Panangmatmat iti Lubong

Ubbing ken Pannakimisa

“Makimismisa kadi dagiti ubbing?” inyimtuod ti nabiit pay nga edision ti publikasion a Canadian Social Trends. Kunana a sigun iti panagadal ti Statistics Canada, “nakimisa ti nasurok a kakatlo, 36%, kadagiti ubbing idiay Canada a nababbaba ngem 12 ti tawenda iti di kumurang a naminsan iti kada bulan, ket linawas a nakimisa ti kaaduan. Manmano a nakimisa ti 22% pay, ngem uray kaskasano ket nakimisada met naminsan iti las-ud ti makatawen.” Nupay kasta, impatuldo ti artikulo a “ti kinaregular ti pannakimisa dagiti ubbing ket agpannuray iti relihion a nakaitimpuyoganda. . . . Dagiti ubbing a miembro ti ibilang dagiti managpaliiw kas ti kalalatakan a relihion, kas iti Anglican ken United Church, ti nangipadamag iti kababaan a bilang dagiti linawas a makimismisa (18%).” Nasaysayaat bassit ti annak dagiti Romano Katoliko, ta 22 a porsiento dagiti linawas a nakimisa. Nupay 44 a porsiento kadagiti annak dagiti Muslim ti linawas a nakimisa iti kapilia dagiti Islam, “isuda met ti kaaduan kadagiti saan a nakimisa (39%) kabayatan ti tawen sakbay ti surbey.”

Pakdaar Maipapan iti Andador ti Ubbing

Ti panagandador ti ubbing maapektaranna ti itatanor ti bagi ken panunot ti ubbing, kuna ti periodiko ti London nga Independent. Natakuatan dagiti managsirarak idiay State University of New York a dagiti andador ti ubbing nga addaan iti dakkel a pangidissuan iti bambanag iti sanguananda ti manglapped iti pannakakita ti ubbing iti saksakada ken dida masagid ti bambanag iti aglawlawda. Dagiti nakaandador nga ubbing ti naobserbaran a nasurok a lima a lawas a naladladaw nga agtugaw a naimbag, agkaradap, ken magna ngem kadagidiay saan a pulos a nagandador. Kanayonanna, naammuan iti imbestigasion nga iti kada tawen, 50 a porsiento kadagiti ubbing a nagandador ti nadangran kadagiti aksidente kas iti pannakatnag iti agdan wenno kadagiti paginuduan wenno basta pannakatumba. Kuna ni Dr. Denise Kendrick iti Nottingham University Medical School idiay Britania: “Peligroso dagiti andador. Kasla ipaayda a nangnangruna ti kasapulan ti nagannak babaen ti panamagbalinda nga okupado a kanayon ti annakda imbes a mangipaayda iti aniaman a pagimbagan para iti ubing.”

Patayen Dagiti Rekado ti Bakteria

Napasamak idiay Britania ti kakaruan a kellaat a pannakasabidong gapu iti taraon idi 1996 a nakatayan ti 18 a tattao. Ti bakteria nga E. coli O157 iti kontaminado a karne ti makagapu. Nabiit pay a natakuatan dagiti managsirarak nga idi nanayonan iti kanela ti saan a pasteurisado a tubbog ti mansanas, natay ti 99.5 a porsiento kadagiti bakteria iti las-ud ti tallo nga aldaw, sigun iti The Independent ti London. Iti sabali pay a gundaway, rinekaduan dagiti sientista ti di pay naluto a karne ti baka ken soriso ket natakuatanda a ti kanela, clove, ken bawang ti kasamayan a pagpatay iti E. coli O157. Patien dagiti managsirarak a nasamay dagitoy a rekado a pagpatay iti dadduma pay a bakteria, agraman iti salmonella ken campylobacter.

