Ane

Ma wo owha-iruo nọ ma rẹ rọ vuẹ amọfa inọ a rẹ sae jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ nọ ọ ma rai na. Taure ahwo-akpọ a te ti fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Jesu, Ọghẹnẹ o re rri rai wọhọ ewegrẹ riẹ. Jọn ukọ na o kere nọ: “Ọnọ o fi ẹrọwọ họ Ọmọ na o re wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ; ọnọ ọ ghẹmeeyo kẹ Ọmọ na o ti wo uzuazọ họ, rekọ ofu Ọghẹnẹ o ti tei.” (Jọn 3:36) Eva e were omai gaga inọ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi e ruẹrẹ omai họ kugbe Ọghẹnẹ. (2 Kọr. 5:​18-20) Ma bi wuhrẹ ahwo buobu uzẹme Ebaibol na je bi fiobọhọ kẹ ae wo emamọ usu kugbe Jihova. Onana yọ abọ ologbo iruo usiuwoma ota mai. w16.07 4:8-10

Erufuọ odẹ Ọghẹnẹ họ oware ọsosuọ nọ Jesu ọ fodẹ evaọ olẹ oriruo na. Nọ orọnọ Jihova ọ rrọ ọrẹri na, izi kpobi nọ i no obọ riẹ ze e rrọ ọrẹri re. Ghele na, Setan ọ wha ẹme avro jọ ze evaọ ọgbọ Idẹn kpahe udu nọ Ọghẹnẹ o wo nọ o re ro fi izi họ kẹ ahwo-akpọ. Setan o gu ọrue fihọ Ọghẹnẹ uzou, ọ tẹ rọ enẹ raha odẹ Ọghẹnẹ nọ o rrọ ọrẹri na. (Emu. 3:​1-5) Evaọ abọdekọ riẹ, Jesu o you odẹ Ọghẹnẹ gaga. (Jọn 17:​25, 26) O kuobọgbe ru odẹ na fo. (Ol. 40:​8-10) Uzuazọ ogbagba nọ o yeri evaọ otọakpọ u dhesẹ nọ u fo je kiẹrẹe re Jihova o fi izi họ kẹ ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ. Jesu ọ roma kpotọ kẹ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ bẹsenọ o ro whu. Ọ rehọ ẹmeoyo riẹ dhesẹ nọ ohwo-akpọ ọgbagba ọ rẹ sai koko izi ikiẹrẹe Jihova gbagba. w17.02 2:2-4

Omogodẹ na họ Jesu Kristi, “Omogodẹ Ọghẹnẹ ọnọ ọ . . . wha izieraha akpọ na vrẹ!” (Jọn 1:29) Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ Jesu Kristi o kpehru vi ivie kpobi nọ i su no hayo enọ i bi su enẹna. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ọye họ Ovie enọ e rrọ ivie gbe Olori enọ e rrọ ilori, ọye ọvo họ ọnọ o re whu hu, ọnọ ọ rrọ oria elo nọ a rẹ sai te he, ọnọ ohwo ọvo ọ re ruẹ hẹ hayo sae ruẹ hẹ.” (1 Tim. 6:​14-16) Dai roro iei, ovie ọfa vẹ ọ sae fialoma via nọ o re whu fiki izieraha mai? Kọ oma o gbẹ be wọ owhẹ re who kuomagbe ikọ-odhiwu buobu gbidi gbidi whowho inọ: “Omogodẹ nọ a kpe na o te ọnọ o re wo ogaga, efe, areghẹ, ẹgba, ọghọ, oruaro gbe ajiri na”? (Evia. 5:12) Orọnikọ u te je omai ma rẹ rọ rehọ ọghọ kẹ Jihova avọ Jesu hu. Keme ma tẹ rọ ọghọ kẹ ae ma rẹ sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.​—Ol. 2:11, 12; Jọn 5:23 w17.03 1:3, 4

Jẹfta ọ jọ ọgbaẹmo ologbo, yọ ọ riẹ ikuigbe Izrẹl gbe Uzi Mosis na ziezi. Oghẹrẹ nọ Jihova o je lele idibo Riẹ yeri u wuhrẹ Jẹfta eriwo Ọghẹnẹ kpahe oware uwoma gbe uyoma. (Ibr. 11:​12-27) Eriariẹ nana nọ Jẹfta o wo na i fiobọhọ kẹe evaọ etoke iroro ejẹ riẹ. Ọ riẹ epanọ Jihova o rri ofu gbe orukele, ọ tẹ jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ idibo Riẹ a you ohwohwo. Ofariẹ, Uzi na u ru rie riẹ oghẹrẹ nọ u fo nọ o re lele amọfa yeri, makọ ahwo nọ a mukpahe iẹe dede. (Ọny. 23:5; Izerẹ 19:​17, 18) Ẹsejọhọ oriruo Josẹf u fiobọhọ kẹ Jẹfta re. O sae jọnọ o wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ Josẹf ọ rọ re ohrọ inievo riẹ dede nọ a mukpahe iẹe. (Emu. 37:4; 45:​4, 5) O sae jọnọ oriruo nana nọ Jẹfta o roro kpahe u fiobọhọ kẹe ru oware nọ o were Jihova. Oware nọ inievo Jẹfta a ru rie na o ginẹ dae gaga, rekọ ọ ruabọhọ egagọ Jihova, jẹ họre kẹ idibo riẹ.​—Ibr. 11:​1-3. w16.04 1:8, 9

