Ti Dakkel a Nagdumaan Dagiti Nabaknang ken Napanglaw

ANIAMAN a termino ti usarem a pangdeskribir kadakuada, maipagpannakkel dagiti nabaknang, industrialisado, ken narang-ay ti ekonomiada a nasion ti nanam-ay a kasasaad ti panagbiagda idinto ta dagidiay basbassit ti industriada, a di narang-ay ti ekonomiada, masapul nga anusanda ti nanumnumo a kasasaad ti panagbiagda. Arigna agbibiag dagitoy iti dua a nagduma a lubong.

Siempre, uray pay iti maymaysa a nasion, mabalin nga adda dagitoy a kasasaad. Panunotem dagiti nabaknang a pagilian a nadakamat iti immuna nga artikulo. Agpada dagitoy nga addaan kadagiti nabaknang ken napanglaw. Idiay Estados Unidos, kas pagarigan, agarup 30 a porsiento iti dagup a mateggedan ti nasion ti mabirokan ti 10 a porsiento a kababaknangan a sangakabbalayan. Ngem ti 20 a porsiento a kapanglawan a sangakabbalayan makabirokda laeng iti 5 a porsiento iti dagup a mateggedan. Mabalin a kasta met wenno kaasping daytoy ti kasasaad iti pagilian a pagnanaedam, nangruna no manmano dagiti kalkalainganna ti kasasaad iti panagbiagda. Ngem uray ti gobierno kadagiti pagilian nga adu ti kalkalainganna ti kasasaad ti panagbiagda saanda latta a naan-anay a maikkat ti dakkel a nagdumaan iti ekonomia dagiti addaan ken dagiti awanan.

Awan ti Perpekto Kadagitoy a Lubong

Awan kadagitoy a lubong ti nainkalintegan a makaibaga a perpektoda. Usigem laengen ti nalawag a pakaikapisan dagidiay agnanaed kadagiti napangpanglaw a pagilian. Manmano a maaywanan ti salun-atda, idinto ta dagiti 9 a kabaknangan a pagilian a nadakamat iti kahon iti daytoy a panid addaanda iti 1 a doktor iti kada 242 agingga iti 539 nga umilida. Basbassit nga amang ti bilang dagiti doktor iti 18 a kapanglawan a pagilian, ta addaanda iti 1 laeng a doktor para iti 3,707 agingga iti 49,118 nga umilida. Isu a 73 a tawen wenno naun-unday pay ti kapaut ti biag kadagiti nabakbaknang a pagilian, idinto ta awan pay 50 a tawen ti kapaut ti biag iti nasurok a kagudua kadagiti kapanglawan a pagilian.

Kadagiti napanglaw a pagilian, limitado met unay ti gundaway a makaadal, isu a masansan a napanglaw met laeng ti panagbiag dagiti annak. Ti bilang dagiti saan a makabasa ken makasurat ti mangipakita iti kastoy a kinaawan ti adal. Nupay 7 kadagiti 9 a kabaknangan a pagilian ti addaan iti 100 a porsiento a bilang dagiti nakapagadal (iti 2 a pagilian, 96 ken 97 a porsiento ti bilang dagiti nakapagadal), adda iti nagbaetan ti kangatuan a 81 a porsiento ken kababaan a 16 a porsiento ti bilang dagiti de adal kadagiti 18 a kapanglawan a pagilian. Awan pay 50 a porsiento a nakapagadal iti 10 kadagitoy a pagilian.

Ngem dagiti umili kadagiti nabaknang a nasion adda met pakaikapisanda. Nupay mabalin a makurkurangan iti taraon dagidiay agnanaed kadagiti napanglaw a pagilian, matmatay dagidiay aglaplapusanan ti pagbiagda gapu iti nalabes a pannangan. Kuna ti libro a Food Fight a “ti nalabes a pannangan ken panaginum ti kangrunaanen a parikut iti taraon imbes a ti malnutrision.” Ket kinuna ti magasin a The Atlantic Monthly: “Dandani siam a riwriw nga Americano itan ti ‘agsakit gapu iti kinalukmegda,’ kayatna a sawen a dandani 45 a kilo wenno nasursurok pay ti sobra ti timbangda. Iti daytoy met la a pagilian, 300,000 ti masapa a matay iti kada tawen gapu kadagiti sakit a mainaig iti sobra a timbangda.” Sigun iti dayta met la nga artikulo, “di agbayag, ti sobra a kinalukmeg mabalin nga artapannanton ti bisin ken dagiti makaakar a sakit kas ti kapeggadan a pakaigapuan ti panagsakit iti lubong.”a

