Aria

Fikinọ Abraham o je yoẹme kẹ Jihova ẹsikpobi makọ evaọ eware esese, u ru nọ usu riẹ kugbe Jihova o rọ jọ gaga. O jariẹ oma nọ ọ rẹ sae ta ẹme kẹ Jihova kpahe oware kpobi, ọ jẹ hae yare iẹe kẹ obufihọ nọ ọ tẹ nyaku ẹbẹbẹ. Wọhọ oriruo, nọ Jihova ọ ta nọ ọ be te raha Sọdọm avọ Gomora no, o kẹ Abraham uye. Fikieme? Ọ jẹ ruawa nọ a be te raha ahwo owoma kugbe ahwo oyoma. O sae jọnọ o je roro kpahe ọmọ-oniọvo riẹ Lọt avọ uviuwou riẹ, keme a jẹ rria Sọdọm. Abraham o fievahọ Jihova, “obruoziẹ akpọ na,” onọ u ru nọ ọ rọ romakpotọ ta oware nọ o jariẹ oja kẹ Jihova. Jihova ọ rọ ithihakọ gaviezọ kẹ ogbẹnyusu riẹ nana je dhesẹ kẹe nọ o wo ohrọ-oriọ. Jihova o ru Abraham riẹ nọ taure o te ti bruoziẹ uwhu kpe ahwo, ọ rẹ gwọlọ ahwo owoma je siwi ai. (Emu. 18:​22-33) O rrọ vevẹ nọ eriariẹ nọ Abraham o wo gbe obufihọ Jihova nọ ọ rọ ẹro ruẹ u fiobọhọ kẹe yọrọ usu okpekpe kugbe Jihova. w16.02 1:11, 12

Ogbẹnyusu nọ ọ rẹ dhẹ siọ ọrivẹ ba ha nọ eware e tẹ make ga, ọ rẹ were omai gaga. Rekọ, fikinọ Jonatan ọ talamu usu riẹ kugbe Devidi ọvo ọ rọ were omai? Ijo, usu riẹ kugbe Jihova nọ Jonatan ọ talamu họ oware nọ o mae were omai kpahe iẹe. Onana u ru nọ ọ rọ talamu usu riẹ kugbe Devidi nọ ọ gbẹ jẹ rọ re iẹe ihri hi, dede nọ ọ riẹ nọ Devidi ọ te jọ ovie viukpọ ọyomariẹ. Jonatan o tube fiobọhọ kẹ Devidi fievahọ Jihova. Aimava na a talamu Jihova gbe ohwohwo. Yọ a koko eyaa nọ a ya kẹ ohwohwo. O gwọlọ nọ mai omamai ma rẹ talamu ahwo uviuwou mai, egbẹnyusu mai, gbe inievo ukoko na. (1 Tẹs. 2:​10, 11) Dede na, Jihova nọ ma rẹ talamu o mai wuzou. Ọye ọ kẹ omai uzuazọ. (Evia. 4:11) Ma re wo evawere gbe evevọwẹ nọ ma tẹ talamu ei. Dede na, o gwọlọ nọ ma rẹ talamu Ọghẹnẹ makọ evaọ oke ebẹbẹ. w16.02 3:​3, 4

Uzoge nọ ọ kpako te ziezi o re dikihẹ kẹ oware nọ ọ rọwo, makọ evaọ okenọ ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ. Ọ rẹ jọ obọ Ọgwa Uvie ru wọhọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ, kẹsena ọ vẹ jọ obọ isukulu ru wọhọ ogbẹnyusu akpọ na ha. O re ru oware nọ u kiehọ ẹsikpobi makọ evaọ okenọ ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ. (Ẹf. 4:​14, 15) Uzẹme o rrọ inọ ohwo ọvo ọ gba ha. Te emaha te ekpako a rẹ sai ru thọ. (Ọtausi. 7:20) Rekọ whọ tẹ gwọlọ họ-ame, u ti woma gaga re whọ riẹ epanọ whọ gine gbaemu te inọ who re koko izi Jihova. Nọ omara nọ, ‘Kọ me bi yoẹme kẹ Jihova anwọ oke jọ ze na?’ Roro kpahe oware nọ who ru evaọ okenọ whọ rẹriẹ ovao dhe odawọ kẹlena. Kọ whọ sae jiroro oware nọ u fo nọ who re ru? Wọhọ Daniẹl, kọ ohwo jọ ọ tuduhọ owhẹ awọ no inọ whọ rọ onaa ra ruiruo thọthọ evaọ akpọ Setan? Nọ whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ utiona, kọ whọ sai wo otoriẹ oware nọ oreva Jihova o rrọ?​—Ẹf. 5:17. w16.03 1:​7-9

Ma be ria “edẹ urere na,” yọ kẹle na ma te rọ ẹro ruẹ uye ulogbo nọ oghẹrẹ riẹ o re via ẹdẹvo ho. (2 Tim. 3:1) U te no ere no, a gbolo Setan avọ ikọ riẹ no obọ odhiwu ziọ otọakpọ no, yọ a be wha uye se ahwo-akpọ. (Evia. 12:​9, 12) Ofariẹ, ma bi ru lele ujaje Jesu, nọ ma be rọ ta usiuwoma na kẹ ahwo evẹrẹ buobu evaọ akpọ na soso vi epaọ ọsosuọ. Re ma sai wo eghale Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ romatotọ gaviezọ kẹ ekpọvio kpobi nọ ma be jọ ukoko na wo. Ma te bi yoẹme enẹna, o te lọhọ kẹ omai re ma lele ekpọvio nọ a te kẹ omai evaọ etoke “uye ulogbo” na, okenọ a te raha akpọ omuomu Setan nana no. (Mat. 24:21) Oyena o tẹ vrẹ no, a te kẹ omai ekpọvio ekpokpọ nọ e te kpọ omai evaọ akpọ ọkpokpọ na. w16.03 4:​16, 18

Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Jọn ukọ na ọ jọ eruẹaruẹ ruẹ ikọ-odhiwu ihrẹ nọ i je kporo ọgba. Nọ ukọ-odhiwu avọ isoi o kporo ọgba riẹ, Jọn ọ tẹ ruẹ “esi nọ o kie no obọ odhiwu ziọ otọakpọ.” “Esi” yena ọ rehọ usiavẹ rovie unu ọgọdọ odidi jọ nọ o muebi. Iwiri e tẹ kaki kuye no ọgọdọ na ze, kẹsena owa ebaka-ẹkpẹ e tẹ rra no iwiri na ze. Ukpenọ ebaka-ẹkpẹ na e raha ire hayo ekakọ, e tẹ jẹ raha ahwo nọ a “wo oka Ọghẹnẹ evaọ aruezo rai hi.” (Evia. 9:​1-4) Jọn ọ riẹ nọ owa ebaka-ẹkpẹ e rẹ wha ọraha ologbo ze, keme evaọ oke Mosis, e raha ọraha gaga evaọ Ijipti. (Ọny. 10:​12-15) Ebaka-ẹkpẹ nọ Jọn ọ ruẹ na i dikihẹ kẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo, enọ i bi whowho ovuẹ ọraha kpahe egagọ erue. Yọ ima ahwo buobu nọ a wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ na a kuomagbe ai bi ru iruo nana. Itu ahwo ivẹ nana a be rọ okugbe ọvo ru iruo usiuwoma ota na. Iruo nana i fiobọhọ kẹ ahwo buobu no igbo egagọ erue no, enọ Setan ọ be kpọ. w16.03 3:3

Re ọkpako ukoko ọ riẹ epanọ uzẹme na u fiobọhọ kẹ oniọvo nọ o ri ti wo onaa tere he te no, ọ sae nọe nọ, ‘Ẹvẹ omauromudhe ra kẹ Jihova u ro nwene owhẹ no evaọ eware nọ whọ be rọ uzuazọ ra ru?’ Onọ yena o rẹ sai rovie uvẹ fihọ nọ wha rẹ rọ ta kpahe oware nọ egagọ mai e jẹ rrọ oware nọ ma rẹ rọ omamai kpobi kẹ. (Mak 12:​29, 30) Whọ sae rọ olẹ ku ẹmeọta-kugbe otiọnana họ, yọ whọ sae jọ olẹ na yare Jihova re ọ kẹ oniọvo na ẹzi riẹ, onọ u ti fiobọhọ kẹe riẹ eware nọ o bi wuhrẹ na. O te bọ oniọvo na ga ziezi nọ ọ tẹ ruẹ nọ ọkpako na ọ be lẹ roro iei. Evaọ abọ emuhọ uwuhrẹ na, ọkpako ọ sae daoma se eria Ikereakere jọ nọ i re fiobọhọ kẹe ruẹ nọ u gine wuzou re ọ hae fialoma via, jọ ọnọ a re fievahọ, gbe ọnọ o wo omaurokpotọ. (1 Iv. 19:​19-21; Neh. 7:2; 13:13; Iruẹru 18:​24-26) Epanọ eware nọ i re ru ekakọ rro nọ a re fiba otọ i wuzou kẹ ekakọ na, ere ọvona iruemu nana i wuzou kẹ ọnọ a bi wuhrẹ na. I re fiobọhọ kẹe wo ẹnyaharo vẹrẹ vẹrẹ evaọ ukoko na je “rovie aro” riẹ re ọ ruẹse “ruẹ eware urirẹ” nọ e rrọ Ẹme Ọghẹnẹ. w15 4/15 2:​3, 4

Edhere jọ nọ o wuzou gaga nọ ohwo ọ sai ro si kẹle Jihova họ, ẹme nọ o re lele Jihova ta ẹsikpobi. Ẹvẹ whọ sai ro lele Ọghẹnẹ ta ẹme? Whọ rẹ sae ta ẹme kẹ Jihova nọ whọ tẹ be hae lẹ sei noke toke. (Ol. 142:2) Yọ u re je dhesẹ nọ whọ kẹ Jihova uvẹ re ọ ta ẹme kẹ owhẹ nọ whọ tẹ be hai se Ẹme riẹ je roro didi kpahe oware nọ who se. (Aiz. 30:​20, 21) Nọ whọ tẹ be hae fodẹ ugogo oware nọ o rrọ owhẹ oja evaọ olẹ, u re fiobọhọ kẹ owhẹ muẹrohọ nọ Jihova ọ tẹ be make kiyo elẹ ra evaọ edhere nọ a rẹ kaki rri mu hu. Nọ whọ tẹ ruẹ nọ Jihova ọ be kiyo elẹ ra, onana u re ru nọ usu ra kugbei o te rọ kpekpe gaga. U te no ere no, epanọ who horie eva kẹ Jihova te evaọ elẹ ra, ere o ti si kẹle owhẹ te. O gwọlọ nọ ma rẹ daoma noke toke evaọ edẹ uzuazọ mai kpobi epanọ usu mai kugbe Jihova o sai ro dhe ẹgẹga. Ma tẹ gwọlọ nọ Jihova o si kẹle omai, ma rẹ kake jowọ nọ ma re ro si kẹle iẹe hrọ. Fikiere, ajọ ma daoma kpobi re ma ruẹ nọ ma lele Jihova ta ẹme ẹsikpobi ẹkwoma uwuhrẹ Ebaibol gbe olẹ. Onọ u ti ru nọ usu mai kugbe Jihova u ti ro dhe ẹgẹga je fiobọhọ kẹ omai fi edawọ kparobọ. w15 4/15 3:​3, 14, 16

Onana u gine dhesẹ epanọ Setan o muomu te! Dede nọ akpọ na soso ọ rrọ otọ ogaga riẹ, Setan ọ gbẹ be gwọlọ amọfa nọ ọ rẹ re no. Setan ọ tẹrovi epanọ ọ rẹ rọ re idibo Jihova no. Ukpokpoma sa-sa nọ o bi ro te ilele Jesu anwọ ikpe-udhusoi ọsosuọ ze rite inẹnẹ o kẹ imuẹro epanọ Setan o muomu te. Okpohrokpo nọ ohọo u kpe gaga no, o re wo ohrọ kẹ arao nọ ọ gwọlọ kpe re he. Ọ rẹ reohrọ họ taure o te ti kpe yọ o te kpe no o rẹ kẹe uye gbe he. Ere Setan ọ nwane rrọ, o re wo ohrọ kẹ ahwo nọ ọ gwọlọ re no ho. Wọhọ oriruo, unuẹse buobu Setan o kiekọ je rri okenọ emọ Izrẹl a je kie kẹ urusio ọfariẹ-ogbe, gbe uvou-uthe. Wọhọ oriruo, okenọ who te bi se kpahe okpẹtu nọ o te Zimrai fiki ọfariẹ-ogbe riẹ, gbe Gehazi fiki uvou-uthe riẹ, whọ rẹ sae jọ iroro ra ruẹ Setan, okpohrokpo na nọ ọ be lalọ enu fiki otujọ nọ o mu re no.​—Ik. 25:​6-8, 14, 15; 2 Iv. 5:​20-27. w15 5/15 1:​8, 9