O rẹ were idibo Jihova ẹsikpobi re a kuomagbe. Wọhọ oriruo, oma o jẹ hae were Ileleikristi ọsosuọ re a kuomagbe kẹ egagọ Jihova, re a je wuhrẹ kpahe iẹe. Ababọ avro, iwuhrẹ enya e rẹ were owhẹ gaga re. Rekọ wọhọ epanọ o rẹ via kẹ inievo efa, ẹsejọ o rẹ jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re who kpohọ ewuhrẹ ẹsikpobi. Ẹsejọhọ fikinọ iruo e vọ owhẹ abọ, hayo iruo e be hae rehọ oke ra gaga, hayo oma o rẹ rrọ owhẹ no ẹsikpobi. Ma te roro kpahe epanọ ewuhrẹ o wuzou te, u re fiobọhọ kẹ omai daoma kpobi re ma sai kpohọ ewuhrẹ. Inievo mai jọ a rẹ sai kpohọ ewuhrẹ ẹsikpobi hi fiki oghẹrẹ ebẹbẹ jọ nọ a rẹ sai ru oware ovo kpahe he. Wọhọ oriruo, o sae jọnọ ẹyao o kie rai. Ekpako ukoko a rẹ sai fiobọhọ kẹ inievo itienana gaviezọ kẹ iwuhrẹ na, a sai ru onana ẹkwoma ọruẹrẹfihotọ nọ ahwo otiọna a rẹ rọ jọ ifonu gaviezọ, hayo a rẹ sae rekọdo ewuhrẹ na se ai. w16.04 3:3

Oriruo idibo Jihova nọ i wo ẹrọwọ nọ ma re roro kpahe, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai thihakọ. Idibo Jihova buobu nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na a wo udu, yọ a jẹ emamọ iroro nọ i fiobọhọ kẹ ae nọ a gbẹ rọ whomahọ abọ jọ iruẹru akpọ na ha. Roro kpahe Shedrak, Mishak, gbe Abẹdnigo. Emoha nana a rọwo gọ ẹmema nọ o dikihẹ kẹ egọmeti Babilọn ho. (Dan. 3:​16-18) Ikuigbe Ebaibol nana i bi fiobọhọ kẹ Isẹri Jihova buobu wo udu nẹnẹ, yọ i bi je fiobọhọ kẹ ae nọ a gbe bi ro yere obiala orẹwho rai hi. Jesu o dhomahọ esuo-ohrowo hayo iruẹru efa nọ e rẹ hẹriẹ ahwo ho. Ọ riẹ nọ emamọ oriruo riẹ u ti fiobọhọ kẹ ilele riẹ. Ọ vuẹ rae nọ: “Wha kru udu ga!” Inievo ukoko ra a sai fiobọhọ nọ who gbe ro fiomahọ uvumọ abọ họ evaọ iruẹru akpọ na. Otẹrọnọ inievo na a muẹrohọ nọ who bi wo ebẹbẹ, a rẹ sai tuduhọ owhẹ awọ. Vuẹ ae nọ a hae lẹ roro owhẹ. Rekọ u fo nọ mai omamai ma rẹ lẹ roro inievo mai jẹ tha ae uke re.​—Mat. 7:12. w16.04 4:16, 18

Ẹvẹ Isẹri Jihova a bi ru evaọ abọ ugho? Unevaze a be rọ tha iruo rai uko. (2 Kọr. 9:7) A rẹ jọ obọ Ọgwa Uvie hayo ikokohọ rai mi azọhọ họ. Ghele na evaọ 2015 ọvo, Isẹri Jihova a rehọ euwa nọ e joma bu te ima-odu ivẹ (2,000,000,000) ta usiuwoma yọ a wuhrẹ Ebaibol na ọvọvẹ kugbe ahwo nọ a bu vi ima izii (9,000,000) kamara kamara. Yọ orọnikọ a bi ru iruo nana ọvọvẹ ọvo ho rekọ a be rọ evawere hwosa araha obọrai evaọ etoke iruo na. Ọkiotọ jọ ọ ta kpahe iruo Isẹri Jihova na inọ: “Usiuwoma ota gbe ewuhrẹ amọfa họ ugogo utee [rai]. . . . A wo ilorida ha, onana u bi ru araha rai kpotọ gaga.” Kọ eme họ ẹjiroro nọ ma bi ro ru iruo nana? Unevaze ma bi ro ru iruo na, fikinọ ma you Jihova gbe erivẹ mai. Ẹzi unevaze nana yọ orugba eruẹaruẹ nọ e rrọ ikere okpẹdẹ mai na. w16.05 2:9

Onana o rẹ wọ omai whaha eware ẹkeriotọ kpobi nọ e rẹ kpare isiuru ọfariẹ-ogbe fihọ omai udu. Ileleikristi nọ i wo otoriẹ a re du nọ omọfa ha sọ u kiehọ re a wobọ evaọ erozaha, se ebe, hayo rri ighe nọ a jọ dhesẹ eware nọ Jihova o mukpahe. Oghẹrẹ nọ Jihova o rri eware itieye o rrọ Ebaibol na vevẹ. U wo iyero buobu nọ ma sae jọ jiroro inọ ma re ru oware jọ hayo odekọ, nọ onọ ma ru kpobi o rẹ rọ were Jihova. Rekọ evaọ iroro-ejẹ ilogbo, o rẹ mai woma re ma gwọlọ ohrẹ ekpako na hayo Ileleikristi efa nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na. (Tait. 2:​3-5; Jem. 5:​13-15) O make rrọ ere na, u ti fo ho re ma vuẹ amọfa nọ a jiroro jọ kẹ omai. O gwọlọ nọ Ileleikristi a re wuhrẹ ẹgba otoriẹ rai jẹ rehọ iẹe ruiruo. (Hib. 5:14) Ajọ mai kpobi ma ru lele ohrẹ Pọl na inọ: “Omomọvo ọ rẹ wọ ọvuọ owha riẹ.”​—Gal. 6:5. w16.05 3:15, 16

