Ti Pateg ti Nash Papyrus

KASANOYO a masierto ti petsa ti daan a manuskrito ti Hebreo a Biblia? Dayta ti parikut a naipasango ken ni Dr. John C. Trever idi 1948 iti damo a pannakakitana iti Dead Sea Scroll ti Isaias. Nasdaaw iti porma dagiti letra a Hebreo. Ammona a dagiti letra ti tulbek iti panangsierto iti kadaan ti Dead Sea Scroll, ngem aniat’ pangidiliganna kadagitoy? Siuumiso nga ingngudona: Iti laeng manuskrito ti Nash Papyrus. Apay? Ania daytoy a manuskrito, ken naggapuanna?

Ti Nash Papyrus ket buklen laeng ti uppat a pirsay ti 24 a linia ti teksto a Hebreo, a 7.5 sentimetro ti kaakabada ken 12.5 sentimetro ti kaatiddogda. Naipasurot iti nagan ni W. L. Nash, ti sekretario ti Society of Biblical Archaeology, a nanggun-od iti dayta manipud iti maysa a negosiante nga Egipcio idi 1902. Daytat’ impablaak ni S. A. Cooke iti sumaruno a tawen iti publikasion ti nasao a sosiedad a Proceedings ken naisagut iti Cambridge University Library, idiay Inglatera, a nagtalinaedanna. Napateg daytoy a pirsay ti papiro gapu iti kadaanna. Pinetsaan dagiti eskolar daytoy iti maikadua wenno umuna a siglo K.K.P., isu a dayta ti kadaanan pay laeng a binulong ti manuskrito a Hebreo a nasarakanda.

Idi indilig ni Dr. Trever ti de kolor nga slide ti Nash Papyrus iti maysa a lukot, minatmatanna a naimbag ti porma ken sukog dagiti indibidual a letra. Awan duadua, agkaarngida unay. Uray kasta, kasla di nakapapati kenkuana a ti dakkel, kadisdiskobre a manuskrito ket nalabit kas kadaan ti Nash Papyrus. Nupay kasta, idi agangay, napaneknekan nga umiso ti pagarupna. Napetsaan ti Dead Sea Scroll ti Isaias iti maikadua a siglo K.K.P.!

Dagiti Linaon ti Nash Papyrus

Ipalgak ti panangamiris iti teksto ti Nash Papyrus a saan a kompleto amin dagiti 24 a linia daytoy, nga adda dagiti mapukpukaw a sao wenno letra iti agsumbangir nga igid. Naglaon dayta iti dadduma a paset ti Sangapulo a Bilin a naadaw manipud Exodo kapitulo 20, agraman sumagmamano a bersikulo ti Deuteronomio kapitulo 5 ken 6. Isu a daytoy saan a gagangay a manuskrito ti Biblia no di ket nagtipon a teksto nga addaan naisangsangayan a panggep. Nalabit paset dayta dagiti instruksion a mangipalagip iti maysa a Judio iti rebbengenna iti Dios. Maysa a paset ti kasuratan a mangrugi iti Deuteronomio 6:4, a maawagan Shema, ti naulit-ulit. Kunaen ti bersikulo: “Denggem, O Israel: Ni Jehova a Diostayo isu ti maymaysa a Jehova.”

Mamindua nga agparang ti Tetragrammaton, YHWH, “Jehova,” iti daytoy a bersikulo iti maudi a linia ti papiro, ken agparang iti lima a sabali pay a lugar. Maminsan met nga agparang nga awan ti umuna a letrana.

Nairanta ti Shema a mangipaganetget iti “maymaysa a personalidad ti Dios.” Sigun iti Talmud dagiti Judio (Berakoth 19a), ti pangserra a sao, ’‏E·chadhʹ (“Maymaysa”), “ti nangnangruna a maipaganetget babaen ti panangibalikas a naimbag iti tunggal selaba.” (W. O. E. Oesterly ken G. H. Box) No Dios ti tuktukoyenna, daytoy napaatiddog nga ’‏E·chadʹ impaganetgetna met ti kinanaisangsangayan ti Dios.

Itatta, adu ti kas kadaan ti Nash Papyrus, nangruna dagiti lukot a nasarakan kadagiti rukib iti igid ti Nalabaga a Baybay nga asideg ti Qumran. Pinasingkedan ti detalyado a panangamiris nga adu kadagitoy a manuskrito ti napetsaan iti umuna ken maikadua a siglo K.K.P.a Nupay saanen a daytoy ti pagaammo a kadaanan a manuskrito a Hebreo, napateg pay laeng ti Nash Papyrus. Dayta ti kadaanan pay laeng a manuskrito ti Hebreo a Biblia a nadiskobre idiay Egipto.

[Footnote]