Dagiti Lokal a Kultura ken Nakristianuan a Prinsipio​—Agtunosda Kadi?

NAIDESTINO ni Stephen, maysa a Saksi a taga Amianan a Europa, kas misionero iti maysa a pagilian ti Africa. Bayat a magmagna iti ili a kaduana ti maysa a kabsat a lalaki iti dayta a lugar, nakigtot idi iniggaman ti kabsat ti imana.

Makapakellaat ken ni Stephen ti pannagna iti aduan tao a lansangan a kakinnibin ti sabali a lalaki. Iti kulturana, ti kasta nga ugali ket maipagarup nga aramid dagiti homoseksual. (Roma 1:27) Nupay kasta, para iti kabsat a lalaki a taga Africa, ti panagkinnibin ket mangipamatmat laeng iti panaggayyem. Ti panangikedked iti ima kaipapananna ti panagkedked a makigayyem.

Apay koma a maseknantayo kadagiti panagduduma ti kultura? Kangrunaanna, agsipud ta napasnek ti ili ni Jehova a mangitungpal iti nadibinuan nga annongda a ‘mangaramid kadagiti adalan a tattao iti isuamin a nasnasion.’ (Mateo 28:19) Tapno maibanag daytoy a trabaho, immakar dagiti dadduma kadagiti lugar a dakdakkel ti panagkasapulan kadagiti ministro. Tapno agballigida iti baro nga aglawlawda, masapul a maawatanda ken makibagayda kadagiti naiduma a kultura a pakaipasanguanda. Iti kasta makapagtrabahoda a sangsangkatunos kadagiti kakabsatda, ken ad-adda met nga epektiboda iti ministerioda iti publiko.

Kasta met, iti daytoy nariribuk a lubong, adu a tattao ti pimmanaw kadagiti nariribuk a pagilianda maigapu iti politika wenno ekonomia ket nagnaedda kadagiti sabali a pagilian. Isu nga iti kinapudnona bayat a mangaskasabatayo kadagitoy a baro a kaarruba, maipasangotayo kadagiti kabbaro nga ugali. (Mateo 22:39) No damo a maipasangotayo kadagiti nadumaduma nga ugali mabalin a marirotayo kadagiti baro nga ugali.

Dagiti Nabatad nga Isyu

Ti kultura ket naibinggas iti kagimongan ti tao. Anian nga awan mamaayna ngarud, ti “aglabes nga aglinteg” ken amirisen ti tunggal bassit nga ugali tapno maikeddeng no maitunos dayta kadagiti prinsipio ti Biblia!​—Eclesiastes 7:16.

Iti kasumbangirna, masapul a mailasin dagiti lokal a kustombre a nalawag a manglabsing kadagiti nadibinuan a prinsipio. Nupay kasta, kaaduanna a saan a narigat nga aramiden dayta, ta adda ti Sao ti Dios a ‘mangilinteg iti bambanag.’ (2 Timoteo 3:16) Kas pagarigan, kadawyan iti dadduma a daga ti panagasawa iti adu, ngem para kadagiti pudno a Kristiano ti Nainkasuratan a pagalagadan ket maysa laeng ti sibibiag nga asawa ti maysa a lalaki.​—Genesis 2:24; 1 Timoteo 3:2.

Kasta met, saan a maitutop iti pudno a Kristiano dagiti ugali iti pamumpon a nairanta a mangpapanaw kadagiti dakes nga espiritu, wenno naibatay iti pammati a di matay ti kararua. Dagiti dadduma a tattao mangidatonda iti insienso wenno lualo kadagiti natay tapno pumanaw dagiti dakes nga espiritu. Dagiti dadduma aglamayda wenno mamindua pay ketdi a mamumponda tapno tulonganda ti natay nga agsagana nga agbiag ‘iti sumaganad a lubong.’ Isursuro ti Biblia, nupay kasta, a no matay ti tao, ‘dina ammo ti aniaman,’ ket iti kasta saan a makaaramid iti naimbag wenno dakes iti asinoman.​—Eclesiastes 9:5; Salmo 146:4.

Siempre, adda adu nga ugali a maitunos iti Sao ti Dios. Anian a makabang-ar no maipasangotayo kadagiti kultura a kadawyan pay laeng ti kinamanagpadagus, a kalikaguman ti ugali a sibabara a makablaawan uray ti ganggannaet ket no kasapulan, mapasangbay iti pagtaengan! No mapadasanyo ti kasta a pannakatrato, dikay kadi matignay a mangtulad iti kastoy a pagwadan? No kasta, sigurado a parang-ayenna ti Nakristianuan a personalidadyo.​—Hebreo 13:1, 2.

