Ti Tured a Mangiyun-una iti Dios

MAKAPADANAG a timek ti immawag iti teleponomi iti alas tres ti parbangon. Isu ti kasosio ni Tatangko a kalkalpasna a tinabunuan ti miting ti American Legion, maysa nga organisasion dagiti beterano ti gubat idiay E.U. Maam-amak. “Wally,” impukkawna ken tatangko, “no dimo teleponuan a dagus ti opisina ti Philadelphia Inquirer, para iti pangbigat nga edision ti pagiwarnakda ken kunaem nga agsaludokan iti bandera, rautento dagiti managderraaw ti groseria ken ti pamiliam ita, ket dinakto pabasolen no aniat’ mapasamak!” Napadasanen da Tatang ken Nanang ti panangraut dagiti managderraaw. Ita ta namurmurayandan, nangrugida a nagkararag.

Nupay parbangon pay laeng, riniingdakam nga innem nga annakda. Kinuna ni Tatang ken adingko a Bill nga ipanna dagiti in-inaudi nga addimi idiay balay dagiti apongko. Kalpasanna kas iti gagangay, timmulongkam a dua ken Bill iti trabaho idiay balay ken idiay tiendaan. Napan ni Tatang idiay Minersville nga ayan ti hepe ti polis ket impakaammona ti pangta. Di nagbayag, simmangpet ti kotse ti Pennsylvania State Police sa nagparada iti sanguanan ti tiendaanmi ket nagmalmalem a nagbantay sadiay. Inaramidmi dagiti annongenmi idiay tiendaan ken sinerbianmi dagiti sukimi, ngem kankanayon a sisisiput dagiti matami iti sango ti tiendaan. Agkibbakibbayokami no adda agsardeng a grupo ti tattao. Ngem awan nangraut. Nalabit saanda unay a makapungtot gapu ta aldaw​—ken adda makitada a kotse ti polis!

Nasarakanmi ti Kinapudno

Ngem aniat’ nangituggod iti daytoy makapakellaat a kasasaad? Gapu iti relihionmi. Ngamin, idi 1931, a pito pay laeng ti tawenko, immay biit nakipagtaeng kadakami da Lelang ken Lelongko. Estudianteda iti Biblia, kas pakabigbigan idi kadagiti Saksi ni Jehova.

Saan a kinaskasabaan ni Lelongko ni Tatang, ngem no rummuar da Lelang ken Lelongko, sumrek ni Tatang iti siledda sana basaen ti literaturada. Sigagagar a binasana ida! Kaskasdi a malagipko ti natibong a panagkunana: “Kitaenyo no aniat’ kunaen ti Biblia!” Makaparagsak unay kenkuana ti kinapudno. Binasa met ni Nanang ti literatura, ket idi 1932 isut’ immikkat manipud iti Methodist Church, ket naaddaankam ti panagadal ti Biblia idiay pagtaengan. Naragsakanak unay a kas kadakuada idi naammuak ti maipapan iti mapasungad a nakaskasdaaw a Paraiso a daga. Inapresiarko a dagus ti kinapudno.

Idi arinunos ti 1932, dinamag ni Nanang no nakasaganaakon a mangasaba kadagiti ruangan. Kadagidi nga aldaw, ubbing wenno nataengan, agmaymaysakam a mapan kadagiti ruangan. Ket tarheta ti testimonia ti us-usarenmi. Basta kunaek: “Naimbag a bigatyo, addaanak iti napateg a mensahe. Pakibasayo man daytoy?” No iti damo ket kasla awan unay ti interes ti bumalay, basta kunaekon, “OK, agpakadaakon,” no nabasanan.

