Oma Iniemọ O tẹ Ga Oma Emọ Rai O rẹ Ga Re

ONIỌMỌ ọ wọ ọmọ nọ o yẹ obọ họ igbama riẹ, ọmọ na ọ rrọ jajaja. Eva e be were ọsẹ na. Fikinọ a be ruẹ uyero evawere nana ẹsibuobu evaọ kukpe kukpe, ahwo a rẹ sai rri ọmọ-oyẹ wọhọ oware evere. Ahwo a rẹ sai rri rie ere, keme eyẹ-ọmọ yọ oware nọ u n’otọ avọ otọ ze—kọ fikieme a jẹ jariẹ bru udu?

Evaọ uzẹme, ibuobu a re yẹ lọlọhọ, rekọ orọnikọ ẹsikpobi hi. Fikiere ezae-avọ-eyae nọ a bi rẹro ọmọ a rẹ dhogbo epanọ a rẹ rọ whaha ebẹbẹ nọ e rẹ sai lele eyẹ. Wọhọ oriruo, a rẹ daoma riẹ kpahe eware nọ e rẹ wha ebẹbẹ ze evaọ oke eyẹ, jẹ gwọlọ obufihọ edọkita nọ ọ riẹ ziezi kpahe ẹruorote eyae nọ i dihọ, a ve je ru eware nọ i re fi obọ họ whaha eyẹ ọgaga. Joma ta ẹme kpahe ebẹbẹ nana.

Eware Nọ E rẹ Wha Ebẹbẹ ze Evaọ Oke Eyẹ

Oware jọ nọ o rẹ wha ebẹbẹ se oni avọ ọmọ evaọ oke eyẹ họ, ababọ uvi ẹruorote evaọ oke udihọ. Edọkita jọ nọ a re se Cheung Kam-lau, ọnọ ọ riẹ kpahe usiwo emọ nọ a yẹ obọ, nọ o bi ruiruo evaọ Prince of Wales Hospital nọ o rrọ Hong Kong, ọ ta nọ “a gbẹ rẹrote aye nọ o dihọ ziezi hi o rẹ sae wha ebẹbẹ ilogbo ze.” Ọ tẹ jẹ ta nọ “iniemọ nana buobu a re rẹro nọ a ti yẹ emọ nọ e rrọ omakọkọ, rekọ orọnikọ ẹsikpobi eware e rẹ via epanọ a roro ho.”

Kpahe ebẹbẹ nọ e rẹ sai kpomahọ iniemọ, obe na Journal of the American Medical Women’s Association o ta nọ “ugogo eware nọ e be wha uwhu eyae nọ i dihọ” ze họ azẹ-ohwẹ ọgaga, eyẹ ọgaga, ẹyao gbe azẹ nọ ọ rẹ dhẹ kpata hrọ. Ghele na, ahwo a riẹ kpahe emamọ usiwo-imu, yọ evaọ ẹsibuobu wọhọ epanọ obe na o ta “usiwo-imu ọgbọna . . . orọnikọ o gwọlọ onaa buobu hu.”

Egheghẹrẹ usiwo-imu e riẹ nọ e rẹ sai fi obọ họ kẹ emọfofa. Obe na UN Chronicle o ta nọ “a tẹ ghale unu emọfofa nọ i bi whu kpohọ abasa a rẹ sae whaha uwhu erọ abava otẹrọnọ a kẹ iniemọ gbe emọfofa” oghẹrẹ usiwo nọ “o riẹ enẹna, nọ u re ruiruo, nọ o rẹ gwọlọ onaa buobu hu.” Rekọ, Philippines News Agency o niyẹrẹ inọ iniemọ buobu a riẹ oware nọ a re ru hu nọ a te dihọ, yọ a rẹ tubẹ daezọ gwọlọ obufihọ edọkita ha.

Uvi Ẹruorote Oni gbe Ọmọ Riẹ Evaọ Oke Udihọ

Obe na UN Chronicle o ta nọ “Oma iniemọ o tẹ ga, oma emọ rai o rẹ ga re.” O tẹ jẹ ta nọ, a gbẹ rẹrote aye nọ o dihọ ziezi hi, hayo a rẹrotei vievie he evaọ oke udihọ, oke eyẹ, gbe oke nọ o te yẹ no, u re kpomahọ ọmọ riẹ.

Evaọ erẹwho jọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re aye nọ o dihọ o wo emamọ ẹruorote. O sae jọ nọ o re kpohọ ugbothabọ tao, hayo ọ sae hwosa ẹruorote usiwo-imu na ha. Ghele na, otẹrọnọ o rẹ sae lọhọ, jọ aye nọ o dihọ ọ daoma gwọlọ obọdẹ ẹruorote. Onana o mae roja kẹ aye nọ iwuhrẹ Ebaibol na e be kpọ, nọ o ta nọ uzuazọ ohwo-akpọ o rẹ ghaghae, makọ orọ ọmọ nọ a ri yẹ hẹ.—Ọnyano 21:22, 23;a Iziewariẹ 22:8.

