Ahrẹ

Evaọ Griki, ẹme nana nọ Pọl ọ ta na u dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ jọ “wowou kẹ erara.” Ẹsejọhọ ẹme nana ọ kareghẹhọ omai Abraham avọ Lọt. Ezae ivẹ nana a jọ wowou kẹ erara nọ a riẹ ẹdẹvo ho. Uwhremu na a rọ riẹ nọ kpakọ erara na yọ ikọ-odhiwu. (Emu. 18:​2-5; 19:​1-3) Ẹvẹ mai omamai ma sai ro dhesẹ uruemu ọrara-odederehọ? Ma sai zizie ibe Ileleikristi ziọ uwou mai kẹ emuọriọ hayo omakugbe nọ ma rẹ jọ tuduhọ ohwohwo awọ. O tẹ make rọnọ ma nwane riẹ ọsẹro okogho mai avọ aye riẹ tere he, ma sai zizie ai ziọ uwou mai nọ a te weze ziọ ukoko mai. (3 Jọn 5-8) U du gwọlọ nọ ma re there emu buobu hayo raha igho buobu hu. Utee mai họ epanọ ma rẹ rọ tuduhọ inievo mai awọ, orọnikọ re ma rọ eware nọ ma wo dhesẹ oma kẹ ae he. Orọnikọ ahwo nọ a rẹ sae rehọ oghẹrẹ jọ ru ewoma kẹ omai zihe ọvo ma re zizie he. (Luk 10:42; 14:​12-14) Oware nọ o mai wuzou họ, thakpinọ ma kuvẹ hẹ re ogbodhẹ iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ u ru omai kpairoro vrẹ ọrara-odederehọ. w16.01 1:11, 12

Jihova ọ rẹ rehọ ẹzi ọfuafo riẹ dhesẹ kẹ Ileleikristi nana vevẹ inọ ọ salọ e rai no re a kpobọ odhiwu. Enẹ ẹzi ọfuafo na ọ rẹ rọ kẹ ae “imuẹro” inọ a wo ẹruore obọ odhiwu orọnikọ ọrọ otọakpọ họ. (2 Kọr. 1:​21, 22; 5:5) U mu rie ẹro nọ a zizie i rie no re o kpohọ odhiwu. Rekọ o te kru ẹrọwọ riẹ te urere ọvo ọ te sai ro kpohọ odhiwu. Pita ọ ta kpahe onana nọ: “Fikiere inievo, wha romatotọ ru eware avọ ọwhọ vi epaọ anwẹdẹ re wha ru use gbe ẹsalọ rai muẹro, keme wha tẹ ruabọhọ eruo eware nana wha te nyathọ vievie he. Ẹhẹ, enẹ a te rọ kẹ owhai uvẹ ruọ evaọ Uvie ebẹdẹ bẹdẹ ọrọ Olori gbe Osiwi mai, Jesu Kristi avọ oruaro.” (2 Pita 1:​10, 11) Fikiere o gwọlọ nọ Oleleikristi kpobi nọ a rọ ẹzi wholo ọ rẹ kuvẹ hẹ re oware jọ o whaha iẹe egagọ Jihova. Dede nọ a salọ e riẹ re o kpohọ odhiwu no, o gbe kru ẹrọwọ riẹ hẹ, okẹ nana u re tei obọ họ.​—Hib. 3:1; Evia. 2:10. w16.01 3:​6, 7

O te thọ re ma rri ohwo jọ kpehru vrẹta, ọ tẹ makọ rrọ oniọvo nọ a rọ ẹzi wholo dede. Nọ Ebaibol na ọ ta kpahe ekpako ukoko, o tuduhọ omai awọ nọ ma rọ aro kele ẹrọwọ rai. Dede na, o vuẹ omai nọ ma rehọ ohwo-akpọ jọ wọhọ osu mai hi. (Hib. 13:7) Uzẹme inọ Ebaibol na ọ ta nọ u wo ahwo jọ nọ u fo nọ a rẹ kẹ “ọghọ akuava.” Rekọ Ebaibol na ọ ta onana fikinọ ahwo nana a bi “ru iruo ẹruọsa rai ziezi” je bi “ru iruo gaga evaọ ẹmeọta gbe amọfa owuhrẹ,” orọnikọ fikinọ a rọ ẹzi wholo ai hi. (1 Tim. 5:17) Ma tẹ be hai jiri hayo rri inievo nọ a rọ ẹzi wholo kpehru ga hrọ, onana o sae jarai oma oghẹrẹ jọ. Jẹ mai yoma dede, o sae lẹliẹ ai fu uke. (Rom 12:3) Mai ọvuọvo ma gwọlọ ru oware nọ o rẹ lẹliẹ inievo Kristi nọ a rọ ẹzi wholo na jẹ owọ uyoma utioye he.​—Luk 17:2. w16.01 4:9

Usu okpekpe o wọhọ okwakwa oghaghae. Orọnikọ o wọhọ okwakwa oghaghae nọ a rẹ wọ fihọ oria jọ uwou nya seba ha. Ukpoye o wọhọ emamọ ododo nọ o gwọlọ nọ a re ku ame họ kẹse kẹse jẹ rẹrote re o sae whẹ erru họ ziezi. Abraham o rri usu riẹ kugbe Jihova ghaghae yọ ọ sẹro usu na. Oghẹrẹ vẹ o ro ru ere? Noke toke Abraham ọ jẹ hae dhozọ Ọghẹnẹ je yoẹme kẹe. Wọhọ oriruo, okenọ tei te ahwo uviuwou gbe idibo riẹ a je kpobọ Kenan, ẹsikpobi ọ jẹ hai ru lele ọkpọvio Jihova evaọ iroro-ejẹ riẹ, te esese te ilogbo. Okenọ Abraham ọ jọ ikpe 99, koyehọ ukpe ovo taure a te ti yẹ Aiziki, Jihova ọ ta kẹe nọ ọ yawo emezae uviuwou riẹ kpobi. Kọ Abraham ọ vro oware nọ Jihova ọ vuẹ riẹ na hayo gu inoma nọ o gbe ro ru oware na ha? Ijo, o fievahọ Jihova je yoẹme “eva ẹdẹ ọvo na.”​—Emu. 17:​10-14, 23. w16.02 1:​9, 10