Nọ Jihova o te bi rri ahwo-akpọ, orọnikọ oghẹrẹ nọ a rrọ evaọ okafe o re rri hi. Ukpoye, obọ udu na o re rri, koyehọ oghẹrẹ nọ ohwo ọ ginẹ rrọ evaọ obeva. (1 Sam. 16:7b) Onana u dhesẹ oma via evaọ okenọ Ọghẹnẹ ọ to ukoko Ileleikristi na họ. Ahwo buobu nọ akpọ na o rri nọ a fioka ha eye o si bru ọyomariẹ avọ Ọmọ riẹ. (Jọn 6:44) Ohwo otiọye jọ họ Sọl ohwo Farisi na. Rekọ Jihova nọ “ọ rẹ dawo ibiudu” na, o rri Sọl wọhọ ọviẹ nọ o gbe wiruo. (Itẹ 17:3) Ọghẹnẹ o rri rie inọ ọ rẹ sae mae zihe ruọ obọdẹ okwakwa, “ohwo nọ [ọ] salọ” re o se isẹri “kẹ erẹwho na, jegbe rọkẹ ivie gbe emọ Izrẹl.” (Iruẹru 9:15) Egba-idi, ahwo nọ a je gbe-ọfariẹ, gbe iji a jọ usu otu nọ Ọghẹnẹ o rri nọ a te sae jọ okwakwa “nọ u wo ọghọ” re. (Rom 9:21; 1 Kọr. 6:​9-11) Nọ a wuhrẹ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na je wo ẹrọwọ no, a tẹ kuvẹ re Jihova ọ ma hayo kpọ ae. w16.06 1:4

Eware jọ nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ u kugbe Ebaibol na, ukoko Ileleikristi na, gbe usiuwoma ota na. Wọhọ epanọ ame o re ru ọviẹ lọhọ na, ere isase Ebaibol ikẹdẹ kẹde gbe eroro odidi o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jọ lọlọhọ evaọ obọ Jihova. Jihova o jie uzi kẹ ivie Izrẹl inọ a re wo obe Uzi na kẹ omarai je sei kẹdẹ kẹdẹ. (Izie. 17:​18, 19) Ikọ Jesu a riẹ nọ Ikereakere na nọ a re se je roro didi kpahe u wuzou gaga kẹ odibọgba rai. Ẹsibuobu ikọ Jesu a jọ Ikereakere Griki na si iroro ahwo kpohọ hayo wariẹ eme Ikereakere Hibru na jọ. A tẹ jẹ hae tuduhọ ahwo nọ a ta usiuwoma kẹ awọ re a ru epọvo na. (Iruẹru 17:11) Nẹnẹ, ma ruẹ no re inọ u wuzou gaga re ma hai se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ, lẹ je roro didi kpahe eware nọ ma se. (1 Tim. 4:15) Ma te bi ru ere u re fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ jẹ jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ evaọ obọ Jihova. w16.06 2:10

U gine fo gaga inọ ilele Jesu a dhesẹ uyoyou, maero kọ evaọ ikpe jọ kẹle na nọ a rọ jọ akpọ na fi ẹmo sa-sa nọ a jọ kpe ahwo buobu na. Wọhọ oriruo ahwo nọ a bu te oware wọhọ ima udhuvẹ gbe ikpegbisoi (55,000,000) a whu evaọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọvo. Rekọ Isẹri Jihova a wobọ evaọ ikpakpe nana ha. (Mae. 4:​1, 3) Fikiere, ‘azẹ ohwo ọvo ọ jarai uzou hu.’ (Iruẹru 20:26) Akpọ nana nọ ozighi gbe emuemu ọ dafia, nọ Ebaibol ọ jọ se Setan “ọghẹnẹ uyero-akpọ nana,” idibo Ọghẹnẹ a be jọ wo ẹnyaharo ghele na. (2 Kọr. 4:4) Setan ọ be kpọ egọmeti gbe ikoko iyẹrẹ-enẹ akpọ na. Rekọ ọ rẹ sae whaha iruo usiuwoma ota na ha. Dede na, fikinọ Setan ọ riẹ nọ oke nọ u kiọkọ kẹe u gbe tulo ho, ọ be daoma re o ru ahwo kie no egagọ uzẹme, yọ ọ be rọ idhere sa-sa ru onana.​—Evia. 12:12. w16.06 4:3, 4

Jesu o si iroro kpohọ iruo abọ Jihova. Ma sai wuhrẹ eware buobu no erru nọ ọ rrọ “idodo obọ ẹwọ” ze. O sae jọnọ oghẹrẹ idodo sa-sa nọ i wo ọvuọ oghẹrẹ erru rai eye Jesu o wo họ iroro evaọ ọtadhesẹ riẹ na. Emama nana a re zuo olulu hu, yọ a re ko iwu kẹ omarai hi. Ghele na, erru rai ọ rẹ were oma! Ẹhẹ, “makọ epanọ Solomọn o fe te, ọ gẹgọ woma te idodo nana ọvuọvo ho”! Ajọ ẹme nọ Jesu ọ be ta na ọ thọrọ owhẹ ẹro ho inọ: “Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ be gọ ododo obọ ẹwọ ẹgọ te enẹ, . . . , kọ ọ gbẹ sae gọ owhai ẹgọ viere, whai enọ i wo ẹrọwọ ọkakao?” (Mat. 6:​29, 30) Avro ọ riẹ hẹ, o ti ru ere! Rekọ ẹrọwọ ilele Jesu ọ dina whrehe. (Mat. 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) O gwọlọ nọ a re wo ẹrọwọ ọgaga, je fievahọ Jihova. Kọ omai re? Ẹvẹ ẹrọwọ nọ ma fihọ Jihova ọ ga te gbe eva nọ ma fihọ iẹe inọ ọ te sae kẹ omai eware nọ ma ginẹ gwọlọ? w16.07 1:15, 16

