Dagiti Saludsod Manipud Kadagiti Managbasa

Ania ti rumbeng nga aramiden ti maysa a Kristiano no maawagan nga agannong kas hurado?

Iti dadduma a pagilian, agaramat ti hudisial a sistema kadagiti hurado a napili manipud iti umili. No nasaknap daytoy, masapul a mangeddeng ti maysa a Kristiano no kasano ti panagtignayna kas pagarigan maibilin nga agannong kas hurado. Adu a Kristiano ti nangipapan buyogen ti nadalus a konsiensia a saan nga ipawil dagiti prinsipio iti Biblia ti idadatag, a kas ti panagtulnog da Sidrac, Misac, ken Abdenago iti bilin ti gobierno ti Babilonia a dumatag iti tanap ti Dura ken kas kada Jose ken Maria a napan idiay Betlehem iti bilin dagiti agtuturay a Romano. (Daniel 3:1-12; Lucas 2:1-4) Nupay kasta, addada banag a mabalin nga usigen dagiti napasnek a Kristiano.

Saan a sapasap a maar-aramat dagiti hurado. Iti sumagmamano a pagilian, dagiti kaso sibil ken kriminal ket kedngan ti maysa a propesional a hues wenno grupo dagiti hues. Iti dadduma a lugar, adda maaw-awagan a common law, ket karaman dagiti hurado iti hudisial a sistema. Kaskasdi, bassit la ti ammo ti kaaduan a tattao maipapan iti pannakapili dagiti hurado ken no ania ti aramidenda. Gapuna, maipasangokayo man wenno saan nga agannong kas hurado, makatulong ti pananggun-od iti pakabuklan a panangmatmat.

Bigbigen ti ili ti Dios a ni Jehova ti Katan-okan nga Ukom. (Isaias 33:22) Iti nagkauna nga Israel, dagiti aduan kapadasan a lallaki a nalinteg ken di mangidumduma nagserbida kas ukom a mangrisut kadagiti susik ken mangeddeng kadagiti saludsod maipapan iti linteg. (Exodo 18:13-22; Levitico 19:15; Deuteronomio 21:18-21) Idi adda ditoy daga ni Jesus, ti panangukom ket tinaming ti Sanhedrin, ti nangato a pangukoman dagiti Judio. (Marcos 15:1; Aramid 5:27-34) Awan probision a naipaay kadagiti ordinario a Judio nga agbalin a paset ti hurado sibil.

Agaramat ti dadduma a pagilian kadagiti hurado a buklen dagiti umili. Ni Socrates ket binista ti 501 a hurado. Naaramid met ti panangbista babaen ti hurado iti Republica ti Roma, nupay awanen daytoy idi panawen dagiti emperador. Kalpasanna, inkeddeng ni Ari Henry III ti Inglatera nga ukomen dagiti kaarrubana ti naakusar. Naipapan a yantangay am-ammoda ti naakusar, ad-adda a nainkalintegan ti panangukomda ngem kadagiti pamay-an a sadiay paneknekanna ti kinaawan-basolna babaen ti pannakiranget wenno pananglasat iti nainget a pannubok. Iti panaglabas ti panawen, nabalbaliwan ti hurado a sistema a nagbalin a maysa nga urnos a sadiay ti grupo dagiti umili denggenda iti kaso ken mangbukelda iti pangngeddeng a naibatay iti pammaneknek. Iwanwan ida ti maysa a propesional a hues kadagiti punto ti pammaneknek.

Adda nadumaduma a kita ti hurado, bilang ti hurado, ken no aniat’ nairaman iti panangbukel iti pangngeddeng. Kas pagarigan, idiay Estados Unidos, ti grand jury a buklen ti 12 agingga iti 23 a kameng ti mangikeddeng no adda umdas a pammaneknek iti pannakaidarum ti maysa a tao gapu iti naaramid a krimen; saan a dayta ti mangikeddeng no nagbasol wenno saan. Iti umasping a pamay-an, iti coroner’s jury (hurado dagiti agim-imbestigar), tingitingen dagiti hurado ti pammaneknek tapno maikeddeng no adda naaramid a krimen.

No panunoten ti kaaduan a tattao ti maipapan iti hurado, adda iti panunotda ti grupo ti 12 nga umili a mangbista​—riri man ti sibil daytoy wenno maysa a kaso kriminal​—a dumngeg iti testimonia tapno maikeddeng no adda basol wenno awan. Maysa daytoy a petit (bassit) a hurado, no idilig iti grand jury. Kadawyanna, mangipatulod ti pangukoman kadagiti pakaammo tapno dumatag maipaay iti annongen ti hurado kadagiti indibidual a napili manipud iti listaan dagiti botante, lisensiado a tsuper, wenno umasping kadagitoy. Dadduma ti dagus a madiskualipikar, kas kadagiti naukom a kriminal ken dagiti nakapuy ti isipna. Depende iti lokal a linteg, dagiti dadduma​—kas kadagiti doktor, klero, abogado, wenno makinkua iti babassit a negosio​—ti mabalin iti pannakaipuera. (Mabalin a maipuera ti dadduma gapu ta addaanda iti natibker a personal, idiktar-ti-konsiensia a panagkedked iti annongen maipaay iti hurado.) Nupay kasta, saanen a mangipupuera dagiti autoridad tapno amin ket maobligar nga agannong kas hurado, nalabit maulit-ulit iti adu a tawen.