Di nagbayag, dimteng ti ibubusor. Idi primavera ti 1935, nangasabakami iti ili ti New Philadelphia. Malagipko idi nakatakderak iti maysa a ruangan ken makisarsarita iti maysa a lalaki idi inarestonak ti maysa a polis agraman ti dadduma a mangaskasaba met. Masmasdaaw ti bumalay a nakakita iti pannakaaresto ti 11-ti-tawenna a balasitang. Impandakami iti dua ti kadsaaranna a firehouse. Iti ruar, adda immalikubkob nga agarup 1,000 a managderraaw. Nabatad a nasapa nga inringpas dagiti simbaan ti misada iti dayta a Domingo tapno maallukoyda ti pannakipaset ti amin. Idi impagnadakami iti tengnga ti bunggoy, adda balasitang a nangdanog iti takkiagko. Ngem nakastrekkam a sitatalged, ket dagiti armado a guardia ti nanglapped iti iseserrek dagiti managderraaw.

Uppat a pulo ket uppatkami amin iti uneg ti firehouse, ket masapul nga agtugawkami iti agdan. Saankam a madanagan; maragsakankam ketdi a makaam-ammo iti dadduma a Saksi manipud ti Kongregasion ti Shenandoah a timmulong kadakami a nangasaba iti ili. Naam-ammok sadiay ni Eleanor Walaitis, ket nagbalinkami a matalek unay nga aggayyem. Kalpasan ti sumagmamano nga oras, winayawayaandakamin dagiti polis.

Bimmara ti Isyu Maipapan iti Panagsaludo iti Bandera

Iti nakalalagip a kumbension dagiti Saksi ni Jehova idiay Washington, D.C., idi 1935, adda nangdamag ken Kabsat Rutherford, ti presidente [idi] ti Watch Tower Society, no mabalin nga agsaludo iti bandera dagiti ubbing nga ages-eskuela. Insungbatna a di kinamatalek iti Dios ti panamati a ti pannakaisalakan ket agtaud babaen ti panagsaludo iti bandera kas maysa a naindagaan nga emblema; kinunana a dina aramiden dayta. Daytoy ti namagpanunot kadakam ken Bill. Nagsasaritaanmi dayta kadagiti nagannakmi ket binasami ti Exodo 20:4-6, 1 Juan 5:21, ken Mateo 22:21. Didakam pinilit da Nanang ken Tatang wenno imparikna a nakabasolkami. Idi panagseserrek, idi Setiembre, ammomin no aniat’ rumbeng nga aramidenmi. Ngem no paliiwennakam dagiti mamaestrami, medyo itayagmi dagiti imami ken kasla agtaltalamitimkami. Maysa kadagiti pakadanagak ket amangan ta ikayandakon dagiti saan a Saksi a kaeskuelaak a kas gayyem no itakderak ti pammatik.

Ngem no sarungkarandakami ti dadduma a payunir, ibagak kadakuada ti ar-aramidenmi. Diak pulos malipatan ti kinuna ti maysa a kabsat a babai: “Lillian, kagura ni Jehova ti aginsisingpet.” Ket idi Oktubre 6, imbrodkas ni Kabsat Rutherford babaen ti radio iti intero a pagilian ti napauluan, “Saluting a Flag (Panagsaludo iti Bandera).” Inlawlawagna a raemenmi ti bandera ngem ti pannakipaset kadagiti maaramid a ritual iti maysa nga imahen wenno emblema ket aktual nga idolatria. Siiinget nga iparit daytoy ti relasionmi ken Jehova.

Idi Oktubre 22, nagawid ti sangapulo laeng ti tawenna a ni Bill a napalaus ti ragsakna. “Insardengkon ti agsaludo iti bandera!” kinunana a sirarag-o. “Inkagumaan ti maestrak nga ingato ti takkiagko, ngem imbulsak dayta.”

Iti sumaganad a bigat, agkibbakibbayoak a napan iti maestrak sakbay ti klase tapno diak mapabainan. “Miss Shofstal,” agbeddabeddalak, “diak agsaludon iti bandera. Kunaen ti Biblia idiay Exodo kapitulo 20 a masapul nga awan sabali a diosmi malaksid ken Jehova a Dios.” Nasdaawak ta inagkannak ketdi ken kinunana a madungdungngoak a balasitang. Bueno, idi dimtengen ti flag ceremony, diak nakipaset iti panagsaludo.a Idi kuan, amin ket kumitkita kaniak. Ngem naragsakak. Ni Jehova ti nangted kaniak iti tured a di agsaludo!

