Dekalidad a Sandi ti Panangyalison

Mayimtuodyo, ‘Delikado ti mayalisonan, ngem adda kadi dagiti dekalidad a sandi?’ Nasayaat a saludsod dayta, ket laglagipenyo ti sao a “dekalidad.”

Amin a tao, agraman dagiti Saksi ni Jehova, kayatda ti epektibo a dekalidad a pannakaagas. Nadakamat ni Dr. Grant E. Steffen ti dua a kangrunaan nga elemento: “Ti dekalidad a panangagas isut’ kapasidad a mangasikaso tapno maragpat dagiti lehitimo a medikal ken di medikal a kalat.” (The Journal of the American Medical Association, Hulio 1, 1988) Dagiti “di medikal a kalat” ramanenda ti di panangsalungasing iti moral wenno naibatay-Biblia a konsiensia ti pasiente.—Aramid 15:28, 29.

Adda kadi dagiti lehitimo ken epektibo a wagas a pangasikaso kadagiti grabe a sakit wenno operasion a di mausar ti dara? Makaparagsak, ta ti sungbat ket wen.

Nupay akuen dagiti kaaduan a siruhano a sada la mangted ti dara no nesesita unay, kalpasan a nagraira ti AIDS bimmaba a bigla ti panagusardat’ dara. Kinuna ti editorial ti Mayo Clinic Proceedings (Setiembre 1988) a “ti maysa a nagimbagan ti epidemia” isu ti “nadumaduma a namuspusan dagiti pasiente ken dodoktor a nangliklik a mangyalison iti dara.” Inlawlawag ti opisial ti blood bank: “Ti mismo a nagbaliwanna isut’ kinagagar ti mensahe, ti panangawat dagiti mangngagas iti dayta a mensahe (gapu ta nadlawda ti ikakaro ti risgona), ken ti panagkalikagumda kadagiti sandi.”—Transfusion Medicine Reviews, Oktubre 1989.

Laglagipenyo, adda dagiti sandi! Maawatantay a kastoy no repasuentayo ti makagapu a ti dara ket mayalison.

Ti hemoglobin a linaon ti nalabaga a selula awit-awitna ti oksihena a nesesita tapno nasalun-at ken agbiagtayo. Gapuna no adu a dara ti naadas iti maysa a tao, kasla nainrasonan a basta suktan dayta. Gagangay nga adda agarup 14 wenno 15 a gramo a hemoglobin iti tunggal 100 sentimetro kubiko a dara. (Ti sabali pay a pangrukod iti konsentrasionna isu ti hematocrit, a dayta ket gagangay agarup 45 porsiento.) Ti dati a “reglamento,” yalisonanda ti pasiente sakbay a maoperar no ti hemoglobinna ket nababbaba ngem 10 (wenno 30 porsiento a hematocrit). Inreport ti Swiso a magasin a Vox Sanguinis (Marso 1987) a “65% [kadagiti anesthesiologo] kalikagumanda a ti pasiente adda hemoglobinna a 10 gm/dl sakbay ti nayeskediol a pannakaoperarna.”

Ngem sigun iti 1988 a kumperensiada maipapan iti panangyalison iti dara, inyimtuod ni Propesor Howard L. Zauder, “Kasanotay a naragpat dayta ‘Karkarna a Numero’?” Imbatadna: “Ti punganay dayta reglamento a ti pasiente ket 10 a gramo komat’ hemoglobinna (Hgb) sakbay a mapakatan ti anestesia ket nakumotan iti tradision, nabalkot iti kinalidem, ket di pasingkedan ti klinikal wenno eksperimental nga ebidensia.” Agasenyo dagiti adu a ribo a pasiente a nayalisonan gapu iti ‘nalidem, di napasingkedan’ a reglamento!