Saan nga amin a dumatag a hurado ket kanayon nga agtugaw kas hurado iti panangbista. Manipud iti grupo dagiti tattao a naawagan maipaay iti annongen iti hurado, naiparparna ti pannakapili dagiti dadduma kas potensial a hurado maipaay iti partikular a kaso. Kalpasanna iyam-ammo ti ukom dagiti agsinnumbangir a dasig ken dagiti abogadoda sana ilawlawag ti kita ti kaso. Isu ken dagiti abogado ti mangusig iti tunggal potensial a kameng ti hurado. Daytoy ti panawen a panagsao no ti maysa di awaten ti konsiensiana nga agserbi gapu iti kita dayta a kaso.

Kasapulan a makissayan ti grupo agingga iti bilang nga aktual nga agtugaw iti bista dayta a kaso. Ikkaten ti hues ti siasinoman a mapagduaduaan ti kaaddat’ panangidumdumana gapu iti posible a panaginteres iti kaso. Kasta met, adda karbengan dagiti abogado iti tunggal dasig a mangikkat iti sumagmamano a hurado. Asinoman a maikkat iti grupo dayta a hurado ti agsubli iti grupo dagiti hurado tapno aguray iti pannakaiparparna a pannakapili maipaay iti dadduma a kaso. Ginundawayan ti dadduma a Kristiano ti mangasaba a di pormal iti kastoy a kasasaad. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, malpasen ti annongen ti maysa a tao kas hurado, aktual man a nagtugaw kas hurado wenno saan.

Ikagumaan dagiti Kristiano nga ‘asikasuen ti bukodda nga aramid,’ a saanda a makibibiang kadagiti “pakaseknan ti sabali a tattao.” (1 Tesalonica 4:11; 1 Pedro 4:15) Idi kiniddaw ti maysa a Judio ken Jesus a mangukom iti maysa a banag maipapan iti tawid, insungbatna: “Tao, asino ti nangdutok kaniak nga ukom wenno manangbingay kadakayo?” (Lucas 12:13, 14) Immay ni Jesus a mangideklara iti naimbag a damag ti Pagarian, saan a tapno mangrisut kadagiti legal a banag. (Lucas 4:18, 43) Ti sungbat ni Jesus mabalin a tinignayna ti lalaki a mangaramat iti wagas a panangrisut kadagiti susik a nailanad iti Linteg ti Dios. (Deuteronomio 1:16, 17) Nupay umiso ti kakasta a punto, ti panangipangag iti bilin a dumatag maipaay iti annongen iti hurado ket naiduma iti pannakibiang ti maysa iti aramid ti sabsabali. Ad-adda a kaasping daytoy iti kasasaad ti tallo a kakadua ni Daniel. Binilin ida ti gobierno ti Babilonia a dumatag iti tanap ti Dura, ket ti panangaramidda iti kasta saanna a sinalungasing ti Linteg ti Dios. Ti inaramidda kalpasanna ket sabali a banag, kas ipakita ti Biblia.​—Daniel 3:16-18.

Idi awanen dagiti adipen ti Dios iti sidong ti Mosaiko a Linteg, kasapulan idi a dumatagda kadagiti sekular a pangukoman iti nadumaduma a pagilian. Indagadag ni apostol Pablo kadagiti “sasanto” idiay Corinto a risutenda dagiti di pagkikinnaawatan iti uneg ti kongregasion. Nupay tuktukoyenna dagiti ukom ti sekular a pangukoman kas “nakillo a tattao,” saan nga inlibak ni Pablo nga adda lugar ti kakasta iti panangtaming kadagiti sekular nga aramid. (1 Corinto 6:1) Indepensana ti bagina iti pangukoman ti Roma, nga inyapelarna pay ketdi ti kasona ken Cesar. Saan met a kasla kettay nakadakdakes dagiti sekular a pangukoman.​—Aramid 24:10; 25:10, 11.

Dagiti sekular a pangukoman ket aramid dagiti “nangatngato nga agtuturay.” Dagita ti “impasdek ti Dios kadagiti relatibo a saadda,” ket agpanday ken agipatungpalda kadagiti linteg. Insurat ni Pablo: “Dayta ket ministro ti Dios agpaay kenka a pagimbagam. Ngem no ar-aramidem ti dakes, agbutengka: ta saan nga iti awan panggepna a nagtagikampilan; ta dayta ket ministro ti Dios, maysa a manangibales tapno mangiyebkas ti pungtot iti daydiay mangan-annurot iti dakes.” Saan a “bumusor [dagiti Kristiano] iti turay” bayat nga ar-aramidenna ti kakasta a legal a rebbengen, gapu ta dida kayat ti ‘tumakder a maibusor iti dayta’ ken umawat iti pannakaukom.​—Roma 13:1-4; Tito 3:1.

