Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Amma a Mangtallikud iti Rebbengenda​—Agpayso Kadi a Matallikudanda?

“Nakigtotak idi imbagana: ‘Ipasngaykonto ti anakmo.’ Siasinonto ti mangaywan iti ubing? Diak kabaelan ti agpamilia. Kayatko idin a tallikudan ti responsabilidadko.”​—Jim.a

“ITI kada tawen,” kuna ti maysa a report manipud iti Alan Guttmacher Institute, “dandani 1 a milion a babbalasitang . . . ti agsikog.” Agingga iti “78% kadagiti ipasngay dagiti babbalasitang ket bastardo.”

Idi un-unana a panawen, marikna dagiti lallaki nga obligadoda a mangibaklay iti rebbengenda kadagiti annakda. Ngem sigun iti libro a Teenage Fathers, “saanen a nakababain ken malalais ti panagpasngay iti bastardo a kas idi [un-unana].” Para iti dadduma nga agtutubo iti sumagmamano a komunidad, maibilang pay ketdi a pakaitan-okan ti panagbalin nga ama! Ngem kaskasdi a sumagmamano laeng nga agtutubo a lallaki ti mangtungpal iti napaut a panangsustento kadagiti pinutotda. Adu ti mangpanaw inton agangay​—wenno mangtallikud iti rebbengenda.b

Ngem naan-anay kadi a maliklikan ti maysa nga agtutubo a lalaki dagiti epekto ti imoral a kababalinna? Saan, sigun iti Biblia. Mamakdaar: “Dikay payaw-awan: Ti Dios saan a maysa a marabrabak. Ta aniaman nga imulmula ti maysa a tao, daytoyto met ti apitenna.” (Galacia 6:7) Kas makitatayto, masansan nga adda dagiti inggat’ tungpal-biag nga epekto ti seksual nga imoralidad kadagiti babbai man ken lallaki. Maliklikan dagiti agtutubo dagita a pagtungpalan no ipangagda ti nalawag a pammagbaga ti Biblia a liklikanda ti seksual nga imoralidad.

Panangpanaw​—Saan a Naglaka

Nagadu a panangisakripisio iti panawen, kuarta, ken personal a wayawaya ti kasapulan iti panangaywan iti anak. Kuna ti libro a Young Unwed Fathers: “Saan a kayat ti dadduma nga agtutubo a lallaki ti ‘agaywan iti sabali,’ no kaipapanannanto a maksayan ti kuarta para iti bagida.” Ngem adu ti agsagabanto iti kinaagumda. Kas pagarigan, ad-addan a negatibo ti panangmatmat dagiti husgado ken mammanday linteg iti adu a pagilian kadagiti lallaki a saan a mangsustento kadagiti annakda. Apaman a mapaneknekan ti linteg no siasino ti ama ti ubing, mabalin a maikalikagum nga agbayad dagiti agtutubo nga amma iti sumaganad nga adu a tawen​—ket nainkalintegan laeng a kasta. Adu nga agtutubo ti kapilitan nga agsardeng nga ageskuela wenno kapilitan nga agtrabahoda kadagiti nanumo a panggedan tapno matungpalda dagita nga obligasion. “No nasapsapa nga agputot,” kuna ti libro nga School-Age Pregnancy and Parenthood, “nababbaba nga adal ti maragpat ti maysa nga ama.” Ket no saan a makabayad ti maysa iti sustento, mabalin a dumakkel ti utangna.

Siempre, saan nga amin nga agtutubo a lallaki ket di maseknan kadagiti annakda. Adu ti nasayaat ti intensionda idi damo. Sigun iti maysa a surbey, 75 a porsiento kadagiti barito nga amma ti nangsarungkar kadagiti annakda iti ospital. Kaskasdi nga inton agangay, malapunos ti kaaduan nga agtutubo nga amma kadagiti rebbengen ti panangaywan iti anak.

Maamiris ti adu nga awan la ngamin ti paglaingan wenno kapadasanda tapno makastrekda iti maitutop a panggedan. Tangay mabainda ta dida kabaelan ti mangsustento, inton agangay tallikudandan dagiti rebbengenda. Ngem mabalin a napalalonto ti babawi ti maysa nga agtutubo a lalaki iti adu a tawen. Admitiren ti maysa nga agtutubo nga ama: “No dadduma, pampanunotek no ania ngatan ti napasamak iti anakko. . . . Maladingitanak a nangtallikud [kenkuana], ket ita isut’ napukawkon. Nalabit addanto aldaw a sapulennak.”