Nasdaaw dagiti gagayyemko a babbalasitang idiay eskuelaan. Maysa wenno dua ti nangdamag, ket nairugi dagiti nasayaat a panagpapatang. Ngem kaaduan nga ubbing ti di mangikankanon kaniak. Iti kada agsapa nga isasangpetko idiay eskuelaan, iriaw ti sumagmamano a barito, “Adtoyen ti Jehova!” sadak batuen. Aminda idiay eskuelaan ti nagpaliiw iti dua a lawas. Idi agangay nagtignayen dagiti opisial ti eskuelaan. Idi Nobiembre 6, nagsasarita dagiti opisial ti eskuelaan ken da Tatang ken Nanang ken dagiti nagannak ti maysa pay a barito a Saksi. Impilit ti superintendente a ni Propesor Charles Roudabush a ti tignaymi kaipapananna ti kinasubeg; immanamong met ti dadduma nga opisial ti eskuelaan. Inikkatdakami idiay eskuelaan.

Mangrugi ti Panagadal iti Pagtaengan

Impalubosda nga usarenmi dagiti [naited] a libro ti eskuelaan, isu a dagus a nangbuangaykami iti panagadal iti pagtaengan iti attic ti balaymi, a bantayan ti balasitang a katulongan ni Nanang iti pagtaengan. Ngem di nagbayag, simmangpet ti maysa a surat nga agkuna a no awan kualipikado a maestrami, maipankami iti maysa a reform school.

Iti sumagmamano laeng nga aldaw, nagtelepono kadakami da Paul ken Verna Jones, a ti taltalonda ket 50 kilometrot’ kaadayona. “Nabasami a naikkat [idiay eskuelaan] dagiti annakyo,” kinuna ni Paul ken Tatang. Inikkatda ti dibision ti sala ken ti pangananda sada pinagbalin a siled a pagadalan. Inawisdakam nga umay. Sigagagar nga inawat ti maysa nga agtutubo a maestra a taga Allentown, nga interesado iti kinapudno, daytoy a trabaho, nupay kaipapananna a basbassit ti sueldona ngem iti ituktukon dagiti eskuelaan ti publiko. Nangrugi a nabuangay met dagiti umasping nga eskuelaan dagiti Saksi iti amin a paset ti E.U.

Uppat ti annak ti pamilia Jones; ngem pinagkaseroda ti agarup sangapulo pay a sabsabali. Tallo nga ubbing ti maturog iti maysa a katre ket nagtutulaganda ti agririnniliebo iti posision a maturog! Maysa a kabangibang a pamilia ti Saksi ti nangpadagus met iti adu, ket idi agangay nagbalin nga 40 ti umat-atendaren iti eskuelaan. Nakaragragsak, ngem adda met trabaho. Agriingkami iti 6:00 t.b. Dagiti babbarito ti tumulong iti trabaho iti ruar, ket idiay kusina ti pagtrabahuan dagiti babbalasitang. Umaydakam alaen dagiti nagannakmi no Biernes sadakam iyawid iti ngudo ti lawas. Maysa nga aldaw, simmangbay dagiti annak ti pamilia Walaitis, agraman ni gayyemko nga Eleanor.

Nagtultuloy a rimsua dagiti parikut ti panageskuela. Natay ni Kabsat Paul Jones, isu a pinagbalin ni tatang ti kargadormi kas bus a mangitulod kadakami idiay eskuelaan a 50 kilometrot’ kaadayona. Idi agangay, dadduma kadakami ti rumbeng nga ageskuelan iti high school ket kasapulanen ti maysa a maestra a makabael a mangisuro iti dayta a grupo. Iti kada tuben, agminar a nangipaay ni Jehova iti solusion.

