Ọvo

Eva e were riẹe gaga inọ ọsẹ riẹ o kpohọ ẹmo-ofio je zihe te uwou oma kọkọ. Obokparọ nọ ọsẹ riẹ o wo u ru nọ ọ jẹ rọ suile je gbe avọ oghọghọ. Rekọ oware nọ ọsẹ riẹ o ru jẹ ta u gbe rie unu gaga. Ọsẹ riẹ ọ bẹre iwu riẹ je bo nọ: “O, ọmọtẹ mẹ! who ru omẹ kpotọ gaga.” Kẹsena ọ tẹ ta kẹ ọmọtẹ riẹ inọ ọ ya eyaa jọ kẹ Jihova nọ u ti nwene uzuazọ ọmọtẹ na bẹdẹ bẹdẹ. Eyaa na i dhesẹ nọ ọmọtẹ na ọ te gbẹ sai wo ọzae hayo yẹ emọ họ. Rekọ ọmọtẹ na ọ tẹ nwane ta kẹ ọsẹ riẹ nọ jọ o ru eyaa nọ ọ ya kẹ Jihova na gba. Uyo ọmọtẹ na u dhesẹ nọ o wo evaifihọ inọ oware kpobi nọ Jihova ọ ta kẹe nọ o ru o te jọ oware uwoma. (Ibr. 11:34-37) Eva e were ọsẹ na gaga nọ ruẹ epanọ ọmọtẹ riẹ o wo ẹrọwọ te keme ọ riẹ nọ owojẹ nana u ti ru eva were Jihova. Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ a fi eva rai kpobi họ Jihova gbe oghẹrẹ nọ o re ru eware. A kru ẹrọwọ rai, makọ evaọ okenọ o jọ bẹbẹ kẹ ae. A gwọlọ wo ọjẹrehọ Jihova, fikiere a daezọ oware ovuọvo nọ onana o te rehọ mi ai hi. w16.04 1:1, 2

Ẹsejọ o rẹ da owhẹ gaga nọ ogbẹnyusu hayo ohwo uviuwou ra ọ tẹ ta ẹme jọ nọ ọ kẹ owhẹ uye hayo lẹliẹ udu whrehe owhẹ. Hayo o sae jọnọ who wo okpẹyao hayo ohwo jọ o whu ku owhẹ. Ghelọ oware kpobi nọ o via kẹhẹ, oriruo Job o sae kẹ owhẹ omosasọ. (Job 1:18, 19; 2:7, 9; 19:1-3) Job ọ riẹ oware nọ ebẹbẹ ilogbo nọ ọ rẹriẹ ovao dhe na i ro bru ei ze idudhe he, rekọ o kru ẹrọwọ riẹ te urere. Eme o fiobọhọ kẹe thihakọ? Orọ ọsosuọ, o you Jihova yọ ọ gwọlọ ru oware ovo nọ u re ru eva dhae he. (Job 1:1) Job ọ gwọlọ nọ o re ru eva were Jihova ẹsikpobi, te okenọ eware i woma gbe oke ebẹbẹ. Ofariẹ, Jihova o ru Job muẹrohọ ogaga Riẹ, ọ vuẹ Job kpahe eware igbunu jọ nọ ọyomariẹ ọ ma. Onana o kẹ Job imuẹro nọ Jihova o ti ku ebẹbẹ riẹ họ evaọ ẹruoke. (Job 42:1, 2) Yọ ere o ginẹ via. “ỌNOWO na o zihe ekuakua Job rọ kẹe akuava.” Uwhremu na, Job o yeri obọdẹ uzuazọ, ọ tẹ jẹ ‘kpako’ ziezi taure o te ti whu.​—Job 42:10, 17. w16.04 2:11, 13

U re dhesẹ nọ ma wo “areghẹ” nọ ma te bi roro kpahe ebẹbẹ nọ e rẹ sai te omai evaọ obaro. Yọ u re dhesẹ nọ ma rọ “wowolẹ” nọ ma gbe dhomahọ abọ ọvo ho evaọ otọ ebẹbẹ itieye na. O gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga nọ ahwo a tẹ be ta ẹme kpahe esuo-ohrowo. Wọhọ oriruo, ma tẹ be vuẹ ohwo jọ kpahe Uvie Ọghẹnẹ, ma re du ta ha inọ osu hayo utu esuo-ohrowo jọ o be riẹ ru hayo o be riẹ ru hu. Ukpenọ ma rẹ ta kpahe oware nọ ahwo-akpọ a gwọlọ ru ro ku ebẹbẹ jọ họ, ma re dhesẹ kẹe no Ebaibol ze epanọ Uvie Ọghẹnẹ u ti ro ku ebẹbẹ kpobi họ. Ahwo a tẹ be vravro kpahe uzoẹme jọ, wọhọ uruemu ezae hayo eyae nọ e rẹ rehọ omoma rai, hayo eva-ekparọ, vuẹ ae oware nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta gbe epanọ whọ be rọ daoma fi ei họ iruo evaọ uzuazọ ra. Nọ ohwo jọ ọ tẹ ta nọ u fo re a si uzi egọmeti jọ no hayo nwene iei, ma rẹ kpahe fihọ iẹe he, yọ ma rẹ gba ohwo na họ nwene iroro gbe he. w16.04 4:8, 9

O gwọlọ nọ ma re fiobọhọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele, họ ae ame, je wuhrẹ ai, rekọ eme họ oware ọsosuọ nọ o gwọlọ nọ ma re ru? Jesu ọ ta nọ: ‘Wha nya’! Ọgba-uwuhrẹ Ebaibol jọ ọ ta kpahe ujaje nana nọ: “Re a ‘nya’ yọ owha-iruo Oleleikristi kpobi, o tẹ make rọnọ ọ te fa edhere hayo abade vrẹ.” (Mat. 10:7; Luk 10:3) Kọ omodawọ ilele riẹ omomọvo, Jesu ọ jẹ ta kpahe manikọ orọ utu ahwo nọ a kokohọ ziezi kẹ usiuwoma ota? Nọ orọnọ omọvo jọ ọvo ọ sae nya te “erẹwho kpobi” hi na, u dhesẹ nọ iruo nana e te gwọlọ omodawọ utu ahwo. Jesu o zizie ilele riẹ re a jọ “ikuori ahwo,” onana u dhesẹ nọ ahwo na a te ginẹ jọ buobu. (Mat. 4:18-22) Orọnikọ Jesu ọ be ta kpahe oghẹrẹ iyei-ikpe nọ okuori ọvo ọ rẹ rọ keria oria ovo be rọ oghọlọ gbe adha kpe iyei hi, nọ ọ rẹ hẹrẹ bẹsenọ eri ọ rẹ nyaze te re oghọlọ riẹ. Ukpoye, onana yọ oghẹrẹ iyei-ikpe ẹriri, onọ o gwọlọ omodawọ gaga nọ ikuori buobu a rẹ jọ kuobọgbe ẹsejọ.​—Luk 5:1-11. w16.05 2:3, 4