Ẹvẹ ma sae rọ họre Setan je fi kparobọ? Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha te thihakọ, wha ti siwi uzuazọ rai.” (Luk 21:19) Enwoma evuevo nọ i re no obọ ohwo-akpọ te omai nọ e rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ e rrọ họ. Uvumọ ohwo ọ rrọ họ nọ ọ rẹ sae raha usu oghaghae nọ ma wo kugbe Ọghẹnẹ, ajokpanọ ma kẹ uvẹ riẹ. (Rom 8:​38, 39) Idibo Jihova a te whu dede, oyena yọ obokparọ kẹ Setan he keme Jihova ọ te wariẹ kpare ai zihe ziọ uzuazọ. (Jọn 5:​28, 29) Evaọ abọdekọ riẹ, okpẹtu ọ be hẹrẹ Setan evaọ obaro. Nọ a tẹ raha akpọ omuomu riẹ no, a ve ti gbolo Setan fihọ ọgọdọ odidi, ọ vẹ te jọ etẹe ikpe odu ọvo (1,000). (Evia. 20:​1-3) Nọ etoke Esuo Odu Ikpe Jesu na ọ tẹ gba no, a ve ti “siobọno Setan no uwou-odi” na ze jẹ kẹe umutho oke nọ ọ te rọ dawo sọ ọ te sai su ahwo-akpọ nọ a te ẹgbagba no na thọ. Kẹsena a vẹ te raha iẹe kufiẹ riẹriẹriẹ. (Evia. 20:​7-10) Ọraha kufiẹ ọ rrọ obaro hẹrẹ Setan, rekọ o rrọ ere kẹ owhẹ hẹ. Dikihẹ ga wọso Setan, jọ gaga evaọ ẹrọwọ na. (1 Pita 5:9) Whọ sae họre Setan je fi kparobọ! w15 5/15 2:​1, 18

Ohwo owareghẹ o re vuhumu nọ iroro nọ e rrọ ohwo eva e rẹ sae wọhọ erae. Nọ ohwo ọ tẹ rọ erae ru iruo ziezi, e rẹ sae jọ obufihọ kẹe, wọhọ oriruo a sae rehọ erae there emu. Rekọ nọ a gbẹ riẹ erae ru hu, e rẹ sae mahe uwou muotọ je tube kpe ahwo nọ a rrọ uwou na dede. Epọvo na re, iroro nọ e rrọ omai eva e rẹ sae jọ obufihọ kẹ omai nọ e tẹ be wọ omai rehọ aro kele Jihova. Rekọ e rẹ sae wha enwoma se omai nọ e tẹ be hai wọ omai roro kpahe eware nọ e rẹ kpare isiuru ọfariẹ. Wọhọ oriruo, ma tẹ be hai roro kpahe oware uyoma uruo oke kpobi, o sai ru nọ ma je ru oware nọ ma bi roro kpahe na. Uzẹme o rrọ inọ ma tẹ be hai roro kpahe eware nọ i fo ho o rẹ sai kpomahọ usu mai kugbe Jihova yoyoma. (Jem. 1:​14, 15) Jesu ọ vẹvẹ omai unu nọ ma yọrọ oma kẹ ọfariẹ-ogbe nọ ma rẹ jọ udu mai roro kpahe. Ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o bi rri aye te epanọ o ro wo isiuru owezẹ kẹe yọ o lele aye na bruẹnwae no evaọ udu riẹ.”​—Mat. 5:28. w15 5/15 4:​11, 12, 14

Uvi ọdawẹ nọ Jesu o wo kẹ ahwo-akpọ u dhesẹ oma via evaọ etoke onya usiuwoma ota riẹ kpobi. Evaọ oke jọ, Jesu ọ ruẹ ọzae jọ, yọ ohrọ ọzae na o re riẹ gaga. (Mak 1:​39, 40) Ọzae na o wo okpẹyao jọ nọ a re se oti. Luk ọbo na o se ọzae nana ohwo nọ “oti ọ vọ oma,” onọ o kẹ imuẹro nọ ẹyao na ọ rehọ e riẹ oma kpobi no. (Luk 5:12) “Nọ ọ ruẹ Jesu, o te kigwẹ vovao tuotọ ọ tẹ lẹe nọ: ‘Olori, o tẹ ruọ owhẹ, whọ sai ru omẹ fo.’” Ọzae na ọ riẹ nọ Jesu o wo ogaga nọ ọ sai ro siwi ei, rekọ oware nọ ọ gwọlọ riẹ họ, sọ o rrọ ẹgwọlọ Jesu re o siwi ei. Kọ eme Jesu o ti ru kpahe ayare riẹ na? Jesu ọ riẹ obọ riẹ, kru ọmoti na, jẹ ta avọ urru nọ u dhesẹ ẹgba riẹ gbe ọdawẹ nọ o wo kẹ amọfa inọ: “O ruọ omẹ! Jọ oma ra o fo.” “Ẹsiẹvo na, oti na o te noi oma.” (Luk 5:13) O rrọ vevẹ, Jesu o dhesẹ epanọ o you ahwo te.​—Luk 5:17. w15 6/15 2:​3-5