Siasino kadatayo ti mayat nga agur-uray? Kadagiti dadduma a daga, manmano a mapasamak daytoy agsipud ta napateg ti isasangpet iti eksakto nga oras. Ibaga kadatayo ti Biblia a ni Jehova ket Dios ti urnos. (1 Corinto 14:33) Gapu ta kasta, adda “aldaw ken oras” nga inkeddengna a panaggibus ti kinadakes, ken impanamnamana kadatayo a daytoy a pasamak “dinto agbayag.” (Mateo 24:36; Habacuc 2:3) Dagiti kultura a mangitantandudo iti maiparbeng nga isasangpet iti eksakto nga oras tulongannatayo nga agbalin a naurnos ken mangipakita iti umno a panagraem kadagiti sabali a tattao ken iti tiempoda, a sigurado a maitunos kadagiti Nainkasuratan a prinsipio.​—1 Corinto 14:40; Filipos 2:4.

Dagiti Ngay Awan Pagdaksanna a Kustombre?

Nupay adda dagiti kustombre a nalawag a maitunos iti Nakristianuan a wagas ti panagbiag, saan a maitunos dagiti dadduma. Ngem dagidiay ngay ugali a narigat nga ilasin no naimbag wenno dakes? Adu nga ugali ti naimbag, wenno di makadangran, ket ti kababalintayo kadagitoy ipakitana ti naespirituan a kinatimbengtayo.

Kas pagarigan, adda adu a kita ti kablaaw​—pannakialamano, panagruknoy, panangagek, wenno uray pay panangarakup. Kasta met, adda adu a nadumaduma nga ugali maipapan iti naimbag a kababalin iti pannangan. Iti dadduma a daga, agkakaplato wenno agkakapinggan dagiti tattao. Ti panagtig-ab ket maipalubos​—makaay-ayo pay ketdi​—nga ebkas ti panangapresiar iti dadduma a pagilian, ngem kadagiti dadduma saan a makaay-ayo dayta ken maibilang a nakaal-alas nga ugali.

Imbes nga ikeddeng no ania kadagitoy a naimbag nga ugali ti kayatyo wenno diyo kayat, ipamaysayo ketdi ti maaddaan iti umno a kababalin kadagitoy. Ti manayon a balakad ti Biblia irekomendarna nga ‘awan ti aniaman nga aramidentayo gapu iti kinamannakirupir wenno gapu iti panangipasindayaw iti bagi, no di ket buyogen ti kinapakumbaba iti isip, nga ibilangtayo a dagiti dadduma nangatngatoda ngem datayo,’ (Filipos 2:3) Umasping iti dayta, kuna ni Eleanor Boykin, iti librona a This Way, Please​—A Book of Manners: “Ti naasi a puso ti umuna a banag a kasapulanyo.”

Daytoy napakumbaba a panangmatmat lapdannatayo a manguyaw kadagiti ugali ti sabsabali. Matignaytayo nga agregget a mangadal no kasano ti panagbiag dagiti sabali a tattao, mangtulad kadagiti ugalida ken mangraman kadagiti taraonda imbes a pagkedkedan wenno matmatan a buyogen ti panagduadua ti isuamin a kasla naidumduma. No mannakibagaytayo ken situtuloktayo a mangpadas kadagiti baro nga ugali, padpadayawantayo ti nangsangaili kadatayo wenno kadagiti ganggannaet a kaarrubatayo. Magunggonaantayo met bayat a “lumawa” ti pusotayo ken umadu dagiti kapadasantayo.​—2 Corinto 6:13.

No ti Kustombre Lapdanna ti Naespirituan nga Irarang-ay

No ngay maipasangotayo kadagiti kustombre a saan a maisalungasing iti kasuratan, ngem saanda met a makatulong iti naespirituan nga irarang-ay? Kadagiti dadduma a daga, kas pagarigan, dagiti tattao agannayasda nga agitantan. Daytoy agpampamayan a kasasaad iti panagbiag mabalin a kissayanna ti panagsikor, ngem nalabit pagbalinenna a narigrigat ti panangibanagtayo a ‘naan-anay’ iti ministeriotayo.​—2 Timoteo 4:5.

Kasano a maparegtatayo dagiti sabsabali a mangliklik iti “panangipabigat” kadagiti napateg a bambanag? Laglagipenyo a “ti naasi a puso ti umuna a banag a kasapulanyo.” No matignaytayo babaen iti ayat, makaipaaytayo iti pagwadan ket kalpasanna siaasi nga ilawlawagtayo dagiti gunggona no saantayo nga ipabigat ti maaramidtayo itatta. (Eclesiastes 11:4) Maigiddato iti dayta, agannadtay koma a saan a maisakripisio ti panagtalektayo iti maysa ken maysa ken kompiansa gapu laeng iti magapuanan. No ti singasingtayo ket saan nga awaten a dagus ti sabsabali, saantay koma nga ipilit dayta kadakuada wenno idas-al ti pannakaupaytayo kadakuada. Masapul a maipangpangruna ti ayat ngem ti kinaepektibo.​—1 Pedro 4:8; 5:3.