Makọ ọmaha dede ọ rẹ sae riẹ oware nọ u dhesẹ re a ru oware uwoma jẹ roma mudhe kẹ Jihova. Nọ o rrọ ere na, ame-ọhọ o wuzou gaga kẹ uzoge nọ o dhesẹ via nọ ọ kpako te ziezi jẹ roma mudhe kẹ Jihova no. (Itẹ 20:7) Eme u dhesẹ re ohwo ọ kpako te ziezi? Orọnikọ ikpe nọ ohwo ọ rrọ hayo epanọ ọ rro te u re dhesẹ nọ ọ kpako te no ho. Ebaibol na ọ ta nọ ahwo nọ a kpako te ziezi, yọ ahwo nọ a wuhrẹ “ẹgba otoriẹ rai no” re a sai vuhu oware uwoma gbe uyoma. (Hib. 5:14) Ohwo nọ ọ kpako te ziezi no, ọ rẹ riẹ oware nọ u woma jẹ jọ udu riẹ gbaemu inọ o re ru ei. Fikiere, o rẹ nwane lọhọ re o ru oware uyoma ha. Yọ ọ rẹ gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ ta kẹe ẹsikpobi nọ o ru oware uwoma re o te ti ru ei hi. Nọ o rrọ ere na, ma sai rẹro nọ uzoge nọ ọ họ-ame no o ti ru oware uwoma, o tẹ make rọnọ ọsẹgboni riẹ hayo amọfa nọ a kpako no a rrọ kugbe ei hi.​—Fil. 2:12. w16.03 1:​4, 5

U muẹro nọ oghẹrẹ udu nọ Devidi o wo u gbe Jonatan unu gaga. Devidi o kpe Goliat ọgwara na je bru “uzou ohwo Filistia na” se ọsẹ Jonatan, Sọl nọ ọ jọ ovie Izrẹl. (1 Sam. 17:57) Jonatan o wo avro vievie he inọ Ọghẹnẹ ọ jọ kugbe Devidi, yọ no umuo oke yena vrẹ Jonatan avọ Devidi a te zihe ruọ egbẹnyusu ekpekpe. A ya eyaa nọ a te nya siọ ohwohwo ba vievie he. (1 Sam. 18:​1-3) Evaọ edẹ uzuazọ Jonatan kpobi, ọ talamu usu riẹ kugbe Devidi. Jonatan ọ talamu usu riẹ kugbe Devidi dede nọ Jihova ọ salọ Devidi re ọ rehọ ẹta Sọl nọ ọ jọ ovie Izrẹl viukpọ ọyomariẹ. Yọ okenọ Sọl ọ jẹ gwọlọ kpe Devidi no, Jonatan ọ jẹ ruawa kpahe ogbẹnyusu riẹ na. Jonatan ọ riẹ nọ Devidi ọ jọ udhude nọ ọ rrọ Horẹsh, fikiere ọ tẹ rọ eme nọ e rrọ oria ikere okpẹdẹ na nyae tuduhọ iẹe awọ inọ ọ gbẹ rẹroso Jihova.​—1 Sam. 23:16. w16.02 3:​1, 2

Jihova avọ Jesu a rrọ okugbe ọvo no emuhọ emama ze. Jihova ọ ma Jesu no taure ọ tẹ te ma eware efa kpobi. Kẹsena, Jesu o te je lele iei ru iruo. Idibo Jihova evaọ oke anwae a rọ okugbe ru iruo kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai re. Wọhọ oriruo, Noa avọ uviuwou riẹ a ku okọ na kugbe. Uwhremu na, emọ Izrẹl a ru iruo ebabọ uwou-udhu na kugbe, makọ okenọ a jẹ hae gha ae no, gbe okenọ a jẹ wọe no oria ruọ oria. Evaọ etẹmpol na, a jẹ rọ okugbe kporo ekwakwa ile jẹ so ile awere jiri Jihova. Idibo Jihova a sai ru eware nana kpobi keme a jọ okugbe ọvo. (Emu. 6:​14-16, 22; Ik. 4:​4-32; 1 Irv. 25:​1-8) Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jọ okugbe ọvo re. Pọl ukọ na ọ ta nọ dede nọ a wo ọvuọ onaa gbe ọvuọ iruo riẹ, a jọ okugbe ọvo. A rọ aro kele Osu rai, Jesu Kristi. Pọl ọ rehọ rai dhesẹ ugboma na, onọ u wo abọ sa-sa rekiyọ u bi ruiruo kugbe.​—1 Kọr. 12:​4-6, 12. w16.03 3:​1, 2

Evaọ okenọ u kpemu, ahwo erẹwho efa a rẹ nyaze Izrẹl te gọ Jihova. (1 Iv. 8:​41-43) Rekọ Jesu o te juzi nọ o rrọ oria ikere okpẹdẹ na. Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ inọ a ‘nya’ bru ahwo kpobi. Evaọ ẹdẹ Pẹntikọst ọrọ ukpe 33 C.E., Jihova o dhesẹ vevẹ inọ ọ gwọlọ nọ a jọ akpọ na soso ta usiuwoma na. Ẹdẹ yena, Jihova ọ kẹ ahwo nọ a bu te oware wọhọ udhozeza (120) nọ a jọ ukoko okpokpọ na ẹzi ọfuafo, a te mu evẹrẹ sa-sa họ ẹta kẹ ahwo Ju gbe ahwo erẹwho efa nọ a kurẹriẹ. (Iruẹru 2:​4-11) Kẹsena a te mu usiuwoma na họ ẹta kẹ ahwo Sameria. Uwhremu na, evaọ ukpe 36 C.E., a tẹ jẹ ta usiuwoma na kẹ ahwo erẹwho egedhọ nọ a yawo ho. Onana u dhesẹ nọ Ileleikristi a rẹ nyae ta usiuwoma na kẹ ohwo kpobi evaọ akpọ na. w16.03 4:12