Re ma sae riẹ kpahe iroro Jihova ziezi, o gwọlọ nọ ma re se ewuhrẹ omobọ mai gboja. Ma te bi se hayo wuhrẹ Ebaibol na, ma sae nọ omamai nọ, ‘Eme oria nana u dhesẹvia kpahe Jihova, idhere ikiẹrẹe riẹ, gbe iroro riẹ?’ O gwọlọ nọ ma re wo ọkpọ uruemu Devidi ọso-ilezi na, nọ ọ so nọ: “Dhesẹ idhere ra kẹ omẹ, O ỌNOWO; re who wuhrẹ omẹ obọ eda idhere ra. Jọ uzẹme ra su omẹ, re who wuhrẹ omẹ, keme whẹ họ Ọghẹnẹ usiwo mẹ; whẹ họ ẹruore mẹ bẹsenọ oke u ro kpo.” (Ol. 25:4, 5) Nọ who bi roro kpahe oria Ebaibol nọ who se na, whọ sae nọ omara enọ nana: ‘Ẹvẹ mẹ sai ro fi uthubro nana hiruo evaọ uviuwou mẹ? Bovẹ mẹ sai jo fi ei hiruo? Evaọ obọ uwou? Obọ iruo? Obọ isukulu? Evaọ usiuwoma ota?’ Ma tẹ riẹ oria nọ ma sae jọ fi uthubro na hiruo no, o te mae lọhọ kẹ omai re ma wo otoriẹ epanọ ma sai ro fi ei hiruo. w16.05 3:9, 11

Eware sa-sa nọ a jọ oria ikere yena kele na, u dhesẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a te ziezi a rẹ kẹ owha-iruo evaọ ukoko na. (1 Tim. 3:2-7) O rẹro nọ a re fi emamọ oriruo hotọ, yọ ọ te nekpẹ mi ae kpahe oghẹrẹ nọ a rẹrote ukoko na, “onọ ọ rehọ azẹ Ọmọ obọriẹ dẹ.” (Iruẹru 20:28) Jihova ọ gwọlọ nọ ma wo omofọwẹ evaọ otọ ẹruọsa ekpako ukoko. (Aiz. 32:1, 2) Ma tẹ rọ oghẹrẹ utiona rri oria ikere yena, o rẹ kareghẹhọ omai nọ Jihova ọ be daezọ mai gaga, oye u ru nọ o ro fi itee yena họ Ikereakere na. Uzẹme riẹ họ, Oleleikristi kpobi ọ sai wuhrẹ oware jọ no itee nọ e rrọ oria ikere na ze, keme ibuobu rai yọ eware nọ Jihova ọ gwọlọ mi Oleleikristi kpobi. Wọhọ oriruo, u fo nọ mai kpobi ma re wo iroro hayo ru eware avọ iroro egbagba. (Fil. 4:5; 1 Pita 4:7) Nọ ekpako ukoko a be daoma jọ “oriruo kẹ uthuru na,” ma sai wuhrẹ mi ai jẹ “rọ aro kele ẹrọwọ rai.”​—1 Pita 5:3; Hib. 13:7. w16.05 5:8-10

Ekpehre iruemu vẹ o gba omai họ nọ ma re fiẹrohotọ kẹ hayo yọroma kẹ? Iruemu nana i kugbe omorro, uzioraha, gbe ababọ ẹrọwọ. Iruemu itienana e rẹ sai su kpohọ aghẹmeeyo gbe ọwọsuọ. (Dan. 5:1, 20; Hib. 3:13, 18, 19) Uzaya ovie Juda o dhesẹ omorro. (2 Irv. 26:3-5, 16-21) Evaọ oke ọsosuọ, Uzaya o je ru oware nọ “ukiete evaọ aro ỌNOWO na,” ọ tẹ jẹ ruabọhọ “jẹ gwọlọ Ọghẹnẹ.” Rekọ “okenọ o ti wo ogaga no, o te mu oma họ ẹvia,” dede nọ Ọghẹnẹ ọye ọ kẹ riẹ ogaga na. Ọ jẹ tubẹ gwọlọ mahe insẹnse evaọ etẹmpol na, oware nọ u fo nọ izerẹ orua Erọn ọvo a re ru. Yọ okenọ izerẹ na a jẹ gwọlọ whaha Uzaya, eva e tẹ dhae fikinọ o wo omorro. Kọ eme u no onana ze? “Ọraha” o no obọ Ọghẹnẹ ze tei, ọ jọ ọmoti bọo ẹdẹ uwhu riẹ. (Itẹ 16:18) Ma gbẹ whaha omorro ho, o rẹ jẹ sai ru omai “roro [omamai] kpehru vi epanọ u fo,” tubẹ ga te epanọ ma rẹ rọ siọ uthubro nọ a kẹ omai no Ebaibol ze.​—Rom 12:3; Itẹ 29:1. w16.06 2:3, 4

Ẹvẹ who bi rri ibe Ileleikristi ra nọ e rrọ ahwo ewho efa? Ẹvẹrẹ, osẹ, uruemu, gbe oghẹrẹ emu rai e sai wo ohẹriẹ no enọ whọ riẹ. Kọ whọ be hai siomano ai je kuomagbe ahwo nọ wha gbe no ẹwho ọvona ze ọvo? Kọ ẹvẹ otẹrọnọ ahwo nọ a ro mu esẹro evaọ ukoko ra, okogho ra, hayo uwou ogha ẹkwotọ ra a maha vi owhẹ hayo a no uyẹ hayo oria ofa ze? Kọ whọ be kuvẹ re eware nana e raha okugbe gbe ẹjiroro ọvo nọ u fo nọ idibo Jihova a re wo? Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe ro kie ruọ ẹta otiọye he? Ẹfisọs yọ okpẹwho nọ ugho o jọ ziezi nọ ahwo erẹwho sa-sa a jọ, fikiere Pọl ọ kẹ Ileleikristi nọ e jọ obei ohrẹ jọ nọ u wuzou gaga. (Ẹf. 4:1-3) Pọl ọ kake fodẹ iruemu wọhọ omaurokpotọ, ẹwolẹ, odiri, gbe uyoyou. A rẹ sae rehọ iruemu nana dhesẹ edẹẹ nọ i kru uwou dikihẹ. w16.06 3:17, 18

