Ni Christophe Plantin​—Nangirusat iti Panagimprenta iti Biblia

NALATAK ni Johannes Guttenberg (agarup 1397-1468) gapu iti panangpataudna iti immuna a Biblia a nayimprenta babaen iti movable type. Ngem manmano ti makaam-ammo ken Christophe Plantin. Isu ti maysa kadagiti immuna nga agim-imprenta a dakkel ti naitulongna tapno dagiti tattao iti intero a lubong idi maika-16 a siglo magun-odanda dagiti libro ken Biblia.

Naipasngay ni Christophe Plantin idi agarup 1520 idiay Saint-Avertin, Francia. Idi agarup 28 ti tawenna, nagnaed ni Plantin idiay Antwerp, iti lugar a maawagan a Low Countries,a ta kaykayatna ti lugar a napanuynoy iti relihion ken ad-adu ti gundawayna nga agballigi ngem idiay Francia.

Nangrugi ni Plantin kas bookbinder ken agdisdisenio kadagiti produkto a naaramid iti lalat. Pagay-ayat dagiti babaknang dagiti nagpipintas a lalat a produktona. Nupay kasta, binaliwan ni Plantin ti trabahona. Idi ngamin 1555, adda dagiti nabartek a lallaki iti maysa a lansangan ti Antwerp a nangduyok iti abagana idi intulodna dagiti lalat a kahon nga impaaramid ni Ari Philip II iti Espania, ti agturay iti Low Countries. Nupay immimbag ti sugat ni Plantin, saanen a makapagtrabaho iti nadagsen isu a napilitan a mangisardeng iti trabahona. Babaen ti pinansial a tulong ni Niclaes, ti pangulo dagiti Anabaptist, rinugian ni Plantin ti nagimprenta.

“Trabaho ken Kinapinget”

Pinanaganan ni Plantin ti pagimprentaanna iti De Gulden Passer (Ti Nabalitokan a Kompas). Iti etiketana, adda sinan-balitok a paris a kompas a nakaisuratan iti “Labore et Constantia,” a kaipapananna “Trabaho ken Kinapinget.” Kasla maibagay unay dayta nga etiketa a mangiladawan iti daytoy a nagaget a lalaki.

Nagbiag ni Plantin idi panawen ti nakaro a panagbalbaliw ti relihion ken politika, isu nga inkagumaanna a liniklikan ti riribuk. Napatpateg kenkuana ti panagimprenta. Nupay adda simpatiana iti Repormasion a Protestante, “saan unay nga interesado iti relihion,” kuna ti autor a ni Maurits Sabbe. Gapuna, adu ti sayangguseng nga isu ket agim-imprenta kadagiti libro dagiti erehe. Idi 1562, napilitan a nagkamang idiay Paris iti nasurok a makatawen.

Idi nagawid ni Plantin idiay Antwerp idi 1563, nakisugpon kadagiti baknang a komersiante. Sumagmamano kadagitoy ti nalatak a mamatpati kadagiti pannursuro ni Calvin. Bayat ti lima a tawen a pannakisugponna, 260 a nadumaduma a libro ti nayimprenta kadagiti pagimprentaan ni Plantin. Ramanen daytoy dagiti edision ti Biblia iti Hebreo, Griego, ken Latin kasta met ti nagpintas ti pannakadekorasionna nga edision a Dutch Catholic Louvain Bible.

“Ti Kapapatgan a Gapuanan iti Typography”

Idi 1567, bayat ti tiempo a lumanlanlan ti iyaalsa ti Low Countries maibusor iti turay ti Espania, ni Ari Philip II imbaonna ti Duke iti Alba tapno agserbi a gobernador sadiay. Babaen ti naan-anay nga autoridad nga inted ti ari, inkagumaan ti duke a pasardengen ti panagkedked dagiti Protestante. Rinugian ngarud ni Plantin ti nagdakkel a trabaho a namnamaenna a mangikkat iti panagsuspetsada nga isu ket maysa nga erehe. Tinarigagayanna ti agimprenta iti nagsayaat nga edision ti Biblia iti orihinal a pagsasao a nakaisuratan dagitoy. Nagun-odan ni Plantin ti tulong ni Philip II iti daytoy baro nga edision. Inkari ti ari a tumulong iti gastos ket imbaonna ti humanist a ni Arias Montano a mangimaton iti proyekto.