Idibo Ọghẹnẹ a riẹ notọ avọ otọ ze nọ re ohwo ọ sai wo ẹnyaharo, ewuhrẹ o wuzou gaga. Abraham ọsẹ-ode na, o ‘su ahwo riẹ nọ o wuhrẹ’ dhogbo nyai siwi Lọt no obọ ewegrẹ, yọ a kparobọ. (Emu. 14:​14-16) Evaọ oke Devidi, u wo ahwo jọ nọ ‘a wuhrẹ kẹ ilesuọ rọkẹ ỌNOWO na,’ yọ a ginẹ so ile nọ e wha ujiro se Ọghẹnẹ. (1 Irv. 25:7) Nẹnẹ, ma rrọ ohọre kugbe Setan avọ ogba riẹ. (Ẹf. 6:​11-13) U te no ere no, ma be dao ẹgba mai kpobi re ma ruẹ nọ ma rọ ujiro kẹ Jihova. (Hib. 13:​15, 16) Fikiere, wọhọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae, re ma sai wo obọkparọ o gwọlọ nọ a re wuhrẹ omai. Jihova ọ kẹ ekpako na owha-iruo nọ a re ro wuhrẹ amọfa evaọ ukoko na. Taure whẹ ọkpako who te ti wuhrẹ oniọvo-ọmọzae, whọ sae ruẹ nọ u fo re whọ salọ eria ikere jọ nọ who re se kẹe, onọ u re fiobọhọ ru nọ uwuhrẹ na u je tei udu ziezi.​—1 Tim. 4:6. w15 4/15 2:​1, 2

Orọnikọ onana u dhesẹ nọ ahwo kpobi Setan ọ rẹ tehe kpe he. Rekọ ẹzi ohwo-okpe nọ ọ be wha haro ọ da akpọ na kpobi fia. Ofariẹ, fikinọ Ivi ọ rọwo ọrue nọ Setan o gu kẹe, yọ Adamu ọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ u ru nọ uzioraha gbe uwhu u ro te ahwo kpobi. (Rom 5:12) Oghẹrẹ utiona ma rọ ta nọ Setan o wo “ogaga nọ ọ rẹ rọ wha uwhu ze.” Jesu o se rie “ojihẹ,” yọ ere ọ ginẹ rrọ. (Jọn 8:44) Setan ginọ ọwegrẹ ologbo mai. Ma gbẹ rrọ abọ Setan he, ma rẹ jọ ọwegrẹ riẹ gbe ahwo kpobi nọ a rrọ abọ riẹ evaọ ẹme avro kpahe udu-esuo ehrugbakpọ na. Yọ ikọ-imuomu hayo idhivẹri a rrọ usu ewegrẹ nana. (Evia. 12:​3, 4) Noke toke, idhivẹri na a be rọ ogaga rai wha uye nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ se otu nọ a be lahiẹ. (Mat. 8:​28-32; Mak 5:​1-5) Who du rri ogaga idhivẹri nana hayo “osu idhivẹri na” vo vievie he. (Mat. 9:34) Ababọ obufihọ Jihova, ma sai fi kparobọ vievie he evaọ ohọre mai so Setan. w15 5/15 1:​6, 7

Eme whọ rẹ sai ru nọ whọ tẹ be rẹriẹ ovao dhe odawọ ọfariẹ-ogbe? Whọ rẹ kaki vuhumu nọ who wo ẹbẹbẹ isiuru ọfariẹ-ogbe. (Rom 7:​22, 23) Lẹ se Ọghẹnẹ re ọ kẹ owhẹ ẹgba. (Fil. 4:​6, 7, 13) Whaha oria hayo oware nọ o rẹ sae lẹliẹ owhẹ gbe-ọfariẹ. (Itẹ 22:3) Nọ odawọ na o tẹ ze, whaha iẹe ababọ oke oraha. (Emu. 39:12) Jesu o fi obọdẹ oriruo hotọ kẹ omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro fi edawọ kparobọ. Setan ọ sae rehọ eyaa riẹ viẹ Jesu họ họ, yọ Jesu ọ raha oke je roro kpahe ewoma hayo eyoma nọ ọ rẹ sai no eyaa Setan na ze he. Ukpoye, ọ kpahe kẹ Setan ẹsiẹsiẹe nọ: “A kere nọ.” (Mat. 4:​4-10) Jesu ọ riẹ oware nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta, oyena u ru nọ ọ rọ jowọ vẹrẹ vẹrẹ jẹ wariẹ ikereakere na evaọ okenọ ọ rẹriẹ ovao dhe odawọ. Re ma sae họre Setan jẹ kparobọ, ma rẹ kuvẹ vievie he re odawọ jọ u ru omai kie kẹ ọfariẹ-ogbe. w15 5/15 2:​15, 16

Nọ ma tẹ be sae jọ iroro mai ruẹ eware nọ e re te via kẹ omai hi, u re fiobọhọ kẹ omai rọ aro kele areghẹ Jihova je ru nọ ma rẹ rọ daoma ruẹ oware nọ o rẹ sai no owojẹ mai ze. Ọghẹnẹ ọ tẹ gwọlọ, ọ rẹ ruẹ oware nọ u re no owojẹ mai ze evaọ obaro. Dede nọ ma rẹ sae ruẹ obaro na wọhọ Jihova ha, ma rẹ sai roro kpahe iyẹrẹ nọ i re no oware jọ nọ ma bi ti ru ze. Re ma ruẹse rọ aro kele areghẹ Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma re roro kpahe jẹ daoma jọ iroro mai ruẹ oware nọ o rẹ sai no owojẹ mai ze. Wọhọ oriruo, ma tẹ be nya usu-orọo, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ epanọ isiuru ọfariẹ-ogbe i wo ẹgba te. Ma rẹ ma omaa hayo ru oware ovuọvo nọ o rẹ sai fi usu mai kugbe Jihova họ ọza vievie he. Ukpoye ma re ru lele ohrẹ Ebaibol nana nọ o ta nọ: “Ohwo owareghẹ ọ ruẹ ese o re siomano, rekọ ogbori o re zue ruẹe, ọ vẹ ruẹ uye riẹ.”​—Itẹ 22:3. w15 5/15 4:​10, 11

