Ti Panangbirok iti Nasayaat a Liderato
“Aglusuloskan, kunak, ket agpatingga koman ti panangidaulom kadakami. Iti nagan ti Dios, umikkatkan!”—Kuna ni Oliver Cromwell; inadaw ni Leopold Amery, kameng ti Parliamento ti Britania.
Walo a bulan a nangdidigra ti Gubat Sangalubongan II, ket nakaron nga apektado ti Britania ken dagiti kaaliadona. Para ken ni Leopold Amery ken kadagiti dadduma iti gobierno, kasapulanen a mabalbaliwan ti liderato. Gapuna, idi Mayo 7, 1940, iti House of Commons, inadaw ni Amery dagiti ebkas iti ngato agpaay ken ni Primero Ministro Neville Chamberlain. Kalpasan ti tallo nga aldaw, naglusulos ni Chamberlain, ket sinuktan ni Winston Churchill.
TI LIDERATO ket maysa a kangrunaan a kasapulan ti sangatauan, ngem masapul a makabael ti lider. Uray iti pamilia, ti ama masapul a kabaelanna ti mangidaulo tapno agbalin a naragsak ti asawa ken annakna. No kasta, panunotem laengen no ania ti makalikaguman iti agbalin a lider ti maysa a pagilian wenno lubong! Di pagsiddaawan a nagrigat ti maaddaan kadagiti nasayaat a lider.
Dayta ti makagapu nga iti rinibribu a tawenen, din mabilang ti naaramid a panangbalangat, rebelion, kudeta, panangdutok, eleksion, panangpapatay, ken panangbaliw iti rehimen. Kanayon a masukatan ti ari, primero ministro, prinsipe, presidente, sekretario heneral, ken diktador. Naikkat uray dagiti mannakabalin nga agtuturay gapu iti di ninamnama a panagbalbaliw. (Kitaen ti kahon a “Kellaat a Maikkat iti Turay,” iti panid 5.) Kaskasdi, nagrigat ti agbirok iti mapagtalkan ken agpaut a liderato.
“Anusantayo ti Adda”—Wenno Sukatantayo?
Saan ngarud a pagsiddaawan nga adu ti din mangnamnama a maaddaandanto iti nasayaat a lider. Iti sumagmamano a pagilian, nangruna a nabatad ti kinaaleng-aleng ken kinaawan namnama no tiempo ti eleksion. Kinuna ni Geoff Hill, maysa a periodista idiay Africa: “Nasaknap ti kinaaleng-aleng wenno di pannakipaset [iti eleksion] no marikna dagiti tattao nga awan gawayda a mangbalbaliw iti nakaay-ay-ay a biagda. . . . Idiay Africa, no saan nga agbutos dagiti tattao, mabalin a dina kayat a sawen a kontentodan. Kaaduanna a pamay-anda dayta tapno maipakitada a saan a maipangpangag dagiti an-anek-ekenda.” Umasping iti dayta, maysa a kolumnista ti periodiko idiay Estados Unidos ti nagsurat maipapan iti umad-adani nga eleksion: “Sapay koma ta adda naan-anay a kualipikado a kandidato.” Innayonna: “Ngem awan ti kasta a kandidato. Awan pulos. Anusantayo ti adda.”
Talaga kadi nga awan pagpilian ti sangatauan no di “anusan” dagiti imperpekto a mangidadaulo? Saantayto kadi pulos a maaddaan iti nasayaat a liderato yantangay dagiti lider a tattao napaayda a mangpennek kadagiti kasapulan dagiti iturayanda? Saan. Adda maysa a kasayaatan a liderato. Iti sumaganad nga artikulo, mausig no siasino ti kasayaatan a mangidaulo iti sangatauan ken no kasano a magunggonaan iti panangidaulona ti minilmilion a tattao iti amin a nalikudan—a pakairamanam.
[Dagiti Ladawan iti panid 3]
Makinngato a kannigid: Neville Chamberlain
Makinngato a kannawan: Leopold Amery
Makimbaba: Winston Churchill
[Credit Lines]
Chamberlain: Rinetrato ni Jimmy Sime/Central Press/Getty Images; Amery: Rinetrato ni Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)