Ti Pannakadangran Dagiti Annak

Mabalin a kasapulanto met a daeran dagiti amma a nangtallikud iti rebbengenda ti nakaro a bainda​—ti bain a nadangranda ti mismo nga anakda. Ngamin, kas ipatuldo ti Biblia, kasapulan ti maysa nga anak ti ina ken ama. (Exodo 20:12; Proverbio 1:8, 9) No baybay-an ti maysa a lalaki ti anakna, isarsarakna ti anakna iti nagadu a posible a problema. Kastoy ti kuna ti maysa a report ti Department of Health and Human Services ti E.U.: “Dagiti ubbing iti pampamilia nga agsolsolo ti inada masansan a nababbaba ti maalada iti eksamen iti berbal ken matematika. Inton agarup 7-10 ti tawenda, dagiti annak a pinadakkel ti agsolsolo a nagannak masansan a nababbaba dagiti gradoda, adda depekto ti kababalinda, ken dakdakkel ti posibilidad a maaddaanda kadagiti nakaro a sakit iti bagi ken isip. Kadagiti tin-edyer ken agtutubo, ti pannakapadakkel iti agsolsolo ti inana a pamilia ket nainaig iti dakdakkel a posibilidad a panagsikog dagiti babbalasitang, panagsardeng nga ageskuela iti haiskul, pannakaibalud, ken kinaawan panggedan wenno di panageskuela.”

Kastoy ti konklusion ti magasin nga Atlantic Monthly: “Sigun iti umad-adu a pammaneknek manipud iti kagimongan ken siensia, iti sumagmamano a benneg, saan unay a naballigi ti annak dagiti pamilia a nagdiborsio ti nagannakda agraman dagiti bastardo ngem dagiti annak a saan a nagsina ti nagannakda. Posible a mamin-innem a napangpanglaw ti annak kadagiti pamilia nga agsolsolo ti nagannakda. Mabalin met nga agtalinaedda a napanglaw.”

Laglagipem a dagitoy a peggad ket naibasar iti estadistika a panagadal kadagiti grupo ken saan a kanayon nga agaplikar kadagiti indibidual. Adu nga annak ti dumakkel kas nasingpet, nasimbeng nga adulto nupay dimmakkelda kadagiti pamilia a nakapimpiman ti kasasaadda. Nupay kasta, mabalin a makonsiensia unay ti agtutubo a lalaki a nangbaybay-a iti anakna. “Madanaganak a talaga a [nariribukko] ti biagna iti agnanayon,” kuna ti maysa a di kasado nga ama.​—Teenage Fathers.

Ti Karit ti Panangsustento

Saan nga amin nga agtutubo nga amma ket nangtallikud kadagiti rebbengenda. Sipapanunot ti dadduma nga agtutubo a lallaki iti moral nga obligasionda kadagiti annakda ket talaga a kayatda ti tumulong a mangpadakkel kadakuada. Ngem masansan a nalaklaka a sawen daytoy ngem aramiden. Maysa a rason ket mabalin a manmano ti legal a kalintegan ti maysa a di kasado nga ama, isu a ti ina ken ti nagannak kenkuana ti mangkontrol no kasano kaadu​—wenno kabassit​—ti pannakilangen ti ama iti anakna. “Masansan nga ikagumaan ti maysa ti maaddaan iti kalintegan nga agdesision maipapan iti ubing,” kuna ni Jim a nadakamat itay. Mabalin ngarud nga adda dagiti maikeddeng a maibusor unay iti pagayatan ti agtutubo nga ama, kas iti panangipaampon​—wenno aborsion pay ketdi.c “Diak kayat a basta itedda laengen ti anakko iti diak am-ammo,” isennaay ti maysa nga agtutubo nga ama, “ngem awan ngamin sabali a pagpiliak.”