Kareghẹhọ oware nọ o via kẹ Devidi ovie na. Devidi “ọ . . . jọ eva ehru uwou [riẹ] ruẹ aye jọ nọ ọ be họ.” (2 Sam. 11:2) Devidi ọ kpọ ovao rri obọfa ha, yọ o si iroro noi gbe he. Onana u ru nọ o ro wo isiuru owezẹ kẹ aye omọfa je lele iei bruẹnwae. Re ma ruẹse whaha isiuru ọfariẹ-ogbe, o gwọlọ nọ ma re ‘duwu aro mai iyeri’ wọhọ epanọ Job, ọzae ẹrọwọ na o ru. (Job 31:​1, 7, 9) Ma rẹ gbaemu inọ ma rẹ sẹro ibiaro mai re ma siọ ubiẹro ọfariẹ ba ero rri omọfa. Onana u kugbe iwoho ọfariẹ nọ ma re si ẹro no, o make rrọ evaọ itanẹte, esabọdo, ebe, hayo eria efa jọ kpobi. Nọ whọ be daoma gaga re whọ whaha ekpehre isiuru na, ru inwene nọ u fo ababọ oke oraha. Rọ omaurokpotọ jẹ uthubro Ebaibol na rehọ, onana o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ whaha uzioraha jẹ jọ fuafo evaọ uruemu ra.​—Jem. 1:​21-25. w15 6/15 3:​12-14

Ma te roro kpahe oware nọ o via kẹ Jesu nọ ọ nwane họ-ame no o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o rọ gwọlọ nọ ma hae lẹ se Jihova nọ: “Who su omai ruọ odawọ họ.” Ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Jesu kpobọ idhude. Fikieme? Re “Ẹdhọ ọ jọ [obei] dawo iẹe.” (Mat. 4:1) Kọ oyena u re gbomai unu? U re gbomai unu hu nọ ma tẹ riẹ oware nọ Ọghẹnẹ o ro vi Ọmọ riẹ ziọ otọakpọ. O vi Ọmọ riẹ ze re o ku ẹme avro nọ ọ romavia họ evaọ okenọ Adamu avọ Ivi a veghe uzou kẹ udu esuo Ọghẹnẹ evaọ ọgbọ Idẹn. Enọ e romavia nọ o gwọlọ nọ oke o rẹ ruemu taure iyo rai i te dhesẹ oma via. Wọhọ oriruo, kọ oware jọ o thọ kugbe oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ma ohwo-akpọ? Kọ o lọhọ re ohwo-akpọ ọgbagba ọ dadamu abọ esuo Ọghẹnẹ ghelọ edawọ nọ i re no “obọ omuomu na” ze? Kọ o te mai woma kẹ ohwo-akpọ nọ ọ gbẹ rrọ otọ esuo Ọghẹnẹ hẹ wọhọ epanọ ẹme Setan o dhesẹ na? (Emu. 3:​4, 5) Re a sae ruẹ iyo rọkẹ enọ nana oke o rẹ ruemu tao, rekọ u ti ru ahwo-akpọ gbe ikọ-odhiwu kpobi riẹ inọ Jihova o bi su evaọ oghẹrẹ nọ esuo riẹ ọ rẹ rọ wha erere se ahwo kpobi. w15 6/15 5:12

Ẹvẹ uye ulogbo na u ti ro muhọ? Obe Eviavia o kẹ uyo na, u dhesẹ epanọ a te rọ raha “Babilọn Ologbo na.” (Evia. 17:​5-7) U fo gaga inọ a rehọ egagọ erue kpobi dhesẹ ogberẹ. Isu egagọ Kristẹndọm a lele isu akpọ omuomu nana bru-ẹnwae no. Ukpenọ a rọ uketha kẹ Jesu gbe Uvie riẹ, a be tha isu akpọ na uke je bi gbabọkẹ izi Ọghẹnẹ re a ruẹsi wo ọjẹrehọ egọmeti akpọ na. A wo ohẹriẹ gaga no Ileleikristi nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹzi riẹ wholo, enọ e wọhọ emetẹ nọ e riẹ ezae he. (2 Kọr. 11:2; Jem. 1:27; Evia. 14:4) Kọ ono ọ te raha ukoko egagọ Kristẹndọm nọ o wọhọ ogberẹ na? Jihova o ti fi “ẹjiroro riẹ” họ udu “arao ojihẹ ọwawae” nọ o wo “izei ikpe” na. Izei ikpe nana i dikihẹ kẹ utu esuo egọmeti kpobi nọ e be rọ uketha kẹ Okugbe Erẹwho na, ukoko nọ u dikihẹ kẹ “arao ojihẹ ọwawae” na.​—Evia. 17:​3, 16-18. w15 7/15 2:​3, 4

Oghẹrẹ vẹ a te sai ro ku ẹbẹbẹ omohẹriẹ nana họ? Pọl ọ ta kẹ Ileleikristi na nọ: “Inievo, mẹ be . . . tuduhọ owhai awọ inọ whai kpobi wha jọ ọvo evaọ eme rai, wha jọ ohẹriẹ o jọ udevie rai hi, rekọ wha jọ okugbe ọvo evaọ iroro gbe eriwo rai.” (1 Kọr. 1:​10, 11, 13) U fo nọ oghẹrẹ omohẹriẹ ovo o rẹ jọ ukoko Ileleikristi na nẹnẹ hẹ. (Rom 16:​17, 18) Pọl ọ tuduhọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na awọ inọ a tẹrovi ẹruore obọ odhiwu rai nọ a jọ rrọ emotọ viukpọ eware otọakpọ. (Fil. 3:​17-20) O gwọlọ nọ a re ru wọhọ enyukọ nọ i dikihẹ kẹ Kristi. Enyukọ a re dhomahọ iruẹru orẹwho ofa nọ a vi rai kpohọ họ. Obọfa a tẹrovi. (2 Kọr. 5:20) Ileleikristi nọ i wo ẹruore otọakpọ a rrọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ re, fikiere o thọ re a jọ abọjọ evaọ iruẹru oma-uhrowo akpọ nana. w15 7/15 3:​9, 10