Setan ọ gwọlọ nọ ma gbodibo kẹ Efe viukpọ Jihova. (Mat. 6:24) Ma tẹ be hae rọ oke gbe ẹgba mai kpobi koko ekwakwa efe họ kẹ omamai, ma rẹ sai wo uvi ẹjiroro evaọ uzuazọ họ. Onana o rrọ ere keme epanọ ma re ro ru omamai eva were ọvo ma te hai roro kpahe, mai yoma na, ma te gbẹ sai kruga evaọ egagọ Jihova ha, yọ onana o rẹ wha uweri gbe idhọvẹ ze. (1 Tim. 6:9, 10; Evia. 3:17) O nwane wọhọ epanọ Jesu o dhesẹ i rie evaọ ọtadhesẹ ọkibi na. Okenọ ovuẹ Uvie na u kie fihọ “udevie idhigbo . . . , isiuru kẹ eware efa kpobi e tẹ ruọ ae oma e tẹ lẹliẹ ẹme na ko no, o gbẹ mọ ibi hi.” (Mak 4:14, 18, 19) Nọ ma be kẹle ekuhọ akpọ nana no na, onana yọ oke nọ ma re ro koko ekwakwa efe buobu họ kẹ omamai hi. Ajọ ma du rẹro ho inọ ekwakwa mai jọ e te gbẹ jariẹ nọ uye ulogbo na o tẹ vrẹ no, ghelọ epanọ e ghare kẹ omai te kẹhẹ.​—Itẹ 11:4; Mat. 24:21, 22. w16.07 1:5, 6

Ohwo jọ nọ o wo udhu o kpobọ eki evaọ irioke ẹdẹjọ nyae gwọlọ ahwo nọ o ti ro ru iruo evaọ udhu riẹ. Ezae nọ ọ rehọ a rọwo fihọ unuigho nọ ọ ta nọ ọ te hwa kẹ ae. Rekọ ohwo na ọ gbẹ gwọlọ iruiruo efa, fikiere o te je zihe kpobọ eki na etoke sa-sa evaọ ẹdọvo na nyae rehọ amọfa iruo. Yọ ọ ta kẹ ae kpobi nọ ọ te hwa ae emamọ ugho, makọ enọ ọ rehọ iruo kẹle abọ owọwọ. Nọ owọwọ u te, o te koko iruiruo riẹ kpobi họ re ọ hwosa kẹ ae. Ọ hwa unuigho ovona kẹ ae, te enọ i ru iruo euwa buobu gbe enọ i ru auwa ọvo. Nọ ahwo nọ ọ kake rehọ iruo na a ruẹ onana, a te muhọ ẹgo. Ọzae nọ ọ rehọ e rai iruo na ọ tẹ ta nọ: ‘Kọ whọ rọwo fihọ unuigho nọ mẹ ta nọ mẹ te hwa owhẹ? Kọ me gbe wo udu nọ mẹ rẹ rọ kẹ iruiruo mẹ kpobi oware nọ u je omẹ? Manikọ whọ be re ihri fiki ọghọruo mẹ?’ (Mat. 20:1-15, oruvẹ.) Ọtadhesẹ Jesu nana o kareghẹhọ omai uruemu-aghae Jihova jọ nọ a fodẹ unuẹse buobu evaọ Ebaibol na, oyehọ “uwowou ulogbo” riẹ.​—2 Kọr. 6:1. w16.07 3:1, 2

Nọ ekuhọ akpọ nana ọ be kẹle na, enẹna o mae rọ gwọlọ nọ ma ta usi uwoma Uvie na. (Mak 13:10) O rrọ vevẹ, usi uwoma nọ ma be ta na u bi dhesẹ uwowou ulogbo Jihova via. O gwọlọ nọ ma rẹ hae kareghẹhọ onana nọ ma be ta usi uwoma na. Ẹjiroro nọ ma be rọ ta usi uwoma na họ re ma rọ orro kẹ Jihova. Ma rẹ sai ru onana nọ ma te bi ru ahwo riẹ inọ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kpahe akpọ ọkpokpọ na kpobi yọ odhesẹvia uwowou ulogbo riẹ. Nọ ma be ta usi uwoma kẹ amọfa na, ma rẹ sae vuẹ ae nọ evaọ otọ esuo Kristi, ahwo-akpọ a ti wo erere ziezi no idhe ẹtanigbo na ze. A vẹ te rọ ẹmẹrera te ẹgbagba. Ebaibol na ọ ta nọ: “Emama na omarai re a ti no igbo egbogbo je wo ufuoma oruaro ọrọ emọ Ọghẹnẹ.” (Rom 8:21) Uwowou ulogbo nọ u no obọ Jihova ze ọvo o rẹ sai ru onana lọhọ. w16.07 4:17-19

Dede nọ Ebaibol na ọ kẹ uvumọ uzi kpahe oghẹrẹ obẹlẹ ọzae-avọ-aye gbe epanọ u re kri te taure a tẹ te wezẹ kugbe he, o fodẹ uyoyou obẹlẹ nọ a re dhesẹ. (Ole 1:2; 2:6) U fo nọ ezae-avọ-eyae Ileleikristi a rẹ rọ ọdawẹ lele ohwohwo yeri. Nọ ohwo o te wo uyoyou ogaga kẹ Ọghẹnẹ gbe ọrivẹ riẹ, ọ te kuvẹ vievie he re ohwo jọ hayo oware ofa jọ o wha ẹbẹbẹ fihọ orọo riẹ. Ifoto-ẹbẹba iriwo nọ ọrivẹ-orọo ọ roma kẹ o raha erọo jọ buobu no. U fo nọ ohwo ọ rẹ whaha isiuru kẹ ifoto-ẹbẹba iriwo gbe oghẹrẹ isiuru ọfariẹ-ogbe kpobi rọkẹ ohwo nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ. Isiuru obẹlẹ nọ ohwo o re dhesẹ kẹ omọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ yọ uruemu nọ u dhesẹ uyoyou vievie he, u fo nọ ma rẹ whaha onana. Ma tẹ kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ ọ riẹ iroro gbe owojẹ mai kpobi, u ti fiobọhọ nọ isiuru nọ ma gwọlọ ro ru ei eva were jẹ jọ fuafo e te rọ jọ gaga.​—Mat. 5:27, 28; Hib. 4:13. w16.08 2:7-9

