Asa

Inievo Jẹfta a jẹ re iẹe ihri, yọ a mukpahe iẹe, fikiere a te lei no ẹkwotọ obọriẹ. (Ibr. 11:​1-3) Ghele na, okenọ a nyae lẹe re o ti fiobọhọ kẹ ae, o ru ere ababọ okioraha. (Ibr. 11:​4-11) Odẹ Jihova gbe idibo riẹ nọ Jẹfta ọ rẹ họre kẹ o mae jariẹ oja. Ọ gba riẹ mu nọ o re kru ẹrọwọ riẹ. Iroro nana nọ Jẹfta ọ jẹ na u ru nọ Jihova ọ rọ ghale iẹe avọ orẹwho Izrẹl soso. (Hib. 11:​32, 33) Kọ ma ti wuhrẹ no oriruo Jẹfta ze? Eme ma ti ru otẹrọnọ inievo jọ evaọ ukoko na a ru omai oware jọ nọ o kẹ omai uye hayo ma roro nọ a be riẹ omai ru hu? Ajọ ma kuvẹ vievie he re ofu o ru omai siọ Jihova ba ẹgọ. Ajọ ma siọ ewuhrẹ ba ẹnya ha, hayo siọ oma ba ekugbe inievo na ha. Jọ ma rọ aro kele Jẹfta re ma hai yoẹme kẹ Jihova. Onana u ti fiobọhọ kẹ omai fi ebẹbẹ ilogbo kparobọ, ma vẹ te jẹ jọ emamọ oriruo.​—Rom 12:​20, 21; Kọl. 3:13. w16.04 1:7, 9, 10

O gwọlọ nọ ma re thihakọ te urere, orọnikọ rite omoke jọ ọvo ho. Dae rehọ iẹe nọ okọ jọ u bi zue. Re ahwo nọ a rrọ okọ na a sae zọ, o gwọlọ nọ a rẹ ya kpahe okpa. Ohwo nọ o muhọ ẹya obọ ọ tẹ seba ẹya, ọ rẹ da ame whu. Epọvo na re, ohwo nọ ọ make ya kẹle okpa no ọ tẹ se ame ba ẹya, ọ rẹ da ame whu re. Ma tẹ gwọlọ rria akpọ ọkpokpọ na, o gwọlọ nọ ma re thihakọ te urere. Ajọ ma wo ọkpọ uruemu Pọl ukọ na, nọ ọ ta nọ: “O be bẹ omai no ho.” (2 Kọr. 4:16) Wọhọ Pọl, ma wo imuẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ te urere. Pọl o kere evaọ obe Ahwo Rom 8:​37-39 nọ: “Ma be kparobọ . . . ẹkwoma ọnọ o you omai na. Keme u mu omẹ ẹro inọ makọ uwhu hayo uzuazọ hayo ikọ-odhiwu hayo egọmeti, hayo eware nọ e rrọ enẹna hayo eware nọ e te tha hayo ogaga hayo ekpehru hayo edidi hayo omama ofa jọ kpobi o rẹ sae hẹriẹ omai no uyoyou Ọghẹnẹ hẹ onọ o rrọ eva Kristi Jesu Olori mai.” w16.04 2:17, 18

Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ uyero nọ o rẹ sai ru owhẹ fiomahọ abọ jọ evaọ iruẹru akpọ na. A rẹ sai fi owhẹ họ uwou-odi hayo kẹ owhẹ oghẹrẹ uye ofa jọ fikinọ whọ dadamu abọ Jihova. O tẹ via ere, lẹ se Jihova re ọ kẹ owhẹ udu nọ whọ rẹ rọ vuẹ amọfa vevẹ kpahe oware nọ who ro kru edikihẹ ra na. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ. (Iruẹru 4:​27-31) Jihova ọ kẹ omai Ebaibol na re o hae bọ omai ga. Roro didi kpahe eria Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ kru edikihẹ ra. Wuhrẹ eria ikere nana jẹ daoma kareghẹhọ ae, keme i ti fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ okenọ Ebaibol ọ rrọ owhẹ obọ họ. Ebaibol na ọ rẹ bọ ẹrọwọ ra ga kpahe eyaa Ọghẹnẹ nọ i ti rugba evaọ obaro. Ẹruore nana o re fiobọhọ kẹ omai thihakọ ọwọsuọ. (Rom 8:25) Salọ eria ikere nọ e ta kpahe oware nọ o te mae were owhẹ evaọ akpọ ọkpokpọ na, jẹ daoma jọ iroro ruẹ oma ra evaọ akpọ ọkpokpọ na. w16.04 4:14, 15

Isu-egagọ Kristẹndọm a bi whowho ovuẹ Uvie Ọghẹnẹ hẹ. A tẹ make ta kpahe Uvie na, a rẹ ta nọ Uvie na yọ oware nọ o rrọ udu Oleleikristi. (Luk 17:21) A bi fiobọhọ kẹ ahwo riẹ hẹ inọ Uvie Ọghẹnẹ yọ egọmeti obọ odhiwu nọ Jesu Kristi ọ rrọ Osu riẹ, inọ Uvie Ọghẹnẹ u ti ku ebẹbẹ ahwo-akpọ kpobi họ, gbe inọ kẹlena u ti si emuemu kpobi no otọakpọ. (Evia. 19:​11-21) Ukpoye, nọ a te bi ru Kresimesi hayo Isita a rẹ rọ kareghẹhọ Jesu. O wọhọ nọ a riẹ oware ovo kpahe oware nọ Jesu o ti ru hu okenọ o ti su akpọ na soso. A riẹ ẹjiroro nọ u fo nọ a re ro ru iruo nana gbe he. Orọnikọ re ma mi igho jẹ bọ iwou ilogbo ma rẹ rọ fiki riẹ ta usiuwoma na ha. U fo nọ a rẹ rehọ Ẹme Ọghẹnẹ thueki hi. (2 Kọr. 2:​17, oruvẹ.) Ahwo nọ a bi whowho ovuẹ na a rẹ rọ odẹ ovuẹ na gwọlọ erere kẹ omobọ rai hi.​—Iruẹru 20:33-35. w16.05 2:​7, 8