Kọ uvi ẹruorote o gwọlọ nọ a rẹ ruẹ edọkita koka koka? Ijo, nwanọ ere he. Rọ kpahe ebẹbẹ jọ nọ e rẹ romavia gaga evaọ oke udihọ gbe eyẹ, Ukoko na World Health Organization (WHO) “u muẹrohọ nọ eyae nọ e nyae ruẹ edọkita isiane ọvo evaọ oke udihọ rai” a yẹ oma vrẹrẹrẹ “wọhọ eyae nọ e nyae ruẹ edọkita rai unuẹse 12 hayo vrẹ ere.”

Eware nọ Edọkita E rẹ Sai Ru

Re a sae fi obọ họ kẹ oni gbe ọmọ nọ ọ rrọ eva riẹ, edọkita, maero enọ e rẹ rẹrote eyae nọ i dihọ, a re ru eware enana:

◼ A rẹ kiẹ oghoghẹrẹ usiwo-imu nọ a kẹ aye na no, a vẹ jẹ kiẹ oma riẹ riwi sọ ẹbẹbẹ jọ ọ riẹ, je ru epanọ a rẹ rọ whaha ebẹbẹ nọ e rẹ sai te oni na hayo ọmọ nọ ọ rrọ eva riẹ.

◼ A rẹ sae rehọ azẹ gbe ame-evẹ nọ a rẹ dawo sọ azẹ riẹ o bu tere he, sọ o wo ẹyao, hayo Rh incompatibility koyehọ sọ azẹ riẹ o wo ohẹriẹ no orọ ọmọ riẹ. A re riwi azẹ riẹ sọ o wo eyao wọhọ ẹyao-evẹ, rubella, eyao igberẹ, gbe ẹyao ibieku nọ o rẹ sai ru nọ azẹ ọ gbẹ dhẹ owowa ha.

◼ Otẹrọnọ u kiehọ yọ ohwo na ọ rọwo, a rẹ sae kẹe iduwo nọ e rẹ whaha eyao wọhọ influenza, osi, gbe Rh incompatibility.

◼ A rẹ sae ta kẹe re ọ rehọ eware nọ e rẹ kẹ vitamin, maero umu nọ a re se folic acid.

Nọ edọkita a tẹ ruẹ nọ ohwo nọ o dihọ o wo ebẹbẹ jọ, a jẹ kẹe oghẹrẹ obufihọ nọ u fo—hayo ta kẹ oniọmọ na re o ru oware nọ u fo—u re fi obọ họ nọ oniọmọ na gbe ọmọ nọ ọ rrọ eva riẹ a sai ro wo omakpokpọ.

Eware nọ A re Ru re Eyẹ Ọ Seba Ẹga Hrọ

Joy Phumaphi, nọ ọ jọ ethabọ ohwo nọ o wuzou enu-iruo ọrọ Omakpokpọ Uviuwou gbe Ẹwho evaọ ukoko ọ World Health Organization ọ ta nọ: “Okenọ o mae rrọ ọza kẹ aye nọ o dihọ họ okenọ o te bi yẹ.” Eme a re ru re a sae whaha ebẹbẹ ilogbo, makọ enọ e rẹ sae wha uwhu ze evaọ oke yena? Evaọ uzẹme, eware nọ a re ru e ga ha, rekọ a re ru ai re ebẹbẹ na e tẹ romavia.b Onana o mae roja kẹ ahwo nọ a gwọlọ azẹ osefihọ oma ha fiki uzi Ebaibol hayo fiki ebẹbẹ nọ e rẹ sai noi ze.—Iruẹru Ikọ Na 15:20, 28, 29.

Ohwo otiọye na ọ rẹ daoma ruẹ nọ edọkita hayo enọso nọ ọ be rẹrotei na ọ riẹ kpahe usiwo nọ a re ro nwene azẹ osefihọ oma. Ofariẹ, ọzae-avọ-aye nọ i bi rẹro ọmọ na a rẹ daoma ruẹ nọ ahwo nọ a rrọ oria nọ a je bi ti yẹ na a rọwo kugbe ẹgwọlọ rai.c Emamọ enọ ivẹ jọ nọ a rẹ sae nọ edọkita họ: 1. Eme who ti ru otẹrọnọ azẹ o no oni na hayo ọmọfofa na oma gaga, hayo ebẹbẹ efa e romavia? 2. Otẹrọnọ a gbẹ jọ iraro ra yẹ ọmọ na ha, ọruẹrẹfihotọ vẹ who ti ru nọ a rẹ sae nya lele?

Aye nọ o wo areghẹ ọ rẹ nya bru edọkita riẹ re ọ kiẹe riwi sọ azẹ riẹ ọ rrọ owowa taure oke eyẹ u te ti te. Otẹrọnọ edọkita na o muẹrohọ nọ azẹ aye na o kpotọ, ọ sae ta kẹe inọ ọ lọ umu nọ a re se folic acid gbe eware efa nọ e rẹ lẹliẹ azẹ riẹ bu je wo ẹgba.