Who te roro kpahe oria ikere nana, o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ nọ Jihova o you owhẹ je wo ọdawẹ kẹ owhẹ. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ whọ rrọ ghaghae evaọ obọ Jihova. (1 Pita 5: 6, 7) U fo nọ ma re rri Ebaibol na ghaghae keme Ọghẹnẹ ọ be rehọ iẹe ta ẹme kẹ omai. Nọ esẹgbini avọ emọ rai a tẹ be hae ta ẹme kugbe ziezi, u re ru nọ a je fievahọ ohwohwo je ru ai riẹ nọ a gine you ohwohwo. Jihova yọ Ọsẹ oyoyou mai. Dede nọ ma re te ruẹ e riẹ hayo yo urru riẹ ẹdẹvo ho, o rẹ wọhọ ẹsenọ ọ be ta ẹme kẹ omai nọ ma te bi se Ebaibol na, yọ o gwọlọ nọ ma rẹ gaviezọ. (Aiz. 30:​20, 21) Jihova ọ gwọlọ nọ ọ rẹ kpọ jẹ thọ omai idibo riẹ nọ e roma mudhe kẹe no enwoma. Ọ gwọlọ nọ ma riẹe je fievahọ iẹe.​—Ol. 19:​7-11; Itẹ 1: 33. w15 8/15 1:​6, 7

Dede nọ ma bi rẹro Aparadase evaọ obaro, oware nọ o te mae kẹ omai evawere evaọ akpọ ọkpokpọ na họ eghale Jihova nọ i wobọ kugbe egagọ riẹ. Eva e te were omai gaga nọ ma tẹ ruẹ nọ a ru odẹ Jihova fo no gbe nọ ahwo kpobi a rrọ otọ esuo riẹ no. (Mat. 6:​9, 10) Yọ ma te ghọghọ gaga nọ ma tẹ ruẹ nọ ẹjiroro ọsosuọ Jihova kẹ ahwo-akpọ gbe otọakpọ na u muhọ erugba no. Dai roro epanọ o te lọhọ te oke yena re ma si kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ kpobi nọ ma te rọ ẹmẹrera te ẹgbagba na. (Ol. 73:28) Eghale nana e te sai te omai obọ, keme Jesu ọ kẹ omai imuẹro nọ, “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai ru eware kpobi.” (Mat. 19:​25, 26) Rekọ ma te bi rẹro nọ ma te rria akpọ ọkpokpọ na, jẹ gbẹ jọ uzuazọ nọ Esuo Odu Ikpe Kristi o te kuhọ no, o gwọlọ nọ enẹna họ oke nọ ma rẹ rọ “dadabọ mu” uvi uzuazọ na. (1 Tim. 6:19) Ma re yeri uzuazọ nọ u re dhesẹ nọ ma be hẹrẹ ekuhọ akpọ omuomu nana, jẹ ruẹrẹ oma kpahe enẹna kẹ uzuazọ uyero evaọ akpọ ọkpokpọ na. w15 8/15 3:​2, 3

Eware buobu nọ akpọ na ọ be whaharo nẹnẹ evaọ etẹlẹvisiọno, ebe, eria itanẹte gbe eware itieye na efa, e rẹ sai kpomahọ Ileleikristi yoyoma. Orọnikọ akpọ na o ru eware nana re i fiobọhọ kẹ omai bọ ẹrọwọ nọ ma fihọ Jihova gbe eyaa riẹ ga ha. Ukpoye, i bi dhesẹ uruemu akpọ omuomu Setan gbe ẹjiroro riẹ. Fikiere, o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga re ma whaha eware nọ e rẹ sae kpare “isiuru akpọ” na fihọ omai udu. (Tait. 2:12) Wo ohẹriẹ no eware nọ akpọ nana ọ be whaharo, eware nọ ukoko Jihova u bi ru evaọ edẹ urere nana i re fiobọhọ kẹ ohwo wo emamọ iruemu, iruemu nọ i re ru ohwo wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Oghale ulogbo o rrọ nọ ma ro wo emagazini, ibroshọ, ebe, ividio, gbe oria itanẹte nọ e be wha egagọ uzẹme haro. Ukoko Ọghẹnẹ u ru ọruẹrẹfihotọ nọ a be rọ jọ ikoko nọ i bu te idu udhusoi gbikpe (110,000) ru iwuhrẹ koka koka evaọ akpọ na soso. Evaọ iwuhrẹ yena, te ikokohọ esese gbe ilogbo, ma re wuhrẹ ebe nọ a kere no Ebaibol na ze, enọ e rẹ lẹliẹ ẹrọwọ nọ ma fihọ Ọghẹnẹ gbe eyaa riẹ ga ziezi.​—Hib. 10:​24, 25. w15 8/15 4:​9, 11

Idibo Jihova a gwọlọ wuhrẹ obruoziẹ-iroro rai. A gwọlọ nọ obruoziẹ-iroro rai o re ru iruo lele izi nọ Ọghẹnẹ o fihọ kpahe ewoma gbe eyoma. Ohwo nọ o wuhrẹ obruoziẹ-iroro riẹ ziezi ọ rẹ jọ emamọ obufihọ kẹ ukoko nọ ọ rrọ. Dede na, re ma wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai jẹ rehọ iẹe ru iruo, orọnikọ yọ ẹme eriariẹ Ebaibol nọ ma wo fihọ uzou ọvo ho. Ebaibol na o dhesẹ nọ emamọ obruoziẹ-iroro o wobọ kugbe ẹrọwọ gbe uyoyou. Pọl ukọ na o kere nọ: “Ẹjiroro ohrẹ nana họ re a wo uyoyou nọ u no udu ofuafo ze je no emamọ obruoziẹ-iroro ze je no ẹrọwọ nọ ọ kare eviẹhọ ze.” (1 Tim. 1:5) Nọ ma bi wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai jẹ be kuvẹ re ọ kpọ omai na, uyoyou mai kẹ Jihova o te ga yọ ere ẹrọwọ mai ọ te ga re. Uzẹme o rrọ inọ oghẹrẹ nọ ma be rọ obruoziẹ-iroro mai ruiruo u re dhesẹ epanọ ma kpako te evaọ egagọ Ọghẹnẹ, oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ evaọ obeva, gbe epanọ isiuru nọ ma gwọlọ ro ru eva were Jihova e ga te. Obruoziẹ-iroro na o re dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma ginẹ rrọ. w15 9/15 2:​2, 3

