Dagiti Balo​—Ania Dagiti Kasapulanda? Kasano a Matulongam Ida?

Agnanaed ni Jeanne iti bassit nga apartment. Iti kosina nga addaan agkurkuridemdem a silaw, nagidasar a kas iti nayugalina nga aramiden. Siempre, masapul a mangan. Pagammuan ta nagsangit idi nadlawna a dua a plato ti naiplastarna iti lamisaan, para kenkuana ken para iti dungdunguenna a lakayna, a natay dua a tawen ti napalabasen!

PARA kadagiti saan pay a nabalo, narigatda a maawatan no kasano kasaem ti matayan iti asawa. Iti kinapudnona, ti panunot ti tao dina maawat a dagus ti nasaem a pasamak. Ni Beryl, nga agtawenen iti 72, saanna a maawat ti kellaat nga ipapatay ni lakayna. “Saan a nakappapati,” kinunana. “Diak patien a basta awan lattan ni lakayko ditoy balay.”

Adda dagiti gundaway a “marikna” dagiti napukolan nga adda pay laeng ti naikkat a paset ti bagida. Umasping iti dayta, addada gundaway a dagiti lumlumdaang a balo “makitada” daydi asawada iti matatao a lugar wenno mailaw-anda nga awagan ti maysa a tao a pimmusayen!

Masansan a saan nga ammo dagiti gagayyem ken kapamilia no ania ti aramidenda iti maysa nga agsagsagaba gapu iti pannakabalo. Adda kadi am-ammom a lumlumdaang gapu iti ipupusay ti asawana? No adda, kasano a matulongam? Ania ti nasken a maammuam tapno matulongam nga agibtur? Kasano a matulongam tapno rumagsak manen?

Bambanag a Liklikan

Mabalin a madanagan dagiti gagayyem ken kapamilia no agsagsagaba ti ipatpategda ket mangaramidda iti addang tapno mailiwliwag a dagus ti ladingitna. Ngem kastoy ti insurat ti maysa a managsirarak a nangsurbey iti 700 a balo: “Awan ti makuna nga ‘umiso’ a kapaut ti panagladingit.” Gapuna, imbes a pasardengem ti panagleddaang ti balo, ipaayam ketdi iti gundaway a mangipeksa iti ladingitna.​—Genesis 37:34, 35; Job 10:1.

Nupay mabalin a maitutop a tumulongka kadagiti urnos mainaig iti mansayag ken pumpon, dimo koma ipapan a mabalinmo a desisionan amin. Ni Paul a balo nga agtawen iti 49, kinunana: “Pagyamanak ta dagidiay nangidiaya iti napudno ken praktikal a tulong impalubosda latta a siak ti mangyurnos iti bambanag mainaig iti pumpon. Makaliwliwa kaniak no adda maaramidko para iti naurnos a pannakaipumpon ti asawak. Panagriknak, dayta ti maudi a maaramidko a mangpadayaw kenkuana.”

Siempre, apresiaren ti kaaduan ti dadduma a tulong. Ni Eileen, a maysa a balo nga agtawen iti 68, kinunana: “Yantangay nakiro pay la ti panunotko, marigatanak a mangyurnos iti pumpon ken mangiproseso kadagiti nasken a papeles. Naimbag la ketdin ta timmulong kaniak ti anakko ken ni baketna.”

Maysa pay, dika bumdeng nga agestoria maipapan iti pimmusay a dungdunguenna nga asawa. Ni Beryl a nadakamat itay, kinunana: “Dakkel ti naitulong dagiti gagayyemko. Ngem adu kadakuada ti bumdeng nga agsao maipapan ken John nga asawak. Medio nasaktanak ta kas man la saan a pulos nagbiag ni lakayko.” Adda tiempo a dagiti balo tarigagayanda a mapagsasaritaan ti natay nga asawada. Adda kadi malagipmo a kinamanangngaasi nga impakita wenno makaparagsak a naaramidan idi ti asawana? No kasta, dika bumdeng a mangestoria iti dayta iti nabalo a gayyem. No mariknam a makaay-ayo dayta kenkuana, ibagam met no ania dagiti ap-apresiarem wenno kailiwmo iti pimmusay. Mabalin a makatulong dayta iti agladladingit a balo ta maamirisna nga adda met kaduana a maladladingitan.​—Roma 12:15.

