Bet-el​—Siudad a Naimbag ken Dakes

ADDA dagiti siudad a naimbag​—wenno dakes ti pakasarsaritaanda​—gapu kadagiti napasamak kadagita a lugar. Nupay kasta, naisangsangayan ti Bet-el agsipud ta nagdinamag dayta gapu kadagiti naimbag ken dakes a napasamak sadiay. Pinanaganan ni patriarka a Jacob dayta a siudad iti Bet-el, a kaipapananna “Balay ti Dios.” Ngem sangaribu a tawen kalpasanna, ni propeta Oseas inawaganna dayta a siudad a “Balay ti Didigra.” Kasano a nagbalin a dakes daytoy naimbag a siudad? Ket ania ti maadaltayo iti pakasaritaanna?

Nangrugi idi 1943 K.K.P. ti pannakainaig ti Bet-el iti ili ti Dios, idi a sibibiag pay laeng ni Abraham. Iti daydi a tiempo, naawagan dayta a siudad iti Luza, ti orihinal nga impanagan dagiti Cananeo iti dayta. Masarakan dayta iti katurturodan, nga agarup 17 a kilometro iti amianan ti Jerusalem. Sirmataenyo da Abraham ken ni Lot a kaanakanna a mangtantannawag iti nadam-eg a tanap iti makin-abagatan a Ginget ti Jordan manipud iti nangato a disso iti kabambantayan iti aglawlaw ti Bet-el. Sitataktika nga imparipirip ni Abraham ken ni Lot no kasano karigat ti panangituding iti pagaraban ti nakaad-adu nga arbanda: “Dawatek kenka, nga awan koma ti susik kadata, ken kadagiti pastorko ken kadagiti pastormo; ta agkabsatta. Awan aya ti amin a daga iti sanguanam? Dawatek kenka, a suminaka kadi kaniak; no mapankanto iti akinkattigid, siak mapanakto ngarud iti akinkannawan wenno no piliemto ti akinkannawan, mapanakto ngarud iti akinkattigid.”​—Genesis 13:3-11.

Saan nga impetteng ni Abraham ti kalinteganna a pumili nga umuna. Imbes ketdi, pinaunana ti ub-ubing nga agpili iti nasaysayaat a disso. Mabalintay a tuladen ti nasayaat a kababalin ni Abraham. Mapagtalnatayo dagiti susik babaen ti panagtignaytayo nga umuna a makisao a siaalumamay ken di agimbubukodan.​—Roma 12:18.

Adu a tawen kalpasanna idi a nagpakarso idiay Luza ni Jacob nga apoko ni Abraham, adda karkarna a natagtagainepna. Nakitana ti “maysa nga agdan [a] naipatakder iti daga, ket ti murdongna tumukno sadi langit; ket adtoy, dagiti anghel ti Dios nga umul-ulida ken bumabbabada kenkuana. Ket, adtoy, ni Jehova nagtakder iti rabawna.” (Genesis 28:11-19; idiligyo ti Juan 1:51.) Adda napateg a kaipapanan ti tagtagainep. Dagiti anghel a nakita ni Jacob ti agserbi kenkuana tapno matungpal ti inkari ti Dios kenkuana maipapan iti bin-ina. Ti kaadda ni Jehova iti ngatuen ti agdan impamatmatna nga isu ti mangiturong kadagiti anghel iti daytoy a trabaho.

Natukay unay ti rikna ni Jacob iti daytoy a pammatalged ti pannarabay ti Dios. Idi nakariing iti tagtagainepna, inawaganna ti disso iti Bet-el, kayatna a sawen, “Balay ti Dios,” ken inkarina ken Jehova: “Kadagiti amin nga itedmonto kaniak, itdekto a di agkurang ti apagkapulloda kenka.”a (Genesis 28:20-22) Tangay binigbigna a naggapu iti Dios ti amin a kupkupikopanna, kayatna ti mangted a sibubuslon kas tanda ti panagyamanna.

Dagiti Kristiano ita ket tultulongan met dagiti anghel. (Salmo 91:11; Hebreo 1:14) Maipakitada met ti panangipategda kadagiti amin a parabur nga aw-awatenda babaen ti panagbalinda a “[nabaknang] iti adu nga ebkas ti panagyaman iti Dios.”​—2 Corinto 9:11, 12.

Idi agangay, nagbalin a maysa a nasion dagiti kaputotan ni Jacob. Ni Josue a panguluenda pinarmekna ti pagano nga ari ti Bet-el sakbay ti panangsakupda iti Canaan. (Josue 12:16) Idi panawen dagiti Ukom, nagnaed ni Debora a propetisa iti asideg ti Bet-el ket impakaammona kadagiti umili ti sao ni Jehova. Masansan met idi a sumarungkar ni Samuel idiay Bet-el bayat ti panangukomna iti nasion ti Israel.​—Oc-ocom 4:4, 5; 1 Samuel 7:15, 16.

Nagbalin ti Bet-el a Sentro ti Apostasia

Ngem nagpatingga ti pannakainaig ti Bet-el iti pudno a panagdayaw kalpasan ti pannakabingay ti Pagarian idi 997 K.K.P. Pinagbalin ni Ari Jeroboam ti Bet-el a sentro ti panagdaydayaw iti sinan-urbon a baka, a naikuna a mangibagi ken Jehova. (1 Ar-ari 12:25-29) Dayta ti gapuna nga, idi impadtona ti pannakadadael ti Bet-el, inawagan dayta ni Oseas iti “Beth-aven,” kayatna a sawen “Balay ti Didigra.”​—Oseas 10:5, 8.

Nupay nagbalin ti Bet-el a sentro ti naespirituan a didigra, addada pay laeng napateg a maadal kadagiti pasamak a nainaig iti dayta. (Roma 15:4) Ti maysa kadagita a leksion ket maipapan iti di nainaganan a propeta a taga Juda a naibaon idiay Bet-el tapno ipakaunana ti pannakadadael dagiti altar ken papadina. Binilin met ni Jehova nga agsubli idiay Juda​—sumagmamano laeng a kilometro nga agpaabagatan​—a di mangmangan wenno umin-inum. Situtured a nagpadto daytoy a propeta iti saklang ni Jeroboam nga ari ti Israel, nga inlunodna ti altar ti Bet-el. Ngem sinupringna ti Dios babaen ti pannanganna idi adda iti balay ti maysa a lakay a propeta idiay Bet-el. Apay? Siuulbod a kinuna ti lakay a propeta nga isu ket binilin ti maysa nga anghel ni Jehova a mangpadagus iti padana a propeta. Natay a di ninamnama ti propeta a taga Juda gapu iti panagsukirna.​—1 Ar-ari 13:1-25.

No adda isingasing ti maysa a kapammatian nga aramidentayo a kasla mapagduaduaan, ania ti rebbeng nga aramidentayo? Laglagipenyo a mabalin a makadangran uray ti nasayaat panggepna a balakad no di umiso dayta. (Idiligyo ti Mateo 16:21-23.) No agpaiwanwantayo ken Jehova babaen ti panagkararag ken panagadal iti Saona, maliklikantayo ti nakaam-amak a biddut ti di nainaganan a propeta.​—Proverbio 19:21; 1 Juan 4:1.

Agarup 150 a tawen kalpasanna, nagpaamianan met ni propeta Amos tapno agpadto maibusor iti Bet-el. Siiinget a binabalaw ni Amos dagiti naulpit nga agdengdengngeg kenkuana, a pakairamanan ni Amasias a padi, a sitatangsit a nangibaga ken Amos nga ‘agtalaw a mapan idiay daga ti Juda.’ Ngem awanan buteng nga impakaammo ni Amos ken Amasias dagiti didigra a mapagteng iti mismo a sangakabbalayan ti padi. (Amos 5:4-6; 7:10-17) Ti inaramidna ipalagipna kadatayo a mapatured ni Jehova dagiti napakumbaba a ministrona.​—1 Corinto 1:26, 27.

Idi agangay, rinebba ni matalek a Josias nga ari ti Juda ‘ti altar nga adda idi idiay Bet-el, pinuoranna ti nangato a disso, pinatapokna, ket pinuoranna di Asherah.’ (2 Ar-ari 23:15, 16) Dagiti panglakayen ita matuladda ti nasayaat nga ulidanna babaen ti sireregta a panangsurotda kadagiti instruksion ti Dios ken babaen ti panangidauloda a mamagtalinaed iti kongregasion a nadalus.

Silalawag nga iladawan dagitoy a pasamak iti pakasaritaan ti Bet-el ti pagbanagan ti kinalinteg ken kinadakes, ti panagtulnog ken panagsukir ken Jehova. Adu a tawen sakbayna, pinagpili ni Moises ti nasion ti Israel: “Inkabilko iti sangom ita nga aldaw ti biag ken ti imbag, ti patay ken ti dakes.” (Deuteronomio 30:15, 16) Ti panangut-utob iti pakasaritaan ti Bet-el paregtaennatayo a maibilang iti “Balay ti Dios,” maysa a lugar ti pudno a panagdaydayaw, imbes nga iti “Balay ti Didigra.”

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Dagiti rebbek iti ayan idi ti Bet-el, a nangipasdekan ni Jeroboam iti sentro a pagdaydayawan iti sinan-urbon a baka