Panangikonsiderar Kadagiti Lokal a Kaugalian

Masapul a siguraduentayo nga aniaman a singasing nga aramidentayo ket umiso ken saan laeng a panangikagumaan a mangipilit iti kayattayo. Dagiti estilo ti kawes, kas pagarigan, agdudumada unay. Iti adu a rehion umno nga agkurbata ti maysa a lalaki no mangikasaba iti naimbag a damag, ngem iti dadduma a tropikal a pagilian, mabalin a mamatmatan dayta a nalabes ti kinapormalna. Masansan a nagsayaat a mangiwanwan ti panangikonsiderar kadagiti lokal nga ugali no ania ti umno a kawes ti maysa a propesional a tao a makipulapol iti publiko. Nasken ti “kinasimbeng ti panunot” no pagsasaritaan ti sensitibo nga isyu maipapan iti panagkawkawes.​—1 Timoteo 2:9, 10.

No ngay saan a makaay-ayo kadatayo ti maysa a kustombre? Laksiden kadi dayta a din amirisen? Saan. Ti ugali dagiti lallaki nga agkinnibin, a nadakamat itay, ket maawat unay iti dayta nga Africano a komunidad. Idi nadlaw ti misionero a dagiti dadduma a lallaki a magmagna ket agkikinnibinda, saanen a mabain.

Ni apostol Pablo, bayat ti nasaknap a panagdaliasatna kas misionero, bimmisita kadagiti kongregasion a dagiti miembrona addaan kadagiti nadumaduma a kustombre. Awan duadua a masansan nga adda panagsupiat ti kultura. Isu a ni Pablo nakibagay kadagiti aniaman a kustombre bayat nga inannurotna a naimbag dagiti prinsipio ti Biblia. “Nagbalinak nga isuamin a bambanag iti amin a kita ti tattao,” kinunana, “tapno iti amin a pamay-an maisalakanko ti sumagmamano.”​—1 Corinto 9:22, 23; Aramid 16:3.

Ti sumagmamano a napateg a salsaludsod mabalin a matulongandatayo a mangikeddeng no kasanot’ reaksiontayo kadagiti baro a kustombre. Babaen ti panangsurottayo​—wenno di panangsurot iti maysa a kustombre​—ania ti patpataudentayo nga impresion kadagiti agpalpaliiw? Maawisdanto kadi iti mensahe ti Pagarian agsipud ta makitada a sumursurottayo iti kulturada? Iti kasumbangirna, no surotentayo ti kustombre iti lugar a pagnanaedantayo, ti kadi ‘ministeriotayo mangted iti pakaitibkolan?’​—2 Corinto 6:3.

No tarigagayantayo ti agbalin nga “isuamin a bambanag iti amin a kita ti tattao,” mabalin a kasapulan a baliwantayo dagiti sumagmamano a nakairuamantayo a panangmatmat maipapan iti umno ken saan nga umno. Masansan a ti “naimbag” ken ti “dakes” a wagas ti panangaramid kadagiti bambanag ket agpannuray laeng iti lugar a pagnanaedantayo. Isu nga iti maysa a pagilian, ti panagkinnibin dagiti lallaki ket panangipakita iti panaggayyem, ngem kadagiti adu a sabsabali, sigurado a dayta ti manglapped kadagiti tattao nga umimdeng iti mensahe ti Pagarian.

Adda pay sabsabali a kustombre, nupay kasta, a maawat kadagiti nadumaduma a rehion ken mabalin a maitutop pay kadagiti Kristiano; ngem masapul nga agannadtayo.

Dikay Lumbes iti Pagbeddengan!

Imbaga ni Jesu-Kristo a nupay saan a mabalin a pumanaw dagiti adalanna iti lubong, masapul nga agtalinaedda a “saan a paset ti lubong.” (Juan 17:15, 16) Ngem, no dadduma, saan a nalaka nga ilasin ti nagdumaan ti talaga a paset ti lubong ni Satanas ken ti kultura laeng. Ti musika ken panagsala, kas pagarigan, ket gagangay iti dandani amin a kultura, nupay iti dadduma a daga ad-adda ti kinapategda.

Mabalin a nalakatay laeng nga ikeddeng dayta​—a maibatay a nangnangruna iti nakayugaliantayo ngem kadagiti Nainkasuratan a rason. Naidestino idiay España ni Alex, maysa a kabsat a lalaki nga Aleman. Iti dimmakkelanna a lugar, saan unay a popular ti panagsala, ngem idiay España paset ti kultura dayta. Nariribukan idi damo a nakakita iti kabsat a lalaki ken babai nga agsalsala iti naganaygay a sala iti lugar a pagnanaedanna. Dakes kadi daytoy a panagsala wenno nalabit nailubongan? Ipabpababana kadi ti pagalagadanna no sumurot iti daytoy a kustombre? Naammuan ni Alex a nupay naiduma ti musika ken ti sala, awan ti gapu nga ipagarup a dagiti Español a kakabsatna ipabpababada dagiti Nakristianuan a pagalagadan. Ti pannakariribukna ket maigapu iti nagduma a kultura.