No mangliwliwaka, liklikam a gaburan iti pammagbaga ti tao nga agledleddaang. Dimo dagdagen ti nabalo nga agdesision.a Imbes ketdi, panunotem a nalaing ken saludsodem iti bagim, ‘Ania dagiti napateg nga addang a mabalinko nga aramiden tapno matulongak ti gayyem wenno kabagiak a mangiliwliwag iti maysa kadagiti karigatan a pagteng iti biagna?’

No Ania ti Maaramidam

Kadagiti aldaw kalpasan ti ipapatay ti asawa, sigurado a kasapulan ti nabalo ti praktikal a tulong. Mabalinmo kadi ti agluto, mangpasangbay kadagiti agsangpet a kakabagian, wenno mangkadua iti agladladingit a balo?

Laglagipem met a naiduma ti pamay-an dagiti lallaki a mangiliwliwag iti ladingitda no idilig iti pamay-an dagiti babbai. Kas pagarigan, iti dadduma a paset ti lubong, nasurok a kagudua kadagiti biudo ti mangasawa a dagus iti las-ud ti 18 a bulan kalpasan ti ipapatay ti asawada​—banag a manmano nga aramiden dagiti biuda. Apay a kasta?

Maisupadi iti pagarup ti kaaduan, saan a ti panangpennek iti pisikal wenno seksual a kasapulan ti kanayon a makagapu no apay a mangasawa manen dagiti lallaki. Kinapudnona, adda pagannayasan ti lalaki nga iti laeng asawana ti kayatna a pangyebkasan iti riknana isu a kasta unay ti pannakariknana iti kinaagmaymaysa kalpasan ti ipapatay ti asawana. Gapuna, iti laksid ti parikut a kakuykuyog ti dagus a pannakiasawana manen, ibilang dayta ti adu a biudo kas kakaisuna a pamay-an tapno madaeranda ti ladingit. Iti sabali a bangir, masansan a kabaelan dagiti biuda ti agsapul iti liwliwa, uray malipatan ida no dadduma dagiti gagayyem ti pimmusay nga asawada. No kasta, mabalin a nalaklaka para kadagiti biuda a daeran ti panagladingit.

Lalaki man wenno babai ti gayyemmo wenno kabagiam a nabalo, ania ti mabalinmo nga aramiden a mangliwliwa kenkuana? Kinuna ni Helen, a maysa a biuda nga agtawen iti 49: “Adu ti mayat a tumulong, ngem manmano ti talaga nga agtignay. Adu ti mangibaga a, ‘No adda aniaman a maitulongko, ibagam laeng kaniak.’ Ngem ad-adda a maapresiarko ti kuna ti dadduma a, ‘Mapanak makitienda. Kaduaannak man?’” Ni Paul a natayan iti asawa gapu iti kanser, inlawlawagna no apay nga apresiarenna no adda mangawis kenkuana. Kunana: “Addada gundaway a dimo kayat ti makipulapol wenno makisarita maipapan iti kasasaadmo. Ngem kalpasan ti rabii a pannakitimpuyog, nasaysayaatton ti riknam; saanmo unayen a marikna nga agmaymaysaka. Ammom nga adda a talaga dagiti maseknan ket dakkel ti maitulong dayta kenka.”b

No Kaano a Nangnangruna a Napateg ti Pannakipagrikna

Ni Helen, nga immunan a nadakamat, nariknana nga ad-adda a kasapulanna ti emosional a suporta idi nagsublin ti kaaduan a kabagianna iti inaldaw a rutinada. Kunana: “No damo, adu ti tumulong kenka a gagayyem ken kabagian, ngem kalpasanna, agsublidan iti normal a biagda idinto ta saan pay kenka.” Dagiti pudno a gagayyem a sipapanunot iti dayta ikagumaanda nga itultuloy a kaduaan ken tulongan ti nabalo.

Ti balo mabalin nga ad-adda a kasapulanna ti kadua bayat ti anibersario ti kasarna wenno iti petsa nga ipupusay ti asawana. Sigun ken Eileen, nga immunan a nadakamat, adda ti anakna a lalaki a mangpabpabileg kenkuana no malidayan iti anibersario ti kasarna. “Iti kada tawen,” kunana, “agmalmalem nga ipasiarnak ti anakko a ni Kevin. Mangaldawkami, ket maysa dayta nga okasion a para laeng kadakami nga agina.” Apay a dimo ilista dagiti petsa nga agkasapulan unay iti liwliwa ti balo a kapamilia wenno gayyemmo? Iti kasta, malagipmo a kaduaan wenno mayurnosmo nga adda sabali a mangkadua kenkuana bayat dayta a nasaem nga aldaw.​—Proverbio 17:17.