Ma tẹ sae gbaudu ta ẹme kẹ oniọvo jọ nọ o kri ukoko na no nọ o wo orimuo, jẹ kẹe uvẹ nọ ọ kiẹ omai riwi nọ o tẹ gwọlọ ere o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai whaha oghẹrẹ isiuru iyoma kpobi. (Hib. 3:​12, 13) Nọ ma tẹ be hae ta ẹbẹbẹ mai kẹ oniọvo nọ ọ kpako je wo orimuo evaọ ukoko na o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai vuhu eria sa-sa nọ o gwọlọ nọ ma jọ ru inwene. Onana o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jowọ nọ u fo nọ ma jẹ gbẹ sae daji uyoyou Jihova. Ekpako ukoko yọ inievo nọ i te ziezi nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma te wo ẹbẹbẹ. (Jem. 5:​13-15) U wuzou gaga re ma gwọlọ obufihọ otẹrọnọ fiki ifoto ẹbẹba nọ ma be hai rri ma bi ro wo isiuru ọfariẹ-ogbe. Epanọ ma si ẹbẹbẹ na no kri te, ere ekpehre isiuru e te dowọ muotọ te evaọ udu mai, nọ “i te dihọ no, i ve [ti] yẹ uzioraha.” Onana o vẹ te wha edada se amọfa jẹ wha ekela se Jihova. Fikinọ idibo Jihova buobu a gwọlọ ru eva were iẹe jẹ daji ukoko Ileleikristi na u ru nọ a be rọ jẹ obufihọ rehọ.​—Jem. 1:15; Ol. 141:5; Hib. 12:​5, 6. w15 6/15 3:​15-17

Kọ ẹraha Babilọn Ologbo nọ o dikihẹ kẹ egagọ erue na o te wha uwhu se ahwo egagọ yena kpobi? Ijo. Isu-egagọ jọ a te siọ iruẹru egagọ rai ba jẹ tubẹ vro nọ a jọ egagọ yena ẹdẹvo ho. (Zek. 13:​5, 6) Kọ ẹvẹ eware e te jọ kẹ idibo Ọghẹnẹ oke yena? Jesu ọ ta nọ: “Evaọ uzẹme, a gbe bru edẹ yena kpẹre he, ohwo ọvo ọ te zọ họ; rekọ fiki enọ a salọ na, a ti bru edẹ yena kpẹre.” (Mat. 24:22) A bru edẹ ọraha na “kpẹre” evaọ ukpe 66 C.E. Onana u rovie uvẹ fihọ nọ “enọ a salọ na,” koyehọ Ileleikristi nọ a rehọ ẹzi wholo na a rọ dhẹ no okpẹwho na gbe ewho nọ e kẹle riẹ. Epọvo na re, a ti bru edẹ na “kpẹre” evaọ abọ ọsosuọ uye ulogbo nọ o be tha na fiki “enọ a salọ na.” Jihova ọ te kuvẹ vievie he re “izei ikpe” nọ i dikihẹ kẹ isu akpọ na e raha idibo riẹ muotọ. (Evia. 17:16) Ukpoye, omoke udhedhẹ o te jariẹ. w15 7/15 2:​5, 6

Obọ ohwo na o rrọ sọ o re kie kẹ odawọ hayo o re kie kẹe he. (Mat. 6:13; Jem. 1:​13-15) Jesu ọ siọ odawọ kpobi nọ Ẹdhọ o ro tei ẹsiẹsiẹe ẹkwoma oria Ebaibol nọ u kiekpahe odawọ na nọ ọ jẹ wariẹ kẹe. Enẹ Jesu ọ rọ dadamu abọ esuo Ọghẹnẹ. Rekọ Setan o no etẹe serihọ họ. Ọ hẹrẹ “bẹsenọ uvẹ ofa u re rovie fihọ.” (Luk 4:13) Noke toke Jesu o fi Setan kparobọ evaọ omodawọ kpobi nọ ọ gwọlọ ro ru ei no abọ esuo Ọghẹnẹ. Rekọ Setan ọ be gwọlọ gele ilele Jesu kie, te owhẹ omara na re. Fikinọ ẹme avro kpahe udu esuo Ọghẹnẹ na ọ gbẹ rrọ otọ, Jihova ọ gbẹ be kuvẹ re Ọdawo-Ahwo na ọ rọ akpọ nana dawo omai. Ọghẹnẹ o bi su omai ruọ odawọ họ. Ukpoye, o fievahọ omai jẹ gwọlọ nọ o re fiobọhọ kẹ omai. Rekọ fikinọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rehọ okẹ iroro-ejẹ nọ ọ kẹ omai ruiruo, ọ rẹ da omai ji hi nọ ma tẹ gwọlọ kie ruọ odawọ. U wo eware ivẹ nọ ma re ru, ma rẹ jaja aro vi evaọ egagọ Ọghẹnẹ jẹ ruabọhọ olẹ. w15 6/15 5:​13, 14

O gwọlọ nọ Ileleikristi a re wuhrẹ obruoziẹ-iroro rai evaọ edhere nọ u re ro fiobọhọ ke ae jiroro nọ i fo otẹrọnọ oware jọ o romavia nọ o jọ gwọlọ nọ a rẹ whomahọ abọjọ. (Rom 14:19) Joma rehọ oriruo Mirjeta, nọ o no oria nọ o jọ ubrotọ Yugoslavia vẹre ze. Ahwo ẹwho nọ o no ze na a jẹ hai mukpahe ahwo Serbia. Nọ o wuhrẹ nọ Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ, gbe inọ Setan họ ọnọ ọ be wha ebẹbẹ omohẹriẹ uyẹ ze, ọ tẹ daoma si iroro nọ e rẹ lẹliẹ ohwo họre kẹ orẹwho riẹ no udu. Dede na, okenọ ozighi uyẹ o du lahwe evaọ ẹwho riẹ, ọ tẹ wariẹ mu iroro omukpahọ kẹ ahwo Serbia na họ ewo. Fikiere o tẹ jọ bẹbẹ kẹe re ọ ta usiuwoma kẹ ahwo Serbia. Rekọ o te vuhumu uwhremu na nọ, iroro omukpahọ kẹ ahwo ẹwho ọfa na i ti noi udu hu nọ o gbe ru oware jọ họ. Fikiere ọ tẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe fi ẹbẹbẹ na kparobọ. Mirjeta ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ iruo usiuwoma na nọ mẹ rẹ tẹrovi họ oware nọ o mai woma nọ u re fiobọhọ kẹ omẹ ku ẹbẹbẹ mẹ na họ. Nọ mẹ tẹ rrọ usiuwoma, mẹ rẹ daoma rehọ aro kele iruemu iwoma Jihova, yọ mẹ be ginẹ ruẹ nọ iroro omukpahọ ahwo Serbia na e be rọ ẹmẹrera no omẹ udu.” w15 7/15 3:​11-13

