Kuarta ken Moralidad​—Leksion Manipud iti Historia

IDI Abril 7, 1630, agarup uppat a gasut a tattao iti uppat a barko ti naglayag a nagturong idiay America manipud Inglatera. Adu kadakuada ti addaan iti nangato nga adal. Naballigi a negosiante ti dadduma. Adda pay dagiti kameng ti parliamento. Kimmapuy idi ti ekonomia ti Inglatera, a pinakaro ti madama idi a Tallopulo-Tawen a Gubat idiay Europa (1618-48). Isu a nakigasanggasatda, a pinanawanda ti lugar, negosio, ken kakabagianda ket nagdaliasatda a nagsapul iti nasayaat nga oportunidad.

Nupay kasta, dayta a siinanama a gunglo ket saan laeng a basta grupo dagiti negosiante nga agsapsapul iti gundaway. Nareregtada a Puritan, a nagtalaw gapu iti narelihiosuan a panangidadanes kadakuada.a Ti talaga a kalatda ket mangipasdek iti nadiosan a komunidad a mabalinda ti rumang-ay iti material, agraman dagiti kaputotanda, iti wagas a saanda a maikompromiso dagiti pagalagadan ti Biblia. Di nagbayag kalpasan ti idadap-awda idiay Salem, Massachusetts, tinagikuada ti bassit a lugar iti asideg ti kosta. Dayta a baro a lugarda ti inawaganda iti Boston.

Narigat a Panangtimbeng

Ni John Winthrop, ti lider ken gobernadorda, inaramidna ti amin a kabaelanna a mangitandudo iti pribado a kinabaknang ken pagimbagan ti komunidad iti baro a kolonia. Tinarigagayanna a maaddaan dagiti umili agpadpada iti kuarta ken moralidad. Ngem narigat dayta a panangtimbeng. Gapu ta makitana dagiti karit, kinasaona a naimbag dagiti kakaduana maipapan iti paset ti kinabaknang iti maysa a nadiosan a kagimongan.

Kas iti dadduma a lider dagiti Puritan, patien ni Winthrop a saan a dakes ti agpabaknang. Inkalinteganna a ti kangrunaan a panggep ti kinabaknang ket tapno tulongan dagiti sabsabali. Iti kasta, no nabakbaknang ti tao, ad-adu ti maaramidanna a kinaimbag. “Dagiti Puritan dida kayat a pagsaritaan ti maipapan iti kinabaknang,” kuna ti historiador a ni Patricia O’Toole. “Dayta ket agpada a tanda ti pamendision ti Dios ken nabileg a mangituggod iti tao nga agaramid iti basol a panagpannakkel . . . ken kadagiti basol ti lasag.”

Tapno maliklikan dagiti basol a maigapu iti kinabaknang ken kinasaliwanwan, indagadag ni Winthrop a kasapulan ti kinatimbeng ken panagteppel. Ngem di nagbayag, saanen nga agtunos ti tarigagay dagiti kailianna nga agsapul iti personal a pagnam-ayanda ken ti panangikagumaanna a mangpilit kadakuada a mangalagad iti kinanadiosan ken panagiinnayat. Dagiti bumusbusor nangrugidan a sumaranget iti imbilangda a manangirurumen a pannakibiang ni Winthrop iti pribado a biagda. Adda dagiti nangilungalong iti pannakabukel ti maysa a mabutosan a grupo a makipaset iti panagaramid iti desision. Kinaykayat ti dadduma ti umakar lattan iti kabangibang a Connecticut tapno maitultuloyda dagiti bukodda nga interes.

“Ti oportunidad, kinarang-ay, demokrasia,” kuna ni O’Toole, “ket nagbileg nga impluensia iti biag dagiti Puritan iti Massachusetts, ken rinubrobanda dagiti ambision ti indibidual a maikontra iti pagalagadan ni Winthrop para iti isuamin.” Idi 1649, iti edadna a 61, nakapangpanglaw ni Winthrop a pimmusay. Nupay ti marmarpuog a kolonia ket nakalasat iti laksid ti adu a pakarigatan, natay ni Winthrop a saanna a nakita ti kaitungpalan ti arapaapna.

Agtultuloy ti Panagsapul

Saan laeng a ni John Winthrop ti addaan iti ideolohia para iti nasaysayaat a lubong. Kada tawen, ginasgasut a ribu a tattao manipud Africa, Abagatan a Daya nga Asia, Makindaya a Europa, ken Latin America, ti umak-akar iti sabali a pagilian tapno agsapul iti nasaysayaat a biag. Dadduma kadakuada ti ginutugot dagiti nagadu a baro a libro, seminar, ken Web site a mapatpataud iti kada tawen, a mangipanamnama a mangiranud iti sekreto no kasano ti bumaknang. Nalawag, adu pay latta ti agregregget nga agsapul iti kuarta, a mangnamnama a saanda a maikompromiso dagiti moral a prinsipio.

Kinapudnona, makaupay dagiti resulta. Dagidiay agpabpabaknang masansan nga isakripisioda dagiti prinsipioda ken no dadduma uray ti pammatida. Gapuna, mayanatup la ketdi nga iyimtuodyo: “Ti kadi maysa a tao mabalinna ti agbalin a pudno a Kristiano ken nabaknang iti material? Addanto ngata ti maysa a managbuteng-Dios a kagimongan nga agpadpada a narang-ay iti material ken iti naespirituan?” Ti Biblia sungbatanna dagita a saludsod, kas ipakita ti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

[Picture Credit Lines iti panid 3]

Dagiti barko: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Winthrop: Brown Brothers