Naammuan ti dadduma a makaipaay met iti liwliwa uray dagiti padada a balo. Ni Annie, a walo a tawenen a balo, kinunana maipapan iti pannakitimpuyogna iti sabali a balo, “Nagustuak ti natibker a determinasionna ken pinaregtanak nga agtultuloy.”

No kasta, kalpasan a madaeran dagiti balo ti tiempo ti panagleddaang, mabalin a makaipaayda iti inspirasion ken namnama para iti sabsabali. Dua a balo a nadakamat iti Biblia, ti agkabannuag a ni Ruth ken ti katuganganna a ni Noemi, ti agpada a nagunggonaan iti panagtinnulongda. Dayta a makapikapik a salaysay ti mangdeskribir no kasano a nakatulong kadakuada ti pannakaseknanda iti tunggal maysa tapno agpada a madaeranda ti kasasaadda kas balo.​—Ruth 1:15-17; 3:1; 4:14, 15.

Tiempo ti Panangpaimbag

Tapno rumagsak manen ti biag ti maysa a nabalo, masapul nga agbalin a balanse iti panangtaginayon iti pakalaglagipan ti natay nga asawana ken iti panangtaripato iti agdama a kasapulanna. Binigbig ni masirib nga Ari Solomon nga adda “tiempo ti panagsangit.” Ngem dinakamatna met a nasken nga adda “tiempo ti panangpaimbag.”​—Eclesiastes 3:3, 4.

Ni Paul a nadakamat itay, inyilustrarna no apay a narigat a lipaten ti napalabas ken mangabaruanan manen. Kunana: “Mayarigkami ken baketko iti dua a nagpinnulipol a kayo a naggiddan a dimmakkel. Ngem natay ti maysa a kayo sa naikkat ket nabati ti maysa a nadiwig ti langana. Kas iti dayta a kayo, sabsabali ti riknak ita ta agmaymaysaakon.” Gapu iti kinasungdoda iti asawada, marigatan ti dadduma a manglipat iti napalabas. Amkenda a no agragragsakda, maibilang dayta a panangliput, isu a dida kayat ti agpasiar wenno makitimpuyog iti sabsabali. Ania ti mabalin a maitulong kadagiti balo tapno in-inut a makailiwliwagda ket makasublida iti normal a biagda?

Umuna, mabalinmo a tulongan ti nabalo a mangyebkas iti riknana. Kinuna ti innem a tawenen a balo a ni Herbert: “Tagipatgek unay dagiti gundaway a panagtugaw ken panagimdeng dagiti bisita bayat a lagipek ken isalaysayko dagiti kanayon a mapampanunotko. Ammok a saanak a makapabang-ar a kadua ngem apresiarek ti pannakipagriknada.” Iti biang ni Paul, natukay ti riknana iti pannakaseknan ti maysa a nataengan a gayyem a pasaray mangdamag no komustan ti panangdaerna iti ladingitna. Kuna ni Paul, “Apresiarek unay ti kinanaimpusuan ken kinamanangngaasina isu a masansan nga ibagak kenkuana no ania ti marikriknak iti agdama.”​—Proverbio 18:24.

No iyebkas ti natayan ti agduduma a rikna, kas iti panagbabawi, pannakasidir, wenno pungtot, ar-aramidenna ti nagpateg nga addang tapno maawatna ti agdama a kasasaadna. No maipapan ken Ari David, ti panangipeksana iti linaon ti pusona iti daydiay kasayaatan a pangyebkasan iti rikna, ni Jehova a Dios, ti nakapabilganna a ‘bumangon’ ket inawatna ti nasaem a kinapudno nga ipapatay ti ubing pay nga anakna.​—2 Samuel 12:19-23.