Ipapan Kadagiti Korte

Kabayatanna, kayat idi ti Sosiedad nga iyamang kadagiti korte dagiti panangabuso a mainaig iti isyu a panagsaludo iti bandera. Nagbalinen a rinibo dagiti ginasut kadakami a nangitakder iti pammatimi. Nagduduma a pamilia ti napili, ngem nagkedked dagiti korte ti estado a mangbista kadagiti kasoda. Napili ti pamiliami, ket nangiyuli iti darum ti abogado ti Sosiedad ken ti abogado ti American Civil Liberties Union iti Federal District Court sadi Philadelphia idi Mayo 1937. Naituding a Pebrero 1938 ti pannakabista.

Masapul nga agtestigokam ken Bill idiay korte. Malagipko pay laeng ti panagnernerbiosko bayat nga ur-urayek dayta a gundaway! Namin-adu nga ininsayonakam ti abogado ti Sosiedad kadagiti posible a damagenda kadakami. Idiay korte, ni Bill ti immuna a nagtestigo. Dinamagda no apay di agsaludo iti bandera, ket insungbatna ti Exodo 20:4-6. Idi kuan, siak metten. Isu met laeng a saludsod. Idi insungbatko, “Ti 1 Juan 5:21,” impukkaw ti abogado ti kabusor: “Diak umanamong!” Kayatna nga umdasen ti maysa laeng a teksto! Simmaruno a nagtestigo ni Propesor Roudabush a nagkuna a nadoktrinaankami ken isaksaknapmi ti “di panangikabkabilangan iti . . . bandera ken pagilian.” Ngem ti desision ni Hues Albert Maris ket pabor kadakami.

‘Diyo padpadasen ti agsubli idiay eskuelaan!’ ti mensahe dagiti opisial ti eskuelaan. ‘Iyapelarmi ti kaso.’ Isu a manipud Philadelphia, naipan itan iti Court of Appeals ti E.U. Idi Nobiembre 1939, pabor kadakami ti desision ti tallo a hues a mangbukel iti korte. Nakaunget dagiti opisial ti eskuelaan. Naiyapelar ti kaso iti Korte Suprema ti E.U.!

Ti Korte Suprema

Naragsakankam a nakadamag a ni Kabsat Rutherford a mismo ti mangidepensa iti kasomi! Isut’ sinabat ti grupomi idiay Union Station nga estasion ti tren sadi Washington, D.C., iti rabii sakbay ti bista. Anian a gundaway! Abril 1940 idi ket nalamiis pay la ti panniempona. Kabigatanna, ti korte ket napno iti bin-ig a Saksi ni Jehova. Kamaudiananna, idi batangmin, timmakder ni Kabsat Rutherford tapno agsao. Diak pulos malipatan no kasano nga inyaspingnakam nga annak dagiti Saksi ken matalek a propeta Daniel, ti tallo a Hebreo a kakadua ni Daniel, ken dadduma pay a karakter ti Biblia. Nakabilbileg ti palawagna, ket kasta unay ti panagimdeng dagiti agdengdengngeg.

Dikam impagpagarup a maabakkami iti desision ti korte. Ngamin dua a kaso ti inabakmin. Ngem iti agsapa ti Hunio 3, 1940, agtartrabahokam ken Nanang idiay kusina bayat nga agdengdengngegkami iti radio. Kellaat nga adda damag. Nagdesision dagiti hues iti maibusor kadakami​—ket saan a sumagmamano laeng, no di ket 8 kontra 1! Dikam nakauni ken Nanang, kasla dikam mamati. Immulogkam idiay baba tapno ibaga kada Tatang ken Bill.