Jihova họ Ọnọ ọ ma ahwo-akpọ kpobi. (Ol. 100:​3-5) Fikioye a rọ jọ Ebaibol na se Adamu “ọmọ Ọghẹnẹ,” yọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a se Ọghẹnẹ “Ọsẹ mai nọ ọ rrọ obọ odhiwu.” (Luk 3:38; Mat. 6:9) Nọ o rọnọ Jihova ọ kẹ omai uzuazọ na, ọye họ Ọsẹ mai; fikiere usu mai kugbei họ orọ Ọsẹ gbe emọ. Otọ ẹme na họ, Jihova o you omai wọhọ epanọ emamọ ọsẹ o re you emọ riẹ na. Ahwo-akpọ a gba ha. Fikiere, ọsẹ ọ tẹ make daoma kẹhẹ, ọ sai dhesẹ ọkpọ uyoyou ọsẹ nọ Jihova o wo ho. Oja nọ esẹ ahwo jọ a gbe kẹ ae evaọ okenọ a jọ emaha o gbẹ be kẹ ae uye enẹna oke kpobi nọ a tẹ kareghẹhọ iẹe. Onana o rẹ da gaga. Jihova ọ rrọ oghẹrẹ ọsẹ otiọye he. (Ol. 27:10) Ma tẹ riẹ epanọ Jihova o you omai jẹ be daezọ mai te, u ti ru omai si kẹle iẹe vi epaọ anwẹdẹ.​—Jem. 4:8. w15 9/15 4:​3, 4

Ma tẹ be hae jiroro ababọ oreva Ọghẹnẹ nọ ma re roro kpahe, u re dhesẹ nọ ma you rie he, yọ ma fievahọ iẹe gbe he. Evaọ oke Samuẹle, u wo ẹdẹjọ nọ ahwo Filistia a fi ahwo Izrẹl kparobọ evaọ ẹmo. Onana u ru nọ a rọ gwọlọ obufihọ gbe ọthọwẹ Ọghẹnẹ gaga. Kọ eme a ru? A ta nọ: “Wha jo ma nya e rehọ etehe-ọvọ ỌNOWO na no obọ Shailo ze obonẹ, re ọ ze udevie mai re O siwi omai no obọ ogaga ewegrẹ mai.” Eme u no rie ze? A “kpe ahwo buobu, keme ahwo Izrẹl nọ a kpe a bu te elakpa-ẹmo-owotọ idu-ọgba. A tẹ wọ etehe-ọvọ Ọghẹnẹ rehọ.” (1 Sam. 4:​2-4, 10, 11) Ẹsejọhọ emọ Izrẹl a je roro nọ a tẹ wọ etehe-ọvọ na lele oma, a ti wo obufihọ Jihova. Rekọ uzẹme na họ, a nọ mi Jihova ha. A rẹroso iroro obọrai, yọ onana o wha okpẹtu se ai.​—Itẹ 14:12. w15 9/15 5:​16, 17

Eme ọfa whọ rẹ sai ru re who wo ẹrọwọ jẹ hae bọe ga? Who du ta nọ eware nọ who wuhrẹ no Ebaibol na ze taure whọ tẹ te họ-ame i te kẹ owhẹ no ho. (Hib. 6:​1, 2) Muẹrohọ eruẹaruẹ Ebaibol sa-sa nọ i rugba no keme onana o rẹ sai ru owhẹ wo ẹrọwọ. Whọ sae jẹ rọ Ẹme Ọghẹnẹ wawo omara sọ ẹrọwọ ra o bi ru owhẹ dhesẹ iruemu nọ a rẹro riẹ mi ahwo nọ a wo ẹrọwọ ọgaga. (Jem 1:25; 2:​24, 26) Pọl ukọ na ọ ta kẹ ibe Ileleikristi riẹ nọ a sae “tuduhọ ohwohwo awọ ẹkwoma ẹrọwọ ohwohwo.” (Rom 1:12) Nọ ma be hai kuomagbe ibe Ileleikristi mai na, ma sae bọ ẹrọwọ ohwohwo ga, maero nọ ma tẹ rrọ kugbe inievo nọ e rehọ uruemu rai dhesẹ epanọ ẹrọwọ rai nọ “a dawo” no ọ ga te. (Jem. 1:3) Ekpehru usu o re whrehe ẹrọwọ ohwo, rekọ emamọ usu o rẹ bọe ga. (1 Kọr. 15:33) Onana yọ ẹjiroro jọ nọ a rọ kẹ omai ohrẹ inọ ma hai gbabọkẹ “omakokohọ mai” hi.​—Hib 10:​24, 25. w15 10/15 2:​2, 8, 9

O gwọlọ nọ ma rẹ rọ oke jọ roro didi nọ ma tẹ be ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ Ọmọ-Uwuhrẹ Ebaibol mai. Ma rẹ sai roro kpahe onọ hayo oriruo jọ nọ u re fiobọhọ kẹ ọmọ-uwuhrẹ mai ta eriwo riẹ, onọ u ti ru nọ o ti ro wo ẹnyaharo ziezi. O rẹ kẹ erere nọ ma tẹ be hae rọ oke jọ roro kpahe eware nana, keme o rẹ bọ ẹrọwọ mai ga je fiobọhọ kẹ omai wuhrẹ emọ-uwuhrẹ mai avọ ajọwha gbe onaa. Epọvo na o rẹ jọ re nọ ma tẹ be hae ruẹrẹ udu mai kpahe re ma te kpohọ usiuwoma ota. (Ẹzra 7:10) Uzou jọ nọ ma re se evaọ obe Iruẹru Ikọ o sae wọ omai rehọ ajọwha nọ ma wo kẹ usiuwoma ota na “ruiruo.” Ma tẹ be hai roro didi kpahe oria Ebaibol nọ ma gwọlọ rọ ta usiuwoma ẹdẹ yena gbe obe nọ ma gwọlọ fihọ ada, u ti fiobọhọ kẹ omai ziezi evaọ usiuwoma ota na. (2 Tim. 1:6) Roro kpahe ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ ra gbe eware nọ e rẹ sai si ai urru. Omaruẹrẹkpahe utiona u re fiobọhọ kẹ omai ta usi uwoma na “avọ odhesẹvia ogaga ẹzi Ọghẹnẹ” nọ ọ rrọ Ebaibol na.​—1 Kọr. 2:4. w15 10/15 4:9

Nọ omara nọ: ‘Eme o rẹ sae lẹliẹ ọmọ mẹ gwọlọ rri ifoto-ẹbẹba? Kọ ọ riẹ epanọ o rọ rrọ oware enwoma? Kọ mẹ yọ ọsẹ hayo oni nọ ọmọ ọ rẹ sae nyabru ze lọlọhọ, rẹ ọ sai wo obufihọ nọ ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ ifoto-ẹbẹba iriwo?’ O tẹ make rọnọ emọ ra a gbẹ maha, whọ sae ta kẹ ae nọ: “Otẹrọnọ whọ ruẹ oria itanẹte nọ a be jọ dhesẹ ighe ọfariẹ-ogbe, oma o jẹ be wọ owhẹ gwọlọ rri, ivie nyaze te vuẹ omẹ. Whọ jọ oma o vuọ owhẹ vievie he. Mẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ owhẹ.” Orimuo ọ sai je fiobọhọ kẹ owhẹ salọ eware ẹkeriotọ nọ i fo nọ who re rri. Ọsẹ jọ nọ a re se Pranas ọ ta nọ: “Oghẹrẹ ile, ebe, hayo ighe etẹlivisiọne nọ mai esẹgbini ma kuvẹ kẹ evaọ uwou na, eye ọvo emọ na a te jẹrehọ re. Whọ sae ta eme buobu kpahe eware buobu, rekọ oware nọ who ru emọ ra a ti rri jẹ rọ aro kele.” Nọ emọ ra a tẹ ruẹ nọ whọ be hae salọ eware ẹkeriotọ nọ i fo, onana o sae wọ ae ru epọvo na re.​—Rom 2:​21-24. w15 11/15 1:​12-14

Edhere ọfa jọ nọ ukoko na o be tuduhọ omai awọ gaga nọ ma ro ruiruo enẹna họ, usiuwoma ota ẹgbede. Koyehọ usiuwoma ota evaọ oria nọ ahwo a rẹ jọ zurie, wọhọ oria nọ imotosaikoro, imoto gbe itreni e rẹ kpahe, oko-ore, gbe eki. O sae jọnọ ozọ o be hai mu owhẹ re who wobọ evaọ idhere usiuwoma ota nana jọ. O tẹ rrọ ere, u ti woma gaga re whọ lẹ je roro kpahe ẹme nana nọ ọsẹro ọnyawariẹ jọ nọ a re se Angelo Manera, Jr., ọnọ ọ rrọ iruo na kri no ọ ta, inọ: “Ma rri edhere usiuwoma ota okpokpọ kpobi nọ o romavia wọhọ edhere ọfa nọ ma rẹ rọ gọ Jihova, dhesẹ nọ ma bi yoẹme kẹe, je dhesẹ ẹgbakiete mai. Ma jẹ hae ginẹ rehọ ọwhọ gbe unevaze gọe evaọ idhere kpobi nọ ọ gwọlọ.” Ma te bi wobọ evaọ edhere usiuwoma ota okpokpọ jọ, ẹsejọhọ onọ o nwani kiehọ omai oma tere he, u ti fiobọhọ kẹ omai fievahọ Jihova, je fi ẹrọwọ ọgaga họ iẹe, onana o vẹ te lẹliẹ omai wo usu okpekpe kugbe ei. (2 Kọr. 12:​9, 10) O rẹ were iwhowho-uvie buobu re a dhesẹ oria evuẹ jw.org mai na kẹ ahwo. Ahwo buobu a be rọ ẹkwoma oria evuẹ mai na yo ovuẹ na nẹnẹ, makọ enọ e be rria eria sa-sa nọ i siomano. w15 11/15 5:​12, 13, 15

Evaọ oke nọ u kpemu, Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures o lele onaa efafa Ebaibol Oyibo efa nọ i wo ẹme Hibru na “Sheol” evaọ eria ikere jọ, wọhọ Ọtausiuwoma Na 9:10. A fa oria ikere yena vẹre nọ: “Oware kpobi nọ who bi ru, rehọ ẹgba ra kpobi ru ei, keme iruo hayo omaa hayo eriariẹ hayo areghẹ e rrọ Sheol hu, obonọ who bi kpohọ na.” Onana o jọ ẹbẹbẹ kẹ efefafa buobu nọ e rrọ utu ẹvẹrẹ Oyibo ho. Ahwo evẹrẹ nana buobu a riẹ oware nọ a bi se “Sheol” hu, o rrọ obe-ofeme rai hi, yọ a re roro nọ ẹme yena yọ odẹ oria. Fikiere, evaọ Ebaibol ọkpokpọ na a tẹ kẹ Ogbẹgwae Efafa Ebaibol Akpọ Ọkpokpọ na uvẹ nọ a rọ fa “Sheol” gbe “Hades” nọ ọ rrọ ọkpọ riẹ evaọ Griki “Uki,” onọ o rrọ otofa ogbagba ẹme na. A rọ eme Oyibo nọ a be ta nẹnẹ ro nwene enọ i kiekpo no, yọ a daoma gaga re a ruẹ nọ eme na e rrọ vevẹ, a rẹ sai wo otoriẹ rai lọlọhọ, e tẹ jẹ rrọ gbagba. A fi iroro-ejẹ sa-sa nọ efefafa a rọ fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ efa hiruo, yọ onana u fiobọhọ nọ eme Ebaibol Oyibo nọ a wariẹ fa na i ro woma gaga. w15 12/15 2:​10, 12