Eriariẹ egbagba itieye na i ti fiobọhọ kẹ Ileleikristi obọ Kọlọsi na “yeri uzuazọ nọ u fo evaọ aro Jihova [je] ru ei eva were ziezi.” Onana u ve ti ru nọ a te rọ ruabọhọ “ru iruo iwoma kpobi,” maero kọ evaọ usiuwoma ota na. (Kọl. 1:10) Re Oleleikristi ọ sae gọ Ọghẹnẹ ziezi, o gwọlọ nọ o re wuhrẹ Ebaibol na ẹsikpobi. U fo nọ ma daoma fiobọhọ kẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol mai riẹ onana. Ofariẹ, o gwọlọ nọ mai omamai ma rẹ riẹ epanọ u wuzou te. O gba omai họ nọ ma rẹ hai wuhrẹ Ebaibol na kẹse kẹse. Fikiere whọ sae nọ omara nọ: ‘Nọ ohwo nọ mẹ be ta usiuwoma kẹ ọ tẹ ta ẹme jọ nọ ọ rọwokugbe uwuhrẹ Ebaibol ho, hayo nọ omẹ enọ egaga jọ, kọ mẹ rẹ sae kẹe iyo no Ebaibol na ze?’ Ma tẹ be hae vuẹ amọfa kpahe erere nọ ma bi wo no uwuhrẹ omobọ mai ze, o rẹ sae tuduhọ ae awọ wuhrẹ Ebaibol na ziezi re ae omarai a wo erere re. w16.08 4:3, 4

U wuzou gaga re ma whaha eware akpọ na nọ e “dowọ mu otọ gaga,” re e siọ omai ba ẹraha. Eware wọhọ iwuhrẹ erue, eriariẹ-ikpehru, gbe ekpehre iruemu wọhọ ọfariẹ-ogbe, ivovavovo, imu egaga erehọ, gbe idi-eda thomawa. Yọ o gwọlọ nọ ẹsikpobi ma rẹ whaha isiuru obọmai gbe udu nọ u re whrehe omai. (2 Kọr. 10:3-6; Kọl. 3:5-9) Kọ o ginẹ lọhọ re ma fi ebẹbẹ ilogbo itieye na kparobọ? Ee, rekọ o gwọlọ ohọre ogaga mi omai. Pọl ọ rọ omariẹ dhesẹ ahwo oke anwae nọ a rẹ bọwo ego nọ ọ ta nọ: “Oghẹrẹ nọ mẹ be bọwo ego mẹ o rrọ oghẹrẹ nọ mẹ gbẹ rọ bọwo ofou hu.” (1 Kọr. 9:26) Wọhọ epanọ ohwo nọ ọ rẹ bọwo ego ọ rẹ họre ọwegrẹ riẹ no oma na, ere o gwọlọ nọ ma rẹ daoma họre ewegrẹ mai no oma. Jihova o bi wuhrẹ omai je fiobọhọ kẹ omai evaọ ohọre nana. Ọ be rọ Ebaibol na kẹ omai ithubro nọ i re siwi uzuazọ mai. Ọ be jẹ rọ ebe ukoko na, iwuhrẹ mai, gbe ikokohọ esese gbe ilogbo fiobọhọ kẹ omai re. Kọ who bi fi eware nọ who bi wuhrẹ họ iruo? w16.09 2:2, 3

Ẹhẹ, oreva Ọghẹnẹ uruo gbe obufihọ rọkẹ amọfa oye Jesu ọ rọ karo orọnikọ ẹgwọlọ obọriẹ hẹ. Fikiere, ma rẹ whaha eware hayo oghẹrẹ iwu nọ e rẹ sai ru nọ ahwo nọ ma gwọlọ ta usiuwoma kẹ a gbẹ rọ rọwo gaviezọ kẹ omai hi, o tẹ make rọnọ iwu na e were omai dede. (Rom 15:2) Esẹgbini Ileleikristi a wo owha-iruo nọ a re ro wuhrẹ emọ rai re a fi ehri-izi Ebaibol họ iruo. Onana u dhesẹ nọ a rẹ ruẹ nọ emọ rai a sẹ osẹ nọ o rrọ kpatiẹ, onọ u re ru eva were Jihova. (Itẹ 22:6; 27:11) Esẹgbini a rẹ sae rọ emamọ oriruo rai gbe ohrẹ nọ a rẹ rọ edhere oyoyou kẹ wuhrẹ emọ rai re a hae rọ ọghọ kẹ Ọghẹnẹ ọrẹri mai nọ a be gọ na. U re woma gaga nọ esẹgbini a te dhesẹ oria nọ a rẹ jọ ruẹ iwu nọ e rrọ kpatiẹ dẹ rọkẹ emọ rai, gbe oghẹrẹ nọ emọ na a sai ro ru onana. Onana u dhesẹ nọ orọnikọ iwu nọ e were rai ọvo a rẹ wha ha rekọ enọ i re fiobọhọ kẹ ae ru owha-iruo rai gba, nọ a rrọ egbodibo kẹ Jihova na. w16.09 3:13, 14

Okenọ Jesu o je wuhrẹ ahwo, ọ sai duobọte ai udu fikinọ o you Jihova, te Ẹme Ọghẹnẹ, gbe ahwo nọ o je wuhrẹ na. (Luk 24:32; Jọn 7:46) Esẹgbini a te wo uyoyou utiona, a te sai wuhrẹ evaọ edhere nọ u re duobọte emọ rai udu. (Izie. 6:5-8; Luk 6:45) Fikiere whai esẹgbini, wha hai wuhrẹ Ebaibol na gbe ebe ukoko na efa kẹ omarai ẹsikpobi. Wo isiuru kpahe emama gbe izoẹme sa-sa nọ e ta kpahe emama evaọ ebe ukoko na. (Mat. 6:26, 28) Who te bi ru ere, who ti wo eriariẹ buobu, wo edẹro kẹ Jihova vi epaọ anwẹdẹ, je ru nọ whọ te sai ro wuhrẹ emọ ra ziezi. Nọ udu ra o tẹ vọ avọ uzẹme Ebaibol na, oma o te wọ owhẹ gwọlọ ta kẹ ahwo uviuwou ra. Orọnikọ okenọ wha be ruẹrẹ oma kpahe kẹ uwuhrẹ ukoko hayo etoke egagọ uviuwou ọvo whọ rẹ rọ ta ẹme kẹ ahwo uviuwou ra kpahe Ebaibol na ha, ukpoye hai ru onana ẹsikpobi. Ofariẹ, u fo nọ ẹmeọta kugbe otiọna u re no ae eva ze, wọhọ epaọ ẹmeọta kugbe ikẹdẹ kẹdẹ rai, orọnikọ ọgbahọ họ. w16.09 5:6, 7

Nọ ohwo ọ gbẹ be sai wo otoriẹ iwuhrẹ Ọghẹnẹ evaọ ẹvẹrẹ ọfa ha, o rẹ sai kpomahọ usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ yoyoma. Evaọ etoke ikpe 500 taure oke Jesu u te ti te, o kẹ Nehemaya uye gaga nọ ọ ruẹ nọ emọ ahwo Ju jọ nọ i zihe no igbo Babilọn ze a be sae jẹ ẹvẹrẹ Hibru hu. Emọ nana a je ku oware nọ a re ro vuhu ai wọhọ idibo Ọghẹnẹ fiẹ, keme a jẹ sai wo otoriẹ ẹme Ọghẹnẹ totọ họ. (Neh. 8:2, 8) Esẹgbini jọ nọ e rrọ orẹwho ofa ru iruo Uvie na a vuhumu uwhremu na inọ emọ rai a gbe bi wo isiuru kẹ uzẹme na ha. Fikieme? Ma tẹ rọ ẹvẹrẹ ọfa se oware, udu mai o rẹ nwane jariẹ tere he wọhọ epanọ o rẹ jọ nọ ma tẹ rọ ẹvẹrẹ obọmai sei. Ofariẹ, nọ ohwo ọ gbẹ be sae rọ ẹvẹrẹ ọfa ta ẹme ziezi hi, o rẹ sae kẹ uye je ru nọ ohwo ọ gbẹ rọ nwani wo isiuru kẹ iwuhrẹ Ọghẹnẹ tere he. Fikiere nọ ma be daoma gbe wo isiuru kẹ egagọ Jihova evaọ ẹkwotọ ẹvẹrẹ ọfa na, ma rẹ daoma kpobi re ma ruẹ nọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ o rrọ gaga.​—Mat. 4:4. w16.10 2:4-6

Ẹrọwọ Oleleikristi yọ okwakwa oghaghae gaga. Orọnikọ ahwo kpobi a wo rie he. (2 Tẹs. 3:2) Dede na, Jihova ọ kẹ omai omomọvo idibo riẹ “utho ẹrọwọ” jọ. (Rom 12:3; Gal. 5:22) U fo nọ ohwo nọ o wo rie kpobi o re yere Ọghẹnẹ rọkẹ obọdẹ okwakwa nana. Jesu Kristi ọ ta nọ Jihova họ ọnọ o re si ahwo bru ọyomariẹ. (Jọn 6:44, 65) Ẹrọwọ nọ ohwo o re fihọ Jesu u re ru nọ o re ro wo erọvrẹ izieraha. Oyena u ve rovie uvẹ fihọ nọ ohwo na ọ sae rọ jọ ogbẹnyusu Jihova bẹdẹ bẹdẹ. (Rom 6:23) Eme ma ru nọ ma sai ro wo uvẹ-ọghọ utiona? Fikinọ mai yọ ahwo-akpọ nọ a reuku uzioraha, oware nọ u fo omai kpobi họ, uwhu. (Ol. 103:10) Rekọ Jihova ọ tẹ ruẹ nọ ewoma jọ ọ rẹ sai no omamai ze. Onana u ru nọ ọ rọ rehọ fiki uwowou ulogbo riẹ rovie udu mai re ma sae jẹ emamọ usi na rehọ. Ma te mu ẹrọwọ họ efihọ Jesu, je ru nọ ma sai ro wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.​—1 Jọn 4:9, 10. w16.10 4:1, 2

Pọl ọ jọ ileta riẹ ta emamọ eme kpahe ibe Ileleikristi riẹ gaga. Ababọ avro ọ riẹ ethobọ inievo nana keme o lele ejọ rai kpohọ erẹ no ikpe buobu, ghele na, ọ ta emamọ ẹme kpahe ae. Wọhọ oriruo, Pọl o se Timoti “ọmọ oyoyou mẹ nọ ọ talamu omẹ evaọ iruo Olori na,” jẹ ta nọ Timoti ọ te rọ eva riẹ kpobi rẹrote eware nọ e rrọ ọdawẹ kẹ ibe Ileleikristi riẹ. (1 Kọr. 4:17; Fil. 2:19, 20) Pọl o jiri Taitọs kẹ inievo ukoko obọ Kọrint, ọ ta kpahe iẹe nọ “ibe oruiruo mẹ ọ rrọ, o bi ru iruo fiki ewoma rai.” (2 Kọr. 8:23) O rrọ vevẹ inọ o kẹ Timoti avọ Taitọs uduotahawọ nọ a riẹ oghẹrẹ nọ Pọl o rri rai! Pọl avọ Banabas a fi uzuazọ rai họ ọza okenọ a zihe kpohọ ewho nọ a jọ wọsuọ ae no vẹre. Wọhọ oriruo, dede nọ a rẹriẹ ovao dhe ọwọsuọ evaọ obọ Listra, a zihe nyae tuduhọ ilele ekpokpọ nọ e jọ obei awọ re a sai kru ẹrọwọ rai. (Iruẹru 14:19-22) Nọ Pọl ọ rẹriẹ ovao dhe ogbotu jọ nọ ofu o je mu evaọ Ẹfẹsọs no, ọ tẹ tuduhọ inievo nọ e jọ obei awọ.​—Iruẹru 20:1. w16.11 1:10, 11

Jihova ọ be rọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” su jẹ ko abọ ukoko riẹ nọ o rrọ otọakpọ, evaọ otọ ekpakpọ Kristi nọ “o wuzou ukoko na.” (Mat. 24:45-47; Ẹf. 5:23) Wọhọ utu ẹruorote ikpe-udhusoi ọsosuọ, ọrigbo nana ọ jẹ Ebaibol nọ a rọ ẹzi Ọghẹnẹ kere na rehọ, je rri rie ghaghae. (1 Tẹs. 2:13) Ebaibol na ọ ta nọ ma hai kpohọ iwuhrẹ ẹsikpobi. (Hib. 10:24, 25) Ọ tuduhọ omai awọ nọ ma hai wo iroro evo evaọ eware nọ ma bi wuhrẹ. Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ ma rọ Uvie Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ. (Mat. 6:33) O tẹ jẹ ta kpahe owha-iruo gbe uvẹ-ọghọ nọ ma rẹ rọ ta usiuwoma no uwou ruọ uwou, evaọ eria nọ i re zurie, gbe evaọ oke gheghe. (Mat. 28:​19, 20; Iruẹru 5:42; 17:17; 20:20) Ọghẹnẹ ọ jọ Ebaibol na hrẹ ekpako ukoko inọ jọ a daoma ru ukoko riẹ fo. (1 Kọr. 5:1-5, 13; 1 Tim. 5:19-21) Jihova o te je juzi inọ ahwo nọ a rrọ ukoko riẹ kpobi a rẹ jọ fuafo evaọ abọ ugboma gbe egagọ.​—2 Kọr. 7:1. w16.11 3:7, 8

Ikpe jọ taure Ẹmo Akpọ Ọsosuọ ọ tẹ te romavia, Charles Taze Russell avọ egbẹnya riẹ a ruẹ vuhumu inọ egagọ Kristẹndọm a bi wuhrẹ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na ha. Fikiere, a tẹ gbaemu nọ a re wobọ ọvo kugbe egagọ erue he. Anwọ ukpe 1879, emagazini Zion’s Watch Tower na o ta edikihẹ rai gbiae fiki otoriẹ nọ a wo no Ikereakere na ze inọ: “Ichọche kpobi nọ o bi se omariẹ ọmọtẹ ọkọkọ nọ o dede Kristi rehọ, rekinọ o kuomagbe je bi wo uketha akpọ (arao) na, ma rẹ rehọ iẹe wọhọ epanọ Ebaibol o se rie, ichọche ogberẹ,” onọ u dhesẹ nọ ọ rrọ abọjọ Babilọn Ologbo na. (Evia. 17:1, 2) Ezae gbe eyae nọ i wo ozodhẹ Ọghẹnẹ a riẹ oware nọ o gwọlọ nọ a re ru. A rẹ sai rẹro eghale Ọghẹnẹ hẹ nọ a tẹ ruabọhọ be rọ uketha kẹ ikoko egagọ erue. Onana u ru nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na buobu a ro kere ileta nọ a rẹ rọ jọ ichọche rai riẹ inọ a gbẹ rrọ họ. w16.11 5:2, 3

Kọ who se obe Ahwo Rom 8:15-17 evaọ etoke ekareghẹhọ uwhu Jesu no ẹdẹjọ? Ẹsejọhọ who ru ere no. Oria ikere yena u dhesẹ epanọ Ileleikristi a rẹ rọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ wholo ai no, inọ ẹzi ọfuafo na o re se isẹri kugbe ẹzi rai. Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo uzou Ebaibol yena o mai kiekpahe. Ae Ọghẹnẹ ọ rọ “ẹzi na” wholo, yọ a be ‘hẹrẹ okenọ a ti ru ae họ emọ, okenọ a ti ro si ai no ugboma iwo rai.’ (Rom 8:23) O rrọ vevẹ, ẹruore rai họ re a jọ emọ Ọghẹnẹ evaọ obọ odhiwu. Ẹruore rai nana ọ te lọhọ keme a zihe ruọ Ileleikristi nọ e họ-ame no, yọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma ẹtanigbo na rehọ izieraha rai rọvrẹ rai, je kuenu kẹ ai nọ a kiẹrẹe, kẹsena o te se ae emọ riẹ. (Rom 3:23-26; 4:25; 8:30) Dede na, Ahwo Rom uzou avọ 8 u wuzou re rọkẹ Ileleikristi nọ i wo ẹruore otọakpọ, keme Ọghẹnẹ o rri rai nọ a kiẹrẹe evaọ edhere jọ. Ae omarai a rẹ sai wo erere no ohrẹ nọ o rrọ Ahwo Rom uzou avọ 8 na ze, onọ Pọl ọ kẹ enọ i kiẹrẹe. w16.12 2:1-3

Eme Jesu o wo họ iroro nọ ọ ta nọ: “Wha ruawa . . . vievie he”? O rrọ vevẹ, orọnikọ ọ jẹ ta ha inọ u re wo oke ovuovo nọ odibo Ọghẹnẹ ọ rẹ ruawa ha. Ukpoye, Jesu o je fiobọhọ kẹ ilele riẹ ruẹ nọ awaọruọ nọ o fo ho hayo nọ ọ vrẹta o re ku ebẹbẹ họ họ. Kẹdẹ kẹdẹ evaọ akpọ nana u wo ẹkẹ ebẹbẹ riẹ, fikiere u du gwọlọ nọ Ileleikristi a ruawa kpahe ebẹbẹ nọ e vrẹ no hayo enọ e rrọ obaro tha ha. Onana u re fiba ebẹbẹ okpẹdoke na. Oleleikristi ọ tẹ be hai roro kpahe ebẹbẹ nọ e rẹ sae romavia evaọ obaro, o rẹ lẹliẹe ruawa nọ o fo ho. Rekọ u du gwọlọ nọ whọ kuvẹ hẹ re awaọruọ kpahe eware nọ e re te via ha o kpe owhẹ no. Fikieme? Keme ẹsibuobu eware i re yoma te epanọ ma roro nọ e te jọ họ. U te no ere no, oware ovo o riẹ nọ o rẹ bẹ Ọghẹnẹ eruo ho, Ọnọ whọ rẹ sai gbolo awaọruọ ra kpobi kẹ na. Ajọ u mu owhẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale idibo riẹ je fiobọhọ kẹ ai ru awaọruọ rai kpotọ, kpahe eware nọ e vrẹ no, enọ e be via enẹna, gbe enọ e rẹ sae via evaọ obaro. w16.12 3:13, 16