Nangituggod daytoy a desision iti ngangngani di mailadawan a buteng. Iti intero a pagilian, tiempo idi ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova. Impapan idi dagiti tattao nga ar-aramidenda ti patriotiko nga annongenda babaen ti panangbusor kadakami. Iti sumagmamano laeng nga aldaw, napuoran ti Kingdom Hall idiay Kennebunk, Maine. Rinaut dagiti managderraaw ti 60 a Saksi idiay Illinois bayat a mangaskasabada, nga uray la intuangda dagiti kotseda ken dinadael dagiti literaturada. Di nagbayag idiay Shenandoah, Pennsylvania, impapilit dagiti pagminasan ti karbon, paktoria ti lupot, ken dagiti eskuelaan ti seremonia a panagsaludo iti bandera. Isu a naikkat dagiti annak ti Saksi kadagiti eskuelaan, ken iti maysa laeng nga aldaw naikkat dagiti nagannakda iti pagtrabahuanda.

Panangsaranget iti Pannakaidadanes

Iti daytoy a tiempo a nakaawat ti pamiliak iti pangta ti iraraut dagiti managderraaw nga imbinsabinsak iti pangrugian. Di nagbayag idi napaay dayta, inyanunsio ti simbaan ti Minersville kadagiti umili a dida gumatgatang iti tiendaanmi. Dagus a kimmapuy ti negosiomi. Dayta laeng ti pagbibiaganmi, sa ita innemkamin nga annak iti pamilia. Kapilitan nga immutang ni tatang tapno masuportarannakami. Ngem idi agangay, awanen ti pannakaiparit ti panaggatangda kadakami; isu a gimmatang manen dagiti tattao iti groseriami. Inyarasaas pay ti dadduma a “nalabes” metten ti pannakibiang ti padi no sadino ti paggatanganda iti kasapulanda. Ngem, adu a pamilia dagiti Saksi ti nakapukaw kadagiti negosioda ken balbalayda kabayatan dagidi a tawen.

Maysa a rabii, siak ti nagmaneho iti panagawid ti pamiliak kalpasan ti sumagmamano a panangyadal iti Biblia. Apaglugan unay da Nanang ken Tatang, maysa a grupo dagiti agtutubo ti rimmuar manipud iti naglemmenganda sadakam linakub. Rinugianda nga eppesen dagiti pilid. Kellaat a nakakitaak iti mabalin a paglusotanmi. Pinaandarko, sa pinatiwerwerko! “Lillian, saanmonton nga ul-uliten dayta,” imbalakad ni Tatang. “Amangan no makadisgrasiaka.” Kaskasdi a nakaawidkami a sitatalged.

Iti laksid amin dagitoy a di nainkalintegan a kinaranggas, nasayaat unay ti panangmatmat dagiti pagiwarnak kadakami. Agarup 171 a kangrunaan a diario ti nangkondenar iti desision idi 1940 maipapan iti panagsaludo iti bandera. Mammano laeng ti nanganamong. Iti benneg ti diario a “My Day,” insurat ni Eleanor Roosevelt, asawa ti presidente [idi], ti panangikalinteganna para kadakami. Kaskasdi, kasla awan idi ti panginanamaan.

Maysa a Panagbalbaliw Kamaudiananna

Nupay kasta, idi 1942, naamiris ti kurang a 10 kadagiti hues ti Korte Suprema a nagkamalida iti desisionda iti kasomi. Isu nga inyuli ti Sosiedad ti kaso a nakainaigan da Barnett, Stull, ken McClure, maysa a grupo dagiti annak dagiti Saksi a naikkat manipud iti eskuelaan idiay West Virginia. Ti desision ti U.S. District Court ti West Virginia ket pabor kadagiti Saksi ni Jehova! Ita, gapu iti panagapelar ti State Board of Education, naiyuli ti kaso idiay Korte Suprema ti E.U. Adda idi ti pamiliami idiay Washington, D.C., idi a ti abogado ti Sosiedad a ni Hayden C. Covington, ti sibibileg a nagdepensa iti saklang ti Korte Suprema. Naipakaammo ti desision idi Flag Day, Hunio 14, 1943. Daytat’ innem kontra tallo kadagiti hues ti Korte Suprema a pabor kadagiti Saksi ni Jehova!