Oghẹrẹ odawọ kpobi nọ u te omai evaọ uzuazọ kẹhẹ, Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ omai thihakọ riẹ. (1 Pita 1:6) Ma rẹ jọ odawọ kpobi nọ u te omai ruẹ odhesẹvia uwowou Ọghẹnẹ nọ u te odawọ na. Fikinọ Jihova o bi dhesẹ uwowou ulogbo kẹ omai evaọ idhere sa-sa, u ru nọ ma bi ro wo eghale buobu. Eghale jọ họ, izieraha mai nọ ọ be rọvrẹ omai. Fiki uwowou ulogbo Ọghẹnẹ, a be rehọ izieraha mai rọvrẹ omai nọ ma te kurẹriẹ jẹ be daoma whaha iroro nọ i re su kpohọ uzioraha. (1 Jọn 1:​8, 9) U fo nọ edẹro mai kẹ ohrọ Ọghẹnẹ o rẹ wọ omai jiri iei. Pọl ọ ta nọ: “[Jihova] o siwi omai no ogaga ebi o te fi omai họ otọ uvie Ọmọ riẹ nọ o you, ọnọ a rọ ẹkwoma riẹ hwa osa ẹtanigbo ro si omai no igbo, koyehọ erọvrẹ izieraha mai.” (Kọl. 1:​13, 14) Izieraha mai nọ Ọghẹnẹ ọ be rọvrẹ omai u ti ru omai wo eghale efa buobu. w16.07 3:7-9

Ghelọ oware nọ Setan o ru evaọ ọgbọ Idẹn na, Jihova ọ rọ eruẹaruẹ ọsosuọ nọ e rrọ Ebaibol na kẹ ahwo-akpọ ẹruore. Ọghẹnẹ o ti vi ohwo jọ ze nọ ọ te whọlọ Ẹdhọ. O ve ti rovie edhere fihọ nọ ahwo-akpọ nọ a yoẹme a re ro wo ẹruore nọ Adamu avọ Ivi a kufiẹ na, koyehọ onọ a rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ wọhọ epaọ ẹjiroro ọsosuọ Jihova. (Jọn 3:16) Aghẹmeeyo Adamu avọ Ivi u kpomahọ orọo rai yoyoma, yọ ere ọvona u kpomahọ erọo efa kpobi no anwọ oke yena ze. Wọhọ oriruo, Ivi avọ eyae nọ e rọ kpahe iẹe kpobi a re ti wo edada evaọ oke udihọ gbe eyẹ. Eyae e rẹ te gwọlọ ezae rai noke toke, rekọ ezae i re ti su eyae rai, tubẹ rọ obọ ogaga ru onana wọhọ epanọ ma be ruẹ evaọ erọo buobu nẹnẹ. (Emu. 3:16) Ebaibol na ọ ta nọ ezae a hae rọ edhere oyoyou yerikugbe eyae rai dede nọ ae a wuzou rai. Evaọ abọdekọ riẹ, eyae na a rẹ romakpotọ kẹ ezae rai nọ i wuzou rai na. (Ẹf. 5:33) Fiki ọrọwokugbe nọ ọ rrọ udevie ezae-avọ-eyae Ileleikristi, u ru nọ ebẹbẹ nọ e hae romavia evaọ orọo rai i bi ro kpotọ hayo nọ a be rọ whaha ae. w16.08 1:6, 7

Inievo jọ e riẹ nọ erivẹ-orọo rai e rrọ ukoko na ha. Evaọ otọ uyero utioye, Ebaibol na ọ kẹ obọdẹ ẹjiroro nọ u ro fo nọ aimava na a rẹ gbẹ jọ kugbe. (1 Kọr. 7:12-14) Nọ orọnọ ohwo otiọye nọ ọ rrọ ukoko ho ọ rọo Oleleikristi na, te ohwo na ọ riẹ hayo ọ riẹ hẹ, orọo nana u ru rie “fo.” Yọ a re rri emọ nọ aimava na a yẹ kpobi inọ a rrọ “ọrẹri,” onọ u ru nọ a rọ rrọ otọ ẹruọsa Ọghẹnẹ. Evaọ enwenọ ikoko Isẹri Jihova kpobi, u wo erọo nọ ọrivẹ-orọo nọ ọ rrọ oniọvo ọ jọ fiobọhọ kẹ ọzae hayo aye riẹ zihe ruọ odibo Jihova no. Pita ukọ na ọ hrẹ eyae Ileleikristi inọ jọ a romakpotọ kẹ ezae rai, “re otẹrọnọ ejọ i bi lele Ẹme Ọghẹnẹ hẹ, ẹsejọhọ a vẹ te rọ fiki emamọ uruemu eyae rai kurẹriẹ ababọ ẹme nọ a ta kẹ ae, keme a be rọ ẹro ruẹ uruemu ezi rai gbe adhẹẹ odidi nọ wha wo.”​—1 Pita 3:1-4. w16.08 2:14, 15

Ikuigbe Ebaibol i ru omai riẹ inọ uvẹ-ọghọ o rrọ re ma dhesẹ “uyoyou-inievo” je fiobọhọ kẹ ohwohwo. (Luk 22:​24-27) Jesu Ọmọ Ọghẹnẹ ọ rehọ eware nọ o wo kpobi, makọ uzuazọ riẹ gbodibo kẹ amọfa. (Mat. 20:28) “Ewoma oruo gbe ekẹ ohrọ nọ [Dọkas] ọ jẹ kẹ e da riẹ oma fia.” (Iruẹru 9:​36, 39) Oleleikristi jọ nọ ọ jọ Rom nọ a re se Meri o “ru iruo gaga” rọkẹ ibe ileleikristi riẹ. (Rom 16:6) Ẹvẹ ma sai ro wuhrẹ ahwo ọkpokpọ riẹ epanọ u wuzou te re a fiobọhọ kẹ inievo nọ a gbẹ rrọ ukoko? Isẹri Jihova nọ i kri ukoko na no a sai zizie ahwo ọkpokpọ re a kuomagbe ae nyae ruẹ ahwo nọ a be mọ hayo enọ e kpako no. U te fo, esẹgbini a sae wha emọ rai lele oma kpohọ iweze itieye na. Ekpako ukoko a sai ru ọruẹrẹfihotọ kugbe inievo efa, re a ruẹ nọ Ileleikristi nọ e kpako no a wo emamọ emu yọ oria nọ a be rria o rrọ ziezi. Nọ emaha gbe ahwo ọkpokpọ a te bi wobọ evaọ iruẹru itieye na, o rẹ sai wuhrẹ ae epanọ a re ro fiobọhọ hayo ru eware kẹ amọfa, je ru inievo ukoko na kpobi riẹ nọ ma you rai.​—Rom 12:10. w16.08 4:13, 14

Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ uzoge evaọ obọ France ọ ta nọ: “U re gbe iticha isukulu mai unu inọ emọ isukulu na jọ a gbẹ rọwo Ebaibol na.” Nọ whọ rrọ uzoge nọ ọ be gọ Jihova hayo nọ o bi wuhrẹ kpahe iẹe na, kọ whọ be hae gwọlọ rọwo eware nọ ahwo buobu a rọwo, wọhọ uwuhrẹ eghrorotha, viukpọ Ọmemama? O tẹ rrọ ere, u wo eware nọ whọ rẹ sai ru rọ bọ ẹrọwọ ra ga. Ojọ họ epanọ whọ rẹ rọ rehọ ẹgba iroro nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ owhẹ na ruiruo, yọ onana “u re ti su owhẹ.” O te thọ owhẹ no obọ eriariẹ-ikpehru akpọ na nọ e rẹ sae raha ẹrọwọ ra. (Itẹ 2:​10-12) Ohwo o re wo ẹrọwọ ọgaga nọ o te wo eriariẹ egbagba kpahe Ọghẹnẹ. (1 Tim. 2:4) Fikiere nọ who bi wuhrẹ Ebaibol gbe ebe ukoko na, whọ dhẹ ai duwu ọvo ho. Daoma rọ ẹgba iroro ra ruiruo re who “wo otoriẹ” eware nọ who bi se na. w16.09 4:1-3

O tẹ make rọnọ uzuazọ o jọ bẹbẹ kẹ omai evaọ oke emaha, hayo ma wo ebẹbẹ jọ obọnana nọ o wọhọ nọ e te sai kuhọ họ, o gwọlọ nọ ma rẹ ruabọhọ ohọre na avọ ithihakọ. Ma wo imuẹro inọ ma te ru ere, Jihova ọ te ghale omai. (Emu. 39:​21-23) Roro kpahe ẹbẹbẹ jọ nọ whọ be rẹriẹ ovao dhe obọnana. O sae jọnọ oghẹrẹ okienyẹ jọ, amọfa a be gbẹre-oma kẹ owhẹ hayo se owhẹ ẹkoko. O jẹ sae jọnọ ohwo jọ o gu ọrue fihọ owhẹ uzou, ẹsejọhọ fiki ihri-eriọ. Ajọ ohọre na o bẹ owhẹ re who fi abọ hotọ vievie he. Ukpoye, kareghẹhọ oware nọ u fiobọhọ kẹ Jekọp, Reshẹl, gbe Josẹf ruabọhọ egagọ Jihova avọ evawere. Ọghẹnẹ ọ kẹ rae ẹgba jẹ ghale ae keme a ruabọhọ uruemu nọ u dhesẹ nọ a wo edẹro kẹ usu nọ a wo kugbe Jihova. A ruabọhọ họre je ru lele elẹ rai. Ma kẹle okenọ a te rọ raha uyero-akpọ nana gaga no, fikiere, ma wo obọdẹ ẹjiroro nọ ma re ro kru ẹruore nọ ma wo kpahe obaro na gaga. Kọ whọ te dao ẹgba ra kpobi re whọ sai wo ọjẹrehọ Jihova? w16.09 2:8, 9

Nọ whọ rrọ ọsẹ hayo oni na, oware jọ nọ u wuzou gaga nọ who te bi wuhrẹ emọ ra họ, emamọ oriruo ẹrọwọ ra. Emọ ra a ti muẹrohọ oware nọ who bi ru, yọ onana u ti fiobọhọ kẹ ae ziezi. Fikiere whẹ ọyewọ, hae bọ ẹrọwọ ra ga. Jọ emọ ra a ruẹ epanọ who fi ẹrọwọ họ Jihova te. Nọ ọzae-avọ-aye jọ evaọ obọ Bermuda a te wo ẹbẹbẹ, te ai te emọ rai a rẹ lẹ se Jihova kẹ ọkpọvio, yọ a rẹ tuduhọ emọ rai awọ re a hae lẹ kẹ oma rai re. Ọzae-avọ-aye na a ta nọ: “Ma rẹ jẹ ta kẹ ọmọtẹ ọkpako mai nọ, ‘Fi eva ra kpobi họ Jihova, wobọ ziezi evaọ iruo Uvie na, whọ ruawa gahrọ họ.’ Nọ ọ tẹ ruẹ oware nọ u bi no onana ze, ọ vẹ be riẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai. Onana u ru nọ ẹrọwọ nọ o fihọ Ọghẹnẹ gbe Ebaibol na o rọ ga ziezi no.” Uzẹme na họ, nọ oke o be nyaharo na, obọ emọ ra o rrọ sọ a ti wo ẹrọwọ. Whai esẹgbini, wha rẹ sae kọ je ku ame họ. Rekọ Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ sai ru ei rro. (1 Kọr. 3:6) Fikiere lẹ kẹ ẹzi Ọghẹnẹ, jẹ ruabọhọ wuhrẹ emọ eghaghae ra na. Who te ru ere, Jihova ọ te ghale omodawọ ra.​—Ẹf. 6:4. w16.09 5:16-18