Ma rehọ iẹe nọ u wo oghẹrẹ osẹ jọ nọ o rẹ were owhẹ rekinọ o rẹ sae kẹ inievo jọ uye evaọ ukoko na. Yọ ugogo uzi Ebaibol ovuọvo o riẹ hẹ nọ o ta nọ ma wha oghẹrẹ osẹ utioye he. Eme họ iroro Jihova kpahe ẹme nana? Pọl ukọ na ọ kẹ omai uthubro nana: “Jọ eyae na a gọ ẹgọ nọ o kiehọ, nọ ọ rrọ owowa je dhesẹ iroro egbagba, orọnikọ orọ igbeto-ime gbe igoru hayo izuu hayo iwu nọ e ghare gaga ha, rekọ evaọ oghẹrẹ nọ u fo eyae nọ e ta nọ a be gọ Ọghẹnẹ.” (1 Tim. 2:​9, 10) Uthubro nana u kiekpahe ezae Ileleikristi re. Wọhọ ahwo nọ a rọ oma mudhe kẹ Ọghẹnẹ no, orọnikọ epanọ ẹgọ gbe osẹ jọ o rrọ omai oma ọvo ma re roro kpahe he, rekọ te epanọ o te jọ amọfa oma. Iroro owowa gbe uyoyou u re ru omai roro kpahe ibe Ileleikristi mai, jẹ whaha oware nọ o rẹ kẹ ae uye.​—1 Kọr. 10:23; Fil. 3:17. w16.05 3:14

Adamu o ku uvẹ-ọghọ nọ ọ rọ jọ ọmọ Ọghẹnẹ kufiẹ okenọ ọ ghẹmeeyo kẹ Ọnọ ọ ma riẹ. Dede na, no ige te ige, emọ Adamu buobu nọ e wọhọ “ẹgho” a salọ no inọ a rẹ jọ abọ esuo okpehru Ọghẹnẹ. (Hib. 12:1) A be romakpotọ kẹ Jihova, Ọnọma rai, be rọ enẹ dhesẹ nọ ọye a gwọlọ nọ ọ rẹ jọ Ọsẹ gbe Ọmebẹ rai, orọnikọ Setan he. (Jọn 8:44) Ẹzi omaurokpotọ rai o rẹ kareghẹhọ omai ẹme nọ ọ rrọ ikere okpẹdẹ na. Nẹnẹ, o gwọlọ nọ ahwo kpobi nọ a be rọ ẹzi gbe uzẹme gọ Jihova a rẹ daoma dhesẹ ẹzi omaurokpotọ otiọye na re. A rri rie fihọ uvẹ-ọghọ re a se Jihova Ọsẹ rai jẹ roma kpotọ kẹe re ọ jọ Ọmebẹ rai. Kọ whẹ yọ ọviẹ ọlọlọhọ evaọ obọ Ọghẹnẹ, ọnọ ọ gwọlọ nọ Ọghẹnẹ ọ mae fihọ okwakwa nọ o were riẹ? Kọ who bi rri inievo ra evaọ ukoko na wọhọ ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ be jọ omarai ru aruẹrẹ nọ ọ be ma ae na? w16.06 1:2, 3

Nọ ma be kẹle akpọ ọkpokpọ na, u wo eware buobu nọ e rẹ sae lẹliẹ ẹrọwọ mai whrehe. U ti woma gaga re ma hae kiẹ omamai rri jẹ riẹ epanọ ẹrọwọ mai ọ ga te. Wọhọ oriruo, ma rẹ sai roro kpahe epanọ ma rri ẹme Jesu nọ ọ rrọ obe Matiu 6:33. Nọ omara nọ: ‘Kọ iroro-ejẹ mẹ gbe eware nọ mẹ be rọ karo i dhesẹ nọ mẹ ginẹ rọwo ẹme Jesu na? Kọ mẹ te siọ ewuhrẹ hayo usiuwoma ota ba ẹsejọ re mẹ ruẹsi le ugho? Eme me ti ru nọ iruo mẹ i te bi mi omẹ oke kpobi no? Kọ mẹ te kuvẹ re akpọ na ọ ma hayo kpọ omẹ, tube ru omẹ kie no ukoko na?’ Roro kpahe oriruo ọfa. Ma rehọ iẹe nọ odibo Jihova jọ ọ rẹ kaki fi ithubro Ebaibol hiruo ho, ẹsejọhọ evaọ ẹme usu, ahwo nọ a sino ukoko, hayo eware ẹkeriotọ. Nọ oma ra nọ, ‘Kọ o sae jọnọ ere o rrọ kẹ omẹ?’ Ma te muẹrohọ nọ ma bi wo ekpehre uruemu utioye, o gwọlọ nọ ma rẹ kiẹ ẹrọwọ mai rri ababọ oke oraha. Ẹme Ọghẹnẹ nọ ma rẹ rọ kiẹ omamai rri yọ oware nọ u fo nọ ma re ru ẹsikpobi. w16.06 2:8, 9

Ukoko Jihova nọ idibo riẹ a rrọ evaọ otọakpọ nẹnẹ o rrọ oghẹrẹsa. Ginọ uzẹme inọ ahwo nọ a gba ha nọ eware e rẹ thọ obọ i ru ukoko nana via. Ghele na, Jihova ọ be rọ ẹzi riẹ wọ ukoko akpọ-soso riẹ na nọ u bi ro wo ẹvi jẹ rro haro. Okenọ edẹ urere akpọ omuomu nana i muhọ evaọ ukpe 1914, idibo Ọghẹnẹ nọ e jọ otọakpọ na i tulo ho. Rekọ Jihova ọ ghale iruo usiuwoma ota rai. Ikpe jọ nọ i lele i rie, ima ahwo buobu a te ti wuhrẹ uzẹme na je zihe ruọ Isẹri Jihova. Jihova ọ rọ ẹme ikere okpẹdẹ na dhesẹ nọ ẹvi ologbo nana ọ te romavia, o fibae nọ: “Mẹ họ ỌNOWO na; me re ti ru ei vẹrẹ nọ u te ezi riẹ.” Eruẹaruẹ yena i gine rugba no evaọ edẹ urere nana. Onana u ru nọ idibo Jihova nọ e rrọ otọakpọ nẹnẹ i ro bu vi unu ahwo nọ a rrọ erẹwho buobu. w16.06 4:1, 2