Iti intero a pagilian, nangrugi a simmayaat dagiti kasasaad kalpasan daytoy. Siempre, adda dagiti manangipapilit a kaskasdi a nangsapul kadagiti pamay-an tapno maparigat dagiti addiek a babbai idi nagsublida a nageskuela, ngem dikam nageskuelan ken Bill. Walo a tawenen ti napalabas manipud idi intakderanmi ti pammatimi.

Karera a Panagserbi ken Jehova

Ngem dayta laeng ti pangrugian ti karerami nga agserbi ken Jehova. Nagpayunir ni Bill idi agtawen ti 16. Nagkaduakam a nagpayunir ken Eleanor Walaitis (Miller itan) ken nagserbi idiay Bronx, Siudad ti Nueva York. Makatawen kalpasanna, naragsakanak a nangrugi nga agserbi idiay Brooklyn Bethel, ti sangalubongan a hedkuarter ti Watch Tower Society. Adu met ti nagayyemko sadiay nga uray la a nagpaut iti tungpal biag.

Idi kalgaw ti 1951, addaak idi kadagiti kumbension idiay Europa idi naam-ammok ni Erwin Klose. Iti maysa a panagtataripnong idiay Alemania, nagsayaat la unay ti panagkantana ken ti dadduma a kakabsat nga Aleman a panglinglingay kadakami. Naimpusuan a kinunak a nagpintas ti timekna. Siraraem a nagtung-ed, sa intultuloyko a kinasarita. Dina pulos maawatan dagidi imbagak gapu ta dina maawatan ti Ingles! Sumagmamano a bulan kalpasanna, nakitak ni Erwin idiay Bethel sadi Brooklyn, Nueva York, ngamin maysa kadagiti nageskuela iti Watchtower Bible School of Gilead tapno masanay iti trabaho a kinamisionero. Napaut manen ti pannakisarsaritak kenkuana, kinunak a maabrasa isuna idiay Brooklyn, ket sidadayaw nga immisem manen. Dinak pay unay maawatan! Ngem idi agangay, nagkinnaawatankam met laeng. Di nagbayag nagnobiokami.

Nagbalinak a misionera ket nakikaduaak ken Erwin iti trabahona idiay Austria. Ngem kimmapuy ti salun-at ni Erwin gapu iti nadangkok a pannakatratona iti sidong dagiti Nazi gapu ta maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Bayat a naikkatak idiay eskuelaan, isut’ naipupok kadagiti pagbaludan ken kampo konsentrasion.b Nagsublikami idiay Estados Unidos idi arinunos ti 1954.

Sipud idin, naaddaankam iti rag-o nga agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan ken nangpadakkel iti dua a nasingpet nga annak kadagiti panangiturong ni Jehova. Naimatangak a saan unay a nagbaliw dagiti kasasaad, bayat nga ages-eskuela dagiti annakmi. Agpada a nalalais da Judith ken Stephen gapu iti panangitakderda iti pammatida, ket maragsakankam unay ken Erwin ta impakitada met ti tured a mangitandudo iti umiso. Ket kanayon a maammuak nga iti ngudo ti tawen ti panageskuela, naamiris met laeng dagiti mannursuroda a dagiti Saksi ket saan a grupo dagiti panatiko, ket nangituggod daytoy kadagiti nadekket a panaggagayyem dagiti nagannak ken mannursuro.

Iti pananglagipko kadagiti naglabas a tawen, aktual a naimatangak ti panangbendision ni Jehova iti pamiliami. Adda 52 a kameng ti pamiliami nga agserserbi ita ken Jehova. Walo ti immawaten iti nailangitan a namnamada wenno agur-uray iti naindagaan a panagungar, a pakairamanan dagiti ipatpategmi a nagannak, a nangibati iti nagsayaat a paguadan iti panangiyun-una ken Jehova iti biag. Inapresiarmi unay dagita a paguadan kadagiti kallabes a tawen. Kalpasan ti naregta ken narang-ay a panagbiag, makidangdangadang ita ni Erwin iti sakit a mangapektar kadagiti nerbio ken piskelna, a nakaro unay ti pananglappedna iti panagtrabahona.