Muẹrohọ oware nọ o via kẹ Jehoshafat nọ ọ jọ ovie Juda. U wo okejọ nọ Jehoshafat ovie na o ro lele Ehab nọ ọ jọ ovie Izrẹl kpohọ ẹmo, dede nọ u fo re o lele iei hi. Nọ eruẹaro erue egba ene (400) e make kẹ Ehab imuẹro nọ ọ te kparobọ, ọruẹaro uzẹme Jihova nọ a re se Makaya ọ ta nọ a ti fi ei kparobọ. Ehab o whu evaọ ẹmo na, yọ udugaga Jehoshafat o ro te uwou. Nọ o zihe te Jerusalẹm no, a tẹ whọku ei fiki oma nọ o kugbe Ehab na. O make jọ ere na, Jehu, ọmọzae Hanani ọruẹaro na ọ ta kẹ Jehoshafat nọ, Ọghẹnẹ “ọ ruẹ oware uwoma jọ evaọ eva ra.” (2 Irv. 18:​4, 5, 18-22, 33, 34; 19:​1-3) Uzẹme inọ Jehoshafat ọ jowọ ugheghẹ, rekọ oyena u ru nọ Jihova ọ rọ kpairoro vrẹ eware iwoma nọ o ru evaọ okenọ u kpemu hu. (2 Irv. 17:​3-10) Ebaibol na i ru omai riẹ nọ ghelọ sebaẹgba mai, Jihova o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omai nọ ma tẹ be daoma kpobi ru eware nọ e rẹ were iẹe. w15 8/15 1:​8, 9

Ẹvẹ ma sae rọ ruẹrẹ oma kpahe enẹna kẹ uzuazọ uyero evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ? Ma rehọ iẹe nọ ma gwọlọ kwa kpohọ orẹwho ofa. Edhere vẹ ma sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ onana? Ma sai mu ẹvẹrẹ ahwo orẹwho yena họ ewuhrẹ. O rẹ sai je fiobọhọ nọ ma te wuhrẹ kpahe iruemu orẹwho na. Ma rẹ sae jẹ dawo emu rai jọ. Ababọ avro, ma te hae daoma ru wọhọ ẹsenọ ma mu orẹwho yena họ ẹrria no. Onana u fo keme uzuazọ utioye ma ti yeri nọ ma tẹ nwani te obei no. Epọvo na re, ma rẹ sae jọ enẹna ruẹrẹ oma kpahe kẹ uzuazọ uyero evaọ akpọ ọkpokpọ na, wọhọ epanọ ma bi rẹro nọ o te jọ oke yena. Ahwo jọ a re roro nọ u woma gaga re ohwo ọ jọ orọ obọ riẹ je ru oware kpobi nọ u je rie, rekọ eme o no onana ze no? Ọkpọvio Jihova nọ a bi gbabọkẹ o wha uye, edada, gbe okpẹtu se ahwo-akpọ no. (Jeri. 10:23) Ma be rọ ọwhọ rẹro okenọ ahwo kpobi a te rọ romakpotọ kẹ esuo okiẹrẹe Jihova. w15 8/15 3:​4, 5

Ekpehre usu nọ a rẹ whaha u wuzou gaga, maero rọkẹ Ileleikristi nọ e gwọlọ rọo. Ebaibol na ọ hrẹ idibo Ọghẹnẹ nọ e be gwọlọ ọrivẹ orọo inọ a rọo “evaọ olori na ọvo,” koyehọ a rọo Oleleikristi nọ ọ rọ oma mudhe jẹ họ-ame no ọvo, ọnọ o bi yeri uzuazọ lele iwuhrẹ Ebaibol na. (1 Kọr. 7:39) Nọ Oleleikristi ọ tẹ rọo ibe Oleleikristi, u re ru nọ o re ro wo ọrivẹ nọ ọ roma mudhe kẹ Jihova no, onọ u re fiobọhọ kẹ ai kru ẹgbakiete rai. Jihova ọ riẹ oware nọ o mai woma kẹ idibo riẹ, yọ noke toke ọ be hae vuẹ ae eriwo riẹ kpahe orọo. Muẹrohọ uzi uvevẹ nọ ọ rọ Mosis jie kẹ emọ Izrẹl oke anwae. Ọ ta kẹ ae kpahe ahwo erẹwho nọ e wariẹ e rae họ, enọ e be gọ Jihova ha inọ: “Wha lele ae ruọ orọo ho, . . . Keme na a re ti ku emezae rai rẹriẹ nọ a gbe ti lele omẹ hẹ.”​—Izie. 7:​3, 4. w15 8/15 4:​12, 13

Ẹvẹ ma sai ro wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai? Ebaibol na nọ ma re wuhrẹ ẹsikpobi, gbe eware nọ ma wuhrẹ nọ ma re roro didi kpahe je fi hiruo yọ idhere jọ nọ ma re ro wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai. Onana u vi eriariẹ Ebaibol nọ ma re fihọ uzou ọvo. U fo nọ ewuhrẹ Ebaibol mai ọ rẹ rọ ẹmẹrera fiobọhọ kẹ omai riẹ Jihova vi epaọ anwẹdẹ, te oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ, iruemu riẹ, gbẹ eware nọ e rẹ were iẹe hayo enọ o mukpahe. Nọ oke o be nyaharo na, obruoziẹ-iroro mai o vẹ te hai ru iruo rọwokugbe idhere Jihova Ọghẹnẹ. Yọ u fo nọ onana o rẹ wọ omai rehọ aro kele iei vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Fikiere, ma gbe wo otoriẹ oware nọ ibe Oleleikristi mai o ro ru lele iroro jọ nọ ọ romatotọ jẹ hẹ, ajọ ma nwani brukpei hayo ru ei nwene iroro ho. O sae jọnọ obruoziẹ-iroro riẹ o re te “ga ha,” yọ o gbẹ gwọlọ nọ o re wuhrẹ iẹe, hayo oghẹrẹ eware jọ i re kri obruoziẹ-iroro riẹ ekpokpo ho.​—1 Kọr. 8:​11, 12. w15 9/15 2:​4, 8, 10