Kayat ti dadduma nga agtutubo a lallaki nga ikasar ti ina ti anakda.d Agpayso a ti panagkallaysa ti mangalaw iti babai iti pannakaibabain ken mangted gundaway iti ama ken ina a mangpadakkel iti anakda. Mabalin pay ketdi nga iti laksid ti pannakailaw-anda, talaga nga agin-innayat ti dua nga agtutubo. Ngem ti kinapudno a kabaelan ti lalaki ti agputot dina kayat a sawen a manakemen tapno makapagbalin nga asawa ken ama. Di met kayat a sawen daytoy a kabaelannan ti mangbiag iti asawa ken anak. Ipakita dagiti panagadal a masansan a saan nga agbayag ti panagasawa dagidiay nailaw-an nga umuna a naaddaan iti anak sakbay ti panagkasarda. Isu a saan a kanayon a nainsiriban a solusion ti panagdardaras nga agkallaysa.

Nasayaat ta adu nga agtutubo a lallaki ti mayat a mangsustento kadagiti annakda. Kas nadakamaten, kasapulan ti pudno a determinasion para iti maysa nga agtutubo nga ama tapno mataginayon ti kasta a sustento iti napaut a panawen​—nalabit 18 a tawen wenno napapaut pay! Ngem ti agtultuloy a panangsustento ti manglapped iti nakurapay a panagbiag ti agina.

Ti ngay panagkadua iti aktual a panangpadakkel iti ubing? Mabalin a narikut met a karit daytoy. No dadduma, pagamkan dagiti nagannak ti dua nga agtutubo a mabalin nga agdennadanto manen isu a padasenda nga upayen​—wenno iparit pay ketdi​—ti panagkinnitada. Mabalin nga ikeddeng a mismo ti agtutubo nga ina a dina kayat nga agbalin a “nasinged” ti anakna iti lalaki a saanna nga asawa. Nupay kasta, no mapalubosan ti ama a kanayon a mangsarungkar iti anakna, masirib dagiti pamilia no siertuenda a nasayaat ti pannaka-chaperon dagita nga isasarungkar, tapno maliklikan ti pannakailaw-anda manen.

Tangay tarigagayan ti dadduma a di kasado nga agbalinda a nadekket kadagiti annakda, sinursuroda no kasano nga aramiden dagiti kangrunaan a trabaho ti nagannak, kas iti panangdigus, panangpakan, wenno panangibasa kadagiti annakda. Ti maysa nga agtutubo a lalaki a nangapresiaren kadagiti pagalagadan ti Biblia mabalinna pay nga isuro iti anakna ti dadduma a prinsipio ti Sao ti Dios. (Efeso 6:4) Ngem nupay ad-adda a pagimbagan ti anak ti dadduma a naayat nga atension ti ama ngem iti awan a pulos, kaskasdi a saan a kapada dayta ti inaldaw a kaadda sadiay ti ama. Ket no makiasawanton ti ina ti anak, mabalin nga awanton ti maaramidan ti agtutubo nga ama inton sabalin a lalaki ti mangibaklay iti rebbengen a panangpadakkel iti anakna.

Nalawag ngarud a ti panagbalin nga ama ti bastardo ket mangiturong iti kasta unay a rigat​—para iti ama, ina ken iti anak. Malaksid kadagiti praktikal a pakaseknan, adda peggad a mapukaw ti pananganamong ni Jehova a Dios a mangiparit iti panagdenna sakbay ti panagkasar. (1 Tesalonica 4:3) Nupay posible a madaeran ti nakalkaldaang a kasasaad a kas iti panagsikog ti balasitang, nalawag koma a ti kasayaatan nga aramiden ket liklikan ti imoral a kababalin iti damo pay laeng. Admitiren ti maysa nga agtutubo nga ama: “Apaman a makaputotka iti bastardo, naan-anay a naidumanton ti biagmo.” Kinapudnona, ti maysa nga agtutubo nga ama mabalin a kasapulan a daeranna dagiti epekto ti panagkamalina iti unos ti panagbiagna. (Galacia 6:8) Mapaneknekan manen a nainsiriban ti pammagbaga ti Biblia iti panagkunana nga: “Adaywanyo ti pannakiabig.”​—1 Corinto 6:18.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Nasaysayaat nga amang no iti damo pay laeng ket liklikanen ti imoral nga aramid