Nupay kasta, ni Emilio, maysa a kabsat a lalaki a mangtagtagiragsak iti kannawidan a sala dagiti Español, mabigbigna ti pagpeggadan. “Napaliiwko ti kinadekket unay dagiti agpareha iti adu a kita ti sala,” kinunana. “Kas maysa a baro, mabigbigko a daytoy maapektaranna ti rikna ti maysa kadagiti agpareha. No dadduma, ti panagsala mabalin a mausar a pambar a mangipakita iti panangipateg iti tao a pakaawisam. Ti panangsigurado a nasayaat ti musika ken maliklikan ti kanayon a panagdekket ket mabalin nga agserbi a proteksion. Nupay kasta, masapul nga aminek a no mapan agsala ti grupo dagiti babbaro ken babbalasang, nakarigrigat a taginayonen ti teokratiko a kasasaad.”

Wen, saantay a kayat nga usaren ti kulturatayo a pambar a makiraman iti nailubongan nga aramid. Adda paset ti panagkakanta ken panagsasala iti kultura idi dagiti Israelita, ken idi nawayawayaan dagiti Israelita manipud Egipto idiay Nalabaga a Baybay, nairaman iti selebrasionda ti kanta ken sala. (Exodo 15:1, 20) Nupay kasta, ti kita ti musika ken salsalada ket naiduma iti pagano a lubong iti aglawlawda.

Nakalkaldaang ta bayat nga ur-urayenda ti panagsubli ni Moises manipud Bantay Sinai, saan a nakaanus dagiti Israelita, nangaramidda iti balitok a sinan baka, ket kalpasan ti pannangan ken iyiinumda “timmakderda a nagay-ayam.” (Exodo 32:1-6) Idi nangngeg da Moises ken Josue ti panagkakantada, dagus a nariribukanda. (Exodo 32:17, 18) Dagiti Israelita limbesda iti dayta a “pagbeddengan,” ket ti kita ti panagkanta ken panagsalada inyanninawna ti pagano a lubong iti aglawlawda.

Kasta met itatta, mabalin a maitutop met ti musika ken salsala iti lugartayo ken mabalin a saan a makaitibkol iti konsiensia ti sabsabali. Ngem no mapakudrep dagiti silaw, mainayon dagiti agkilapkilap a silaw, wenno matokar ti musika a naiduma ti bansagna, ti dati a maitutop mabalin nga iyanninawna ti espiritu ti lubong. “Kulturami la ngamin dayta,” nalabit ikalintegantayo. Kasta met laeng ti pambar ni Aaron idi immannugot kadagiti pinapagano a kita ti panaglinglingay ken panagdayaw, a sibibiddut nga inawaganna dagitoy a “maysa a piesta ken Jehova.” Saan a nainkalintegan daytoy a nakapuy a pambar. Kinapudnona, ti kababalinda mamatmatan pay a “pakaibabainanda kadagiti kabkabusorda.”​—Exodo 32:5, 25.

Adda Umiso a Lugar ti Kultura

Mabalin a makigtottayo iti damo kadagiti naisangsangayan a kustombre, ngem saan nga amin ket di maitutop. No ‘nasanay ti pannakabalin ti pannakaawattayo,’ maikeddengtayo no ania dagiti kustombre a maitunos ken dagiti saan a maitunos kadagiti Nakristianuan a prinsipio. (Hebreo 5:14) No mangiparangarangtayo iti naasi a puso a napno iti panagayat iti padatayo a tao, makapagtignaytayo a siuumiso no maipasangotayo kadagiti awan pagdaksanna a kustombre.

Bayat nga ikaskasabatayo ti naimbag a damag ti Pagarian kadagiti tattao iti lugartayo wenno iti sabali a lugar, ti natimbeng a panangmatmat kadagiti nadumaduma a kultura tulongannatayo nga agbalin nga ‘isuamin kadagiti isuamin a kita ti tattao.’ Ket di pagduaduaan a no apresiarentayo dagiti nadumaduma a kultura, agbalin a napnuan kaipapanan, makapainteres, ken makaay-ayo ti panagbiagtayo.

[Ladawan iti panid 20]

Mabalin nga umno a mayebkas ti Nakristianuan a kablaaw iti adu a wagas

[Ladawan iti panid 23]

Ti natimbeng a panangmatmat kadagiti nadumaduma a kultura mapagbalinna a napnuan kaipapanan, makapainteres ti panagbiag