Ti Rh Factor Ken Dakayo

SIRARAGSAK a mingmingmingan ti sipapannakkel nga ama ti kappasngay nga anakna a sitatalingenngen a matmaturog kadagiti takkiag ni inana. Kasla nagatiddog a rabii daydi idiay delivery room, ngem napalabas aminen dayta. Addan ti doktor tapno komustaenna dagiti pasientena ken kablaawanna ti amin. “Adda la kayatko nga ipalagip, kasapulan la ngamin,” kunana.

Ti dara ti ina ket Rh-negative, ket impakita ti panagsukimat nga Rh-positive ti ubing, isu a kasapulan a mabakunaanto ti ina. “Bassit laeng nga indieksion a buklen ti antibodies ti tao ngem talaga a kasapulan,” ipasigurado ti doktor kadakuada, “tapno maliklikan ti komplikasion iti masanguanan a panagsikog.”

Nupay mabalin nga ibilang ti doktor a nakayugalian a panagpabakuna, ti pannakadakamat dayta ken dagiti posible a “komplikasion” mabalin a mamataud iti salsaludsod iti pampanunot ti maseknan a nagannak. Ania a talaga ti aktual nga aramiden daytoy a bakuna? Kasano kapateg dayta? Aniat’ mapasamak no di kayat dayta ti nagannak? Iti maysa a Kristiano, tumaud ti sabali pay a saludsod. Tangay kuna ti Biblia nga, ‘Itultuloyyo ti umadayo iti dara,’ maawat kadi ti naimbag a konsiensia ti maysa a Kristiano ti bakuna no naglaon dayta iti antibodies ti tao manipud iti dara ti sabali?​—Aramid 15:20, 29.

Historia ti Sakit nga Rh

Pinulpullo a tawenen ti napalabas, natakuatan dagiti sientista a ti dara ti tao ket naglaon iti adu a factor, wenno antigen, a mamagbalin iti dara ti tunggal tao a naisangsangayan. Idi agangay, naammuanda a dua a sistema ti antigen iti selula ti nalabaga a dara ti pakaigapuan ti kaaduan a parikut iti salun-at no ti dara ti tao ket mayakar iti sabali a tao. Maysa kadagitoy nga antigen ket napanaganan iti “ABO”; ti sabali ket napanaganan iti “Rh.” Ti maysa nga ababa a panangrepaso iti sistema ti Rh ti tumulongto kadatayo a mangsungbat kadagiti napateg a saludsod dagitoy a maseknan a nagannak ken mabalin a pampanunotenyo met.

Idi 1939, impablaak dagiti doktor ti makariro a kaso ti 25-ti-tawenna a babai a natay ti maikadua nga anakna kabayatan ti pannakaisikogna. Kalpasan ti pannakaipasngay ti natay nga ubing, ti babai ket nayalisonan iti dara [ngem] dakes ti epektona nupay ti dara ket naggapu ken lakayna ken agparang nga agbagayda iti bukodna no antigen nga ABO ti pagsasaritaan. Impagarup idi dagiti doktor nga adda di ammo a factor manipud dara ti inauna nga anakna a nailaok iti darana, a namagbalin iti darana a “sensitibo” ken nakaigapuan ti dakes nga epekto ti dara ni lakayna iti bagina ken nangituggod iti ipapatay ti maikadua nga anakna.

Daytoy a di ammo a factor ti naammuan idi agangay babaen kadagiti eksperimento a nakainaigan ti sunggo a rhesus, isu a napanaganan nga “Rh factor.” Daytoy a factor ti dara ti tema ti naganetget a panaginteres dagiti doktor idi unos ti dekada ’60 gapu ta natakuatan a daydit’ pakaigapuan ti medio kadawyan ken masansan a makapapatay a sakit dagiti ubbing a maawagan erythroblastosis fetalis. Bayat nga inadal dagiti doktor ti Rh factor ken ti sakit, naipalgak ti maysa a nakaay-ayat a pakasaritaan iti medisina.

Ti Rh, Genetiko, ken Managsakit nga Ubbing

Kaaduan a tattao ket agladingit no agsakit iti grabe wenno matay ti maysa a kappasngay nga ubing. Ti laengen pannakakita a masakit wenno marigatan ti maysa a maladaga ti mamagsennaay iti adu, ket kasta met ti rikna dagiti doktor. Dua a sabsabali pay a rason ti nangnangruna a nakaseknan dagiti doktor iti daytoy mamapatay-ubing nga Rh factor.