Nọ oniọvo jọ nọ a re se Serge avọ aye riẹ Muriel a jọ orẹwho ofa ru iruo Uvie na vrẹ ikpe esa no, a te muẹrohọ nọ ọmọzae rai nọ ọ rrọ ikpe 17 o gbe je wo evawere kẹ iruo Uvie na ha. Serge ọ ta nọ: “Nọ ma muẹrohọ nọ onana o be whae ze nọ ọmọzae mai o gbe bi ro wo ẹnyaharo evaọ ukoko na ha, ma tẹ gbaemu nọ ma re zihe kpohọ ukoko nọ ma jọ vẹre.” Eware jọ vẹ e rẹ sae lẹliẹ ọsẹgboni zihe kpohọ ukoko nọ a jọ vẹre? Orọ ọsosuọ, a rẹ daoma riẹ sọ a gine wo oke gbe eware nọ a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai you Jihova ziezi nọ a bi wuhrẹ ai ẹvẹrẹ ọfa na. Orọ avivẹ, o sae jọnọ a muẹrohọ nọ emọ rai a gbe bi wo isiuru kẹ iruẹru Uvie na ha, hayo ẹkwotọ ẹvẹrẹ ọkpokpọ nọ a rrọ na. Evaọ iyero itieye na, esẹgbini Ileleikristi a rẹ sae jiroro nọ a bi zihe kpohọ ukoko ẹvẹrẹ nọ emọ rai a rẹ mai wo otoriẹ riẹ bẹsenọ emọ na a re dikihẹ ziezi evaọ egagọ Jihova.​—Izie. 6:5-7. w16.10 2:14, 15

Ababọ avro, o sae jọnọ ahwo a jẹ nọ Noa oware nọ o be lẹliẹe ku okọ ulogbo utioye. Kọ Noa o fibo hayo nọ ae nọ, ovẹ u te rai? Vievie! Ẹrọwọ riẹ ọ wọ riẹ ta usiuwoma ududu jẹ vẹvẹ ahwo na unu kpahe ẹdhoguo Ọghẹnẹ nọ ọ be tha. Utiẹsejọ, Noa ọ wariẹ ẹme nọ Jihova ọ ta kẹe dẹẹ kẹ ahwo na, inọ: “Mẹ ma fihọ no nọ onana họ urere ohwo kpobi, keme ozighi ọ dakpọfia fiki rai . . . Mẹ be te rehọ ame ẹvo ku akpọ na nọ o re ti kpe iwo kpobi nọ i wo ẹwẹ-uzuazọ evaọ otọ akpọ na; eware kpobi nọ e rọ otọ akpọ na i ve ti whu.” Ofariẹ, u muẹro nọ Noa ọ wariẹ uzi Ọghẹnẹ kẹ ae nọ o ta nọ: ‘Whọ rẹ rueva okọ na,’ jẹ vuẹ ahwo na nọ edhere ọnana ọvo a sae rọ zọ. Enẹ Noa ọ rọ jọ “ọtausiuwoma ẹrẹreokie,” onọ o jọ edhere ọfa nọ o ro dhesẹ ẹrọwọ riẹ via.​—Emu. 6:13, 17, 18; 2 Pita 2:5. w16.10 4:7

Esẹgbini nọ e rrọ Ileleikristi a rẹ rọ Ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ rai jẹ rọ ere dhesẹ nọ a talamu usu rai kugbe Jihova. Esẹgbini nọ e rrọ Ileleikristi a re mu kie lele iruemu ẹwho ho evaọ oghẹrẹ nọ a rẹ rọ yọrọ emọ rai. Ileleikristi a rẹ kuvẹ kẹ ẹzi akpọ na evaọ uwou rai hi. (Ẹf. 2:2) Ọsẹ nọ ọ rrọ Oleleikristi nọ ọ họ-ame no evaọ ukoko na o re roro ho inọ, ‘Eva orẹwho nọ me no ze, eyae na họ enọ i re wuhrẹ emọ evaọ uwou.’ Ebaibol na ọ ta vevẹ kpahe ẹme nana nọ: “Whai esẹ, . . . wha rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ [ekpọvio] Jihova rọ yọrọ [emọ rai].” (Ẹf. 6:4; oruvẹ.) Eyewọ nọ i wo ozodhẹ Ọghẹnẹ a te gwọlọ nọ emọ rai e jọ wọhọ Samuẹle, keme Jihova ọ jọ kugbei evaọ okenọ ọ jẹ rro ze. (1 Sam. 3:19) Kọ o te jọ oware areghẹ re ma jiroro ilogbo kpahe uzuazọ uyero hayo uviuwou mai ababọ Ebaibol na nọ ma rẹ kake kiẹ rri tao? Vievie! Ma gwọlọ obufihọ Ọsẹ obọ odhiwu mai keme ma rẹ sae kpọ ithihi mai hi. w16.11 3:14, 15

Emama Ọghẹnẹ i dhesẹ via nọ o re koko eware họ evaọ edhere nọ a rẹ ruẹ obọriẹ hẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Areghẹ ỌNOWO na ọ rọ ma akpọ na; orimuo ọ rọ rehọ ihru na vi.” (Itẹ 3:19) Uzẹme na họ, “imiruo ekakao [Ọghẹnẹ]” ọvo ma riẹ, wọhọ ẹsenọ o “se-umẹ kakao” gheghe. (Job 26:14) Rekọ umutho nọ ma riẹ kpahe emama nọ e rrọ idadeghe na, te isi, gbe eko-isi na u ru omai vuhumu inọ Ọghẹnẹ ọ nabi koko emama nana họ kpatiẹ evaọ edhere nọ a rẹ ruẹ obọriẹ hẹ. Ima isi buobu e rrọ ẹko-isi sa-sa, yọ aikpobi e rrọ idadeghe na nya wariẹ ababọ oma nọ a bi kpehọ ohwohwo. Akpọ mai na gbe ikogho efa sa-sa wọhọ akpọ na e be dhẹ ọre na wariẹ owowa wọhọ ẹsenọ i bi koko izi nọ e rẹ kpọ imoto evaọ edhere. O rrọ vevẹ, oghẹrẹ nọ Jihova ọ ruẹrẹ emama riẹ họ kpatiẹ woma te u bi fiobọhọ kẹ omai vuhumu nọ Jihova, “Ọnọ ọye ọvo ọ rehọ ẹriẹ riẹ rọ ma ihru” gbe akpọ na, o te ọnọ ma re jiri, romakpotọ kẹ, jẹ gọ.​—Ol. 136:​1, 5-9. w16.11 2:3