Makapagsao ni Montano iti adu a lenguahe, ket nagtrabaho iti 11 nga oras iti inaldaw. Isu ti tinulongan dagidiay nalaing iti adu a lenguahe a taga-Espania, Belgium, ken Francia. Panggepda ti mangaramid iti baro a bersion ti nakalatlatak a Complutensian Polyglot.b Malaksid iti Latin a Vulgate, ti Griego a Septuagint, ken ti immuna a teksto a Hebreo, nairaman iti baro a Polyglot Bible ni Plantin ti Aramaiko a Targum ken ti Siriano a Peshitta, agraman dagiti literal a patarus dagitoy.

Nangrugi ti panagimprenta idi 1568. Nairingpas daytoy nagdakkel a trabaho idi 1573. Nagpartak dayta a pannakairingpas no kadagidi a panawen. Iti suratna ken Ari Philip II, kinuna ni Montano: “Ad-adu ti nagapuanan ditoy iti uneg ti makabulan ngem ti nagapuanan iti makatawen idiay Roma.” Nagimprenta ni Plantin iti 1,213 a kopia ti baro a Polyglot Bible, a tunggal maysa ti buklen ti walo a dadakkel a tomo. Adda ladawan ti leon, baka, lobo, ken karnero a sitatalna a mangmangan iti maymaysa a pagpakanan, a nailanad iti panid a nakaisuratan ti titulo, a nangiladawan iti Isaias 65:25. Aggatad iti 70 a guilder ti saan pay a napagtitipon a tomo. Nagdakkel dayta a gatad, yantangay agarup 50 a guilder laeng ti birok ti gagangay a pamilia iti makatawen. Antwerp Polyglot ti nayawag iti kompleto a tomo. Naawagan met dayta kas Biblia Regia (Biblia ti Ari) agsipud ta sinuportaran ni Ari Philip II ti pannakayimprentana.

Nupay inanamongan ni Papa Gregory XIII ti Biblia, nakaro ti pannakababalaw ni Arias Montano iti trabahona. Ngamin, imbilang ni Montano a nasaysayaat ti orihinal a Hebreo ngem ti Latin a Vulgate. Ti kangrunaan a kabusorna isu ni León de Castro, maysa a teologo nga Espaniol, a nangibilang iti Latin a Vulgate nga opisial a Biblia. Ni de Castro pinabasolna ni Montano a sinuktanna kano ti dadduma a teksto kadagiti pilosopia a maibusor iti Trinidad. Kas pagarigan, nadlaw ni de Castro a ti Siriano a Peshitta dina inraman ti ulbod a nayon ti 1 Juan 5:7 nga “idiay langit, ti Ama, ti Sao, ken ti Nasantuan nga Espiritu: ket dagitoy a tallo maymaysada.” (King James Version) Nupay kasta, ti Inkisision nga Espaniol, pinaneknekanna a saan nga erehe ni Montano. Naibilang ti Antwerp Polyglot a “kapapatgan a nagapuanan ti panagimprenta nga inyimprenta ti maymaysa nga agim-imprenta bayat ti maika-16 a siglo.”

Agpaut a Pakagunggonaan

Kaaduan nga agim-imprenta kadagidi a panawen ti addaan laeng iti dua wenno tallo a makina a pagimprenta. Ngem idi panawen ti kaadu ti iyim-imprenta ni Plantin, isu ket addaan ti di kumurang a 22 a makina ken 160 a trabahador. Iti amin a lugar nga ayan dagiti agsasao iti Espaniol, isu ti naawagan a kangrunaan nga agim-imprenta.

