanayon iti modus operandi da ket ngarud nalaklakada laeng a mabigbig.

Ti ngay panangikut ti armas maipaay ti depensa ti bagi? Sigurado a di nainsiriban para ti Kristiano nga agikut ti armas. No ti maysa a birkog pagarupenna nga agas-asutka ti armas, dinto agpangpangadua a mangdangran wenno mangpapatay kenka. Mainayon pay, kasanom a matungpal ti prinsipio ti Biblia a “makikappia kadagiti isuamin a tattao” no naarmasanka maipaay ti naranggas nga ibabales?​—Roma 12:18.

Uray ania dagiti panagsaksakbay nga inka alaen, awan garantia a dikanto mabiktima iti sumaganad nga al-aldaw. Kadagiti siudad a napno ti krimen, kasapulam laeng ti maadda iti di umiso a lugar ken di umiso a tiempo. Di pay unay nabayag idiay Nueva York, pinanawan ti maysa nga abogado ti opisinana tapno gumatang ti sangatasa a kape. Idi a simrek iti paggatangan, sumagmamano nga agtutubo ti limmabas ket pinaltoganda ti lugar. Napapatay ti abogado babaen ti maysa a bala iti ulona. Gapu iti “panawen ken di mapakpakadaan a pasamak,” napukawna ti biagna. Anian a trahedia! Adda aya aniaman a panginanamaan ti permanente a solusion iti agdama a panagreggaay ti krimen a mangdupduprak ti sangalubongan?​—Eclesiastes 9:11.

Inton ti Krimen Agpatinggan

Agarup dua ribo a tawen ti napalabasen, impadto ni Jesus nga umayto ti maysa a kaputotan a makakitanto kadagiti mas nakabutbuteng a paspasamak ngem iti aniaman a naglabas a kaputotan. Babaen ti telebision ken apagdarikmat a komunikasion, minilion, saan, rinibribo a milion, masaksaksianda kadagiti lokal nga istasionda ti damdamag dagiti kinaranggas bayat nga aktual a maar-aramidda. Ti lubong ket nagbalinen a bario, ken ti sangalubongan a damag ket dagdagus a lokal a damag. Kas imbungana, ti kinapudno iti aglawlaw sumsumrek kadagiti pagtaengan iti inaldaw, ket kas impadto ni Jesus, adu a tattao “agkapuydanto gapu iti buteng ken danagda kadagiti maar-aramid nga umayto iti amin a daga.”​—Lucas 21:26.

Nakita ni Jesus nga immun-una dagiti pasamak a napasamaken nanipud pay 1914, paspasamak a pakpakauna ti “panungpalan ti sistema dagiti bambanag.” (Mateo 24:3-14) Ngem kinunana met: “Inton makitayo dagitoy a maar-aramid, ammuenyo a ti Pagarian ti Dios asidegen.” (Lucas 21:31) Kaipapananna dayta a ti nalinteg a panagturay ti Dios balbaliwannanton ti daga iti mabiiten.​—Mateo 6:9, 10; Apocalipsis 21:1-4.

Iti sidong dayta a turay, dagiti laeng naemma, dagiti mannakikappia, ken dagidiay nga agtulnog iti Dios ti makiramanto iti Naparaisuan a kasasaad ti daga. Anianto ti mapasamak kadagiti kriminal ken dagiti nadangkes? “Ta isudanto mapatpatdanto iti mabiit a kas ruot, ket malaylaydanto a kas nalangto a mula. Ta dagiti agaramid iti dakes magessatdanto, ngem dagidiay nga agpannuray ken Jehova tawidendanto ti daga.” Iti sidong dayta nalinteg a nailangitan a gobierno, awanton uray ti riribuk wenno krimen.​—Salmo 37:2, 9.

No kayatyo a maammuan ti ad-adu pay maipapan daytoy naibatay-Biblia a namnama ti natalna ken manayon a sangalubongan a gobierno, makisaritakayo kadagiti Saksi ni Jehova iti sangakarrubaanyo wenno idiay lokal a Kingdom Hall da. Maragsakandanto a tumulong kadakayo a mangtarus ti Biblia, awan baybayadna.

[Blurb iti panid 6]

“Dagiti agaramid ti dakes magessatdanto, ngem dagidiay nga agpannuray ken Jehova tawidendanto ti daga”

[Dagiti ladawan iti panid 7]

Ti managdukot ni Charles Dickens, ti Nasikap a Dodger, maysa nga agdadamo no maidilig kadagiti moderno a butangero

[Credit Line]

Graphic Works of GEORGE CRUIKSHANK, by Richard A. Vogler, Dover Publications, Inc.