Obe Malakae 3:​1-3 u dhesẹ etoke nọ a ti ro ru “emọ Livai” nọ a wholo na fo, no ukpe 1914 rite emuhọ ukpe 1919. Evaọ etoke yena, “ỌNOWO” na Jihova avọ Jesu Kristi nọ ọ rrọ “ukọ” riẹ, a nyaze etẹmpol ẹwoho riẹ te kiẹ enọ e rrọ etẹe ru iruo riwi. Nọ Jihova ọ kẹ idibo riẹ ọkpọvio nọ a gwọlọ no, ọ tẹ ruẹrẹ idibo riẹ nọ o ru fo no na kpahe re ọ kẹ ae ewha-iruo efa. Evaọ ukpe 1919, Jesu ọ tẹ rọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” mu re o hae rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ ko uviuwou idibo Ọghẹnẹ. (Mat. 24:45) Idibo Ọghẹnẹ a te ti no igbo Babilọn Ologbo na. Anwọ oke yena ze, uwowou ulogbo Jihova u te bi ru nọ idibo riẹ a be rọ rro haro evaọ eriariẹ kpahe oreva riẹ gbe uyoyou nọ a wo kẹ Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu rai na. Ma yere Jihova gaga rọkẹ oghale nana! w16.11 5:14

Ma you Jihova “keme ọye ọ kaki you omai.” (1 Jọn 4:19) Edhere jọ nọ Jihova o bi ro dhesẹ uyoyou riẹ họ, ẹghale nọ ọ be hae ghale idibo riẹ nọ e talamu usu riẹ. Epanọ uyoyou mai kẹ Jihova o ga te, ere ẹrọwọ mai ọ rẹ ga te re, yọ orọnikọ ma te rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ ọvo ho, rekọ inọ ọ rẹ hwosa kẹ enọ o you. (Hib. 11:6) Jihova ọ rẹ ghale idibo riẹ, onana yọ ugogo oware jọ nọ u dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ. Ma gbe wo imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale enọ e be rọ ajọwha gwọlọ iẹe he kiyọ ẹrọwọ mai ọ gbunu hu, keme “ẹrọwọ họ imuẹro inọ oware nọ a bi rẹro riẹ o te via.” (Hib. 11:1) Uzẹme, ẹrọwọ o kugbe imuẹro inọ eyaa Ọghẹnẹ nọ ma bi rẹro rai e te seba erugba ha. Wọhọ epanọ o rrọ ikere okpẹdẹ na, Jihova o zizie omai nọ ma daoma gwọlọ eghale riẹ. U re dhesẹ nọ ma wo edẹro kẹ uzizie nana nọ ma tẹ jẹe rehọ. w16.12 4:1-3

Nọ ohwo ọ tẹ gọ Ọghẹnẹ ikpe buobu no, ọ rẹ sai mu iroro họ efihọ eware uwo. Orọnikọ Oleleikristi nọ o re roro kpahe emu, iruo, arozaha omawere hayo obẹlẹ ọzae-avọ-aye otiẹse ma be ta na ha. Onana yọ abọjọ uzuazọ uyero, makọ rọkẹ idibo Ọghẹnẹ. Jesu ọ reawere emu, ọ tẹ jẹ ko amọfa. Ọ ruẹ nọ u fo re ohwo ọ reawere eriosehọ. Yọ Pọl o kere nọ owezẹ ọzae-avọ-aye yọ abọjọ nọ o wuzou evaọ orọo Ẹme Griki nọ Pọl ọ jọ etenẹ ta na u dhesẹ “epanọ ohwo o re fi udu hayo iroro riẹ họ oware, romatotọ ma omaa oware, maero kọ oghẹrẹ uruemu nọ ohwo o re dhesẹ kpahe oware nọ o bi roro kpahe na.” Ahwo nọ a rẹ rria lele uwo a rẹ kuvẹ re ugboma sebaẹgba rai o kpọ uzuazọ uyero rai. Ọgba-uwuhrẹ jọ ọ ta kpahe ẹme yena nọ ọ romavia evaọ obe Ahwo Rom 8:5 na inọ: “Ahwo na a fi iroro rai họ eware uwo, koyehọ eware yena a mai wo isiuru kpahe, a rẹ mae ta ẹme kpahe, roma kẹ, jẹ reawere rai.” w16.12 2:5, 9, 10

Ghelọ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ kẹhẹ, ma rẹ sai dhesẹ omovia nọ ma tẹ kuvẹ re isiuru iwo e kpọ omai. Oriobọ, ihri-eriọ, gbe ofu-ọkpoo u ru nọ ahwo buobu a ro dhesẹ uruemu omovia no. Ahwo wọhọ Absalọm, Uzaya, gbe Nebukadineza nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na a kie kẹ iruo uwo, yọ Jihova ọ kẹ rai uye fiki omovia rai. (2 Sam. 15:1-6; 18:​9-17; 2 Irv. 26:​16-21; Dan. 5:​18-21) Dede na, u wo ẹjiroro efa sa-sa nọ e rẹ sai ru ohwo dhesẹ uruemu omovia. Joma ta kpahe iriruo jọ nọ a gbiku rai fihọ obe Emuhọ 20:​2-7 gbe Matiu 26:​31-35. Kọ ekpehre isiuru u ru nọ Abimẹlẹk avọ Pita a ro dhesẹ iruemu nọ e wọhọ omovia na? Manikọ fikinọ a riẹ uzẹme na totọ họ hayo onọ o ze rai iroro a nwani ru ẹsiẹsiẹ? Nọ orọnọ ma rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu amọfa ha na, u dhesẹ areghẹ hayo uyoyou hu re ma ta nọ omovia o wọ amọfa ru oware jọ nọ a ru. w17.01 3:9, 10