Mayimtuod dagiti dadduma, ‘Apay a normal ti hemoglobin a 14 idinto ta mabalin met ti uray nababbaba?’ Wen, tapno umdas ti reserba a mangabasto kadakayo iti oksihena ket sidadaankayo nga agersisio wenno agtrabaho ti nadagsen. Ti panagsirarakda kadagiti anemic a pasiente ipalgakna a “narigat a madlaw no kimmapuy man ti panagtrabahoda uray bimmabat’ hemoglobinda iti 7 g/dl. Sigun kadagiti dadduma, kimmapsut la bassit ti rikriknada.”—Contemporary Transfusion Practice, 1987.

Idinto ta maibturan dagiti nataengan ti nababa a patas ti hemoglobin, dagidiay ngay ubbing? Kuna ni Dr. James A. Stockman III: “Malaksid lat’ sumagmamano, dagidiay nasapat’ pannakayanakda bumaba ti hemoglobinda iti umuna inggat’ maikatlo a bulan . . . Saan unay a nalawag no adda dagiti maladaga a masapul a mayalisonan. Kinapudnona, maibturan dagiti adu a maladaga ti nababa a konsentrasion ti hemoglobin nga awan rumsua a nakadidillaw nga an-anayenda.”—Pediatric Clinics of North America, Pebrero 1986.

Ti kasta nga impormasion dina kaipapanan a baybay-anda koma daydiay pasiente no naadasan ti adu a dara gaput’ pannakaaksidentena wenno pannakaoperarna. No naburnok ti dara ken nawadwad, bumaba ti presion ti darana, ket mabalin a bigla a maawanan puot. Ti umuna nga aramiden, pasardengen ti panagpadarana sa masandian ti kawadwad ti dara a napukaw. Tumulongto dayta a mangliklik iti pannakaawan puotna ken taginayonenna ti panagandar dagiti nabati pay a nalabaga a selula ken dadduma a sangkap ti dara.

Masandian ti kawadwad ti darana uray di mayalisonan iti puro a dara wenno plasmaa ti dara. Adda nadumaduma a pluido nga awan darada nga epektibo a mangnayon iti kawadwad ti dara. Ti kasimplean isu ti saline (asin) solution, a nalakat’ bayadna ken kumumporme iti daratayo. Adda pay dagiti pluido a naisangsangayan ti sangkapda, a kas iti dextran, Haemaccel, ken lactated Ringer’s solution. Ti Hetastarch (HES) kabbaro a volume expander (mangnayon iti kawadwad ti dara), ket “di delikado a mairekomenda kadagidiay pasiente a napaso a dida awaten ti dara.” (Journal of Burn Care & Rehabilitation, Enero/Pebrero 1989) Dagita a pluido adda piho a bentaheda. “Dagiti crystalloid solution [kas iti gagangay a saline ken lactated Ringer’s solution], Dextran ken HES bale saanda a delikado ken saanda a nangina, nalaka a mabirukan, uray saan nga ipalpalamiis, saan a masapul a suoten pay no kumumporme (compatibility) ket awan risgoda no kadagiti sakit a gaput’ panangyalison.”—Blood Transfusion Therapy—A Physician’s Handbook, 1989.

Ngem, mayimtuodyo, ‘Apay nga agbalin dagiti awan darana a mangsandi a pluido, idinto ta nalabaga a selula ti kasapulak a mangawit iti oksihena iti intero a bagik?’ Kas naibagan, addaankay kadagiti mangawit-oksihena a reserba. No naadasankayo, agandar dagiti karkarna a mangsumra a mekanismo. Ad-adu a dara ti ibomba ti pusoyo tunggal bitikna. Yantangay ti naadas a dara ket nasandian iti maitutop a pluido, nasamsamay ti panagayus daydiay natibnokan a dara, uray kadagidiay babassit nga urat. Gapu ta naangay dagiti kimikal a panagbalbaliw, ad-adu nga oksihena ti dumanon kadagiti tisyu. Napalalo nga epektibo dagitoy a panagandar ta uray no kagudua laengen ti nabati a nalabaga a selulayo, agarup 75 porsiento latta nga oksihena ti dumanon no idilig iti gagangay. Ti pasiente a siinana agusar laeng ti 25 porsiento nga oksihena a nailas-ud iti darana. Ket kaaduan a sapasap nga anestesia kessayannat’ panagkalikagum ti bagi iti oksihena.