Evaọ iroro Jesu, otẹrọnọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ ọ rẹ gwọlọ emu kẹ evra, a gbe du ta ha sọ ọ sai ru ahwo-akpọ wo ẹgwọlọ okpẹdẹ rai re. (1 Pita 5:​6, 7) O ti fi emu na họ omai unu hu, rekọ ọ te ghale omai nọ ma tẹ be daoma kọ ekakọ re ma sai wo emu hayo kọ okọ nọ ma sae rọ ruẹ ugho dẹ emuore ikẹdẹ kẹdẹ. Yọ oware o tẹ kare omai, ọ sai ru amọfa rehọ eyero rai fiobọhọ kẹ omai. Dede nọ Jesu ọ ta nọ Jihova ọ be kẹ evra iwou nọ a be rria ha, Jihova ọ ma rai avọ iroro gbe onaa, ọ tẹ jẹ ma eware nọ evra e sae rọ bọ iwou kẹ omarai. Epọvo na re, Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ruẹ uwou nọ uviuwou mai o rẹ jọ. Okenọ Jesu ọ ta ẹme ikere okpẹdẹ na, ọ riẹ nọ kẹle na o bi ti whu fiki ahwo-akpọ. (Je rri Luk 12:​6, 7.) Jesu o whu kẹ evra ha, rekọ mai o whu kẹ re ma sai wo jẹ reawere uzuazọ nọ u wo oba ha.​—Mat. 20:28. w16.07 1:11-13

Ẹvẹ ahwo-akpọ a rọ reuku uzioraha, onọ o be wha uwhu se omai kpobi na? Ebaibol na ọ ta nọ: “Fiki uzioraha ọzae ọvo [Adamu] uwhu u su wọhọ ovie.” (Rom 5:​12, 14, 17) Rekọ u woma gaga inọ ma rẹ sae salọ nọ ma bi no otọ isuẹsu uzioraha. Ma te fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Kristi, kiyọ ma fi omamai họ otọ isuẹsu uwowou ulogbo Jihova. (Rom 5:​20, 21) Dede nọ ma gbẹ rrọ erahizi, orọnikọ onana u dhesẹ nọ ma rẹ kuvẹ re uzioraha u su omai hi. Ma tẹ rọ ọthobọ raha uzi, ma rẹ yare Jihova kẹ erọvrẹ. Onana u dhesẹ nọ ma ziọ otọ uwowou ulogbo no. Kọ eme u re no onana ze? Pọl ọ ta nọ: “Uwowou ulogbo Ọghẹnẹ u . . . bi wuhrẹ omai re ma siọ emuemu gbe isiuru akpọ, re ma yeri uzuazọ avọ iroro egbagba gbe ẹrẹreokie gbe omarọkẹ Ọghẹnẹ evaọ udevie uyero-akpọ nana.”​—Tait. 2:11, 12. w16.07 3:5, 6

Okpẹtu o te orọo ọsosuọ na keme Adamu avọ Ivi a rọ ufuoma iroro ejẹ rai ru iruo thọthọ nọ a ghẹmeeyo kẹ Jihova. “Araomuomu anwae na,” koyehọ Setan Ẹdhọ na ọ viẹ Ivi họ rọwo nọ otẹrọnọ ọ re ubi-ure “ẹriẹ ewoma gbe eyoma na,” o ti wo obọdẹ eriariẹ nọ ọ te sae rọ jiroro kẹ omariẹ kpahe oware nọ u woma gbe onọ u yoma. Ivi o dhesẹ adhẹẹ kẹ udu-esuo ọzae riẹ hẹ keme ọ nọ ọzae riẹ kpahe ẹme na ha. Yọ ukpenọ Adamu o yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, o mi Ivi ubi-ure nọ ọ kẹ riẹ na. (Evia. 12:9; Emu. 2:​9, 16, 17; 3:​1-6) Okenọ Ọghẹnẹ ọ nọ Adamu, Adamu o te gu ẹme na fihọ aye riẹ uzou. Ivi omariẹ o te je gu ẹme na fihọ araomuomu na uzou inọ ọye ọ viẹ riẹ họ. (Emu. 3:​12, 13) Inoma nọ i fioka ha a gu na! Aghẹmeeyo ọzae-avọ-aye ọsosuọ na u ru nọ Jihova o ro bruoziẹ kpe ai. Onana yọ unuovẹvẹ ulogbo kẹ omai! Re ọzae-avọ-aye a sai wo evawere evaọ orọo rai, o gwọlọ nọ aimava a rẹ jẹ owha-iruo nọ Jihova ọ kẹ rai rehọ je yoẹme kẹe. w16.08 1:1, 4, 5

Nọ ọzae-avọ-aye a te bi rẹro mi ohwohwo vrẹta, o rẹ sae wha ẹbẹbẹ ze evaọ orọo. Nọ ohwo o gbe bi wo evawere nọ o rẹro nọ o ti wo evaọ orọo riẹ hẹ, o rẹ sai ru ei kare edẹro, ru ei roro nọ a be whae re, hayo tubẹ lẹliẹ eva dhae dede. Ọzae-avọ-aye a rẹ sai wo ẹbẹbẹ fikinọ oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ ae u wo ohẹriẹ, yọ oware nọ o rẹ were hayo da ọjọ o rrọ ere kẹ ọdekọ họ. Ẹme kpahe ugho, inierọ hayo eserọ, gbe emọ-eyọrọ o sae jẹ wha ẹwhọ ze. Dede na, u woma gaga inọ ezae-avọ-eyae Ileleikristi buobu a be sai ku ebẹbẹ itienana rai họ keme a be kuvẹ kẹ ekpakpọ Ọghẹnẹ. U fo nọ ezae-avọ-eyae Ileleikristi a rẹ gwọlọ obufihọ ekpako na nọ a te wo ebẹbẹ ilogbo evaọ orọo rai. Inievo nana nọ i wo onaa ziezi evaọ egagọ Jihova na a rẹ sai fiobọhọ kẹ ezae-avọ-eyae fi Ẹme Ọghẹnẹ hiruo evaọ orọo rai. Re ọzae-avọ-aye a sai ku ebẹbẹ rai họ, o gwọlọ re inọ a rẹ lẹ se Jihova kẹ ẹzi ọfuafo gbe obufihọ riẹ re a ru lele ehri-izi Ebaibol jẹ daoma dhesẹ iruemu ezi nọ a se ubi ẹzi na.​—Gal. 5:22, 23. w16.08 2:11-13