Akpọ mai na ọ rrọ oghẹrẹ sa evaọ usu emama Ọghẹnẹ kpobi. Roro kpahe onana, evaọ usu ikogho sa-sa gbidigbidi nọ e rrọ ẹko-isi mai nọ a re se Milky Way na gbe efa buobu, akpọ mai na ọvo Jihova ọ ma evaọ oghẹrẹ nọ ahwo-akpọ a sae rọ rriae, ọ tẹ jẹ whẹ erru họ iẹe je ru ei epanọ ma sae rọ jariẹ avọ ufuoma. (Aiz. 45:18) Onana u dhesẹ nọ Jihova o gine you omai gaga. (Job 38:​4, 7; Ol. 8:​3-5) Dede nọ Jihova ọ ma akpọ owowoma otiọna kẹ omai, ọ riẹ nọ onana ọvo o sai ru omai wo evawere gbe evevọwẹ hẹ. Nọ ọmọ ọ tẹ riẹ nọ ọsẹgboni riẹ a you rie jẹ be kẹe ovao, ẹsiẹe udu u re ro ki ei vi. Jihova ọ ma ohwo-akpọ evaọ uwoho riẹ, fikiere ma sae riẹ nọ o te you omai jẹ be daezọ mai, yọ ma sae je you rie zihe re. (Emu. 1:27) Ofariẹ, Jesu ọ ta nọ: “Eva e were enọ e riẹ nọ u fo re a riẹ Ọghẹnẹ.” (Mat. 5:3) Jihova nọ ọ rrọ Ọsẹ oyoyou na, “ọ be kẹ omai eware kpobi nọ ma be reawere rai,” te enọ ma be rọ rẹrote omamai gbe enọ i wobọ kugbe egagọ riẹ.​—1 Tim. 6:17; Ol. 145:16. w15 9/15 4:​6, 7

Ọso-ilezi na o dhesẹ eriwo nọ o fo evaọ okenọ o kere nọ: “Fievahọ Ọghẹnẹ; keme mẹ rẹ te wariẹ jiri ei, Ọghẹnẹ obọufihọ mẹ. A kpe ẹzi mẹ no evaọ oma mẹ, fikiere mẹ rẹ te kareghẹhọ owhẹ.” (Ol. 42:​5, 6) Devidi o gine you Jihova gaga. Kọ who wo uyoyou udidi gbe evaifihọ itieye kẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai na? O tẹ make rọnọ Ee họ uyo ra kẹ onọ yena, whọ sai ru evaifihọ nọ who wo kẹ Jihova ga viere nọ who te roro kpahe oria Ebaibol nana nọ o ta nọ: “Rehọ ẹroọrọsuọ ra kpobi kpahe ỌNOWO na whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha. Eva idhere ra kpobi ọ thọrọ owhẹ ẹro ho, o ve ti ruọ idhere ra kpọvi.” (Itẹ 3:​5, 6) Jihova ọ kaki you omai, ọ tẹ rọ ere dhesẹ epanọ ma sai ro you rie zihe. (1 Jọn 4:19) Ajọ ma hai roro kpahe obọdẹ oriruo nọ o fihotọ kẹ omai na ẹsikpobi. Jọ ma hai dhesẹ kẹe nọ ma ginẹ rọ ‘udu mai kpobi gbe uzuazọ mai kpobi gbe iroro mai kpobi gbe ẹgba mai kpobi’ you rie.​—Mak 12:30. w15 9/15 5:​17-19

Ma tẹ be hae ta usi uwoma na kẹ amọfa, orọnikọ ma re fiobọhọ kẹ ai wo ẹrọwọ ọvo ho rekọ u re ru ẹrọwọ mai ga re. Wọhọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ, ma wuhrẹ epanọ ma re ro fi ẹrọwọ họ Jihova jẹ ta usi uwoma na ududu evaọ otọ uyero kpobi. (Iruẹru 4:​17-20; 13:46) Nọ ma bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ omai evaọ uzuazọ gbe epanọ ọ be rọ kuyo elẹ mai na, ẹrọwọ mai ọ rẹ ga. Ere o via kẹ Kelẹb avọ Joshua. A fi ẹrọwọ họ Jihova evaọ okenọ a nyai rri Ẹkwotọ Eyaa na. Rekọ, nọ a ruẹ epanọ Jihova ọ jẹ rọ kpọ ae evaọ uzuazọ, ẹrọwọ rai o te je dhe ẹgẹga. Agbẹta nọ Joshua ọ rọ ta kẹ emọ Izrẹl avọ udu inọ: “Eware iwoma kpobi nọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai ọ yeya kẹ owhai na o ru rai gba re.” Kẹsena o te fibae nọ: “Fikiere enẹna wha dhozọ ỌNOWO na, wha gọ e uvi ẹgọ eva orọwọ.” (Jos. 23:14; 24:14) Nọ ma be rọ ẹro ruẹ ewoma Jihova na, ma rẹ sai wo imuẹro gbe ọtamuo ọvona re.​—Ol. 34:8. w15 10/15 2:​10, 11

Nọ whọ tẹ rrọ ewuhrẹ, okokohọ ọsese hayo ologbo, kọ whọ be hai kere eme hotọ ẹsejọ nọ a tẹ be kẹ ovuẹ? Whọ tẹ be hae kiẹ eware nana nọ who kere fihotọ na riwi, yọ obọdẹ uvẹ nọ who re ro roro didi kpahe eware nọ who wuhrẹ no Ebaibol na ze gbe enọ ukoko na u bi wuhrẹ owhẹ. U te no ere no, ma re wo evuẹ ekpokpọ nọ ma tẹ be hae se je roro didi kpahe emagazini Uwou-Eroro avọ Awake! nọ ma bi wo kamara kamara, gbe eware ekpokpọ nọ a siobọno evaọ okokohọ. Nọ who te bi se Yearbook of Jehovah’s Witnesses, u ti fiobọhọ re who roro didi kpahe oware nọ who se je ru nọ ikuigbe na i re ro duobọte owhẹ udu. Whọ sai je si usi fihọ otọ eme nọ i wuzou hayo kere eme jọ họ akọ ẹwẹ-obe nọ who bi se. Eware nana e sai fiobọhọ kẹ owhẹ oke ofa nọ whọ tẹ be ruẹrẹ oma kpahe kẹ ozihebro, iweze ẹruọsa, hayo ovuẹ nọ whọ te kẹ. Mai wuzou na, nọ whọ tẹ be hai serihọ ẹsejọ je roro didi evaọ okenọ who te bi se ebe ukoko na, u re ru eme na te owhẹ udu ziezi je ru nọ who re ro yere Jihova evaọ olẹ kẹ eware iwoma nọ who bi wuhrẹ. w15 10/15 4:​9, 10