KASANO A MAKATULONG DAGITI DOKTOR?

Dagiti nasigo a doktor matulonganda daydiay naadasan iti dara nga isut’ kimmirangan ti nalabaga a selulana. Apaman a nasulnitanen ti kawadwad ti darana, isut’ pakatan dagiti doktor iti oksihena a nangato ti konsentrasionna. Daytoytot’ mangnayonen iti oksihena ti bagina ket masansan a karkarna ti resultana. Kastoy ti impakat dagiti Ingles a doktor iti maysa a babai a nagpadara ket ti “hemoglobinna nagsuek iti 1.8 g/dlitro. Nagballigi ti remedioda kenkuana . . . [nga isut’] nangato a konsentrasion iti oksihena ken inyalisonda ti nawadwad a gelatin solution [Haemaccel].” (Anaesthesia, Enero 1987) Kinuna pay ti report nga adda dagidiay nakarot’ panagpadarada ngem inremedioda ida kadagiti hyperbaric oxygen chamber.

Matulongan pay dagiti doktor dagiti pasienteda nga agpataud ti kanayonan a nalabaga a selula. Kasano? Ikkanda ida kadagiti solusion a naglaon iti iron (nga iyineksionda kadagiti masel wenno uratda), a tumulong iti bagi nga agpataud iti nalabaga a selula a mamitlo wenno mamimpat a daras a naparpardas ngem ti gagangay. Adda pay sabali a kabbaro a makatulong. Ti bekkelyo parnuayenna ti hormone a maawagan erythropoietin (EPO), a gutugotenna ti patá ti tulang a mamataud ti nalabaga a selula. Itan adda maalan a sintetiko (recombinant) nga EPO. Ipakat daytoy dagiti doktor kadagiti pasienteda nga anemic, iti kasta naparpartakda a makapataud kadagiti mangsulnit a nalabaga a selula.

Uray no madamat’ operasion, dagiti nasigo ken naannad a siruhano ken anesthesiologo makatulongda no sakbayandan tapno di masayang ti dara. Masapul unay dagiti naannad a metodot’ panagopera, kas iti electrocautery (dekoriente a pagiwa) tapno bassit la a dara ti agtedted. No dadduma susopenda ti dara nga agaruyot iti sugat, sagatenda, sada isubli tapno agayus manen.b

Dagiti pasiente a naikabit iti puso-bara a makina a nasapsapuan iti pluido nga awanan dara mabalin a paglainganda ti pannakatibnok ti darada, ket basbassit ti mapukaw a nalabaga a selula.

Sa adda pay dadduma a wagas a makatulong. Palamiisanda ti pasiente tapno basbassit ti kasapulanna nga oksihena kabayatan ti operasion. Ti hypotensive anesthesia. Remedio a mangparang-ay iti panagbalay ti dara. Ti Desmopressin (DDAVP) tapno apagkanito laeng ti panagdarana. Dagiti “kutsilio” a laser. Manayonanto pay dagitoy a pamuspusan bayat nga iddian dagiti doktor ken dagiti maseknan a pasiente ti pannakayalison ti dara. Sapay koma ta diyonto mapasaran ti agpadara. Ngem no mapasaranyo, dakkel ti posibilidadna a dagiti nasigo a doktor kabaelandakayo nga agasan a dida yalison ti dara, ta nagadut’ peggadna.

OPERASION, WEN—NGEM AWAN MAYALISON

Adu itan dagiti di mangakseptar iti dara. Para iti salun-atda, kidkiddawenda daydiay kalkalikaguman dagiti Saksi a maipagapu iti relihiuso a rason: dekalidad a pannakaagas a mausar dagiti sandi nga awanan dara. Kas napaliiwtayon, posible latta ti delikado nga operasion. No adda panagduaduayo, paksiaten dayta dagiti dadduma nga ebidensia a linaon dagiti medikal a literatura.