Agpapan kadagita a pakasuotan, paspasungadenmi ti masanguanan buyogen iti rag-o ken panagtalek. Dimi pulos nagbabawian ti pangngeddengmi a naipamaysa a panagdayaw ken Jehova a Dios.​—Kas insalaysay ni Lillian Gobitas Klose.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 17]

Apay a Dagiti Saksi ni Jehova Dida Agsaludo iti Bandera?

ADDA prinsipio ti panagdayaw nga ad-adda nga ipagpaganetget dagiti Saksi ni Jehova ngem iti dadduma a grupo ti relihion: ti panangipamaysa. Inlanad ni Jesus dayta a prinsipio idiay Lucas 4:8: “Masapul a ni Jehova a Diosyo laeng ti pagdaydayawanyo, ket isu laeng ti masapul a pangipaayanyo ti sagrado a serbisio.” Liklikan ngarud dagiti Saksi ti panangiturong iti panagdayaw iti asinoman wenno iti aniaman iti uniberso malaksid laeng ken Jehova. Para kadakuada, ti pannakiraman iti panagsaludo iti bandera iti aniaman a nasion ket maysa a tignay ti panagdayaw a maikaniwas ken manglabsing iti naipamaysa a panagdayawda ken Jehova.

Agpadpada a maulit-ulit a napakdaaran dagiti Israelita ken dagiti immuna a Kristiano maibusor iti panagdayaw iti aniaman a banag nga inaramid-tao. Nakondenar daytoy nga aramid kas idolatria. (Exodo 20:4-6; Mateo 22:21; 1 Juan 5:21) Mabalin kadi a maibilang ti bandera kas idolo? Sipapasnek nga ikalintegan ti sumagmamano a tao a maysa laeng a tela dayta. [Ngem] nasaknap ti pannakaibilang dayta kas maysa a sagrado a simbolo, ket ad-adut’ pannakaipateg dayta ngem iti aniaman a sagrado a simbolo. Kastoy ti panangilawlawag ti Katoliko a historiador a ni Carlton Hayes: “Ti kangrunaan a simbolo ti pammati ken kangrunaan a puntiria ti panagdayaw ti nasionalismo isu ti bandera.”

Di kaipapanan daytoy a di raraemen dagiti Saksi ni Jehova ti bandera ken dagiti agsalsaludo iti dayta. Kaaduanna, siraraem nga agtakderda kabayatan dagita a seremonia la ketdi no dida makalikaguman a makipaset. Patienda nga ipakpakita ti maysa ti napudno a panagraemna iti bandera babaen ti panagtulnog kadagiti linteg ti pagilian nga ireprepresentarna.

Kaaduan a tao ti umanamong a ti panagsaludo iti bandera saanna nga ipasigurado ti panagraem iti dayta. Ti kinapudno daytoy ti maiyilustrar iti maysa a pasamak idiay Canada. Maysa a maestro ken ti prinsipal ti nangibilin iti maysa a balasitang nga agsalsaludo iti bandera a tupraanna dayta; ket kastat’ inaramidna. Sa binilinda ti maysa a balasitang a Saksi iti klase a kasdiay met laeng ti aramidenna, ngem simamatalek a nagkedked. Para kadagiti Saksi ni Jehova, napateg unay a prinsipio ti panagraemda iti bandera. Nupay kasta, ti panagdayawda ket maiturong laeng ken Jehova.

[Ladawan iti panid 16]

Ni Erwin ken Lillian idiay Vienna, Austria, 1954

[Ladawan iti panid 17]

Ni Lillian ita

[Credit Line]

Dennis Marsico