Ti damo ket idi nangrugi a nakita dagiti doktor ti maysa a padron iti sakit sada naawatan no kasano a ti Rh factor ket nainaig iti sakit ken ipapatay. Ti Rh factor ket adda iti amin a nalabaga a selula ti dara ti ag-85 agingga iti 95 porsiento kadagiti tattao, lallaki man ken babbai. Napanagananda nga “Rh-positive.” Ti 5 agingga iti 15 porsiento nga awanan iti dayta ket maawagan “Rh-negative.” No maisarang ti Rh-negative a tao iti dara ti tao nga Rh-positive, isut’ mabalin a mangporma kadagiti molekula a maawagan antibodies a mangdadael iti dara nga Rh-positive.

Talaga a gagangay daytoy, normal a panagtignay ti sistema ti resistansia ti bagi bayat a lablabananna iti aniaman a ganggannaet a mangraut. Ti problema ket, ti ina nga Rh-negative ket mabalin a maaddaan iti anak a makatawid iti dara nga Rh-positive manipud iti amana. Saan a problema daytoy no nasayaat unay ti kasasaad ti kadkadua ket agtalinaed a maisina ti dara ti ubing iti dara ti ina. (Idiligyo ti Salmo 139:13.) Ngem gapu ta imperpekto ti bagitayo, mabalin a ti bassit a kantidad ti dara ti ubing ket sumrek no dadduma ken mailaok iti dara ti ina. Pasaray mapasamak daytoy gapu iti sumagmamano a pamay-an ti panangagas, kas ti amniocentesis (panangala iti sample a likido iti kadkadua a nangbungon iti dumakdakkel a sikog). Wenno mabalin a mailaok ti dadduma a dara ti ubing iti dara ti ina kabayatan ti panagpasngay. Aniaman ti makagapu, nalabit nga agbalin a sensitibo ti ina ken mangpataud iti antibodies a mangkontra iti dara nga Rh-positive.

Iladawanyo ti problema: Apaman a mangpataud ti ina iti kasta nga antibodies, agpeggad amin a sumaruno nga annakna no matawidda iti dara nga Rh-positive manipud iti amada. Daytoy ket gapu ta ti ina ket addaanen iti antibodies agpaay iti dara nga Rh-positive.

Isu a maawatanyo, a dadduma nga antibodies ti gagangay a lumasat iti kadkadua. Nasayaat daytoy a banag, a pakaigapuan ti pannakaipasngay amin nga ubbing nga addaan temporario a natural a panglaban iti sakit babaen kadagiti innada. Iti sakit nga Rh, nupay kasta, lumasat ti sensitibo nga Rh antibodies ti ina iti kadkadua ken rautenda ti dara ti ubing nga Rh-positive. Manmano nga apektaran daytoy ti inauna nga anak, ad-adda a mapasamak iti aniaman a sumaruno nga annak. Mamataud dayta iti sakit, a maawagan Rh hemolytic disease ti kappasngay (erythroblastosis fetalis no nakaro ti pannakadangranna).

Adda adu a wagas a pangtaming iti daytoy a sakit, nupay masansan a limitado ti balligida, kas makitatayto. Pagsasaritaantay itan ti maysa a medikal a paset daytoy a problema​—banag a mabalin a panglapped.

Baro a Natakuatan a Panglapped

Mabalin a malagipyo nga adda dua a rason no apay a naginteresan dagiti doktor daytoy a sakit. Ti umuna isut’ naammuan ken naawatan a mekanismo ti sakit. Aniat’ maikadua a rason?

Nagparang dayta idi 1968. Kalpasan ti tawtawen ti panagsirarak ken makapaupay a panangikagumaan dagiti doktor a mangagas kadagitoy a masakit unay nga ubbing a nakagun-od iti limitado a balligi, napataud ti bakuna nga epektibo a panglapped iti parikut dagiti “maladaga nga addaan Rh.” Naimbag a damag daytoy. Ngem kasanot’ kinasamayna?

Tandaananyo a tumanor ti problema nga Rh (kadagiti maikadua ken sumarsaruno nga annak nga Rh-positive) no ti dara manipud iti inauna nga anak nga Rh-positive ket “simrek” iti dara ti ina nga Rh-negative isu a nangpataud ti bagina iti antibodies. Adda kadi pangkemmeg ken pangdadael kadagiti selula ti nalabaga a dara ti maladaga iti sistema ti ina sakbay a naaddaanda iti gundaway a mamagbalin kenkuana a sensitibo?