Ti artikulo a “Quadruple Major Joint Replacement in Member of Jehovah’s Witnesses” (Orthopaedic Review, Agosto 1986) saritaenna ti pasiente nga anemic a “nakaron ti dadael iti dua a tumengna ken padingpadingna.” Impakatda ti iron dextran sakbay ken kalpasan ti operasion, a sibaballigi. Ti British Journal of Anaesthesia (1982) impadamagna daydiay 52-años a babai a Saksi a ti hemoglobinna ket nababbaba ngem 10. Idi impakatda ti hypotensive anesthesia tapno bassit la a dara ti mapukaw, nabaelanda a sinulnitan nga interamente ti padingpading ken abagana. Adda grupo dagiti mangngagas idiay Unibersidad ti Arkansas (E.U.A.) nga impakatda met daytoy a wagas iti agsangagasut a Saksi a nasulnitan ti padingpadingda, ket nakalasat amin dagiti pasiente. Inkomento ti propesor a pangulo dayta a departamento: “Ti naadalmi kadagita (Saksi) a pasiente, ipakpakatmi metten kadagiti amin a pasientemi a masuksuktan nga interamente ti padingpadingda.”

Ti konsiensia ti dadduma a Saksi ipalubosna nga agpasulbongda iti organo no la ket ta di mausar ti dara. Kastoy ti naireport iti 13 a nasulbongan iti bekkel: “Ti sapasap a resulta isingasingna a ti pannakaisulbong ti bekkel mabalin a sitatalged ken sieepektibo a maipakat kadagiti kaaduan a Saksi ni Jehova.” (Transplantation, Hunio 1988) Kasta met, nga uray di mausar ti dara nagballigi met ti pannakaisulbong ti puso.

‘Ania ngay no kadagiti sabali a tipo ti operasion a di mausar ti dara?’ mayimtuodyo. Ti Medical Hotline (Abril/Mayo 1983) sinaritana maipapan “kadagiti Saksi ni Jehova a nakapasar iti delikado a gynecological ken obstetric nga operasion [idiay Wayne State University, E.U.A] nga awan nayalison a dara.” Inreport ti bulletin: “Saan nga ad-adu ti matay ken komplikasionda ngem dagidiay babbai a naopera a nayalisonan iti dara.” Sa inkomento ti bulletin: “Ti resulta daytoy a panagsirarak kalikagumanna a baliwan nga amirisen ti pannakausar ti dara kadagiti amin a babbai a masapulda ti obstetric ken gynecological nga operasion.”

Idiay ospital ti Göttingen University (Alemania), 30 a pasiente ti naopera a dida kayat ti dara. “Awan rimsua a komplikasion a di koma met la rimsua kadagiti pasiente a naikkan ti dara. . . . No dida kayat ti agpayalison saan koma a dakkel nga isyu dayta, ket maangay latta koma ti operasion no nesesita ken, sigun iti medikal, nainkalintegan.”—Risiko in der Chirurgie, 1987.

Naangay payen ti operasion iti utek kadagiti adu a nataengan ken ubbing a di nausar ti dara, kas pangarigan, idiay New York University Medical Center. Idi 1989 insurat ni Dr. Joseph Ransohoff, a pangulo ti neurosurgery: “Nalawag unay nga iti kaaduan a kaso mabalin a liklikan ti pannakaaramat ti dara ket bassit la ti risgona kadagiti pasiente nga iparit ti relihionda ti pannakausar dagitoy a sangkap, nangruna no apagbiit la ti operasion ken napartak ti panagpaungarna. Makapainteres unay a maipadamag a kadarato sakto la malagip a Saksi ti pasientek inton umimbagen santo umay agyaman gapu ta pinadayawak ti relihiuso a doktrinada.”

Kamaudiananna, dagidiay komplikado nga operasion ti puso ken urat a di mausar ti dara mabalin ngata nga ipakat kadagiti nataengan ken ubbing? Ni Dr. Denton A. Cooley isut’ nangirugi iti dayta. Kas mabasayo iti naulit a nayimprenta a medikal nga artikulo iti Apendise, iti pinanid 27-9, sigun iti immun-una nga analisis, inkomento ni Dr. Cooley a “ti peggad ti operasion kadagiti pasiente a Saksi ni Jehova saan a nakarkaro ngem dagiti dadduma.” Ita, kalpasan ti 1,106 a kakasta nga inoperana, insuratna: “Iti tunggal kaso tinungpalko ti tulag wenno kontratak iti pasiente,” a di agusar iti dara.