Umutho oke ọvo Jesu o wo kẹ usiuwoma ota riẹ evaọ otọakpọ. Ghele na, ọ raha oke fiobọhọ kẹ ahwo nọ a dhesẹ isiuru kẹ emamọ usi na. Wọhọ oriruo, Jesu ọ jọ okọ wuhrẹ ogbotu jọ. Evaọ oke yena, ọ rọ ogaga igbunu riẹ ru nọ Pita ọ sai ro kpe iyei buobu, kẹsena ọ tẹ ta ẹme oria ikere inẹnẹ na. Eme u no ẹme nọ Jesu ọ ta gbe oware nọ o ru na ze? Pita avọ egbẹnyusu riẹ “a tẹ nyasiọ eware kpobi ba a te lele [Jesu].” (Luk 5:​1-11) Omọfa jọ nọ o dhesẹ isiuru kẹ iwuhrẹ Jesu họ, Nikodimọs nọ ọ jọ omọvo Sanhẹdrin. Ọ gwọlọ nọ o re gbe wuhrẹ haro, rekọ ozọ u je mu ei fiki oware nọ amọfa a te ta nọ a tẹ ruẹ e riẹ nọ o bi lele Jesu ta ẹme evaọ ẹgbede. Jesu ọ rọ oke riẹ gbogbọ họ, ọ kuvẹ re Nikodimọs o lele iei ta ẹme evaọ aso nọ ohwo ọvo ọ jariẹ hẹ. (Jọn 3:​1, 2) Jesu ọ rehọ oke obọriẹ bọ ẹrọwọ amọfa ga. Kọ u gbe fo re ma hae rọ ajọwha zihe bru ahwo nọ a dhesẹ isiuru je wuhrẹ Ebaibol na kugbe ai? w16.08 4:10, 11

Omaurokpotọ u re ru nọ ma rẹ rọ romatotọ kiẹ omamai rri sọ ma be nyate utee ẹfuọ Jihova, Ọghẹnẹ ọrẹri mai na, keme ọye ma rẹroso rọkẹ ekpọvio nọ e mai woma. Ofariẹ, omaurokpotọ u re je fiobọhọ kẹ omai wo adhẹẹ kẹ eriwo gbe iroro amọfa. Fikiere, u re dhesẹ nọ ma be “rehọ oma kpotọ nya lele Ọghẹnẹ” nọ ma te bi yeri uzuazọ mai lele izi ikiẹrẹe riẹ je dhesẹ adhẹẹ kẹ eriwo amọfa. U fo nọ osẹ mai u re ru nọ ahwo a re ro dhesẹ omai inọ mai yọ idibo Jihova orọnikọ amọfa jọ họ. Ajọ ibe Ileleikristi mai gbe amọfa evaọ ẹkwotọ mai a ruẹ vevẹ evaọ osẹ mai inọ mai ginọ idibo Ọghẹnẹ okiẹrẹe na. Itee ikpehru riẹ e mai woma, yọ ma rẹ daoma nyate itee nana avọ evawere. Ma bi yere inievo nọ osẹ gbe emamọ uruemu rai o be were Jihova jẹ be wha orro sei, onọ u bi ru nọ ovuẹ Uvie na u bi ro si ahwo buobu urru. w16.09 3:18-20

Jekọp ọ gba riẹ mu nọ o re muabọ na te oka, ọ rọwo siọ ohọre na ba ha. (Emu. 32:​24-26) Yọ a ginẹ ghale iẹe fiki ithihakọ riẹ. A mu odẹ na, Izrẹl kẹe (onọ otofa riẹ o rrọ, “Ọnọ O [Thihakọ] Lele Ọghẹnẹ Muabọ” hayo “Ọghẹnẹ O re Muabọ”). Jekọp o wo osohwa ulogbo nọ mai omamai ma be gwọlọ nẹnẹ na, oyehọ ọjẹrehọ gbe oghale Jihova. Reshẹl aye oyoyou Jekọp, ọ jẹ rọ ajọwha rẹro epanọ Jihova o ti ro ru eyaa nọ ọ ya kẹ ọzae riẹ gba, inọ ọ te ghale emọ Jekọp. Rekọ Reshẹl o wo ọmọ họ. Evaọ oke yena, ẹbẹbẹ riẹ na ọ jọ oware ekela. Ẹvẹ Reshẹl ọ sai ro wo ẹgba nọ ọ rọ ruabọhọ họre ebẹbẹ ilogbo nọ e rẹ sae lẹliẹ udu whrehe ohwo? Oma o lọhọ e riẹ hẹ. Ukpoye, ọ jẹ hae lẹ gaga jẹ rọ ere ruabọhọ ohọre na. Jihova o yo olẹ Reshẹl, jẹ rọ emọ ghale iẹe uwhremu na.​—Emu. 30:8, 20-24. w16.09 2:6, 7