Agpayso a nasaysayaat ti panagbiag dagiti umili kadagiti nabaknang a pagilian, ngem napatpateg kadakuada dagiti sanikua ngem kadagiti relasion, isu nga ad-adda a maipaganetget ti panangikut kadagiti material a banag ngem saan unay a maipatpateg ti biag. Iti kasta, ipatoda ti kinapateg ti maysa a tao sigun iti trabaho, sueldo, wenno sanikuana, imbes nga iti pannakaammo, sirib, abilidad, wenno dagiti naimbag a kababalinna.

Iti panangipaganetgetna a ti simple a panagbiag ti makaipaay iti ragsak, kastoy ti inyimtuod ti paulo ti maysa nga artikulo iti Focus a linawas a magasin ti Alemania: “No Ngay Bassit Laeng ti Sanikuam?” Kinuna daytoy nga artikulo: “Saan a naragragsak ti kaaduan nga umili kadagiti di Komunista a pagilian iti America ken Europa ita ngem kadagiti napalabas a dekada, nupay nasalsaliwanwan ti biagda. . . . Nalidliday ti siasinoman a mangipangpangruna kadagiti material a banag.”

Panangragpat iti Naan-anay a Kinabalanse

Wen, paneknekan dagiti kinapudno a nupay agpadpada nga adda pagimbagan ti nabaknang ken napanglaw, adda met dagiti pagdaksanda. Nupay nakasimsimple ti lubong dagiti napanglaw, nakarikrikut ti lubong dagiti nabaknang. Anian a nagsayaat koma no makasursuro dagitoy iti maysa ken maysa! Ngem realistiko aya a panunoten a maragpat ti naan-anay a kinabalanse?

Iti panangmatmat ti tao, nalabit mariknam a nupay nagsayaat daytoy a kalat, saan a maragpat ti tao. Ket patalgedan ti pakasaritaan ti tao dayta a kapanunotam. Kaskasdi, adda pay la pangnamnamaan iti kasasaad. Nalabit nalipatam ti nainkalintegan unay a solusion ti parikut. Ania koma dayta?

[Footnote]

[Blurb iti panid 6]

“Ti sobra a kinalukmeg mabalin nga artapannanton ti bisin ken dagiti makaakar a sakit kas ti kapeggadan a pakaigapuan ti panagsakit iti lubong.”​—The Atlantic Monthly

[Graph iti panid 5]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Naurnos dagiti pagilian sigun iti alpabeto

Siam a Kabaknangan a Pagilian

Kapaut ti Biag ti Lalaki (tawen) Nakapagadal (%)

Belgium

75.1 100

Canada

76.4 96.6

Denmark

74.9 100

Iceland

78.4 100

Japan

78.4 100

Luxembourg

74.9 100

Norway

76.5 100

Switzerland

77.7 100

Estados Unidos

74.4 95.5

Sangapulo ket Walo a Kapanglawan a Pagilian

Kapaut ti Biag ti Lalaki (tawen) Nakapagadal (%)

Benin

50.4 37.5

Burkina Faso

43 23

Burundi

42.5 48.1

Chad

47 53.6

Congo, Rep. Of

49 80.7

Ethiopia

47.3 38.7

Guinea-bissau

45.1 36.8

Madagascar

53.8 80.2

Malawi

37.6 60.3

Mali

44.7 40.3

Mozambique

38.9 43.8

Niger

42.3 15.7

Nigeria

50.9 64.1

Rwanda

45.3 67

Sierra Leone

40.3 36.3

Tanzania

43.3 75.2

Yemen

59.2 46.4

Zambia

35.3 78

[Credit Line]

Reperensia: 2005 Britannica Book of the Year.

[Picture Credit Line iti panid 4]

© Mark Henley/Panos Pictures