Napaliiw dagiti siruhano a ti naimbag a panangmatmat isut’ sabali pay a kalidad dagiti Saksi ni Jehova. “Ti panangmatmat dagitoy a pasiente pagulidanan,” insurat ni Dr. Cooley idi Oktubre 1989. “Dida kaamak dagiti komplikasion wenno uray ti ipapatay, saan a kas kadagiti kaaduan a pasiente. Nabileg ken natibker ti pammatida iti relihionda ken iti Diosda.”

Dina kaipapanan daytoy nga ipilpilitda ti kalinteganda a matay. Talaga a birukenda ti dekalidad a pannakataming gapu ta kayatda ti umimbag. Kumbinsidoda a ti panagtulnog iti linteg ti Dios maipapan iti dara ket nainsiriban, ket dayta a panangmatmatda adda positibo nga impluensiana iti operasion a di mausar ti dara.

Napaliiw ni Dr. V. Schlosser, a propesor iti ospital dagiti siruhano idiay Unibersidad ti Freiburg (Alemania): “Kadagitoy a pasiente, saan nga ad-adu dagiti agpadara bayat ti operasionda; basbassit ketdi ti komplikasionda. Ti naisangsangayan a panangmatmatda iti sakit, a kalidad dagiti Saksi ni Jehova, adda positibo nga impluensiana iti dayta panagpaungarda.”—Herz Kreislauf, Agosto 1987.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 13]

“Maibagami nga iti agdama adu dagiti pasiente nga umaw-awat kadagiti sangkap ti dara nga awan met naitulongna ti nayalison kadakuada (dida kasapulan ti dara) ket kaskasdi a dakkel ti risgo kadagiti dakes nga epektona. Awan doktor a sipapakinakem nga ipeggadna ti pasientena iti klaset’ panangagas a di met makatulong no di ket mangdangran, ngem dayta a talaga ti mapasamak no mayalison ti dara uray no di masapul dayta.”—“Transfusion-Transmitted Viral Diseases,” 1987.

[Kahon iti panid 14]

“Kuna dagiti dadduma nga autor a maakseptar ti hemoglobin a nagsuek iti 2 inggat’ 2.5 gm./100ml. . . . Ti tao a nasalun-at maibturanna uray 50 porsiento ti napukawna a masa ti nalabaga a selula ti dara ket dandani awan madlaw a sakitna uray no nawatiwat a tiempo ti pannakaadas ti darana.”—“Techniques of Blood Transfusion,” 1982.

[Kahon iti panid 15]

“Dagiti kadaanan a konsepto maipapan iti idadanon ti oksihena kadagiti tisyu, yiimbag dagiti sugat, ken ‘sustansia’ ti dara ket maliplipatanen. Ti kapadasan kadagiti pasiente a Saksi ni Jehova ipakitana a mabalin nga ibturan uray ti grabe nga anemia.”—“The Annals of Thoracic Surgery,” Marso 1989.

[Kahon iti panid 16]

Uray met kadagiti bassit nga ubbing? “Naangay ti 48 nga operasion ti puso dagiti ubbing a di nausar ti dara uray kasanot’ rikutda nga operasion.” Dagita nga ubbing agtimbangda laeng ti 4.7 a kilo. “Gapu ta kanayon nga agballigi kadagiti Saksi ni Jehova ken gapu ta ti panangyalison iti dara ket agtinnagda kadagiti grabe a komplikasion, agdama nga agop-operakami iti puso dagiti ubbing ngem dikam agaramat iti dara.”—“Circulation,” Setiembre 1984.

[Ladawan iti panid 15]

Ti puso-bara a makina nakatulong unay kadagiti pasiente a naopera ti pusoda ngem dida kayat ti dara