U wuzou gaga re who dhesẹ kẹ emọ ra epanọ ehri-izi Ebaibol i woma te. (Ol. 1:​1-3) Idhere buobu e riẹ nọ whọ sai ro ru onana. Wọhọ oriruo, whọ sae vuẹ ọmọ ra nọ, ma rehọ iẹe nọ whọ be te nyae rria ukoliko jọ nọ u siomano, yọ o gwọlọ nọ whọ rẹ salọ ahwo jọ nọ a ti lele owhẹ rria etẹe. Kẹsena whọ vẹ nọe nọ, “Didi iruemu o gwọlọ nọ omomọvo evaọ usu rai o re wo re wha sae rria kugbe dhedhẹ?” Kẹsena who ve lele iei ta kpahe obọdẹ ithubro nọ e rrọ obe Ahwo Galesha 5:​19-23. Oriruo otiọye o sai fiobọhọ kẹ ọmọ wuhrẹ eware ivẹ jọ nọ i wuzou gaga. Orọ ọsosuọ, izi Ọghẹnẹ e rẹ wha udhedhẹ gbe okugbe ze. Orọ avivẹ, Jihova ọ be rọ izi riẹ wuhrẹ omai enẹna, be rọ ere ruẹrẹ omai kpahe kẹ akpọ ọkpokpọ na. (Aiz. 54:13; Jọn 17:3) Whọ sae rọ ikuigbe oniọvo jọ evaọ ebe ukoko na ru onana vẹ. Whọ sae ruẹ iku itiena evaọ uzoẹme na, “Ebaibol na O re Nwene Uzuazọ Ohwo,” onọ o be hae rọ omavia evaọ Uwou-Eroro Na. w16.09 5:13, 14

Dede nọ eware e vọ omai obọ nọ e be rehọ oke mi omai gaga, o gwọlọ nọ mai kpobi ma rẹ ruẹrẹ oke fihọ kẹ uwuhrẹ obọmai gbe egagọ uviuwou. (Ẹf. 5:15) Dede na, orọnikọ re ma ruẹsi se obe jọ re vẹrẹ ọvo ho hayo ruẹrẹ iyo kpahe nọ ma te kẹ evaọ obọ ewuhrẹ. O gwọlọ nọ ma rẹ kẹ Ẹme Ọghẹnẹ uvẹ re u te omai udu jẹ bọ ẹrọwọ mai ga. O gwọlọ nọ ma rẹ hae daoma roro kpahe epanọ uwuhrẹ nọ ma bi ru o sai ro fiobọhọ kẹ omai kruga evaọ egagọ Jihova, gbe epanọ ma sae rọ rehọ iẹe fiobọhọ kẹ amọfa. (Fil. 1:​9, 10) Ma rẹ kareghẹhọ nọ ma tẹ be ruẹrẹ oma kpahe kẹ usiuwoma ota, ewuhrẹ, hayo ẹme nọ ma ti ru, orọnikọ epanọ ẹme na o ro kiekpahe omai ma rẹ nwane kaki roro kpahe he. Wọhọ oriruo: Dede nọ ohwo nọ o re there emu zẹ ọ rẹ dawo emu nọ o bi there taure ọ tẹ zẹe kẹ ahwo, orọnikọ emu nọ ọ be dawo na ọvo ọ rẹ rọ re eva vọ họ. Ọ tẹ ginẹ gwọlọ wo omokpokpọ, o gwọlọ nọ ọ rẹ hae jọ obọ uwou there obọdẹ emu sa-sa kẹ omariẹ nọ ọ rẹ re. Epọvo na re, u fo nọ ma rẹ hae daoma rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ kuọ oma ziezi nọ o rẹ bọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ ga. w16.10 2:10, 11

Ma rẹ jọ obe Ahwo Hibru 11:1 ruẹ epanọ Ebaibol na o dhesẹ ẹrọwọ. Eware ivẹ jọ nọ a rẹ ruẹ hẹ i ru ẹrọwọ via: (1) “Oware nọ a bi rẹro riẹ,” onana o sai kugbe eware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai inọ e te via rekinọ e re te via ha, wọhọ ekuhọ eyoma kpobi gbe ẹtha akpọ ọkpokpọ na. (2) “Eware nọ a rẹ ruẹ hẹ [nọ] e ginẹ rrọ.” Rọwo kugbe eme nọ e wariẹ oria ikere nana họ, ẹme Griki nọ a fa “imuẹro ivevẹ” na, u dhesẹ imuẹro egaga nọ ohwo o re wo kpahe eware nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ e ginẹ rrọ, wọhọ Jihova Ọghẹnẹ, Jesu Kristi, ikọ-odhiwu, gbe Uvie Ọghẹnẹ nọ o rrọ obọ odhiwu su enẹna. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ẹruore mai ọ rrọ gaga gbe inọ ma rọwo eware nọ a rẹ ruẹ hẹ nọ a ta kpahe evaọ Ebaibol na? Ẹmeunu gbe iruẹru mai ma re ro dhesẹ onana via, yọ ababọ rai ẹrọwọ mai ọ rẹ sae gbunu hu. w16.10 4:6

Jihova avọ Jesu a rri omodawọ nọ mai kpobi ma be rọ tha iruo Uvie na uke ghaghae, o tẹ make rọnọ ma be sai ru te epanọ ma gwọlọ họ fiki uyero mai. (Luk 21:​1-4; 2 Kọr. 8:12) Wọhọ oriruo, inievo mai jọ nọ e kpako no a rẹ daoma gaga re a sai kpohọ ewuhrẹ gbe usiuwoma ota ẹsikpobi. Kọ u gbe fo re ma hai jiri inievo nana jẹ tuduhọ ae awọ? Ẹhẹ, hae rọ uvẹ kpobi tuduhọ amọfa awọ. Nọ ohwo o te ru oware jọ nọ u fo nọ ma rẹ rọ fiki riẹ jiri ei, kọ ma gbe ru ere? Roro kpahe oware nọ o via okenọ Pọl avọ Banabas a jọ ẹwho Antiọk nọ ọ rrọ Pisidia. Enọ i wuzou evaọ uwou-egagọ na a ta kẹ ae nọ: “Ezae, inievo, otẹrọnọ wha wo ẹme uduotahawọ jọ kẹ ahwo na, wha tae.” Onana o wọ Pọl kẹ emamọ ovuẹ jọ. (Iruẹru 13:​13-16, 42-44) Otẹrọnọ ẹme uduotahawọ jọ ọ rrọ nọ ma rẹ sae vuẹ ohwo, kọ ma gbẹ tae? Ma te ruẹ nọ ma tẹ be hae tuduhọ amọfa awọ, amọfa a te hae tuduhọ omai awọ re.​—Luk 6:38. w16.11 1:3, 15, 16