A rẹ kake ruẹ oware nọ o rẹ kẹ esẹgbini Ileleikristi evawere te ugheriwo emọ rai nọ e be họ-ame he. Berenice nọ emọ ene riẹ e họ-ame taure a te ti te ikpe 14 ọ ta nọ: “A rẹ ruẹ unu gbiku oghọghọ nọ o jọ omai udu hu. Eva e were omai gaga inọ emọ mai a salọ nọ a rẹ gọ Jihova.” O fibae nọ: “Rekọ ma riẹ re inọ, nọ emọ mai a gbẹ rrọ izoge na, a te rẹriẹ ovao dhe ise-abọ buobu.” Ọbo-imu jọ nọ o wuhrẹ kpahe ẹvori na ọ ta nọ: “Oke uzoge yọ oke nọ a re ro ru ‘ugberuo’ hayo eware ‘igheghẹ’ hẹ. Onana yọ obọdẹ okenọ ohwo ọ rẹ rọ kpako evaọ iroro, kuomagbe ahwo, je roro ku hayo ru eware ekpokpọ sa-sa.” Nọ emọ ra a gbẹ rrọ izoge na, a rẹ sai wo emamọ usu kugbe Jihova, fi itee họ evaọ iruo odibọgba na je le ai te obọ, fialoma ze kẹ iruo Uvie na nọ a be roma mudhe kẹ Jihova je ru lele eyaa omauromudhe rai na. A te ruẹ nọ oke uzoge yọ obọdẹ oke nọ a re ro wo ẹnyaharo ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ, wọhọ epanọ o jọ kẹ Jesu okenọ ọ jọ uzoge. w15 11/15 2:​1, 2

Edhere ọfa nọ Ọghẹnẹ o ro dhesẹ uyoyou riẹ kẹ ahwo-akpọ họ, ọruẹrẹfihotọ Uvie Mesaya na. Jihova o mu egọmeti nana họ Ọmọ riẹ obọ no, ọnọ o you ahwo-akpọ gaga je te kẹ esuo na. (Itẹ 8:31) Nọ a tẹ kpare ahwo idu udhuhrẹ gbe ene (144,000) nọ a ti lele Jesu su na kpobọ odhiwu no, a ti wo otoriẹ ahwo-akpọ ziezi keme ae omarai a jọ ahwo-akpọ no vẹre. (Evia. 14:1) Uvie Ọghẹnẹ o jọ ugogo uzoẹme nọ Jesu o je ro wuhrẹ ahwo, o wuhrẹ ilele riẹ nọ a hae lẹ kẹ Uvie na gbe eghale riẹ. Eruẹaruẹ Ebaibol i dhesẹ nọ ukpe 1914 a rọ rehọ Uvie Ọghẹnẹ mu evaọ obọ odhiwu, okenọ ọzino Kristi o ro muhọ. Anwọ oke yena ze, a bi ro koko enọ i kiọkọ nọ i ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu na họ, kugbe “ogbotu obuobu” nọ e te zọ ruọ akpọ ọkpokpọ na.​—Evia. 7:​9, 13, 14. w15 11/15 3:​16, 18

Jọn ukọ na o se omama ọsosuọ Ọghẹnẹ “Ẹme na” gbe “ọnọ ọ rrọ emuhọ emama Ọghẹnẹ.” (Jọn 1:1; Evia. 3:14) Jihova ọ vuẹ Ọmọ otuyẹ riẹ na iroro gbe eriwo riẹ kpahe eware. (Jọn 1:​14, 17; Kọl. 1:15) Pọl ukọ na ọ fodẹ ‘ẹrọunu ikọ-odhiwu,’ onọ o rrọ edhere nọ o kpehru vi ọrọ ahwo-akpọ nọ ikọ-odhiwu a rẹ rọ ta ẹme. (1 Kọr. 13:1) Jihova ọ riẹ kpahe ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ lafi. Ẹsikpobi ahwo-akpọ nọ a rẹ sai kele mu hu a be hae rọ evẹrẹ sa-sa lẹ sei evaọ oke ovona. Orọnikọ ọ rẹ gaviezọ kẹ elẹ yena ọvo ho, evaọ oke ovona ọ be hae ta ẹme kẹ ikọ-odhiwu riẹ jẹ kẹ ae ọkpọvio. Re ọ sai ru onana, kiyọ iroro riẹ, ẹvẹrẹ riẹ, gbe edhere ẹmeọta riẹ i re gine kpehru vi erọ ohwo-akpọ thethabọ. (Aiz 55:​8, 9) O rrọ vevẹ, ẹvẹrẹ nọ ahwo-akpọ a re wo otoriẹ riẹ lọlọhọ oye Jihova o re ro lele ae ta ẹme. w15 12/15 1:​1, 2

Evaọ ekwotọ buobu, Ebaibol e rrọ ghaghae yọ a rẹ kake ruẹ e rai hi, fikiere nọ Ebaibol o te te ohwo obọ ọvọvẹ yọ oghale ulogbo. Iyẹrẹ jọ nọ i no obọ Rwanda ze i dhesẹ nọ: “Evaọ etoke lelehie, ahwo buobu nọ inievo na a je wuhrẹ Ebaibol kugbe a je wo ẹnyaharo ho fikinọ a wo Ebaibol obọrai hi. A jẹ sae ruẹ ugho dẹ Ebaibol nọ ahwo ichọche a fa ha. Yọ u wo eria ikere jọ nọ a jẹ sai wo otoriẹ rai hi, onana o jẹ whaha ae ẹnyaharo re.” Eware i nwene nọ a siobọno Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na evaọ ẹvẹrẹ rai. Ahwo uviuwou jọ nọ emọ ene e rrọ evaọ obọ Rwanda a ta nọ: “Ma yere Jihova gbe ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na gaga nọ a rọ kẹ omai Ebaibol. Ma yogbe gaga, ma wo ugho nọ ma sae rọ dẹ Ebaibol kẹ ohwo kpobi evaọ uviuwou na ha. Rekọ obọnana mai kpobi ma wo ọvuọ Ebaibol riẹ. Mai uviuwou na soso ma be hai se Ebaibol na kugbe kẹdẹ kẹdẹ ro dhesẹ edẹro mai kẹ Jihova.” w15 12/15 2:​15, 16