Kabayatanna, kumarkaron ti iyaalsa dagiti Low Countries maibusor iti turay ti Espania. Nairamanen ti Antwerp iti dangadang. Idi 1576, immalsa dagiti trabahador a saan a nakaawat iti sueldoda ket tinakawandan ti siudad. Napuoran ti nasurok nga 600 a balbalay, ket rinibu kadagiti agindeg iti Antwerp ti napapatay. Pinanawanen dagiti komersiante ti siudad. Dakkel ti pukaw ni Plantin, ken obligado nga agbayad iti dakkel a gatad kadagiti immalsa.

Idi 1583, immakar ni Plantin idiay Leiden, maysa a siudad nga agarup 100 a kilometro iti amianan ti Antwerp. Nangibangon sadiay iti pagimprentaan ket natudingan nga agimprenta para iti Leiden University a maysa nga institusion a binuangay dagiti Protestante a mamatpati iti pannursuro ni Calvin. Rimsua manen ti dati a pammabasolda nga isu ket bumusbusor iti Iglesia Katolika. Gapuna, nagsubli ni Plantin idiay Antwerp idi arinunos ti 1585, kalpasan la unay a naisubli ti panangituray ti Espania iti siudad. Iti daydi a tiempo, isu ket agtawenen iti 60 ken uppat laengen dagiti trabahador a mangpapaandar iti maymaysa a makina a pagimprenta iti Golden Compass. Rinugian manen a patarayen ni Plantin ti pagimprentaan. Nupay kasta, saanen a naisubli ti dati a kasasaad ti pagimprentaan, ket natay ni Plantin idi Hulio 1, 1589.

Iti las-ud ti 34 a tawen, nakayimprenta ni Christophe Plantin iti 1,863 a nadumaduma nga edision ti libro, nga agpromedio iti dandani 55 iti kada tawen. Uray ita, nagdakkelan daytoy a nagapuanan ti agsolsolo nga agim-imprenta! Nupay saan unay a relihioso ni Plantin, ti trabahona saanna laeng a pinasayaat ti panagimprenta ken topography no di ket pinasayaatna pay ti panagadal iti naipaltiing a Kasuratan. (2 Timoteo 3:16) Wen, ni Plantin ken dagiti kapatadanna nga agim-imprenta dakkel ti naaramidanda tapno dagiti ordinario a tattao magun-odanda ti Biblia.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 15]

TI MUSEO A PLANTIN-MORETUS

Idi 1877, nagbalin a museo para iti publiko ti pasdek iti siudad ti Antwerp a nagnaedan ken nagtrabahuan da Plantin ken dagiti kaputotanna. Awanen ti nabati a sabali pay a pagimprentaan a pasdek manipud iti dayta a tiempo. Lima a makina a pagimprenta ti makita sadiay a ti petsada ket manipud maika-17 ken maika-18 a siglo. Dua pay​—ti pagaammo a kadaanan iti lubong​—a napetsaan idi tiempo ni Plantin. Adda iti museo ti agarup 15,000 a matrix a nausar a pagaramid iti tipo, 15,000 a bloke a kayo, ken 3,000 a nakitikitan a plato a gambang. Ti libraria ti museo addaan iti 638 a manuskrito a napetsaan manipud iti maika-9 agingga idi maika-16 a siglo agraman ti 154 a libro a nayimprenta sakbay ti tawen 1501. Dagitoy ti pakairamanan ti orihinal a Gutenberg Bible a napetsaan sakbay ti 1461 agraman ti maysa kadagiti nalatak nga Antwerp Polyglot Bible ni Plantin.

[Ladawan iti panid 15]

Ni Arias Montano

[Ladawan iti panid 16]

Ti Antwerp Polyglot ket naglaon iti Hebreo a teksto, Latin a “Vulgate,” Griego a “Septuagint,” Siriano a “Peshitta,” ken ti Aramaiko a Targum, agraman kadagiti pannakaipatarusda iti Latin

[Credit Line]

Impaay ti Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Picture Credit Line iti panid 15]

Dagiti dua a ladawan: Impaay ti Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen