Ava

Ẹvẹ ithihakọ e sae rọ jọ omamai ru “iruo” riẹ gba? Ẹbẹbẹ o te te omai, o sai ru omai vuhumu nọ o gwọlọ nọ ma gbe wo odiri, dhesẹ edẹro, hayo jọ yoyou vi epaọ anwẹdẹ. Nọ ma bi thihakọ ẹbẹbẹ na, ma ve ti wuhrẹ epanọ ma re ro dhesẹ iruemu nana vi epaọ anwẹdẹ, onọ u ti ru iruemu Oleleikristi mai woma viere. Fikinọ ithihakọ e sai ru omai wo obọdẹ iruemu Oleleikristi ziezi, ma te gwọlọ raha uzi Jihova ha re ma ruẹsi ku ẹbẹbẹ mai họ. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ whọ be hai wo isiuru ọfariẹ-ogbe, ajọ who du kie kẹ odawọ na ha. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ whaha ekpehre isiuru na. Kọ ohwo uviuwou ra jọ ọ be wọso owhẹ? Whọ jọ udu u whrehe owhẹ hẹ. Gbaemu nọ whọ rẹ ruabọhọ egagọ Jihova. Kareghẹhọ nọ: Re ma sai wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma re thihakọ.​—Rom 5:3-5; Jem. 1:12. w16.04 2:15, 16

Ohwo kpobi ọ rẹ gwọlọ rọ uyẹ riẹ, uruemu ẹwho riẹ, hayo orẹwho nọ o no ze ya-oma. Rekọ Jihova o rri ohwo jọ hayo utu ahwo jọ woma vi utu ofa ha. Ohwo kpobi ẹrẹrẹe evaọ aro riẹ. Uzẹme inọ Jihova ọ ma omai wo ohẹriẹ no ohwohwo, yọ o be were omai inọ ma wo ọvuọ uruemu gbe ovioma riẹ. Jihova ọ gwọlọ nọ ma kpairoro vrẹ iruemu ẹwho mai sa-sa ha, nọ e wọso izi riẹ hẹ. Dede na, ọ gwọlọ nọ ma roro ho inọ ma woma vi amọfa. (Rom 10:12) Ajọ ma du rehọ orẹwho mai ya-oma te epanọ ma re ro roro nọ u woma vi orẹwho ofa ha. Ma tẹ be hai ru ere, o sai ru omai fi oma họ abọ jọ lọlọhọ. Oware utiona o via ikpe-udhusoi ọsosuọ. Inievo-emezae Hibru jọ a je rri eyae-uku Griki vo. (Iruẹru 6:1) Ẹvẹ ma sae rọ riẹ sọ ma mu oghẹrẹ omorro utioye họ ewo no? Otẹrọnọ oniọvo jọ nọ o no obọfa ze ọ jiroro jọ kẹ owhẹ, kọ who ti roro nọ, ‘Ma rẹ jọ obonẹ ru eware woma viere,’ kẹsena whọ vẹ kpairoro vrẹ oware nọ ọ ta kẹ owhẹ na? O tẹ rrọ ere, kareghẹhọ ohrẹ nọ o rrọ ikere okpẹdẹ mai na, je fi ei họ iruo. w16.04 4:12, 13

Jesu ọ ta “usi uwoma Uvie” na yọ o rẹro nọ ilele riẹ a re ru epọvo na. Utu ahwo vẹ a rrọ “akpọ na soso” whowho ovuẹ yena? (Mat. 28:19) Uyo na o rrọ vevẹ, Isẹri Jihova ọvo. Ozerẹ ichọche jọ nọ ọ rrọ iruo imishọnare ọ ta kẹ oniọvo mai jọ inọ ọyomariẹ ọ rria erẹwho buobu no, ọ tẹ jẹ nọ Isẹri Jihova evaọ eria sa-sa nọ ọ rria no kpahe ovuẹ nọ a bi whowho. Uyo vẹ a kẹ riẹ? Ozerẹ na ọ ta nọ: “Aikpobi a ghẹ gaga nọ a rọ kẹ omẹ uyo ovona inọ: ‘Usi uwoma Uvie na.’” Isẹri Jihova nana a “ghẹ” vievie he, okugbe nọ ọ rrọ udevie rai Ileleikristi uzẹme o wọ rai kpobi ta ẹme ọvona. (1 Kọr. 1:10) Yọ a je whowho ovuẹ nọ o rrọ Uwou-Eroro Na Nọ U Bi Whowho Uvie Jihova. Ma wo emagazini nana evaọ evẹrẹ nọ i bu te egba ivẹ gbe udhuvẹ gbe ikpegbene (254), yọ ma bi printi uvitha ovuọvo bu te ima udhuvẹ gbe ikpegbizii (59,000,000), onọ u ru rie fihọ emagazini nọ o be mai te ahwo obọ evaọ akpọ-soso. w16.05 2:6

O rẹ sae jọ isiuru mai iwhowho-uvie re ma ruọ iruo ọkobaro oke-kpobi. Re ma sai ru onana, ma te bi siobọno eware jọ evaọ uzuazọ. Evaọ oke ovona, ma tẹ be ruawa sọ ma te sae ginẹ wereva nọ ma gbe wo ekwakwa efe buobu hu. Uzẹme, ugogo uzi ovuọvo o rrọ Ebaibol na ha nọ o ta nọ ma ru iruo ọkobaro; ma sae gọ Jihova nọ ma gbẹ make rrọ ọkobaro oke-kpobi hi. Dede na, Jesu ọ kẹ omai imuẹro nọ ahwo nọ a siobọno eware jọ fiki iruo Uvie na a ti wo eghale buobu. (Luk 18:29, 30) Ofariẹ, Ebaibol na o dhesẹ nọ o rẹ were Jihova nọ ma tẹ rọ unevaze kẹe “okẹ ujiro” jẹ rọ evawere ru utho ẹgba mai kpobi evaọ iruo Uvie na. (Ol. 119:108) Kọ eria ikere nana gbe olẹ rọkẹ ọkpọvio, o gbẹ sai ru omai riẹ iroro Jihova? Ma te roro didi kpahe onana, u ti fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro je wo oghale Ọsẹ obọ odhiwu mai. w16.05 3:13

Orọnikọ izoge ọvo e be rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ ebẹbẹ nọ ukoko o be hae ta kpahe evaọ eware izoge na ha. O gwọlọ nọ mai kpobi ma rẹ thọ ẹrọwọ mai, kpọ ofu mai, whaha otunyẹ ọhwa, jẹ whaha ekpehre usu gbe eware ẹkeriotọ nọ i fo ho. Eware nana gbe izoẹme efa buobu a ta kpahe no evaọ eware nọ a ru kẹ izoge na. Kọ u fo re Oleleikristi nọ ọ kpako no o roro nọ u ti si adhẹẹ noi oma nọ o te se ebe nọ a kere kẹ izoge na? Vievie! Dede nọ a ru eware na evaọ oghẹrẹ nọ i re ro si izoge urru, Ebaibol na nọ ẹme riẹ o re kiekpo ho na a kere eware nana no ze, yọ mai kpobi ma sai wo erere no iwuhrẹ Ọghẹnẹ nana ze. U te no obọ nọ i re fihọ kẹ izoge fi ebẹbẹ rai kparobọ no, ebe mai i re je fiobọhọ kẹ ae wo ẹnyaharo evaọ ukoko na je ru ai si kẹle Jihova. Ileleikristi nọ e kpako no a sai je wo erere no onana ze re.​—Ọtausi. 12:13. w16.05 5:15, 16

Jihova “Ọghẹnẹ mai na ọvuọvo.” Ẹme yena o gine wo ẹgba gaga. Ẹme yena ọ tuduhọ ahwo Izrẹl awọ re a sae mugba kẹ ebẹbẹ nọ a te rẹriẹ ovao dhe taure a tẹ te reuku Ẹkwotọ Eyaa na. Ma te roro kpahe ẹme yena u ti fiobọhọ kẹ omai wo udu nọ ma te rọ rẹriẹ ovao dhe uye ulogbo na nọ o kẹle no na, u ti je fiobọhọ kẹ omai evaọ Aparadase. A jọ ma gbẹ ruabọhọ gọ Jihova ọvo, ẹkwoma udu gbe eva mai kpobi nọ ma re ro you rie, jẹ daoma mai kpobi re ma yọrọ okugbe nọ ọ rrọ ukoko akpọ-soso mai na. Ma tẹ ruabọhọ ere oruo, ma rẹ sai wo imuẹro inọ ma te ruẹ orugba ẹme nọ Jesu ọ te ta kẹ enọ o ti bruoziẹ kẹ wọhọ igodẹ, inọ: “Wha nyaze, whai enọ Ọsẹ mẹ ọ ghale no, re wha reuku Uvie nọ a ruẹrẹhọ kẹ owhai no emuhọ akpọ na ze.”​—Mat. 25:34. w16.06 3:2, 20

Omorro o rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ ruẹ eyoma evaọ oware nọ ma bi ru hu, onọ u re ru nọ ma gbẹ sae rọ jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ họ. Kọ ibe Oleleikristi ra o ru oware nọ o kẹ owhẹ uye no ẹdẹjọ? Hayo kọ a mi owhẹ uvẹ-iruo no ẹdẹjọ? O tẹ rrọ ere, eme who ru? Kọ who ru oware nọ u dhesẹ omorro? Manikọ oware nọ o mae jọ owhẹ oja họ, epanọ who re ro ru udhedhẹ kugbe oniọvo ra jẹ talamu Jihova? (Ol. 119:165; Kọl. 3:13) Ohwo ọ tẹ be hae thọ izi, ẹsejọhọ be tubẹ lẹlẹ ru onana, o rẹ sai je ru nọ ọ gbẹ rọ jẹ ithubro nọ i bi no obọ Ọghẹnẹ ze rehọ họ. Uzioraha o rẹ gbẹ jọ okpoware ovo kẹe he. (Ọtausi. 8:11) Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ jẹ hai rri ifoto-ẹbẹba ọ ta uwhremu na nọ, “Mẹ tẹ ruẹ nọ mẹ gbẹ jẹ kake jọ oma ekpako na ruẹ oware uwoma ovo ho.” Uruemu riẹ nana u je kpomahọ iẹe yoyoma. U dhesẹ oma via uwhremu na, yọ ekpako na a fiobọhọ kẹe. Uzẹme riẹ họ, mai kpobi na ma gba ha. Dede na, ma tẹ be hae tẹrovi iruthọ amọfa, hayo gu inoma nọ ma te ruthọ viukpenọ ma rẹ yare erọvrẹ gbe obufihọ Ọghẹnẹ, kiyọ o wọhọ nọ udu mai u muhọ ẹga no. w16.06 2:5, 6

Ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹ Jesu a jẹ ruawa kpahe eware nọ u fo nọ a rẹ ruawa kpahe he. Jesu ọ tẹ ta kẹ ae nọ a siọ oyena ba, yọ u wo obọdẹ ẹjiroro nọ ọ rọ vuẹ ae ere. Awaọruọ nọ o fo ho, o tẹ make rọnọ kpahe eware nọ e roja dede, o rẹ sai reghe iroro ohwo nọ ọ gbẹ rọ tẹrovi eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ hẹ. Fikinọ Jesu o wo ọdawẹ kẹ ilele riẹ na gaga, u ru nọ ọ rọ vẹvẹ ai unu isiane efa evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ kpahe awaọruọ nọ o rẹ sae wha enwoma se ohwo na. (Mat. 6:​27, 28, 31, 34) Jesu ọ riẹ eware nọ e roja kẹ ahwo kẹdẹ kẹdẹ. Ofariẹ, ọ riẹ nọ evaọ obaro nọ “edẹ urere na” i te muhọ no, ilele riẹ a te rẹriẹ ovao dhe “oke obẹbẹ nọ o te bẹ eyeri.” (2 Tim. 3:1) Iruo nọ e rẹ bẹ ẹgwọlọ, eware nọ i bi dhe ẹghẹghare, emu nọ ọ rrọ tere he, te uvuhu gbe eware itienana efa buobu e rrọ usu eware nọ i bi ru etoke nana jọ bẹbẹ. Ghele na, Jesu ọ ta re inọ ‘uzuazọ u vi emu, yọ ugboma na u vi iwu.’ w16.07 1:8, 9

O hae jọnọ ma be sai koko izi Jihova kpobi, kiyọ ma bi ru iruo nọ i te epanọ ọ sai ro dhesẹ uwowou riẹ kẹ omai. Rekọ ma be sai ru ere he. Oyejabọ nọ Solomọn ovie na o ro kere nọ: “Ohwo okiẹrẹe ọvo nọ ọ rọ evaọ akpọ na nọ o re ru uwoma nọ ọ te raha uzi hi ọ rọ họ.” (Ọtausi. 7:20) Pọl ukọ na ọ ta re nọ: “Ahwo kpobi a raha uzi no, a be sai dhesẹ oruaro Ọghẹnẹ via ha,” yọ “uwhu họ osohwa uzioraha.” (Rom 3:23; 6:23a) Fikiere uwhu họ oware nọ u fo kẹ omai. Dede na, Jihova o dhesẹ uwowou ulogbo riẹ kẹ omai ahwo-akpọ sebaẹgba evaọ edhere nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ. O vi “Ọmọ ọvo riẹ” ziọ akpọ na re o whu kẹ omai, onọ o rrọ okẹ nọ o mae rro nọ u no obọ riẹ ze. (Jọn 3:16) Pọl ukọ na o kere kpahe Jesu inọ ọye họ ọnọ “a rehọ oruaro gbe ọghọ hwosa kẹ no fikinọ ọ ruẹ uye uwhu. O whu rọkẹ ahwo kpobi fiki uwowou ulogbo Ọghẹnẹ.” (Hib. 2:9) Ẹhẹ, “okẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ họ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ ẹkwoma Kristi Jesu Olori mai.”​—Rom 6:23b. w16.07 3:3, 4

Orọo yọ abọjọ uzuazọ uyero ohwo-akpọ. Ma te roro kpahe epanọ orọo u ro muhọ gbe ẹjiroro riẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo emamọ eriwo kpahe ọruẹrẹfihotọ nana. O rẹ jẹ sai ru nọ ma rẹ rọ reawere eghale nọ i re noi ze ziezi. Nọ Ọghẹnẹ ọ ma Adamu, ọzae ọsosuọ na no, ọ tẹ rọ erao na sei re o mu odẹ kẹ ae. Rekọ “ohwo na [ọ] ruẹ ofiobọhọ nọ o fo rie he.” Fikiere Ọghẹnẹ o te ru Adamu kieruọ owezẹ udidi, kẹsena ọ tẹ rehọ ubiofẹ riẹ jọ, jẹ rehọ iẹe ma aye, ọ tẹ rehọ iẹe se ọzae na. (Emu. 2:​20-24) Enẹ orọo o rọ rrọ ọruẹrẹfihotọ nọ Ọghẹnẹ ọ tohọ. Jesu ọ kẹ imuẹro inọ Jihova họ ọnọ ọ ta nọ: “Ọzae ọ rẹ nyasiọ ọsẹ gbe oni riẹ ba ọ vẹ talamu aye riẹ, aimava na a vẹ jọ uwo ovo.” (Mat. 19:​4, 5) O sae jọnọ ubiofẹ Adamu nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ma aye ọsosuọ na u ru ọzae-avọ-aye ọsosuọ na riẹ nọ aimava na a rẹ kpekpe ohwohwo oma gaga. Ọruẹrẹfihotọ orọo-ofa o jariẹ hẹ, yọ onọ ohwo o re ro wo vrẹ ọzae hayo aye ọvo o jariẹ gbe he. w16.08 1:1, 2

Jesu ọ jẹ hae ta kẹ ahwo kpahe Uvie na. Wọhọ oriruo, o lele aye jọ ta ẹme evaọ akotọ ozae Jekọp nọ o kẹle ẹwho Saeka, yọ emamọ iyẹrẹ i no onana ze. (Jọn 4:​5-30) O te je lele Matiu Livai nọ ọ jọ omiazọhọ ta ẹme. Matiu ọ jẹ uzizie Jesu rehọ je zihe ruọ olele riẹ. Matiu gbe amọfa a gaviezọ kẹ eme efa buobu nọ Jesu ọ ta evaọ ehaa nọ a jọ uwou Matiu ru. (Mat. 9:9; Luk 5:​27-39) Evaọ oke ofa, Jesu o lele Nataniẹl ta ẹme wọhọ ogbẹnyusu, dede nọ Nataniẹl o wo eriwo ọthọthọ kpahe ahwo Nazarẹt. Yọ onana u ru nọ Nataniẹl o ro nwene eriwo riẹ. Ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ gbẹ riẹ kpahe oware nọ Jesu, ohwo Nazarẹt na o je wuhrẹ. (Jọn 1:​46-51) Fikiere ma wo obọdẹ ẹjiroro nọ ma re ro wuhrẹ iwhowho-uvie ekpokpọ re a romatotọ lele ahwo ta ẹme avọ onaa. Inievo nọ ma wuhrẹ enẹ, a te wereva okenọ a te ruẹ ahwo nọ a be gaviezọ kẹ usiuwoma na ziezi fiki eme iwowolẹ rai gbe isiuru nọ a bi dhesẹ kẹ amọfa. w16.08 4:7-9

Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hai wo ebẹbẹ ilogbo evaọ orọo rai, o sai ru nọ ọjọ hayo aimava na a rẹ rọ ta nọ a hẹriẹ hayo fa orọo na. Re ohwo ọ hẹriẹ no ọrivẹ-orọo riẹ yọ ẹme nọ a re rri evevere he. Dede nọ o rẹ sae wọhọ nọ o mai woma re ọzae-avọ-aye a hẹriẹ nọ a te wo ebẹbẹ ilogbo, ẹsibuobu onana o rẹ sae wha ebẹbẹ efa ze. Nọ Jesu ọ wariẹ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta no, inọ ọzae ọ rẹ nyasiọ ọsẹ gbe oni riẹ ba ọ vẹ talamu aye riẹ, ọ tẹ ta nọ: “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he.” (Mat. 19:​3-6; Emu. 2:24) Onana u dhesẹ re inọ makọ ọzae hayo aye na ‘ọ rẹ hẹriẹ onọ Ọghẹnẹ o kugbe no ho.’ Jihova o rri orọo wọhọ okugbe imava evaọ etoke nọ a rọ rrọ uzuazọ na kpobi. (1 Kọr. 7:39) Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae kareghẹhọ nọ mai kpobi ma ti gu ẹkẹunu mai kẹ Ọghẹnẹ, o rẹ wọ ai dao ẹgba rai kpobi re a ku ebẹbẹ rai họ ababọ okioraha, taure e tẹ te vẹgbẹ. w16.08 2:10, 11

Ewegrẹ mai e rẹ sae vẹruọ omai evaọ okenọ ma rẹro riẹ hẹ, hayo okenọ oma o rrọ omai no, fikiere o gwọlọ nọ ma jaja aro vi ẹsikpobi. Ẹme na, ma du “kuvẹ re eyoma o fi” omai kparobọ họ u dhesẹ nọ ma rẹ sai fi eyoma kparobọ. Ma rẹ sai ru ere nọ ma tẹ ruabọhọ họre wọso iẹe. Evaọ abọdekọ riẹ, ma te fiomahọ otọ jẹ seba ẹhọre, Setan, akpọ omuomu riẹ, gbe sebaẹgba mai e rẹ sai fi omai kparobọ. Whọ kuvẹ re Setan o ru owhẹ fi abọ hotọ evaọ ohọre na vievie he. (1 Pita 5:9) Re ma sae kparobọ, o gwọlọ nọ ẹsikpobi ma rẹ hae kareghẹhọ ẹjiroro nọ ma be rọ họre na. Ma ti wo ọjẹrehọ gbe eghale Ọghẹnẹ nọ ma tẹ tẹrovi eme nọ e rrọ obe Ahwo Hibru 11:6 na inọ: “Ohwo kpobi nọ o bi bru Ọghẹnẹ ze ọ rẹ rọwo nọ ọ rrọ gbe nọ ọ rẹ hwosa kẹ enọ e be rọ ajọwha gwọlọ iẹe.” Ẹme Griki nọ a fa “rọ ajọwha gwọlọ” na u dhesẹ oware nọ a rẹ ruabọhọ ru jẹ daoma fihọ gaga.​—Iruẹru 15:17. w16.09 2:4, 5

Emamọ ekpọvio e rrọ Ebaibol na nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro nọ e rẹ wha orro se Ọghẹnẹ. Dede na, ma wo uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ osẹ nọ o were omai. Mai kpobi ma wo ọvuọ oware nọ o rẹ were omai, yọ ẹkpa ugho mai o rrọ epọvo na ha. Rekọ oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi kẹhẹ, u fo nọ ẹsikpobi iwu mai e rẹ jọ fuafo, kpatiẹ, kiehọ uyero nọ ma rrọ, yọ e rẹ jọ enọ a jẹrehọ evaọ ẹkwotọ mai. Ma riẹ nọ o lọhọ ẹsikpobi hi re ohwo ọ jiroro nọ i dhesẹ orimuo, areghẹ, gbe enọ i re dhesẹ nọ ohwo o wo eware nọ ma fodẹ na kpobi họ iroro. Iwu nọ ahwo obọ akpọ a rẹ wha e mae rrọ eki, fikiere o rẹ sae rehọ oke gbe omodawọ re ma tẹ te ruẹ iskẹte, egane, gbe ibriwu nọ e rrọ kpatiẹ, hayo ikotu gbe etrọza nọ e keke hrọ họ. O make rrọ ere na, ibe Ileleikristi mai a re muẹrohọ nọ ma tẹ be hae daoma gwọlọ emamọ iwu nọ e rrọ kpatiẹ dẹ, yọ onana o rẹ were ae gaga. Omodawọ nọ ma te rọ sẹ osẹ nọ o rrọ kpatiẹ u te oware ovo ho nọ ma te roro te evawere nọ ma ti wo fikinọ ma riẹ nọ osẹ mai o be wha orro se Ọsẹ obọ odhiwu mai. w16.09 3:15, 16

Emaha a rẹ gwọlọ jọ iroro ruẹ eware gaga. Fikiere whai esẹgbini, wha hae rọ etadhesẹ wuhrẹ ai noke toke. Emamọ iriruo e rẹ sai ru emọ fi ẹrọwọ họ Ebaibol na inọ ọ ginẹ rrọ gbagba. Wọhọ oriruo, roro kpahe ẹme oria ikere inẹnẹ na. Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ kẹ ọmọ ra nọ ẹzi Ọghẹnẹ a ro kere oria Ebaibol nana? Whọ sae rọ unu ọvo ta ere. Dede na, kọ o te gbẹ mai woma nọ who te ru emọ ra roro kpahe iẹe? Ru ọmọ ra riẹ nọ evaọ oke Job yọ a ri ku ekwakwa nọ a re ro rri ugbothabọ họ nọ a re se etẹliskopu, hayo irupre nọ a re ro kpobọ ọvẹre. Kẹsena whọ vẹ ta kẹ ọmọ ra inọ jọ o dhesẹ epanọ o rẹ sae bẹ te re ahwo jọ a rọwo nọ oware ulogbo wọhọ otọakpọ na o sae jọ idadeghe, ababọ oware ovuọvo nọ u kru rie. Ọmọ na ọ sae rọ obọro hayo utho dhesẹ nọ eware nọ e rrọ gbẹgbẹdẹ e rẹ sae yagha ehru gheghe he, ababọ ehru oware jọ nọ e rẹ jọ. Onaa uwuhrẹ utiona o sai fiobọhọ kẹ ọmọ ra vuhumu nọ Jihova o ru nọ a ro kere eware buobu nọ e rrọ gbagba fihọ Ebaibol na, oke lelehie taure ahwo-akpọ a te ti dhesẹ nọ ere e ginẹ rrọ.​—Neh. 9:6. w16.09 5:9, 12

Ẹrọwọ ọ vrẹ ẹjiroro Jihova nọ ma rẹ riẹ ọvo. Ẹrọwọ ọ rẹ wọ ohwo ru oware nọ o rọwo kugbe oreva Ọghẹnẹ. Ohwo o te fi ẹrọwọ họ edhere nọ Ọghẹnẹ o ti ro siwi ahwo-akpọ, o rẹ wọe vuẹ amọfa emamọ usi na. Nọ ma te wo ẹrọwọ jẹ ruabọhọ bọe ga ma te sae rọ reawere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ. Wọhọ epanọ o gwọlọ nọ a rẹ hai ku ame họ okakọ na, ere ọvona o gwọlọ nọ ma rẹ hae bọ ẹrọwọ mai ga. Wo ohẹriẹ no ododo urọba nọ a rẹ rọ whẹ erru họ uwou, okakọ nọ o rrọ uzuazọ u re nwene noke toke. O rẹ sai lo no nọ a gbe bi ku ame họ iẹe he, hayo jọ bọbọbọ nọ a tẹ be hai ku ame họ iẹe noke toke. Makọ okakọ nọ o rrọ bọbọbọ dede o sai whu nọ a gbe bi ku ame họ iẹe epanọ u fo ho. Epọvo na ẹrọwọ ọ rrọ re. Ẹrọwọ mai ọ rẹ sai whrehe je tube whu nọ ma te gbabọ kẹe. (Luk 22:32; Hib. 3:12) Rekọ ma tẹ be hae bọ ẹrọwọ mai ga, ọ te jọ uzuazọ je dhe “ẹgẹga,” kẹsena ma ve ti wo “ẹrọwọ ọgaga.”​—2 Tẹs. 1:3; Tait. 2:2. w16.10 4:4, 5

Okenọ a mu Daniẹl avọ egbẹnya riẹ kpohọ igbo, ahwo Babilọn a jẹ daoma ru ai wo isiuru kẹ iruẹru ẹkwotọ rai. A je wuhrẹ ai “ẹvẹrẹ ahwo Kaldi.” Ofariẹ, ọwharọ ovie na nọ ọ mai wuzou nọ o je wuhrẹ ai na o mu edẹ ahwo Babilọn kẹ ae. (Dan. 1:​3-7) Odẹ nọ a mu kẹ Daniẹl u wo ubro ẹme na Bẹl, onọ o rrọ odẹ ẹdhọ nọ a mae riẹ evaọ Babilọn. O wọhọ nọ Nebukadneza ovie na ọ jẹ rọ onana dhesẹ oma kẹ Daniẹl inọ a ru Jihova Ọghẹnẹ riẹ họ otọ ẹdhọ Babilọn no. (Dan. 4:8) Dede nọ a ta kẹ Daniẹl nọ ọ jọ emu ovie na re, ọ “ma no nọ” o re “zue oma riẹ hẹ.” (Dan. 1:8) Fikinọ ọ ruabọhọ jẹ rọ ẹvẹrẹ obọriẹ wuhrẹ iko ebe ẹme Ọghẹnẹ, u fiobọhọ kẹe sẹro usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ evaọ orẹwho ofa. (Dan. 9:2) Fikiere, nọ ọ make rria te oware wọhọ ikpe 70 no evaọ Babilọn, ahwo a gbẹ jẹ rọ odẹ Hibru riẹ sei.​—Dan. 5:13. w16.10 2:7, 8

Jesu ọ rehọ “ọrigbo nọ a re fievahọ” mu re ọ jọ edhere ọvuọvo nọ ma re ro wo otoriẹ iwuhrẹ Ọghẹnẹ. (Mat. 24:​45-47) Anwọ ukpe 1919 ze, Jesu nọ a kẹ oruaro no na ọ be rọ rehọ ọrigbo nana fiobọhọ kẹ ilele riẹ wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ je ru lele ekpọvio nọ e rrọ eva riẹ. Ma te bi ru lele ithubro nọ e rrọ Ebaibol na, u re fiba ẹfuọ, udhedhẹ, gbe okugbe nọ ọ rrọ ukoko na. U fo nọ mai kpobi na ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Kọ mẹ be romakpotọ kẹ ọrigbo nọ Jesu ọ be rọ ko ilele riẹ nẹnẹ na?’ Ebaibol na o ru omai riẹ eware jọ kpahe abọ ukoko Ọghẹnẹ nọ o rrọ obọ odhiwu. Wọhọ oriruo, Izikiẹl ọruẹaro na ọ ruẹ eruẹaruẹ jọ nọ a jọ rehọ akẹkẹ jọ evaọ obọ odhiwu dhesẹ abọ ukoko Ọghẹnẹ nọ o rrọ obọ odhiwu. (Izik. 1:​4-28) Nọ Kristi avọ ikọ-odhiwu na a be te raha akpọ omuomu nana kẹle na, akẹkẹ Jihova ọ be dhẹ vẹrẹ vẹrẹ enẹna re o ti ru omama kpobi riẹ nọ Jihova họ ọnọ o wo udu-esuo nọ o mai kpehru je ru odẹ riẹ fo! w16.11 3:9, 10

Wọhọ ilele ọsosuọ Jesu, ma re kuomagbe re ma wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ je wo uduotahawọ. (1 Kọr. 14:31) Makọ idibo Jihova nọ i kri ukoko na no je kruga ziezi dede a gwọlọ uduotahawọ. Roro kpahe Joshua. Ọ gọ Jihova avọ ẹrọwọ te ikpe buobu no. Ghele na, Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ jọ ọ tuduhọ iẹe awọ, inọ: “Whọ rẹ dabe ghrẹ Joshua, jẹ kẹ e udu gbe eri; keme ọye ọ rẹ te karo kẹ ahwo na, ọye o reti ru ai nọ a je ti wo otọ nọ whọ be te ruẹ na.” (Izie. 3:​27, 28) Joshua o bi ti wo owha-iruo ulogbo jọ, onọ o ti ro su ahwo Izrẹl nyai fi Ẹkwotọ Eyaa na kparobọ. Ọ te rẹriẹ ovao dhe ezadhe sa-sa, yọ o tẹ kawo, ogbaẹmo jọ u ti fi ae kparobọ. (Jos. 7:​1-9) Agbẹta nọ o rọ ginẹ gwọlọ nọ a rẹ tuduhọ Joshua awọ jẹ bọe ga na! Fikiere, ajọ mai omomọvo mai hae tuduhọ ekpako ukoko, gbe esẹro okogho awọ, enọ i bi ru iruo gaga re a sae rẹrote uthuru Ọghẹnẹ.​—1 Tẹs. 5:​12, 13. w16.11 1:12, 13

Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a riẹ nọ a tẹ vuẹ imoni, egbẹnyusu, gbe ahwo ichọche rai edikihẹ nọ ae omarai a wo kpahe egagọ erue, yọ u ri te he. O gwọlọ nọ akpọ na soso ọ rẹ riẹ Babilọn Ologbo na epanọ ọ ginẹ rrọ, inọ ginọ ogberẹ egagọ! Fikiere, evaọ amara Akpegbivẹ 1917 rite emuhọ ukpe 1918, umutho Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ e jariẹ oke yena a rọ ajọwha ghale omobe-ovẹvẹ nọ uzoẹme riẹ o ta nọ “The Fall of Babylon” (Ekie Babilọn), enọ i bu te ima ikpe (10,000,000). Onana o ginẹ fere oghẹrẹ egagọ nọ Kristẹndọm ọ rrọ via. Wọhọ epanọ whọ rẹ sai roro, eva e dha ilorida ichọche na gaga; rekọ Emọ-Uwuhrẹ na a kuvẹ re onana o whaha ae he, a ruabọhọ iruo usiuwoma ota nọ i wuzou gaga na. O jọ ọtamuo rai nọ “Ọghẹnẹ họ osu nọ [a] re yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho.” (Iruẹru 5:29) Eme onana u ru omai riẹ? U ru omai riẹ inọ orọnikọ idibo Ọghẹnẹ a jẹ ruọ igbo Babilọn evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ na ha, ukpoye a je no igbo na je fiobọhọ kẹ amọfa ru epọvo na. w16.11 5:2, 4

Otujọ ọ rẹ sai roro nọ onana u bi dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ ahwo nọ a riẹ uzẹme na ha avọ ahwo nọ a riẹ uzẹme na, koyehọ ahwo nọ a rrọ Ileleikristi hi avọ Ileleikristi. Rekọ “enọ e rrọ iyoyou Ọghẹnẹ kpobi evaọ Rom, enọ a se re a jọ erezi” Pọl o kere ileta riẹ na se. (Rom 1:7) Fikiere, ohẹriẹ nọ o rrọ Ileleikristi nọ e be nya lele isiuru uwo avọ Ileleikristi nọ e be nya lele ẹzi na Pọl ọ jẹ ta kpahe. O dhesẹ nọ re a “rria lele isiuru uwo,” u wobọ kugbe epanọ ohwo ọ rẹ rria lele “isiuru iyoma,” isiuru nọ i je “su oma” rai. (Rom 7:5) Fikiere, otu nọ Pọl ọ jẹ ta kpahe inọ a “fi iroro rai họ eware uwo” na họ, ahwo nọ isiuru ugboma sebaẹgba rai e be kpọ hayo nọ e tẹrovi isiuru nana evaọ uzuazọ. Enana họ enọ i re ru lele ẹgwọlọ hayo isiuru obọrai, te isiuru owezẹ ọzae avọ aye hayo oghẹrẹ efa kpobi. w16.12 2:5, 7

Ethobọ hayo eware nọ ahwo jọ a ru evaọ okenọ u kpemu e rẹ sae lẹliẹ ae ruawa. Evaọ okejọ, o jọ Devidi ovie na oma nọ ‘eyoma riẹ o kie ruru uzou riẹ.’ Ọ ta nọ, ‘o wo omofọwẹ hẹ’ fiki izieraha riẹ. (Ol. 38:​3, 4, 8, 18) Evaọ uyero yena, eme u fo nọ Devidi o re ru? Kọ eme o ru? O fievahọ ohrọ-oriọ gbe erọvrẹ Jihova. (Ol. 32:​2, 3, 5) U re je wo ẹsejọ nọ whọ rẹ ruawa kpahe ebẹbẹ nọ whọ rẹriẹ ovao dhe enẹna. Wọhọ oriruo, okenọ Devidi o kere Olezi avọ 55 na, yọ uzuazọ riẹ o jọ ọza. (Ol. 55:​2-5) Dede na, ọ kuvẹ hẹ re awaọruọ ọ raha evaifihọ nọ o wo kpahe Jihova. Devidi ọ jẹ hae ta ebẹbẹ riẹ kẹ Jihova evaọ olẹ, rekọ ọ riẹ re inọ u fo re ọ hai ru ugogo oware jọ kpahe ebẹbẹ nọ e jẹ lẹliẹe ruawa na. (2 Sam. 15:​30-34) Rọ aro kele oriruo Devidi. Ukpenọ whọ rẹ kuvẹ re awaọruọ o mi owhẹ ẹgba kpobi no, ru eware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ ẹbẹbẹ nọ whọ rẹriẹ ovao dhe, kẹsena whọ vẹ nyasiọ onọ u kiọkọ ba kẹ Jihova. w16.12 3:14, 15

Devidi ọ jẹ ọkpọvio nọ o no obọ Netan ze rehọ, ọnọ ọ jọ ọruẹaro Jihova. Devidi ọ tẹ jẹ lẹ se Jihova, ọ fa izieraha riẹ je ru oware nọ o kẹ imuẹro nọ ọ ginẹ gwọlọ wariẹ wo emamọ usu kugbe Jihova. (Ol. 51:​1-17) Devidi ọ kuvẹ hẹ re udu riẹ u brukpei vrẹta, ukpoye o wuhrẹ no ethobọ riẹ ze. Ẹhẹ, ọ wariẹ uzioraha ulogbo utioye ofa vievie he. Ọ gọ Jihova avọ ẹrọwọ ikpe buobu nọ i lele i rie; yọ Jihova ọ be kareghẹhọ uzuazọ ẹgbakiete nọ o yeri. (Hib. 11:​32-34) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Devidi ze? Ma tẹ thuzi ulogbo, o gwọlọ nọ ma re kurẹriẹ nevaze jẹ yare Jihova kẹ erọvrẹ. O gba omai họ nọ ma rẹ fa izieraha mai kẹe. (1 Jọn 1:9) O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma rẹ nyabru ekpako ukoko na, re a fiobọhọ kẹ omai ruẹrẹ usu mai họ kugbe Jihova. (Jem. 5:​14-16) Ma tẹ be hae roma kẹ eruẹrẹfihotọ nọ Jihova o ru nọ ma rẹ rọ ruẹrẹ usu mai họ kugbei, yọ ma bi dhesẹ nọ ma fievahọ eyaa riẹ nọ ọ ta nọ ọ te rọvrẹ omai je ru omai dikihẹ ga. Kẹsena, ma ve wuhrẹ no ethobọ mai ze, ruabọhọ egagọ Jihova, je rri kpohọ obaro ababọ udu nọ u re gbe brukpe omai.​—Hib. 12:12, 13. w17.01 1:13, 14

Eme họ omovia? Nọ ohwo ọ tẹ be hae rọ okpakpa ru oware nọ a kẹ riẹ udu riẹ hẹ yọ omovia. Fikinọ ma gba ha, ẹsejọ ma re ru eware jọ nọ a kẹ omai udu rai hi. Rekọ wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ oware nọ o via kẹ Sọl na, o maki lehie kẹhẹ ma ti wo ẹbẹbẹ kugbe Ọghẹnẹ nọ onana o tẹ rrọ ẹkẹ uruemu mai. Olezi 119:21 o ta kpahe Jihova nọ: “Ọ [rẹ] whọku enọ e rẹ rọ ahwo jọdẹ,” hayo otu omovia. Fikieme o rọ rrọ ere? Eware nọ ohwo ọ rọ omovia ru i yoma vi eware nọ e thọ ohwo obọ. Orọ ọsosuọ, ma tẹ rọ omovia ru oware u re dhesẹ nọ ma be rọ adhẹe kẹ Jihova ha, inọ ọye o wo udu nọ o re ro su omai. Orọ avivẹ, ma te ru oware nọ a kẹ omai udu riẹ hẹ, o rẹ sai ru omai wo ẹbẹbẹ kugbe amọfa. (Itẹ 13:10) Orọ avesa, nọ ma te vuhumu nọ ma ru oware omovia, o rẹ sai kpe omovuọ họ omai oma. (Luk 14:​8, 9) Uruemu omovia o rẹ wha ewoma ze he. Wọhọ epanọ Ebaibol na o dhesẹ, omaurokpotọ họ oware nọ o mai fo. w17.01 3:4, 5

Fikinọ Adamu ọ gbẹ jọ ohwo ọgbagba ha, ọ gbẹ jẹ sai dhesẹ iruemu-aghae Ọghẹnẹ gbagba ha. Adamu o ku obọdẹ ẹruore nọ o wo kpahe obaro na fiẹ, o te je ru nọ emọ riẹ a rọ reuku sebaẹgba, uzioraha gbe uwhu. (Rom 5:12) Onana u ru nọ emọ nọ Adamu o ti yẹ a gbe ti ro wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ofariẹ, Adamu avọ Ivi a rẹ gbẹ sai yẹ emọ egbagba ha, yọ emọ rai a rẹ sai yẹ emọ nọ e rrọ gbagba gbe he. Setan nọ ọ viẹ Adamu avọ Ivi họ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ na ọ gbẹ be viẹ ahwo-akpọ họ makọ rite inẹnẹ. (Jọn 8:44) Uyoyou nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ ahwo-akpọ o rẹ hiẹ vievie he. Ghelọ aghẹmeeyo Adamu avọ Ivi, Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a reawere emamọ usu kugbe ọyomariẹ. Ọ gwọlọ nọ ohwo ọvo o whu hu. (2 Pita 3:9) Fikiere, nọ Adamu avọ Ivi a nwane ghẹmeeyo no, Ọghẹnẹ o te ru ọruẹrẹfihotọ nọ u re fiobọhọ kẹ ahwo-akpọ wariẹ wo emamọ usu kugbei, evaọ oke ovona, Jihova o gbabọkẹ izi ikiẹrẹe riẹ hẹ.​—Jọn 3:16. w17.02 1:12-14

Ma tẹ be hae rọ aro kele Ọghẹnẹ rri gwọlọ ewoma evaọ oma amọfa, edẹro nọ ma wo kẹ oria mai evaọ egagọ Jihova i ti dhe evievihọ. Viukpenọ ma te hae gwọlọ jọ aro hayo gwọlọ mi amọfa otọ, ma te ruẹ nọ ma te hae gaviezọ kẹ ohrẹ amọfa jẹ rọwo iroro-ejẹ rai. Eva e te were omai nọ a te wo uvẹ-iruo okpokpọ. Yọ ma te hai yere Jihova nọ ma tẹ ruẹ epanọ ọ be rọ ghale “inievo [mai] kpobi evaọ akpọ na soso.” (1 Pita 5:9) Ofariẹ, ma tẹ romakpotọ be daoma rri eware epanọ Jihova o rri rai, u ti fiobọhọ kẹ omai wo orimuo. Ma tẹ be hai wuhrẹ Ebaibol na, lẹ, je fi eware nọ ma wuhrẹ họ iruo, obruoziẹ-iroro mai o re dhe ewewoma. (1 Tim. 1:5) U ti ru nọ ma te hae rọ rehọ ẹgwọlọ amọfa karo. Ma te ru ẹkabọ mai, Jihova ọ ya eyaa nọ ‘o ti wuhrẹ omai totọ,’ fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ gbe emamọ iruemu efa.​—1 Pita 5:10. w17.01 4:17, 18

U fo re ma rọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹ inievo mai evaọ ukoko na. Maero kọ ekpako ukoko na nọ e be kobaro evaọ ukoko na. Ma rẹ rọ ọghọ kẹ inievo nana ghelọ orẹwho nọ a no ze, te a kpohọ isukulu hayo a nya ha, te a viodẹ hayo a viodẹ hẹ, te a wo ugho hayo a wo ho. A jọ Ebaibol na se ezae nana “ekẹ” evaọ ukoko na, yọ a bi wabọ ologbo evaọ ọruẹrẹfihotọ Jihova nọ ọ be rọ rẹrote idibo riẹ. (Ẹf. 4:8) Roro kpahe ekpako ukoko, esẹro okogho, inievo nọ e rrọ Ogbẹgwae Uwou-Ogha gbe enọ e rrọ Utu Ẹruorote na. Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jẹ nabe rọ ọghọ kẹ inievo nọ i wo ewha-iruo evaọ ukoko na, yọ ere ma bi ru nẹnẹ re. Ma rẹ rọ ọghọ kẹ inievo nọ i wo owha-iruo evaọ ukoko na vrẹta wọhọ ẹsenọ ma be gọ ae he. Yọ ma rẹ jọ iraro rai ru wọhọ ẹsenọ a rrọ ikọ-odhiwu hu. Ghele na, ma rẹ rọ adhẹẹ gbe ọghọ kẹ ae fiki iruo nọ a bi ru gbe omaurokpotọ rai.​—2 Kọr. 1:24; Evia. 19:10. w17.03 1:13

Uruemu Jesu u wo ohẹriẹ gaga no uruemu nọ Herọd Agripa ọsosuọ o dhesẹ, ọnọ ọ jọ ovie Judia. Evaọ ẹdẹ jọ nọ a kokohọ kẹ ẹgwae ologbo jọ, Herọd ọ “tẹ gọ obọdẹ ẹgọ ovie.” Nọ ọ jẹ ta ẹme, ogbotu na ọ tẹ koyẹ kẹe je bo nọ: “Nọ urru ọghẹnẹ, orọnikọ orọ ohwo-akpọ họ!” U muẹro nọ Herọd o je yeghe oma inọ o te kẹ ujiro na. Rekọ “ẹsiẹvo na, ukọ-odhiwu Jihova ọ tẹ rehọ ẹyao tehe iẹe, keme ọ rehọ oruaro na kẹ Ọghẹnẹ hẹ, ihoi i te mu ei họ ẹre, o te whu.” (Iruẹru 12:​21-23) O rrọ vevẹ, ohwo nọ o rri otọ mu ọ rẹ sae ta nọ Jihova ọ ginẹ salọ Herọd ho. Evaọ abọdekọ riẹ, Jesu ọ kẹ imuẹro nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ salọ e riẹ, yọ ọ rọ orro kẹ Jihova oke kpobi inọ ọye họ Osu nọ ọ mai kpehru, nọ o bi gine su idibo riẹ. A rọ Jesu mu re o su imikpe jọ ọvo ho. Nọ a kpare iẹe no uwhu ze no, ọ ta nọ: “A rehọ udu kpobi kẹ omẹ no evaọ odhiwu gbe otọakpọ. . . . Rri! Mẹ rrọ kugbe owhai edẹ na kpobi rite oke urere uyero-akpọ na.”​—Mat. 28:18-20. w17.02 3:20, 21