Ma tẹ be mọ, ma sai rẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te sasa omai oma, kẹ omai areghẹ, jẹ thọ omai uke, wọhọ epanọ o ru kẹ idibo riẹ evaọ okenọ u kpemu. Ghele na, ma riẹ nọ ohwo nọ o ru ewoma kẹ oyogbere evaọ oke Devidi o whu ghele. Fikiere, nọ Devidi o je kere ẹme nọ ọ rrọ ikere okpẹdẹ na orọnikọ ọ jẹ rehọ iẹe dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te rehọ edhere igbunu jọ sẹro ohwo nana ha, nọ ọ rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ. Ma sae ta nọ otọ ẹme riẹ na họ, Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ ohwo nọ o re rri iyogbere aro. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Devidi ọ ta nọ: “ỌNOWO ọ te rọ ẹro ro te ei okenọ o kiẹzẹ rọ ẹmọ; eva oke ẹyao riẹ, who re ti siyei no ọyawa riẹ kpobi.” (Ol. 41:3) Avro ọ riẹ hẹ, ohwo nọ o re rri iyogbere aro ọ sai wo imuẹro inọ Ọghẹnẹ o bi muẹrohọ iẹe gbe oware uwoma nọ o bi ru. Yọ oma ohwo-akpọ nọ Ọghẹnẹ ọ ma evaọ oghẹrẹ nọ o sai ro kpo kẹ omariẹ na o rẹ sai fiobọhọ kẹ ohwo otiọye nọ ẹyao riẹ o re ro kpo. w15 12/15 4:7

Okenọ Pọl o kere ẹme nana, inievo nọ a mu fihọ uwou-odi fiki ẹrọwọ rai o wo họ iroro. Pọl o jiri ukoko na fikinọ a “je weri kẹ inievo nọ e jọ uwou-odi.” (Hib. 10:34) Oria nọ inievo jọ a jẹ rria u thabọ gaga no oria uwou-odi nọ Pọl ọ jọ na. Kọ ẹvẹ inievo nana a sai ro fiobọhọ kẹ Pọl ghele? O sae jọnọ a jẹ lẹ gaga roro Pọl. (Fil. 1:​12-14; Hib. 13:​18, 19) Nẹnẹ, u wo Isẹri Jihova buobu nọ e rrọ uwou-odi fiki ẹrọwọ rai. Inievo nọ e be rria kẹle eria iwou-odi itieye na a sae rọ ugogo idhere jọ fiobọhọ kẹ ae. Mai inievo buobu ma be rria kẹle iwou-odi itieye he. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ ae je dhesẹ nọ a be thọrọ omai ẹro ho? Uyoyou-inievo o te wọ omai lẹ gaga roro ae. w16.01 1:​13, 14

Ọghẹnẹ ọ ma ahwo-akpọ re a rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ na, orọnikọ obọ odhiwu hu. (Emu. 1:28; Ol. 37:29) Rekọ Jihova ọ salọ ahwo-akpọ jọ re a jọ ivie gbe izerẹ nọ i ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu. Fikiere, ẹruore nọ a wo gbe oghẹrẹ nọ a re roro, o re nwene nọ Ọghẹnẹ ọ tẹ rọ ẹzi wholo ai. No umuo oke yena vrẹ a ve bi rẹro uzuazọ obọ odhiwu. (Ẹf. 1:18) Rekọ ẹvẹ ohwo ọ rẹ rọ riẹ nọ ọyomariẹ yọ okpodhiwu? Muẹrohọ oware nọ Pọl ukọ na ọ vuẹ Ileleikristi obọ Rom nọ a rọ ẹzi wholo, enọ a “se re a jọ erezi.” Ọ ta kẹ ae nọ: “Orọnikọ ẹzi nọ o re fi ohwo họ igbo ọye a kẹ owhai hi, onọ o rẹ wariẹ wha ozọ ze, rekọ a kẹ owhai ẹzi nọ a ro ru owhai họ emọ, ẹzi nọ ọ be wọ omai bo nọ: ‘Abba, Ọsẹ!’” (Rom 1:7; 8:15) Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ ẹzi riẹ ru ei vẹ kẹ ohwo inọ ọyomariẹ yọ okpodhiwu nọ o ti lele Jesu su.​—1 Tẹs. 2:12. w16.01 3:​8, 9

Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo adhẹẹ kẹ ahwo nọ Jihova ọ rọ ẹzi riẹ wholo? Ma rẹ nọ ae kpahe oghẹrẹ nọ a ro zihe ruọ ikpodhiwu hu. Onana yọ ẹme obọ ohwo, onọ ma wo udu nọ ma rẹ rọ riẹ hẹ. (2 Tẹs. 3:11) Yọ ma re roro ho inọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi wholo ọzae hayo aye, ọsẹ hayo oni, hayo ohwo uviuwou rai ọfa jọ re. Ohwo ọ rẹ reuku uvẹ-ọghọ nana mi uviuwou riẹ hẹ. (1 Tẹs. 2:12) U fo nọ ma rẹ jẹ daoma whaha enọ nọ e rẹ sae da ohwo. Wọhọ oriruo, ma re du nọ aye oniọvo nọ a rọ ẹzi wholo epanọ o riẹe oma ha inọ ọzae riẹ o ti kpobọ odhiwu siọ iẹe ba, ọ vẹ te rria otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ ababọ riẹ. U mu omai ẹro ziezi nọ evaọ akpọ ọkpokpọ na, Jihova o ti “ru ẹgwọlọ eware nọ i wo uzuazọ kpobi rọ kẹ ae.” (Ol. 145:16) Ma gbe bi rri Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo kpehru vi ibe Ileleikristi mai efa ha, o rẹ thọ omai no “inievo erue” nọ e rẹ ta nọ a rọ ẹzi wholo ai.​—Gal. 2:​4, 5; 1 Jọn 2:19. w16.01 4:​10, 11