Okenọ Sọl ovie na o mu orẹwho Izrẹl họ esuo, ọ jọ ohwo omaurokpotọ nọ a jẹ kẹ adhẹẹ. (1 Sam. 9:1, 2, 21; 10:20-24) Rekọ nọ omoke jọ o vrẹ no, o te je ru eware nọ i dhesẹ omorro. Evaọ Gilgal, u wo okejọ nọ Sọl ọ sai thihakọ hẹrẹ Samuẹle ọruẹaro na ha, keme Samuẹle ọ nyabru ei evaọ ẹruoke nọ a fihọ họ. Ahwo Filistia a ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹmo-ofio no, yọ ahwo Izrẹl a be vahabọ siọ Sọl ba. O sae jọnọ Sọl o roro nọ, ‘O gwọlọ nọ me re ru oware jọ obọnana.’ Fikiere, ọ tẹ mahe idhe kẹ Ọghẹnẹ, idhe nọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ mahe he. Oware nọ Sọl o ru na o were Jihova ha. (1 Sam. 13:5-9) Nọ Samuẹle o te Gilgal, ọ tẹ whọku Sọl. Ukpenọ Sọl ọ jẹ ọwhọkuo na rehọ, o te je gu inoma, gu ẹme na fihọ amọfa uzou, jẹ ta eme nọ i dhesẹ nọ o se oware nọ o ru thọ na gbe oware ovo ho. (1 Sam. 13:10-14) Enẹ Sọl o ro mu eware iyoma họ eru, onọ u ru nọ Jihova o ro si ei no ovie, je kiuke ku ei. (1 Sam. 15:22, 23) Dedenọ Sọl ọ riẹ muhọ, uzuazọ riẹ o riẹ kuhọ vievie he.​—1 Sam. 31:1-6. w17.01 3:1, 2

Uzuazọ nọ Devidi o yeri o jọ orọ ẹgbakiete. O make jọ ere na, u wo okejọ nọ ọ thuzi ulogbo. O bruẹnwae kugbe Batshẹba. (2 Sam. 11:1-21) Devidi ọ rẹ sai zihe oware nọ o ru na ha. Yọ ọ rẹ sae vabọ no ebẹbẹ nọ i ti no uzioraha na ze he. Avro ọ riẹ hẹ, ebẹbẹ nana jọ e te gbẹ jotọ kẹ Devidi evaọ edẹ uzuazọ riẹ nọ i kiọkọ kpobi. (2 Sam. 12:10-12, 14) Fikiere, o gwọlọ nọ o re wo ẹrọwọ ziezi. O gwọlọ nọ o re wo evaifihọ inọ, nọ o gine kurẹriẹ no na, Jihova ọ te rọvrẹe je fiobọhọ kẹe thihakọ ebẹbẹ nọ i ti no owojẹ riẹ na ze. Fikinọ mai kpobi na ma gba ha, ma rẹ raha uzi ẹsejọ. Izieraha jọ i re yoma vi ejọ. Ẹsejọ, ma rẹ sae ruẹrẹ eware nọ ma ruthọ no họ họ. Ma rẹ rẹro ruẹ uye nọ u re noi ze. (Gal. 6:7) Rekọ ma fievahọ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta, inọ ma te kurẹriẹ Jihova ọ te thọ omai evaọ etoke ebẹbẹ, o tẹ make rọnọ obọmai ọvo ma rọ so ebẹbẹ nana.​—Aiz. 1:18, 19; Iruẹru 3:19. w17.01 1:10-12

Omaurokpotọ o rẹ sai je fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro, o tẹ make rọnọ ma rẹ sae riẹ hayo nwene epanọ eware e te jọ kẹ omai evaọ obaro ho. Wọhọ oriruo ma rẹ sae nọ omamai nọ, kọ ma tẹ ruọ ofẹ jọ iruo odibọgba oke-kpobi na, ẹvẹ o te jọ nọ ẹyao o te kie omai? Kinọ ọsẹgboni mai nọ e be kpako no na a tẹ gwọlọ obufihọ mai? Ẹvẹ ma te sae rọ rẹrote omamai nọ ma tẹ kpako no? Ma rẹ sae ruẹ uyo nọ ma gwọlọ riẹ kpobi kẹ enọ nana obọnana ha, ghelọ epanọ ma lẹ te hayo ru ekiakiẹ te kẹhẹ. Eva nọ ma fihọ Jihova u re fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ ma wo ọnyaba, je ru mu etẹe. Nọ ma te ru ekiakiẹ, nọ mi amọfa, jẹ lẹ se Jihova kẹ ọkpọvio no, o gwọlọ nọ ma rẹ jowọ lele onọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma ru. (Ọtausi. 11:4-6) Ma tẹ jowọ, Jihova ọ rẹ ghale omai, hayo ọ rẹ sae kpọ iroro mai rri utee ofa.​—Itẹ 16:3, 9. w17.01 4:14

Adamu avọ Ivi a rẹ jiroro onọ a ti ru. Kọ a ti yoẹme kẹ Jihova manikọ araomuomu na a ti yo ẹme riẹ? A salọ nọ a rẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. (Emu. 3:6-13) Fikinọ Adamu avọ Ivi a ghẹmeeyo kẹ Jihova, a gbẹ jọ ahwo ọgbagba ha. Onana o tẹ jẹ raha usu nọ a wo kugbe Jihova, keme Jihova “o wo ẹruezi nọ o re ri umuomu hu.” Onọ u dhesẹ nọ, “o re ri oware othọthọ họ.” (Hab. 1:13) O hae jọnọ o rolobọ kẹ emuemu yena, o hae te wha ẹbẹbẹ ologbo se omama kpobi nọ u wo uzuazọ evaọ obọ odhiwu hayo otọakpọ. Maero na, ogbẹrọnọ Ọghẹnẹ o ru oware jọ kpahe uzioraha nọ o romavia evaọ ọgbọ Idẹn na ha, o hae te jọ bẹbẹ re a fievahọ iẹe. Rekọ Jihova ọ rẹ romatotọ ru lele izi ikiẹrẹe riẹ. (Ol. 119:142) Fikiere, ufuoma iroro-ejẹ nọ Adamu avọ Ivi a wo o kẹ rai udu nọ a rẹ rọ la uzi Ọghẹnẹ vrẹ hẹ. Ọwọsuọ rai na u ru nọ a ro whu je zihe kpohọ ẹkpẹ nọ a rọ ma ae.​—Emu. 3:19. w17.02 1:8, 10, 11