Eware efa e riẹ nọ edọkita na o ti je roro kpahe. Wọhọ oriruo, kọ u wo ẹbẹbẹ jọ nọ o muẹrohọ nọ aye na o wo nọ o gwọlọ ẹruorote? Kọ o gwọlọ nọ oniọmọ na o re dikihẹ kri hrọ họ? Kọ o gwọlọ nọ o re serihọ ziezi? Kọ o vori hrọ hayo kọ ọ gbẹdẹ hrọ, yọ o gwọlọ nọ ọ rẹ zaharo re oma riẹ u vori? Kọ o gwọlọ nọ o re ru ugboma gbe unu riẹ fo ziezi?

Ekiakiẹ i dhesẹ nọ ẹyao iwo-akọ nọ eyae nọ i dihọ a re wo o rẹ wha ẹyao nọ a re se preeclampsia ze, okpẹyao nọ o rẹ whae ze nọ azẹ o rẹ rọ dhẹ kpata hrọ, nọ o rẹ lẹliẹ uzou ogaga da ohwo, jẹ lẹliẹ abọ gba awọ fu.d Preeclampsia ọ rẹ sae whae ze nọ aye o re ro yẹ ọmọ nọ emerae riẹ e gba ha, yọ ẹyao nana o bi kpe emọ nọ e rrọ eva gbe iniemọ buobu, maero evaọ erẹwho nọ i rovie aro tere he.

Evaọ uzẹme, emamọ edọkita o te muẹrohọ oka ẹyao evaọ oma aye nọ o dihọ, o re ru oware jọ kpahe iẹe. Otẹrọnọ eva eyẹ o be dae nọ oke eyẹ u ri te he, edọkita na ọ rẹ ta nọ a fi ei họ ehwa evaọ ẹsipito na, onana o rẹ sai siwi uzuazọ riẹ.

Edọkita nọ a re se Quazi Monirul Islam, nọ o wuzou Enu-Iruo Obufihọ kẹ Eyae re A Yẹ Gbẹsinẹdẹ nọ o rrọ World Health Organization ọ ta nọ: “T’uwhu te azọ eyae a re ro yẹ.” Rekọ emamọ ẹruorote evaọ oke udihọ, oke eyẹ gbe nọ aye ọ tẹ nwani yẹ no, o rẹ sae whaha ebẹbẹ buobu, makọ uwhu dede. Mai wuzou, daoma re who wo omokpokpọ ẹsikpobi. O rrọ ere, keme whọ tẹ gwọlọ yẹ ọmọ nọ oma riẹ o ga, whọ rẹ daoma jọ oniọmọ nọ oma riẹ o ga re.

[Eme-Obotọ]

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]

Iyẹrẹ nọ a nẹ evaọ October 2007 i dhesẹ nọ, fiki ebẹbẹ nọ e be hae romavia evaọ oke udihọ, enwenọ uminiti kpobi aye o bi whu, koyehọ 536,000 evaọ ẹgbukpe.—United Nations Population Fund

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 28]

“Emọ nọ a bi yẹ thọwa kukpe kukpe a bu te ima esa gbe idu egba esa, yọ emọfofa nọ e be rria te edẹ 28 he taure a te ti whu, a bu vi ima ene.”—UN Chronicle

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 29]

EWARE NỌ OHWO O RE RU EVAỌ OKE UDIHỌ

1. Kake gwọlọ emamọ ẹsipito, edọkita, hayo enọso nọ o re yẹ eyae.

2. Hae nyae ruẹ edọkita hayo enọso ra n’oke t’oke, wha vẹ rọ ere riẹ ohwohwo ziezi.

3. Rẹrote oma ra ziezi. O tẹ lọhọ, hae lọ imu nọ e rẹ kẹ vitamin nọ eyae nọ i dihọ a rẹ lọ, who du mu imu lọ họ, ajokpaọ enọ edọkita ra o dhesẹ kẹ owhẹ. O rrọ oware areghẹ re whọ whaha ẹda udi-ogaga. Ukoko nọ a re se National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism o ta nọ: “Dede nọ iniemọ nọ e rẹ da udi buobu, emọ rai e rẹ mai wo ebẹbẹ, ma re riẹ hẹ sọ aye nọ o dihọ ọ tẹ da umutho o rẹ kare enwoma.

4. Nọ eva eyẹ o tẹ be da owhẹ yọ oke eyẹ na u ri te he, nyae ruẹ edọkita ra ababọ oke oraha. Onana o sai fi obọ họ nọ a rẹ rọ whaha eyẹ ọmọ nọ emerae riẹ e gba ha gbe ebẹbẹ nọ i re lele iei.e

5. Kere iroro nọ whọ jẹ kpahe usiwo-imu fihọ otọ. Wọhọ oriruo, ahwo buobu nọ a kere eme fihọ ekade ọ durable power of attorney (DPA) rai ẹruoke a ruẹ nọ u fi obọ họ kẹ ae. Daoma riẹ oware nọ uzi o gwọlọ evaọ orẹwho ra.

6. Who te yẹ no, rẹrote oma ra gbe ọmọ ra ziezi, maero nọ who te yẹ ọmọ nọ emerae riẹ e gba ha. Who te muẹrohọ ẹbẹbẹ jọ nya bru edọkita nọ o re siwi emaha na ababọ oke oraha.

[Ẹme-Obotọ]