Iti panangtimbeng kadagiti bambanag, rumbeng nga usigen dagiti Kristiano no mabalinda ti umanamong iti dadduma a kalikaguman ni Cesar. Imbalakad ni Pablo: “Ipaayyo kadagiti isuamin [a nangatngato nga agtuturay] dagiti karbenganda, kenkuana a mangkalikagum iti buis, ti buis; kenkuana a mangkalikagum iti impuesto, ti impuesto; kenkuana a mangkalikagum iti panagbuteng, ti kasta a panagbuteng.” (Roma 13:7) Direkta dayta no maipapan iti buis a kuarta. (Mateo 22:17-21) No kuna ni Cesar a masapul a mangipaay dagiti umili iti panawen ken panagreggetda a mangdalus kadagiti lansangan wenno mangaramid iti dadduma pay a trabaho a karaman kadagiti rebbengen ken Cesar, masapul a mangeddeng ti tunggal Kristiano no umanamong.​—Mateo 5:41.

Minatmatan ti dadduma a Kristiano ti panagserbi a hurado kas panangipaay ken Cesar kadagiti kukua ni Cesar. (Lucas 20:25) Ti trabaho ti hurado ket agdengngeg kadagiti ebidensia ken mangipaay iti napudno a kapanunotan kadagiti kaipapanan ti pammaneknek wenno linteg. Kas pagarigan, iti grand jury, dagiti hurado ti mangikeddeng no ti ebidensia ipakitana a masapul a maisaklang ti maysa; saanda nga ikeddeng ti kaadda ti basol. Komusta met ti gagangay a bista? Iti kaso sibil, nalabit a ti hurado ti mangikeddeng iti daños wenno bayad. Iti kaso kriminal, isuda ti mangikeddeng no ti ebidensia pasingkedanna ti panagbasol. No dadduma irekomendarda no ania a sentensia a nailanad iti linteg ti maiparbeng. Kalpasanna aramaten ti gobierno ti autoridadna “tapno mangiyebkas ti pungtot iti daydiay mangan-annurot iti dakes,” wenno ‘tapno ipatayna ti pannusa kadagiti managaramid iti dakes.’​—1 Pedro 2:14.

Kasanon no marikna ti maysa a Kristiano a di ipalubos ti konsiensiana nga agserbi iti maysa a partikular a hurado? Saan a tuktukoyen ti Biblia ti panangannong iti hurado, gapuna dina maikuna, ‘Maibusor iti relihionko ti agserbi iti aniaman a hurado.’ Depende iti kasasaad, mabalinna a kunaen a ti panagserbi iti hurado maipaay iti partikular a kaso ket maibusor iti konsiensiana. Nalabit a kasta no ti kaso ramanenna ti seksual nga imoralidad, aborsion, panangpapatay iti tao, wenno dadduma pay nga isyu a ti panagpampanunotna ket sinanay iti pannakaammo iti Biblia, saan a babaen laeng iti sekular a linteg. Nupay kasta, iti kinapudnona, dakkel ti posibilidad a ti bista a nakapilianna a pakipasetan dina iraman ti kakasta nga isyu.

Masapul met nga utoben ti maysa a nataengan a Kristiano no adda sungsungbatanna iti sentensia nga ipataw dagiti hues. (Idiligyo ti Genesis 39:17-20; 1 Timoteo 5:22.) No biddut ti pangngeddeng a nagbasol ket naipataw ti dusa nga ipapatay, adda kadi sungsungbatan a dara ti maysa a Kristiano a karaman iti hurado? (Exodo 22:2; Deuteronomio 21:8; 22:8; Jeremias 2:34; Mateo 23:35; Aramid 18:6) Idi nabista ni Jesus kinalikaguman ni Pilato ti agbalin nga ‘awan basolna iti dara daytoy a tao.’ Dagus a kinuna dagiti Judio: “Ti darana umay kadakami ken kadagiti annakmi.”​—Mateo 27:24, 25.

No dimmatag ti maysa a Kristiano maipaay iti annongen iti hurado, kas ibilin ti gobierno, ngem gapu iti konsiensiana nagkedked nga agserbi iti maysa a partikular a kaso iti laksid ti panangipilit ti hues, rumbeng a sisasagana ti maysa a Kristiano a mangsango kadagiti aniaman nga ibungana​—panagmulta man dayta wenno pannakaibalud.​—1 Pedro 2:19.

Kamaudiananna, tunggal Kristiano a maipasango maipaay iti annongen iti hurado masapul nga ikeddengna no ania a dana ti masurot, a maibatay iti pannakaawatna iti Biblia ken iti konsiensiana. Dimmatag ti dadduma a Kristiano maipaay iti annongen iti hurado ket nagserbida iti sumagmamano a hurado. Napilitan dagiti dadduma nga agkedked uray madusada. Kasapulan a mangeddeng ti tunggal Kristiano maipaay iti bagina no ania ti aramidenna, ket di koma babalawen ti dadduma ti pangngeddengna.​—Galacia 6:5.