Aqueduct nga Inaramid Dagiti Romano​—Pagsidsiddaawan iti Inhenieria

KADAGITI amin nga inaramid ti nagkauna nga inhenieria, dagiti aqueduct wenno pagayusan ti danum nga inaramid dagiti Romano ti maysa kadagiti nakaskasdaaw unay. Dagiti awan mamaayna a Piramid, wenno dagiti awan serserbina nga inaramid dagiti Griego, uray nalatak dagita, ket awan kaimudinganna no idilig iti nagadu a pagayusan iti danum a maibilang a nagpapateg nga estruktura, sigun ken Sextus Julius Frontinus (35—c. 103 C.E.) a gobernador ken komisioner iti suplay ti danum iti Roma.a

Apay a Kasapulan Idi Dagiti Pagayusan ti Danum?

Dagiti nagkauna a siudad ket kadawyan a nabangon iti asideg ti pagalaan iti adu a suplay ti danum, ken maysa kadagita ti Roma. Idi un-unana, umdas ti danum nga ipapaay ti Karayan Tiber ken dagiti asideg nga ubbog ken bubon. Ngem manipud 400 B.C.E. ken nagpatpatuloy, pimmartak ti iyaadu ti umili iti Roma isu a kasapulanen ti ad-adu a danum.

Gapu ta manmano ti addaan iti gripo kadagiti balbalayda, nangaramid dagiti Romano iti ginasut a pribado ken pangpubliko a pagdigusan. Ti kaunaan a pangpubliko a pagdigusan iti siudad ti Roma ket supsuplayan ti Aqua Virgo a nairingpas idi 19 B.C.E. Inaramid dayta ti nasinged a gayyem ni Caesar Augustus a ni Marcus Agrippa ket inusarna ti dakkel a kinabaknangna a nangtarimaan ken nangpaatiddog iti sistema ti suplay ti danum iti Roma.

Dagiti pagdigusan ket ayuyang idi dagiti tattao. Addaan pay ketdi dagiti daddadakkel a pagdigusan kadagiti hardin ken libraria. Kalpasan a rummuar ti danum manipud iti pagdigusan, agdiretso nga agayus dayta kadagiti imburnal a pakayanudan dagiti basura, agraman dagiti rugit nga aggapu kadagiti kasilias a kaabay dagiti pagdigusan.

Panagibangon ken Panagmantener

No mangngegmo ti sasao a “Roman aqueduct” wenno pagayusan ti danum nga inaramid dagiti Romano, dagiti kadi naintar a nagngangato nga arko ti mapanunotmo? Kinapudnona, dagita nga arko ket awan pay 20% kadagita a kinilkilometro a pagayusan. Adda ngamin iti uneg ti daga ti at-atiddog a pasetna. Dayta a naek-ekonomia a disenio ket saan la a nanglapped iti pannakadadael dagiti pagayusan ti danum. Dayta pay ti nangpabassit kadagiti makadadael nga epektona iti kataltalonan ken kabalbalayan. Kas pagarigan, ti Aqua Marcia a nairingpas idi 140 B.C.E. ket agarup 92 a kilometro ti kaatiddogna ngem nasurok la bassit a 11 a kilometro dagiti arkona.

Sakbay nga agibangon idi dagiti inheniero iti pagayusan ti danum, sukimatenda ti kalidad ti posible a gubuayan ti danum babaen ti panangeksamenda iti kalitnaw, kapegges ti ayus, ken raman ti danum. Obserbaranda pay ti kasasaad ti salun-at dagiti lumugar nga umin-inum iti dayta. No maaprobaran dayta a disso, kalkularen dagiti surbeyor ti umiso a pakaisaadan ken panagsalog ti pagayusan agraman ti kadakkel ken kaatiddogna. Dagiti tagabo ti nagbalin a trabahador. Adu a tawen ti kasapulan iti panangibangon kadagiti pagayusan isu a nagdakkel ti magasto​—nangruna no masapul a mayaramidan kadagiti arko.

Malaksid kadagita, kasapulan met a mamantener ken masalakniban dagiti pagayusan. Isu nga adda idi tiempo a nangala ti Roma iti agarup 700 a trabahador para iti dayta a panggep.Dagiti urnos para iti panangmantener ket karaman met iti diseniona. Kas pagarigan, adda dagiti naaramid a manhole ken shaft a pagserkan tapno makapanda kadagiti paset ti pagayusan nga adda iti uneg ti daga. No dakkel a paset ti matarimaan, temporario nga isiasi dagiti inheniero ti ayus ti danum manipud iti nadadael a paset.

Dagiti Pagayusan iti Siudad ti Roma

Idi rugrugi ti maikatlo a siglo C.E., addan 11 a dadakkel a pagayusan ti danum a mangsupsuplay iti siudad ti Roma. Ti umuna ket ti Aqua Appia a naaramid idi 312 B.C.E. ken 16 a kilometro laeng ti kaatiddogna. Adda iti uneg ti daga ti dandani amin a pasetna. Makita pay laeng ti dadduma a paset ti Aqua Claudia nga agarup 69 a kilometro ti kaatiddogna ken addaan iti 10 a kilometro nga arko a ti sumagmamano kadagita ket 27 a metro ti kangatoda!

Kasano kaadu ti linaon dagiti pagayusan ti danum iti siudad? Nagadu! Kas pagarigan, ti nadakamaten nga Aqua Marcia ket inaldaw a nangisuplay iti agarup 190 a milion a litro a danum iti Roma. No makadanonen ti danum kadagiti paset ti siudad—maigapu iti grabidad—agdiretso dayta kadagiti nagdadakkel a tangke ket kalpasanna, kadagiti pagayusan a mangipan iti danum iti dadduma pay a daddadakkel a tangke wenno luglugar nga agusar iti danum. Sigun iti panangtantiar ti dadduma, dimmakkel ti sistema ti panagiwaras ti danum iti Roma agingga nga inaldaw a nasurok a 1,000 a litro a danum ti maisupsuplayen iti tunggal umili.

Bayat a dimmakkel ti Imperio ti Roma, naaramid dagiti pagayusan iti amin a nasakupanna, sigun iti libro a Roman Aqueducts & Water Supply. Dagita a pagsidsiddaawan iti nagkauna nga inhenieria ket makita pay laeng dagiti turista iti Asia Menor, Francia, Espania, ken Amianan nga Africa.