O sae jọnọ eme nana i kiekpahe okenọ Absalọm ọ jẹ gwọlọ rọ ogaga rehọ uvie na, nọ Devidi omariẹ ọ jẹ rọ mọ yọ ọ jẹ sai ru oware ovo ho. Dede nọ Ọghẹnẹ ọ rọ vrẹe no, uzi nọ Devidi ọ thọ kugbe Batshẹba gbe oware nọ u no rie ze o thọrọ Devidi ẹro ho. (2 Sam. 12:​7-14) Ghele na, u mu Devidi ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te rẹrote ei evaọ okenọ ọ jọ ẹyao na. Devidi ọ lẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ edhere igbunu siwi ọyomariẹ hẹ. Eme nọ e rrọ oria ikere yena i dhesẹ nọ oware nọ Devidi ọ lẹ nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ enọ i re rri iyogbere aro na, oye Devidi ọ gwọlọ nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ ọyomariẹ. Ojọ họ, re Ọghẹnẹ ọ rẹrote ei “okenọ o kiẹzẹ rọ ẹmọ.” (Ol. 41:3) Fikinọ Ọghẹnẹ ọ rehọ izieraha Devidi vrẹe no, u ru nọ ọ sae rọ yare inọ Ọghẹnẹ ọ kẹe omosasọ jẹ thae uke je ru re ẹgba nọ ugboma na o sai ro kpo kẹ omariẹ na u ru ẹyao riẹ kpo. (Ol. 103:3) Ma sai ru epọvo na re. w15 12/15 4:​8, 9

Ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ salọ nọ a ti kpobọ odhiwu, u du gwọlọ nọ omọfa ọ rẹ vuẹ ae taure u te mu ae ẹro ho. Jihova ọ rẹ kẹ ae imuẹro na. Jọn ukọ na ọ ta kẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo nọ: “Ọghẹnẹ ọrẹri na ọ rọ ẹzi wholo owhai, yọ whai kpobi wha riẹ uzẹme na.” Ọ ta re nọ: “Rọkẹ owhai, ẹzi nọ o ro wholo owhai ọ rrọ owhai oma, yọ wha du gwọlọ ohwo jọ nọ o re wuhrẹ owhai hi; ẹzi nọ o ro wholo owhai na o bi wuhrẹ owhai eware kpobi, uzẹme o rrọ o rẹ ta ọrue he. Fikiere wha jọ usu kugbei, wọhọ epanọ ọ rọ ẹzi na wuhrẹ owhai no na.” (1 Jọn 2:​20, 27) Epanọ o gwọlọ nọ Jihova o re wuhrẹ idibo riẹ kpobi na, ere ọvona o gwọlọ nọ o re wuhrẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na re. Rekọ u du gwọlọ nọ omọfa ọ vuẹ ae taure u te mu ai ẹro nọ a rọ ẹzi wholo ai no ho. Jihova ọ rọ ogaga ẹzi ọfuafo riẹ ru ei vevẹ kẹ ae inọ ae yọ ikpodhiwu. w16.01 3:​9, 10

Eva nọ ma fihọ Jihova u ti fiobọhọ nọ eware nọ ma wo e te rọ da omai ẹro. Ẹvẹ onana u ro wobọ kugbe uyoyou-inievo? Eware nọ ma wo e tẹ be hae da omai ẹro, ma te kareghẹhọ nọ ibe Ileleikristi mai a wuzou kẹ omai viọ igho hayo ekwakwa eyero akpọ. (1 Tim. 6:​6-8) U ti ru nọ ma ti gbe ro gu unoma kpahe inievo mai hayo uyero mai hi. Yọ ma te re amọfa ihri hayo wo uvuthei hi. Ukpoye, ma te hai ru ọghọ nọ ma te wo edẹro. (1 Tim. 6:​17-19) U te no ere no, eva nọ ma re fihọ Jihova u re fiobọhọ kẹ omai thihakọ edawọ nọ e make rrọ bẹbẹ avọ udu. (Hib. 13:6) Nọ ma te wo udu enẹ u re fiobọhọ kẹ omai wo emamọ eriwo. Yọ u ti je ru nọ ma te sae rọ tuduhọ ibe Ileleikristi mai awọ jẹ sasa ae oma. (1 Tẹs. 5:​14, 15) Makọ evaọ etoke uye ulogbo na, ma sai wo udu keme ma riẹ nọ esiwo mai ọ kẹle no.​—Luk 21:​25-28. w16.01 1:​16, 17

Evaọ ikpe jọ nọ i kpemu, unu ahwo nọ a jẹ re ebrẹdi jẹ da udi na u je kpotọ. Rekọ anwọ okejọ ze na, unu ahwo na o be hai bu kukpe kukpe. Kọ u du gwọlọ nọ ma ruawa kpahe onana? Ijo. Joma ruẹ oware nọ o soriẹ. Inievo nọ i bi kele ahwo nọ a rẹ re ebrẹdi jẹ da udi na evaọ Ekareghẹhọ na a riẹ enọ a ginẹ rọ ẹzi wholo ho, Jihova ọvo ọ riẹ. Fikiere, te ahwo nọ a roro nọ a rọ ẹzi wholo ai gbe enọ a ginẹ rehọ ẹzi wholo, eye inievo na a bi kele kugbe. Wọhọ oriruo, ahwo jọ nọ a jẹ hae re ebrẹdi jẹ da udi na a seba uwhremu na. Amọfa jọ a sae jẹ jariẹ nọ a wo ẹyao iroro hayo ọkora, a ve bi roro nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu. O rrọ vevẹ inọ ma riẹ unu ahwo nọ a rọ ẹzi wholo nọ i gbe kiọkọ otọakpọ nẹnẹ hẹ. Yọ Ebaibol na ọ vuẹ omai unu nọ i ti kiọkọ otọakpọ họ nọ uye ulogbo na u ti muhọ. w16.01 4:​12-14