Wọhọ aye-uku oyogbere na, inievo mai buobu nẹnẹ a fi eva rai kpobi họ Jihova inọ a tẹ rọ iruo Uvie na karo, Jihova ọ te rẹrote ẹgwọlọ rai. (Mat. 6:33) Roro kpahe oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Malcolm. Evaọ ikpe buobu nọ avọ aye riẹ a jọ iruo Uvie na, a rọ ẹro ruẹ ebẹbẹ sa-sa. Malcolm ọ ta nọ, “Uvumọ ohwo ọ riẹ odẹ hẹ, eware e rẹ sai nwene oke kpobi. Yọ uzuazọ o rẹ sae jọ bẹbẹ gaga. Rekọ Jihova ọ rẹ ghale ahwo nọ a rẹroso iẹe.” Ohrẹ nọ Malcolm ọ kẹ họ: “Hae lẹ inọ Jihova o fiobọhọ kẹ owhẹ roma kẹ iruo Uvie na ziezi, re o je ru ẹvi no iruo ra ze. Tẹrovi eware nọ whọ rẹ sai ru, orọnikọ enọ whọ rẹ sai ru hu hu.” Nọ akpọ nana o bi “no onọ u yoma ruọ onọ o mai yoma” na, ma rẹ sai rẹro nọ eware i ti dhe ẹgẹga. (2 Tim. 3:​1, 13) Fikiere, enẹna o mae roja inọ ma rẹ kuvẹ vievie he re ebẹbẹ itiena i ru udu whrehe omai. Ukpoye, o gwọlọ nọ ma re fievahọ Jihova gaga, je ru oware nọ u fo. w17.01 1:17-19

Fikinọ o jẹ kẹ Devidi uye inọ “uwou” hayo etẹmpol ọvuọvo ọ riẹ nọ a ro mudhe kẹ Jihova ha, ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ bọ ọjọ. Rekọ wọhọ epanọ o rrọ ikere okpẹdẹ na, oware nọ Jihova ọ ta sa. Ọ ta kẹ Netan nọ ọ vuẹ Devidi nọ: “Whọ rẹ sae bọ uwou kẹ omẹ nọ mẹ rẹ ria ha.” Dede nọ Jihova ọ kẹ Devidi imuẹro nọ ọ te gbẹ ghale iẹe, ọ ta nọ Solomọn ọmọ Devidi ọ te bọ etẹmpol na. Kọ eme Devidi o ru? (1 Irv. 17:​1-4, 8, 11, 12; 29:1) Devidi ọ siọ uketha ba ẹrọkẹ ebabọ etẹmpol na ha, fiki iroro inọ ọye a ti jiri kẹ ebabọ na ha. A gine se etẹmpol na ọrọ Solomọn, orọnikọ ọrọ Devidi hi. Dede nọ o kẹ Devidi uye inọ ọ sai ru ẹgwọlọ riẹ gba ha, ọ tha iruo ebabọ na uke vọvọ. O koko itu ahwo sa-sa họ kẹ iruo na, te itehru, eroo, isiliva, igoru, gbe ire sida. Ọ tẹ jẹ tuduhọ Solomọn awọ nọ: “Enẹna, ọmọmẹ, ỌNOWO o lele owhẹ jọ, re whọ sae kparobọ evaọ ebabọ uwou ỌNOWO Ọghẹnẹ ra na.”​—1 Irv. 22:​11, 14-16. w17.01 5:6, 7

Makọ evaọ okenọ ma tẹ rrọ otọ ukpokpoma, ma rẹ daoma kpobi ruẹ nọ ma ru lele ehri-izi gbe izi ikiẹrẹe Jihova. Ma te bi yeri uzuazọ ẹrẹreokie, yọ ma be kuvẹ re elo mai o lo, rọ ere wha orro se odẹ Ọghẹnẹ. (Mat. 5:​14-16) Nọ ma rrọ ahwo ọrẹri na, ma rẹ rọ uzuazọ uyero mai dhesẹ nọ izi Jihova e rrọ wowoma gbe inọ oware nọ Setan ọ ta evaọ ọgbọ Idẹn na yọ ọrue. Oware o tẹ thọ omai obọ, wọhọ epanọ o rẹ via ẹsejọ na, u fo nọ o rẹ da omai kẹsena ma ve siobọno oghẹrẹ uruemu kpobi nọ o rẹ wha ekela se odẹ Ọghẹnẹ. Jihova ọ rẹ rọ fiki idhe ẹtanigbo Jesu na rehọ izieraha ahwo nọ a ruthọ rọ vrẹ ae, nọ a te fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na. Ọ rẹ jẹ ahwo nọ a roma mudhe kẹe rehọ. Jihova o se Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na emọ riẹ nọ i kiẹrẹe je se “igodẹ efa” na egbẹnyusu ikiẹrẹe riẹ. (Jọn 10:16; Rom 5:​1, 2; Jem. 2:​21-25) Fikiere, makọ enẹna, ẹtanigbo na u bi fiobọhọ kẹ omai wo emamọ usu kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai je ru eware nọ e be zọhọ fihọ erufuọ odẹ riẹ. w17.02 2:5, 6