Ukoko Jihova nọ ma rrọ na yọ uvẹ-ọghọ ulogbo! Fikinọ ma riẹ itee gbe izi riẹ, u ru omai wo owha-iruo jọ. O gwọlọ nọ ma rẹ daoma ru oware nọ o gba gbe onọ u dhesẹ nọ ma rrọ abọ esuo okpehru riẹ. Nọ akpọ nana o bi zue ruọ ọfariẹ-ogbe na, o gba omai họ nọ ma re “mukpahe eyoma” wọhọ Jihova omariẹ. (Ol. 97:10) Ma re kuomagbe ahwo akpọ nana vievie he, enọ i re “se eyoma ewoma, gbe ewoma eyoma.” (Aiz. 5:20) Fikinọ ma gwọlọ ru Ọghẹnẹ eva were, ma rẹ daoma jọ fuafo evaọ ugboma, uruemu, gbe evaọ egagọ riẹ. (1 Kọr. 6:​9-11) Ma you Jihova, ma te je fievahọ iẹe; ma salọ nọ ma re koko izi riẹ nọ e rrọ Ebaibol na jẹ rọ ere dhesẹ nọ ma talamu usu mai kugbei. Yọ ma rẹ daoma kpobi koko izi riẹ evaọ oria kpobi, te obọ iwou mai, nọ ma tẹ rrọ obọ Ọgwa Uvie, oria iruo hayo obọ isukulu. w16.11 3:13

Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a wo emamọ eva. Rekọ evaọ etoke ukpe 1914 rite 1919, a wo otoriẹ oware nọ u gine dhesẹ hẹ re a romakpotọ kẹ egọmeti. Fikiere, a nwani siomano ẹmo-ofio riẹriẹriẹ hẹ. Wọhọ oriruo, okenọ osu America o juzi nọ evaọ edẹ 30 ọrọ Asoi, 1918 a ti se olẹ rọkẹ udhedhẹ, Uwou-Eroro Na o tuduhọ Emọ-Uwuhrẹ na awọ inọ a kuomagbe ahwo orẹwho na se olẹ nana. Inievo a fi igho họ eki re a sae rọ erere nọ o re noi ze fiobọhọ dẹ ekwakwa ẹmo, yọ otu rai jọ a kpohọ ẹmo avọ iwhunu avọ emegha. Dede na, u ti fo ho re ma ta nọ fiki oware nana nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a ruthọ nọ o gwọlọ ọkpọvio na, Jihova o ro siobọno ai re a ruọ igbo Babilọn Ologbo na. Ukpoye, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a riẹ nọ o gba rae họ nọ a re siomano egagọ erue, yọ evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, yọ a joma siomano egagọ erue kpobi no.​—Luk 12:47, 48. w16.11 5:9

O rẹ sai gbe owhẹ unu nọ, fikieme Pọl ọ rọ vẹvẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo unu kpahe enwoma nọ i re noi ze nọ a tẹ be rria “lele uwo”? Kọ enwoma itieye e rẹ sai te Ileleikristi nẹnẹ, enọ Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ inọ egbẹnyusu riẹ je rri nọ a kiẹrẹe? U yoma kẹhẹ, Oleleikristi kpobi ọ rẹ sae rọ ẹmẹrera muhọ ẹrria lele uwo. Wọhọ oriruo, Pọl o kere nọ inievo jọ evaọ Rom a jọ erigbo kẹ “isiuru obọrai,” onọ o rẹ sae jọ isiuru rọkẹ owezẹ ọzae avọ aye, emu, udi, hayo eware efa. Ejọ rai i je “su udu enọ i rri otọ mu hu thọ.” (Rom 16:​17, 18; Fil. 3:​18, 19; Jud 4, 8, 12) Kareghẹhọ re inọ u wo okejọ nọ oniọvo-ọmọzae jọ evaọ ukoko obọ Kọrint o “mi ọsẹ riẹ aye, aimava a tẹ be rria uwou.” (1 Kọr. 5:1) Obọnana ma ruẹ oware nọ o soriẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ rehọ Pọl ukọ na vẹvẹ Ileleikristi unu kpahe “iroro nọ a re fihọ eware uwo” no. (Rom 8:​5, 6) Unuovẹvẹ yena u wiruo gaga nẹnẹ re. w16.12 2:5, 8, 9

Ẹbẹbẹ ra nọ whọ rẹ ta kẹ ohwo nọ who fievahọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ tẹ be ruawa. Ọzae hayo aye ra, ogbẹnyusu ọkpekpe, hayo ọkpako ukoko ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ ru awaọruọ ra kpotọ. Whọ tẹ ta eva ra via kẹ ohwo nọ who fievahọ, o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo otoriẹ ẹbẹbẹ ra na ziezi je ru oware jọ kpahe iẹe. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ababọ ẹjiroro eware e rẹ nya thọ, rekọ [ekohrẹ] i te bu a rẹ kpare obọ.” (Itẹ 15:22) Jihova ọ be jẹ rọ iwuhrẹ ukoko na fiobọhọ kẹ idibo riẹ ru awaọruọ rai kpotọ. Whọ rẹ jọ obọ ewuhrẹ ruẹ ibe Ileleikristi ra nọ e be ginẹ daezọ ra, jẹ gwọlọ tuduhọ owhẹ awọ. (Hib. 10:​24, 25) Edhere nana nọ a rẹ rọ “tuduhọ ohwohwo awọ” na o te bọ owhẹ ga evaọ egagọ Jihova, je fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ gbẹ te rọ ruawa ga hrọ họ.​—Rom 1:12. w16.12 3:17, 18

Ẹyao hayo oware ofa jọ nọ ma rẹ sai nwene he o tẹ be kẹ omai uye, ma rẹ lẹ se Jihova kpahe oware nọ ma be ruawa riẹ avọ evaifihọ inọ ọ be daezọ mai. (1 Pita 5:​6, 7) Ma rẹ jẹ hae dao utho ẹgba mai re ma ruẹ nọ ma wo erere no iwuhrẹ gbe eruẹrẹfihotọ ukoko na efa ze. (Hib. 10:​24, 25) Kọ ẹvẹ kpahe esẹgbini nọ i kruga ziezi rekinọ emọ rai i ghoro no ukoko na no? Samuẹle nọ owho u te oma no, ọ rẹ sae gba emezae riẹ nọ e kpako te ahwo no họ họ, re a koko izi ikiẹrẹe Jihova nọ o wuhrẹ i rai. (1 Sam. 8:​1-3) Ọ nyasiọ ẹme na ba kẹ Jihova. O make jọ ere na, Samuẹle ọ sai kru ẹgbakiete riẹ jẹ daoma ru eva were Jihova Ọsẹ obọ odhiwu riẹ. (Itẹ 27:11) U wo esẹgbini Ileleikristi buobu nẹnẹ nọ a rẹriẹ ovao dhe ọkpọ uyero Samuẹle na. A wo evaifihọ inọ Jihova o bi fiẹrohọ sọ ọ te ruẹ erahaizi nọ i kurẹriẹ re ọ ruẹsi dede ae rehọ. (Luk 15:20) Evaọ oke ovona, esẹgbini nana a be daoma talamu usu rai kugbe Jihova, bi rẹro nọ emamọ oriruo rai o ti duobọte emọ rai udu je ru ai zihe ziọ ukoko na. w17.01 1:15, 16

Ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ riẹ ọnyaba riẹ. Ọ rẹ riẹ eware nọ ọ rẹ sai ru dẹẹ gbe eware nọ o ru no, ọ rẹ rọwo iruthọ riẹ, yọ ọ rẹ jẹ iroro-ejẹ amọfa rehọ. Omaurokpotọ o rẹ were Jihova gaga. Omaurokpotọ o kẹre te epanọ ohwo ọ rẹ riẹ oria nọ ẹgba riẹ o mu gbe utho eware nọ ọ rẹ sai ru. Evaọ ẹvẹrẹ ọsosuọ nọ a rọ ẹme nana noze, o wọhọ nọ otofa riẹ o mai fiẹgba họ epanọ u fo nọ ovuhumuo yena u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ma re yeri kugbe amọfa. Oke vẹ oma o sae rọ gwọlọ wọ omai dhesẹ uruemu omovia? Roro kpahe umutho eware jọ nọ i re dhesẹ nọ ohwo o bi ti wo omovia. O sae jọnọ ma be hae dina rọ ẹmeọta hayo uruemu dhesẹ nọ omai o mai woma hayo inọ owha-iruo mai o mai wuzou. (Rom 12:16) O sae jọnọ ma be hai dhesẹ oma evaọ oghẹrẹ jọ. (1 Tim. 2:​9, 10) Hayo ẹsejọhọ ma be hae gwọlọ nọ ahwo a ru lele iroro-ejẹ mai fiki owha-iruo nọ ma wo, ahwo nọ ma riẹ, hayo epanọ ma wo eriariẹ te, yọ ma re tube vuhumu dede he inọ ma be fa no uwhru omaurokpotọ ruọ abọ omovia no.​—1 Kọr. 4:6. w17.01 3:6-8

Evaọ oke mai na, iruo idibo Jihova i bi dhe ebuebu, i te je bi wo egha sa-sa. Nọ iruo ekpokpọ e be roma via na, ma be rọ onaa okpokpọ ru ai, yọ ẹsibuobu ekwakwa ekpokpọ nọ a ku ze ma re ro ru ai. O rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ inievo jọ nọ e kpako no re a rọ ekwakwa ekpokpọ nana ru iruo. (Luk 5:39) U te no ere no dede, inievo nọ e gbẹ maha a wo ẹgba hayo goma vi inievo nọ e kpako no. Fikiere, o roja, o tẹ jẹ rrọ oware uyoyou re inievo nọ e kpako no a wuhrẹ enọ e gbẹ maha re a sai wo ewha-iruo ekpokpọ. (Ol. 71:18) O sae jọ bẹbẹ kẹ inievo nọ i wo ewha-iruo evaọ ukoko na re a siobọno iruo jọ kẹ enọ e gbẹ maha. Ozọ o rẹ dina mu inievo nana jọ inọ a ti gbe wo uvẹ-ọghọ jọ nọ a rri ghaghae he. A rẹ ruawa nọ inievo nọ e gbẹ maha na a te sai ru iruo na woma te epanọ ae omarai a je ru ai hi. Yọ efa e rẹ sai roro nọ a wo uvẹ nọ a re ro wuhrẹ omọfa ha. Evaọ abọdekọ riẹ, ajọ inievo nọ e gbẹ maha a du hẹrẹ bẹ hẹ nọ a gbẹ be kẹ ae ewha-iruo ekpokpọ họ. w17.01 5:3, 4

Jesu ọ jọ ohwo ọgbagba wọhọ epanọ Adamu ọ jọ na. (Jọn 1:14) Rekọ wo ohẹriẹ no Adamu, Jesu ọ rria lele izi ikiẹrẹe Jihova wọhọ epanọ Ọghẹnẹ o rẹro riẹ mi ohwo ọgbagba. Makọ evaọ otọ odawọ nọ o mae ga kpaobọ, Jesu ọ raha uzi Ọghẹnẹ ọvuọvo ho. Nọ Jesu ọ rrọ ohwo ọgbagba na, ọ rẹ sae rọ uwhu riẹ siwi ahwo-akpọ no uzioraha gbe uwhu. Jesu ọ jọ ohwo ọgbagba wọhọ Adamu jẹ nyate utee nọ Ọghẹnẹ o rẹro nọ Adamu ọ hae te nyate, ọ romakpotọ kẹ Ọghẹnẹ riẹriẹriẹ je yoẹme kẹe. (1 Tim. 2:6) Idhe ẹtanigbo Jesu i rovie uvẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ fihọ rọkẹ “ahwo buobu,” te ezae, te eyae, gbe emaha. (Mat. 20:28) Avro ọ riẹ hẹ, ẹtanigbo na họ ugogo oware nọ u ru rie lọhọ nọ ẹjiroro ọsosuọ Ọghẹnẹ o ti ro rugba. (2 Kọr. 1:​19, 20) Ẹtanigbo na u ru nọ ahwo-akpọ nọ a wo ẹrọwọ a sai ro wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. w17.02 1:15, 16

Dae rehọ iẹe nọ whọ rrọ evaọ eghogho jọ nọ o muebi. Evaọ oke utioye, whọ rẹ sai roro sọ whọ te sai no eghogho na lafi jẹ ruẹ elo. Uzuazọ o rẹ sae jọ enẹ kẹ ohwo ẹsejọ. Ebẹbẹ ilogbo e sai te owhẹ, yọ ẹsejọ dede e sae lẹliẹ udu whrehe owhẹ. O hae te sae jọ enẹ kẹ Jesu. Okenọ a kare iẹe fihọ ure-oja, a kpe omovuọ họ iẹe oma yọ ọ rọ ẹro ruẹ edada nọ e ga thesiwa. U muẹro nọ oke nana ọ rọ rẹriẹ ovao dhe odawọ nọ o mae bẹ evaọ uzuazọ riẹ. (Hib. 12:3) Kọ eme o fiobọhọ kẹe thihakọ? Jesu ọ tẹrovi erere nọ ithihakọ riẹ e te wha sei, yọ mae rro, o vuhumu nọ ithiakọ riẹ i ti ru odẹ Ọghẹnẹ fo jẹ kpare esuo riẹ kpehru. Ọ riẹ nọ odawọ na o te jọ ubroke, yọ erere nọ o ti wo evaọ obọ odhiwu o te jọ bẹdẹ bẹdẹ. Nẹnẹ, edawọ nọ whọ be rẹriẹ ovao dhe e rẹ sae lẹliẹ udu whrehe owhẹ jẹ wha edada se owhẹ, rekọ kareghẹhọ nọ ubroke ọvo o te jọ. w16.04 2:10

Evaọ akpọ nana nọ emuomu ọ dafia na, uzioraha o gbẹ rrọ oware omovuọ họ. Onana u ru nọ u gbe ro mu ahwo buobu ẹro ho sọ a tubẹ gwọlọ ẹtanigbo. Ahwo jọ a riẹ oware nọ uzioraha o rrọ họ, te epanọ u re kpomahọ omai gbe epanọ ma sai ro no igbo riẹ. Udu u te ahwo nọ a wo evezi otọ nọ a riẹ nọ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai gbe uwowou ulogbo riẹ o wọ riẹ vi Ọmọ riẹ ziọ otọakpọ re ọ ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu. (1 Jọn 4:​9, 10) Idhe ẹtanigbo Jesu họ edhere nọ ọ mae rro nọ Ọghẹnẹ o ro dhesẹ uyoyou riẹ kẹ omai no, o tẹ jẹ rrọ odhesẹvia uwowou ulogbo Riẹ. Udu u kie omai vi gaga nọ ma riẹ nọ ma te fi ẹrọwọ họ ẹtanigbo na, Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ izieraha mai vrẹ omai. Yọ u re je ru omai wo obruoziẹ-iroro ọfuafo. (Hib. 9:14) Onana o ginẹ rrọ usi uwoma nọ ma rẹ vuẹ amọfa! w16.07 4:6, 7

Ma te fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na, u re rovie uvẹ nọ ma re ro wo erọvrẹ izieraha mai. Ebaibol na ọ kẹ omai imuẹro inọ a rẹ sae rọ izieraha mai “rọvrẹ” omai. (Iruẹru 3:19-21) Jihova ọ rehọ ẹkwoma ẹtanigbo na salọ otu nọ a rọ ẹzi wholo na re a jọ emọ riẹ. (Rom 8:15-17) Rọkẹ omai otu “igodẹ efa” na, o wọhọ ẹsenọ Jihova ọ ruẹrẹ obe jọ họ avọ odẹ mai nọ o kere fihọ iẹe, onọ ọ te rọ jẹ omai rehọ wọhọ emọ riẹ. Ma te zihe ruọ ahwo ọgbagba je fi odawọ urere na kparobọ no, Jihova ọ vẹ te whobọ họ obe na wọhọ odẹme, ọ vẹ te jẹ omai rehọ wọhọ emọ iyoyou riẹ evaọ otọakpọ. (Rom 8:20, 21; Evia. 20:7-9) Uyoyou nọ Jihova o wo kẹ emọ eghaghae riẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ. Ẹtanigbo na ọ te wha eghale ze bẹdẹ bẹdẹ. Okẹ ẹtanigbo na o te hiẹ vievie he. Ohwo ọvo hayo oware ovo o sae rehọ iẹe mi omai hi. w17.02 2:15, 16

Okenọ Jihova o si omai ziọ usu kugbe ọyomariẹ, ọ riẹ oghẹrẹ iruemu ethọthọ nọ e te mae jọ use-abọ kẹ omai. Ọ riẹ nọ eware e te thọ omai obọ ẹsejọ. Ghele na, oyena o whaha e riẹ usu nọ o re mu kugbe omai hi. Uyoyou o wọ Ọghẹnẹ kẹ omai okẹ oghaghae jọ, oyehọ idhe ẹtanigbo Ọmọ oyoyou riẹ. (Jọn 3:16) Nọ ma te kurẹriẹ jẹ rọ ẹkwoma idhe ẹtanigbo na yare kẹ erọvrẹ evaọ okenọ ma te ruthọ, ma re wo imuẹro nọ ma ti gbe wo emamọ usu kugbe Jihova dede nọ ma gba ha.​—1 Tim. 1:15. w16.05 4:6, 7