Ti inyussuatda a pamay-an isut’ bakuna para iti ina a maawagan Rh immune globulin, wenno RhIG, a pagaammo iti dadduma a pagilian babaen kadagiti pakabigbigan a nagan, kas ti RhoGAM ken Rhesonativ. Buklen dayta ti antibodies a kontra iti antigen nga Rh-positive. Komplikado ken saan pay a nalawag ti eksakto a kinasamayna, ngem kangrunaanna, kasla agkurri a kas iti sumaganad:

No ti ina nga Rh-negative ket maatap a nakaala iti dara nga Rh-positive, kas koma no kalpasan ti panangipasngay iti ubing nga Rh-positive, mabakunaan ti ina iti RhIG. Dagitoy nga antibodies ti manglaban a dagus iti aniaman a simrek a selula ti nalabaga a dara nga Rh-positive manipud ti ubing ken dadaelenda ida sakbay a mapagbalinda ti ina a sensitibo. Sieepektibo a pukawen daytoy ti peggad iti sumaruno nga anak, tangay awan ti antibodies a patauden ti ina kontra iti dara nga Rh-positive. Ti pudno a pagimbagan a nakita dagiti doktor iti daytoy isut’ panagserbina a panglapped iti sakit imbes a pangagas iti dayta kalpasan a rumsua dayta.

Kasla naimbag a teoria daytoy, ngem nagkurri kadin? Kasla, wen. Iti maysa a pagilian, ti Estados Unidos, bimmaba iti 65 porsiento idi dekada ’70 ti itatanor ti Rh hemolytic disease. Nupay adu a banag ti nakatulong iti daytoy, 60 agingga iti 70 a porsiento iti daytoy nga ibababa ket maigapu iti pannakausar ti RhIG. Iti maysa a probinsia idiay Canada, bimmassit ti bilang dagiti ubbing a matmatay iti Rh hemolytic disease manipud 29 idi 1964 agingga iti 1 idi nagbaetan ti 1974 ken 1975. Nakita ti gunglo dagiti doktor daytoy kas pammatalged iti prinsipio a “ti sangaonsa a panglapped ket napatpateg ngem ti sangalibra a pangagas.” Babaen iti daytoy a pamunganayan a panangilawlawag, usigentayo ti dadduma nga espesipiko a salsaludsod a masansan a tumaud maipapan iti sakit nga Rh.

Ania dagiti peggad ti panagsakitko iti Rh kabayatan ti panagsikog?

Ti simple a pannakasukimat ti dara ti pakaammuan ti kita ti dara nga Rh ti ina ken ama; mapattapatta a 1 iti kada 7 a panagasawa ket maysa nga Rh-negative a babai iti maysa nga Rh-positive a lalaki. Dagiti bambanag a mangbukel iti genetiko ti ama ti mangkissay iti peggad iti agarup 10 a porsiento.a

Nupay kasta, dagidiay ket pakadagupan nga estadistika ti populasion. No maysakay a babai nga Rh-negative a nayasawa iti lalaki nga Rh-positive, nalabit 50 agingga iti 100 porsiento ti posibilidadna a maaddaankayo iti anak nga Rh-positive, depende iti genetiko a pakabuklan ni lakayyo.b (Awan sigurado a pangammo iti genetiko ti lalaki, a kas iti kaawan pay ti simple a pamay-an a mangammo no ti ubing iti aanakan ket Rh-positive.)

Iti ina nga Rh-negative nga addaan sikog nga Rh-positive, 16-porsiento ti posibilidad iti tunggal panagsikog nga isut’ agbalinto a sensitibo, a mamagpeggad kadagiti masanguanan a panagsikogna. Siempre, promedio laeng dayta. Gapu iti pannakalapped ti nasaksakbay a panangyalison iti dara wenno dadduma pay a pakaisarangan ti ina iti dara, masansan a di agpeggad manipud sakit nga Rh ti inauna nga anak ti agassawa. Kalpasan dayta nga inauna nga anak, talaga a narigat a masinunuo ti peggad iti aniaman a kaso. Mabalin a sensitibo ti maysa a babai iti inaunaan unay nga anakna nga Rh-positive. Mabalin a ti sabali ket addaan iti lima wenno nasursurok pay nga annak nga Rh-positive ket dinto pulos agbalin a sensitibo. No agbalin a sensitibo ti ina, ti peggad ni patay iti tunggal maysa kadagiti agsasaruno a sikog nga Rh-positive ket 30 porsiento, ket kankanayon daytoy iti amin a panagsikog. Isu a serioso a banag daytoy.

Maipalgak kadi kaniak ti panagsukimat ti laboratorio no ti dumakdakkel a sikogko ket agpegpeggad?