Utang ti Tunggal Britano

Adda utang dagiti Britano a $170 a bilion gapu iti utang ti tunggal indibidual, credit card, ken panaggatang sa in-inuten a bayadan isu a tinawen nga agbaybayadda iti interes a $5.5 a bilion, sigun iti impormasion nga impablaak ti People’s Bank ken naipadamag iti The Times ti London. Nasurok a kakatlo iti populasion ti addaan utang nga awanan iti prenda. Agpromedio dayta iti $10,400 iti kada tao. Iti las-ud ti tallo a tawen, nagdoble ti immaduan dagiti immutang idiay Britania babaen ti credit card, a nakadanon iti $115 a bilion idi 1998. Natakuatan pay iti surbey a 13 a porsiento laeng ti madanagan a didanto ketdi makabayad iti utangda. Ket 1 iti kada 5 ti nangadmitir nga umutangda “tapno adda pangmantenerda iti estilo ti biagda,” kuna ti People’s Bank.

Maibusor iti Pagayatanna

Iti 304 nga agtutubo a babbai a napagsaludsodan iti panagadal a naipadamag iti Aleman a magasin a Psychologie Heute, dandani kakapat ti nagkuna a napilitanda a mangaramid iti maysa a kita ti seksual nga aramid a maibusor iti pagayatanda. Kanayonanna, sigun iti report, impadamag ti nasurok a kakapat kadagiti babbai a pinadas dagiti lallaki ti nagusar iti droga ken arak tapno magargarida ida a makidenna a maibusor iti pagayatanda. Kunana pay: “No usigen dagiti gakat ti adu nga agtutubo a lallaki a mangpakapuy iti panagkitakit ti babai babaen ti sikolohikal a panangpilit, droga, wenno arak, nasurok a 50 a porsiento ti posibilidad a mapilitan ti maysa nga agtutubo a babai nga agtawen iti nagbaetan ti 17 agingga iti 22 a makidenna a maibusor iti pagayatanna.”

Kaunaan iti Lubong a Parke a Pagbuyaan iti Nasipnget a Langit

“Iti lugar a di masilnagan kadagiti silaw iti siudad ken naitalimeng iti polusion ti angin, adda buya a saan a pulos a makita ita ti adu​—ti nakangisngisit a kinapintas ti langit no rabii,” kuna ti The Globe and Mail ti Canada. Kastoy ti maladingitan a kinuna ti mannurat iti astronomia a ni Terence Dickinson: “Posible kadagiti tattao ti dumakkel, ken agmataengan pay ketdi a dida man la nakita ti kinapintas ti langit no rabii.” Kas pagarigan, kunana a kalpasan a naawanan iti koriente ti adu a paset ti California gapu iti ginggined sumagmamano a tawenen ti napalabas, nagtelepono ti sumagmamano a residente iti polisia tapno ipakaammoda ti “maipapan iti karkarna a langa dagiti bituen ken ti di malasin a nagraraay a bambanag” iti langit. Tapno makita a naimbag dagiti taga Canada a managbuya iti bituen ti langit no rabii ken dandani di maapektaran iti lawag, napili ti 1,990 nga ektaria a daga a kukua ti gobierno idiay distrito ti Muskoka Lakes nga amianan ti Toronto kas “parke a pagbuyaan iti nasipnget a langit.” Tangay naawagan dayta a Torrance Barrens Conservation Reserve, maipagarup a dayta ti kaunaan iti lubong a parke a pagbuyaan iti nasipnget a langit.

Amma ken Annak a Babbai

Ipalgak ti nabiit pay a panagadal ti Health Canada a naibasar iti pannakasurbey ti 2,500 a tin-edyer a saan a makisarsarita dagiti amma kadagiti annakda, nangnangruna kadagiti annak a babbai, sigun iti periodiko ti Canada a Globe and Mail. Ag-33 a porsiento laeng kadagiti babbalasitang nga agtawen iti 15 agingga iti 16 ti nangibaga a “nalaka wenno nakalaklaka ti makisarita kadagiti ammada maipapan kadagiti talaga a pakaburiboranda,” no idilig iti 51 a porsiento nga ubbing a lallaki. Nupay kasta, “ad-adda a dagiti babbalasitang ti mangipatpateg kadagiti ammada ken agkasapulan iti tulongda,” kuna ti report. Bigbigen ni propesor Alan King iti Queen’s University a “marigatan dagiti amma a makisarita kadagiti annakda, nangnangruna kabayatan dagiti nariribuk a tawen ti nasapa a paset ti kinaagtutubo,” ti tiempo a saan nga ikankano ti adu nga amma dagiti seksual nga isyu ken peligroso a kababalin. Ngem idagadagna kadagiti amma a sanguenda ti karit, nangnangruna ta basbassit itan ngem idi ti panawen ti adu nga inna kadagiti annakda.