Ti maysa a nabalo nasken nga aramidenna manen dagiti inaldaw nga aktibidadna, nupay narigat no damo. Mabalinmo kadi nga ikuyog iti dadduma a gagangay nga aktibidadmo, kas iti panagpalengke wenno panagpasiar? Mabalinmo kadi a kiddawen a tumulong iti dadduma a trabaho? Dayta ti sabali pay a pamay-an tapno maliklikan ti balo ti panagmaymaysa. Kas pagarigan, ti kadi balo a gayyemmo mabalinna a bantayan dagiti ubbing wenno mangisuro no kasano a lutuen ti maysa a putahe? Mabalin kadi a tumulong a mangtarimaan iti bambanag iti balay? Malaksid a makapaganaygay dagita nga aktibidad, iparikna pay dayta iti natayan nga adda panggep ti biagna.

No ti natayan ket mayebkasna manen ti rikriknana, mabalin nga in-inut a matagiragsakna manen ti biag ken mabalin a mangiplano pay ketdin kadagiti baro a raragpaten. Pudno dayta ken Yonette, maysa a balo ken ina nga agtawenen iti 44. Kinunana: “Nagrigat a sublian ti dati a rutina! Saan a kaskarina nga itultuloy dagiti inaldaw nga aktibidad, panangasikaso iti pagbiagan, ken panangaywan iti tallo nga annak.” Ngem nagangayanna, naorganisar ni Yonette dagiti aktibidadna ken simmayaat ti komunikasionna kadagiti annakna. Nasursurona met ti agpatulong kadagiti nasinged a gagayyemna.

“Ti Biag ket Napateg Latta a Sagut”

Nasken a realistiko dagiti gagayyem ken kapamilia tapno makatulongda. Iti bulbulan wenno tawtawen pay ketdi, adda dagiti gundaway a medio makailiwliwag ti maysa a nabalo ngem adda met dagiti gundaway a makarikna manen iti panagleddaang. Mabalin a nakaro “ti saplit ti bukodna a puso.”​—1 Ar-ari 8:38, 39.

Kabayatan dagita a naladingit a kanito, kasapulan unay a maparegta ti nabalo tapno maawatna ti realidad ket saan nga agputputong. Gapu iti kasta a tulong, naaddaan manen iti baro a direksion ti biag ti adu a balo. Kastoy ti kinuna ni Claude, balo nga agtawenen iti 60 ken agserserbi itan kas amin-tiempo nga ebanghelisador idiay Africa: “Ti biag ket napateg latta a sagut, iti laksid ti nasaem a resulta ti ipapatay ti asawa.”

Kalpasan ti ipapatay ti asawa, ti biag ket saanen a kas iti dati. Nupay kasta, dagidiay mangitultuloy iti rutinada kalpasan ti ipapatay ti ipatpategda, adu latta ti maitulongda iti sabsabali.​—Eclesiastes 11:7, 8.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 11]

Dagiti pudno a gagayyem ikagumaanda nga itultuloy a kaduaan ken tulongan ti nabalo

[Kahon/Ladawan iti panid 12]

Napateg a Pakalaglagipan Wenno Lapped iti Panangiliwliwag?

“Adu ti iduldulinko a pakalaglagipak ken lakayko,” kinuna ni Helen, a sumagmamano a tawen pay laeng a natayan iti asawa. “Namnamaek a dagita ti agtultuloy a mangipalagip kadagiti naragsak a pasamak iti napalabas. Diak kayat nga ipakni a dagus ti aniaman gapu ta mabalin nga agbaliw met la ti riknak iti panaglabas ti tiempo.”

Iti sabali a bangir, kinuna ni Claude, nga agarup lima a tawenen a balo: “Diak kayat a makita ti aniaman a banag a mangipalagip ken baketko. Panagkunak, nakatulong ti panangibellengko iti amin a personal nga aruaten ni baketko tapno maakseptarko ti kinapudno ket nalaklakak a daeran ti ladingitko.”

Dagiti nadakamat a salaysay ti mangipakita a nagduduma ti pangngeddeng ti tunggal maysa maipanggep kadagiti aruaten ti natay. Ngarud, liklikan koma dagiti masirib a gagayyem ken kapamilia nga ipilit ti panangmatmatda maipapan iti daytoy a banag.​—Galacia 6:2, 5.

[Dagiti Ladawan iti panid 9]

Adda kadi dagiti espesipiko a petsa a kasapulanda unay ti tulongmo?

[Ladawan iti panid 9]

Laglagipem nga awisen ida

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Ikuyogmo dagiti balo kadagiti aktibidad wenno panaglinglingaymo