No emuhọ odibọgba Jesu ze, ọ kuvẹ re Ikereakere na e kpọe. Makọ eme urere nọ ọ ta taure o te ti whu i kugbe ẹme eruẹaruẹ jọ nọ e rrọ ikereakere kpahe Mesaya na. (Mat. 27:46; Luk 23:46) Wo ohẹriẹ, isu egagọ oke riẹ a jẹ hai gbabọkẹ Ẹme Ọghẹnẹ nọ o gbẹ rọwokugbe iwuhrẹ rai nọ i no anwae ze he. Jesu ọ wariẹ ẹme nọ Jihova ọ rehọ Aizaya ọruẹaro na kere kpahe ae inọ: “Igbenu rai ahwo nana a be rọ kẹ omẹ ọghọ, rekọ udu rai u thabọ gaga no omẹ. A be gọ omẹ kufiẹ gheghe, keme iwuhrẹ ahwo a bi ro wuhrẹ.” (Mat. 15:7-9) Orọnikọ owojẹ riẹ ọvo Jesu ọ jẹ kuvẹ re Ẹme Ọghẹnẹ ọ kpọ họ rekọ te uwuhrẹ riẹ re. Okenọ ọ rẹriẹ ovao dhe avro kpahe ẹme egagọ, ọ rọ areghẹ hayo otoriẹ obọriẹ nọ u kpehru thesiwa na rọ kuyo ho. Ukpoye Ikereakere na ọ jẹ rọ kẹ ahwo uyo.​—Mat. 22:33-40. w17.02 3:18, 19

Isẹri Jihova a rẹ rọ ọghọ kẹ isu egọmeti, nwane wọhọ epanọ egọmeti orẹwho rai o gwọlọ mi ahwo nọ a rrọ otọ riẹ. Ma rẹ romakpotọ kẹ ae nọ a bi ru iruo rai na. Rekọ Ebaibol na o dhesẹ nọ ọghọ nọ ma rẹ kẹ ae u wo ọnyaba. Ma rẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ fikinọ ma gwọlọ rọ ọghọ kẹ ae he. (1 Pita 2:13-16) Idibo Jihova evaọ oke anwae a fi emamọ oriruo hotọ evaọ ẹme nọ a re yo kẹ isu egọmeti. Okenọ egọmeti Rom o juzi nọ ohwo kpobi ọ nyai fi odẹ hotọ evaọ ọvuọ ẹwho riẹ, Josẹf avọ Meri a nyai ru ere. A kpobọ Bẹtlẹhẹm dede nọ Meri o dihọ te eyẹ no evaọ oke yena. (Luk 2:1-5) Oke ofa jọ nọ a bọwo Pọl ota inọ o ru eware jọ thọ, ọ romakpotọ gu ẹkẹ-unu riẹ kẹ Herọd Agripa ovie na gbe Fẹstọs, ọba Rom nọ o je su Juda soso.​—Iruẹru 25:1-12; 26:1-3. w17.03 1:9, 10

Okenọ ahwo Izrẹl a jẹ rọ aro kele ahwo Kenan ru umuomu, Jihova ọ thọ rai no obọ ewegrẹ rai hi. (Ibr. 2:1-3, 11-15; Ol. 106:40-43) Ababọ avro, o jọ bẹbẹ gaga kẹ ahwo nọ a you Jihova re a kru ẹrọwọ rai evaọ etoke yena. Ghele na, Ebaibol na ọ fodẹ ahwo jọ nọ a kru ẹrọwọ rai wọhọ, Jẹfta, Ẹlkena, Hana, avọ Samuẹle. A gba riẹ mu nọ a re ru eva were Jihova. (1 Sam. 1:20-28; 2:26) Evaọ oke mai na, uruemu ahwo o wọhọ orọ ahwo Kenan na. Ọfariẹ-ogbe, ozighi, gbe ugho họ eware nọ a be mai roro kpahe evaọ uzuazọ. Rekọ Jihova ọ be vẹvẹ omai unu kpahe ahwo nana. Ọ gwọlọ thọ omai wọhọ epanọ ọ jẹ gwọlọ thọ ahwo Izrẹl oke anwae no obọ ekpehre ahwo na. Kọ ma ti wuhrẹ no ethobọ rai ze? (1 Kọr. 10:6-10) O gwọlọ nọ ma daoma kpobi re ma ruẹse whaha oghẹrẹ iroro ahwo akpọ inẹnẹ. (Rom 12:2) Kọ ma te daoma ru ere? w16.04 1:4-6

Ma tẹ gwọlọ jẹ iroro ilogbo jọ, o gwọlọ nọ ma jọ Ebaibol na ru ekiakiẹ, jẹ lẹ kẹ ọkpọvio Jihova. Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo iruemu nọ o gwọlọ re ma sae jiroro nọ e rọwokugbe oreva riẹ. Hae nọ omara ẹsikpobi nọ: ‘Kọ iroro nana nọ mẹ gwọlọ jẹ na i dhesẹ nọ me you Jihova? Kọ e te wha udhedhẹ gbe evawere se uviuwou mẹ? Kọ i ti dhesẹ nọ me wo odiri jẹ rrọ wowou?’ Jihova ọ rẹ gba omai họ you rie hayo gọe he. Nọ orọnọ ọ kẹ omai obruoziẹ-iroro na, ọ rẹ kẹ omai uvẹ “salọ” kẹ omamai sọ ma rẹ gọe hayo ma rẹ gọe he. (Jos. 24:15; Ọtausi. 5:4) Rekọ ọ gwọlọ nọ ma jiroro rọwokugbe ekpọvio riẹ je ru lele ai. Ma te fi ẹrọwọ họ oghẹrẹ nọ Jihova o re ro ru eware, je bi ru lele izi riẹ nọ e rrọ Ebaibol na, ma te jiroro areghẹ je dhesẹ nọ ma fievahọ iẹe evaọ idhere mai kpobi.​—Jem. 1:5-8; 4:8. w17.03 2:17, 18