‘Masapul nga Adda TV!’

Ania ti itugotmo no agbakasionka iti puro a manmano a papanan ti tattao? Daytoy ti nayimtuod iti 2,000 nga agtutubo idiay Alemania. Kaaduan ti nagkuna a ti kapatgan nga itugotda ket TV set ken radio, agraman dagiti CD ken cassette recording, sigun iti periodiko a Westfälische Rundschau. Taraon ken inumen ti maikadua, idinto ta dagiti miembro ti pamilia ken gagayyem ti maikatlo. Kastoy ti inrason ti maysa a barito nga agtawen iti 13 maipapan kadagiti kayatna nga itugot: “Diak agbiag no awan ti TV.” Agarup kakatlo laeng kadagiti napagsaludsodan ti nagkuna nga agitugotda met iti makatulong a remienta a kas iti kutsilio, gabion, ken ragadi. Ag-0.3 a porsiento laeng ti nangibaga a mangitugotda iti Biblia. Ti kaubingan a napagsaludsodan a pito ti tawenna nga ubing a babai ti nagkuna: “Ni nanangko laeng ti ikuyogko. Awan ti problema no isut’ kaduak sadiay.”

Dagiti Naisangsangayan a Mannakigabbo iti Sumo

Dagiti mismo a saka ti adu a mannakigabbo iti sumo, nga agdindinamag iti lubong gapu iti dadakkel a bagida, didan masuportaran ti nakadagdagsen a bagida, kuna dagiti mangad-adal iti kababalin ti tao ken animal iti tay-ak ti isports idiay Japan. Ipadamag ti magasin a New Scientist a nagdoble ti bilang dagiti napasamak a pannakadangran iti dua a kangrunaan a kategoria iti sumo kabayatan ti napalabas a lima a tawen, a nakatignayan ti maysa a grupo dagiti mangad-adal iti kababalin ti tao ken animal a pagdiligen ti taba iti bagi ken kinapigsa ti gurong ti 50 a mannakigabbo. “Awan umdas a masel iti saka ti maysa a kakapat kadakuada a pangsuportar iti nagdakkel a pammagida,” kuna ti damag. Ti promedio a timbang dagiti kangrunaan a mannakigabbo iti sumo ket 126 a kilo idi 1974 agingga iti 156 a kilo idi 1999. “Ti maysa a makagapu isut’ promedio nga idadakkel ti pammagi ti kaaduan a Hapones,” kuna ti komentarista iti sumo a ni Doreen Simmonds. Ngem ti kaadda ti nadagdagsen a timbang dina kayat a sawen a nasaysayaat ti magapuanan. “Sukog peras ti matarigagayan a pammagi dagiti mannakigabbo iti sumo,” kuna ni Simmonds. “Nababbaba a padingpading, dadakkel a luppo ken kas kayo nga oak a butoy.”

Agpegpeggad nga Ubbing

Ti Angola, Sierra Leone, ken Afghanistan dagiti kapeggadan iti lubong a lugar para kadagiti ubbing, ket ‘nagbassit ti tsansa nga agbiag ti maysa nga ubing agingga nga agtawen iti 18,’ kuna ti maysa a report ti United Nations Children’s Fund (UNICEF). Dagiti gubat, patinayon a kinapanglaw, ken ti panagsaknap ti HIV ken AIDS ti ad-adda a mamagpeggad iti biag ti ubbing ngem iti maysa a dekada a napalabas. Babaen ti pannakausar ti “pangrukod iti peggad a mangapektar iti ubing” nga addaan iti eskala a 1 agingga iti 100, kalkularen ti UNICEF nga adda 96 a peggad a mangapektar idiay Angola, 95 idiay Sierra Leone, ken 94 idiay Afghanistan. No igidiat, 6 ti promedio a peggad a mangapektar iti ubbing idiay Europa, kuna ti The Times ti London.