Wen, mabalin met. Marukod iti amin a tukad ti antibodies iti dara ti ina kabayatan ti panagsikog tapno maammuan no isut’ mangpatpataud iti antibodies kontra iti dara ti ubing. Makatulong pay ti amniocentesis a mangibaga no ti dara ti ubing ket madaddadael ken no agpegpeggad ti ubing. Kaskasdi a no dadduma, ti amniocentesis ket mangpataud iti bukodna a komplikasion, isu a rumbeng nga adda panagannad no maipakat dayta.

Adda kadi dakes nga epekto ti bakuna nga RhIG?

Adda pay laeng dadduma a supiat maipapan ti pannakausarna kabayatan ti panagsikog gapu kadagiti posible a pannakadangran ti resistensia ti dumakdakkel a sikog. Ngem umanamong ti kaaduan nga eksperto nga adda met pagsayaatan ti panagpabakuna agpadpada iti ina ken ti dumakdakkel a sikog iti aanakanna.

Sigun kadagiti doktor, kasano kasansan ti rumbeng a panagpabakunak?

Kuna dagiti doktor a rumbeng a maipakat a dagus ti bakuna kalpasan ti aniaman a pasamak a mabalin a pakaigapuan ti iseserrek ti dara nga Rh-positive iti dara ti babai nga Rh-negative. Iti kasta, ti nabiit pay a singasing isut’ pannakaipakat ti bakuna sakbay nga agngudo ti 72 nga oras kalpasan ti pannakaipasngay ti ubing no ti dara ti ubing ket natakuatan nga Rh-positive. Isu met laeng ti maisingasing agpaay iti amniocentesis wenno pannakaalís.

Kanayonanna pay, tangay impakita dagiti panagadal a mabalin a sumrek iti dara ti ina ti bassit a kantidad ti dara ti ubing kabayatan ti normal a panagsikog, isingasing ti dadduma a doktor a maipakat ti bakuna iti maika-28 a lawas ti panagsikog tapno maliklikan ti kinasensitibo. Iti dayta a kaso, ti bakuna ket maisingasing pay laeng kalpasan a maipasngay ti ubing.

Adda kadi aniaman a pangagas iti ubing apaman a makaptan iti sakit nga Rh?

Wen. Nupay grabe a sakit ti hemolytic iti kappasngay, addada nasayaat a kanayonan a panangagas a di masukatan ti dara ti ubing babaen ti panangyalison. Ti nakadadanag unay a komplikasion daytoy a sakit iramanna ti yaadu ti kemikal a maawagan bilirubin, nga agbanag iti pannakadadael ti nalabaga a selula ti dara. Pakaigapuan daytoy ti jaundice ken no dadduma dangranna dagiti lalaem ti ubing. (No dadduma, ti saan unay a grabe a jaundice ket mabalin a gapu ta di agpada ti ABO ti dara ti ina ken ti dara ti ubing, ngem masansan a saan a delikado daytoy.)

Adun a tawen nga ipagarup dagiti doktor a ti espesipiko a kita ti jaundice ti mangipamatmat a kasapulan a masukatan ti dara dagitoy nga ubbing babaen ti panangyalison, ngem impalgak ti kanayonan pay a panagsirarak ti nadumaduma a pagpilian a panangagas. Napaneknekanen a makatulong ti nasapa a panagpasngay wenno pannaka-cesarian, phototherapy (blue light), ken panangagas kas iti phenobarbital, activated charcoal, ken dadduma a panangagas ket bimmassit unay ti kasapulan a panangyalison. Kinapudnona, intampok ti dadduma a nabiit pay a report ti kinaawan serserbina ken peggad pay ketdi ti panangsukat iti dara dagiti ubbing nga addaan sakit nga Rh babaen ti panangyalison.​—Kitaenyo ti kahon iti panid 26.

Nupay kasta, adda dagiti nakaro a kasasaad a kaskasdi nga ipapilit dagiti doktor a ti laeng panangsukat iti dara babaen ti panangyalison ti kakaisuna a maawat a panangagas. Isu a marikna ti dadduma a nagannak a nasaysayaat a liklikan ti intero a problema babaen ti bakuna a manglappedto iti sakit ken uray ti jaundice.

Ti kadi bakuna nga RhIG ket naaramid manipud dara?

Wen. Ti antibodies a pakabuklan ti bakuna ket naala manipud iti dara ti tattao a bimmilegen ti resistensiada wenno sensitibodan iti Rh factor. Mabalin a magun-odan iti masanguanan ti naaramid manipud genetiko nga RhIG a saan a naaramid manipud dara.

Ipalubos kadi ti konsiensia ti maysa a Kristiano nga agpabakuna iti RhIG?

Ti isyu iramanna ti posible a di umno a pannakausar ti dara. Talaga nga ipaganetget dagiti Kasuratan ti pannakaiparit ti pannangan wenno dadduma a di umno a pannakausar ti dara. (Levitico 17:11, 12; Aramid 15:28, 29) Tangay ti RhIG ket napataud manipud dara, saan kadi a pananglabsing iti bilin ti Biblia nga adaywan ti dara no ti Kristiano a babai ket agpabakuna?

Agtunos ti panagkomento daytoy a magasin ken ti kaduana, Ti Pagwanawanan, maipapan iti daytoy a banag.c Napaliiwmin nga iti amin a panagsikog, siwayawaya a lumasat ti antibodies iti kadkadua a nagbaetan ti ina ken ti maladaga. Gapuna, ti konklusion ti dadduma a Kristiano a para kadakuada, kasla saan nga isasalungasing iti linteg ti Biblia nga awaten ti bakuna a buklen ti antibodies, kas ti RhIG, tangay ti proseso ket umasping iti natural a mapasamak.

Ngem ti pangngeddeng no awaten ti RhIG agtalinaed a banag nga ikeddeng ti konsiensia ti tunggal Kristiano a pagassawaan. Nupay kasta, no ikeddeng ti asawa a lalaki ken asawa a babai a mangsarsaranget iti isyu maipapan iti Rh a dida awaten ti RhIG no ibaga ti doktor, kasapulan a situtulokda nga awaten ti aniaman a peggad a maaddaandanto iti anak nga agsakit iti grabe a mabalin a nalapdan koma. Iti daytoy a kasasaad, mabalin nga ikeddengda pay ketdi ti nainsiriban a pananggun-od iti kanayonan a panagannad tapno dida maaddaan iti adu nga annak ken isarang ti bagbagida iti pannakapasamak ti kasta a trahedia. Sikakararag koma nga usigen dagiti maseknan a Kristiano a nagannak amin a bambanag sakbay a mangaramidda kadagita a nadagsen a pangngeddeng.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 26]

Yaadu ti Bilirubin​—Rason Tapno Agpayalison?

Nabayagen a pagam-amkan dagiti doktor dagiti ibunga ti yaadu ti bilirubin ti ubbing, pay met ta no mangrugin nga umadu ti bilirubin​—nangruna iti bilang a 20 mg/100 ml​—masansan nga ipapilit dagiti doktor ti panangyalison “tapno malapdan ti pannakadangran ti utek” (kernicterus). Nainkalintegan kadi ti amakda, ken ti kinapateg ti pannakayalison ti dara?

Kuna ni Dr. Anthony Dixon: “Ti sumagmamano a pannakaadal kadagita a maladaga dida impakaammo ti aniaman a gapu, apag-apaman man wenno agpaut, ti yaadu ti bilirubin iti nagbaetan ti 18 mg-51 mg kada 100 ml.” Intuloy nga inlawlawag ni Dr. Dixon ti “vigintiphobia: ti amak iti 20.” Nupay awan napaneknekan a pagimbagan ti panangagas kadagitoy a yaadu ti bilirubin, kastoy ti konklusion ni Dr. Dixon: “Nalawag ti problema. Kadawyanen nga aramid ti agresibo a panangagas iti yaadu ti serum bilirubin. Saan koma a makarit ti kadawyan nga aramid agingga a mapaneknekan a kamali, ngem ti aniaman a panggep a mangidemostra a kamali dayta ket maikontra iti nasayaat a kababalin!”​—Canadian Family Physician, Oktubre 1984, panid 1981.

Iti kasumbangirna, nagsurat ti maysa a doktor ti Italia a ni Dr. Ersilia Garbagnati, maipapan iti maaramidan a pannalaknib ti bilirubin ken ti “posible a di ninamnama a peggad manipud iti di rumbeng a nababa a tukad ti serum bilirubin.” (Kuami ti italiko.) (Pediatrics, Marso 1990, panid 380) Nalawlawag pay, insurat ni Dr. Joan Hodgman iti Western Journal of Medicine: “Ti panangyalison iti dara dina lapdan ti panagmantsa ti bilirubin iti utek (duyaw a panagmantsa ti utek nga ipalgak ti autopsia) no nababa ti tukad ti bilirubin ken, gapu iti pangpadasan a trabaho a naadaw iti ngato, mabalin nga aktual a makadangran.”​—Hunio 1984, panid 933.