Azeza

Ọmọtẹ Jẹfta ọ te rọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi gbodibo evaọ uwou-udhu Ọghẹnẹ, fikiere o ti yẹ emọ họ. Onana u dhesẹ nọ ohwo ọvo ọ te jariẹ nọ o ti gbe yo odẹ Jẹfta hayo reuku otọ riẹ hẹ. (Ibr. 11:34) O make rrọ ere na, ẹrọwọ ọ wọ Jẹfta ta nọ: “Me rovie unu mẹ kẹ ỌNOWO na no, mẹ gbẹ sae rẹriẹ eya mẹ hẹ.” (Ibr. 11:35) Jihova ọ jẹ obọdẹ idhe nana nọ Jẹfta o dhe na rehọ, yọ ọ ghale riẹe. Kọ whọ hae te sai dhesẹ ọkpọ ẹrọwọ Jẹfta na? Okenọ ma roma mudhe kẹ Jihova, ma ya eyaa kẹe nọ ma re ru oreva riẹ ghelọ oware kpobi nọ o via kẹhẹ. Ma riẹ nọ ẹsikpobi o te nwane jọ lọlọhọ họ re ma koko eyaa yena. Rekọ eme ma re ru nọ a tẹ ta kẹ omai nọ ma ru oware jọ nọ o were omai hi? Ma te wo emamọ eriwo je yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, kiyọ eyaa mai ma bi koko na. O rẹ sae kẹ uye re ma siobọno eware jọ nọ e rrọ ghaghae kẹ omai fiki oreva Ọghẹnẹ, rekọ ẹsikpobi eghale Jihova i re vi eware kpobi nọ ma siobọno.​—Mal. 3:10. w16.04 1:11, 14, 15

Jesu ọ be rehọ ẹzi ọfuafo nana kpọ ikoko na. Ẹzi ọfuafo o re fiobọhọ kẹ omai whaha eyoma oruo je ru omai ta usiuwoma na ududu. O rẹ jẹ sai fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro. Fikioye o rọ gwọlọ nọ ma daoma kpobi re ma sai kpohọ ewuhrẹ je wo obufihọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ na. Ẹsibuobu ma rẹ ta kpahe epanọ eruẹaruẹ Ebaibol buobu i ro rugba no. Onana o rẹ bọ imuẹro mai ga inọ eyaa Jihova kpobi kpahe obaro e te seba erugba ha. Orọnikọ ẹme nọ inievo mai a rẹ jọ obọ ewuhrẹ ru ọvo orẹ bọ omai ga ha, rekọ te iyo nọ a rẹ kẹ gbe ile nọ a rẹ so no udu ze ro jiri Jihova. (1 Kọr. 14:26) Yọ nọ ma te bi lele ai ta ẹme taure ewuhrẹ o te ti muhọ gbe okenọ ewuhrẹ ọ tẹ fa no, oma o rẹ were omai keme ma wo egbẹnyusu buobu nọ i wo ọdawẹ kẹ omai.​—1 Kọr. 16:17, 18. w16.04 3:6, 7

Jesu o dhesẹ epanọ a ti ru iruo usiuwoma ota na kẹre te nọ ọ ta nọ a rẹ te ta usi uwoma na “evaọ akpọ na soso.” (Mat. 24:14) O gwọlọ nọ a re wuhrẹ “ahwo erẹwho kpobi” re a zihe ruọ ilele Jesu. Onana u dhesẹ nọ akpọ na soso a re jo ru iruo na. Re ma ruẹ oghẹrẹ nọ Isẹri Jihova a ro ru eruẹaruẹ Jesu gba no kpahe epanọ usiuwoma na o rẹ kẹre te, joma ta kpahe ugogo iyẹrẹ jọ. Otu ilorida ichọche sa-sa nọ e rrọ America a bu te oware wọhọ idu egba ezeza (600,000), yọ Isẹri Jihova nọ e rrọ iẹe a bu te oware wọhọ ima ọvo gbe idu egba ivẹ (1,200,000). Evaọ akpọ na soso, Ichọche Kathọlik a wo izerẹ nọ e rọ omojọ bu vi idu egba ene (400,000). Whọ rehọ unu nana wawo unu Isẹri Jihova nọ i bi whowho ovuẹ Uvie Ọghẹnẹ na. Evaọ akpọ na soso, iwhowho-uvie nọ i bu vi ima eree (8,000,000) a be rọ unevaze ta usiuwoma na evaọ ekwotọ nọ i bu te egba ivẹ gbe udhuvẹ (240). Emamọ iyẹrẹ i bi no iruo ilogbo nana ze, yọ o be wha orro gbe adhẹẹ se Jihova.​—Ol. 34:1; 51:15. w16.05 2:13, 14

Akpọ na ọ vọ avọ ahwo nọ a wo ẹzi ọ mẹrẹjomẹsa nọ o be lẹliẹ ai wo omorro, eheri, je dhesẹ uruemu omuhrowo. Ohwo kpobi nọ ọ kuvẹ re ẹzi nana ọ kpọe, yọ ọ be rọ ere jẹ ẹme Setan na rehọ inọ u gine woma re ohwo o ru oware nọ o were riẹ ghelọ oghẹrẹ nọ onana o rẹ sai kpomahọ amọfa kẹhẹ. (Emu. 3:​1-5) Uruemu oriobọ utiona u re su kpohọ ofu gbe omuhrowo. Wo ohẹriẹ, Jesu o wuhrẹ nọ ahwo a hae gwọlọ udhedhẹ, nọ o tẹ make wọhọ nọ ere oruo o te raha oware jọ ku ae. Jesu ọ kẹ obọdẹ ohrẹ jọ evaọ ovuẹ obọ Ugbehru riẹ na kpahe oghẹrẹ nọ a re ro ku ẹbẹbẹ hayo ẹwhọ họ. Wọhọ oriruo, ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a hae jọ wowolẹ, ru udhedhẹ, whaha eware nọ e rẹ sae wha ofu ze, ku ẹwhọ họ vẹrẹ je you ewegrẹ rai.​—Mat. 5:​5, 9, 22, 25, 44. w16.05 1:4, 5

Mai otujọ buobu ma ru inwene jọ taure ma tẹ te họ-ame, ma ru onana re uzuazọ mai o sae rọwo kugbe ugogo izi ikiẹrẹe Jihova nọ e rrọ Ebaibol na. Nọ ma họ-ame no, ma te muẹrohọ nọ u wo eware esese jọ nọ o gwọlọ nọ ma rẹ gbẹ jọ ru inwene re ma sae rọ aro kele Ọghẹnẹ avọ Jesu ziezi. (Ẹf. 5:​1, 2; 1 Pita 2:21) Wọhọ oriruo, o sae jọnọ ma muẹrohọ nọ ma rẹ kake ruẹ ethobọ amọfa gaga, ma wo ozodhẹ ohwo-akpọ, ma re gu iguẹgu, hayo o sae jọ oghẹrẹ ẹbẹbẹ ọfa jọ. Kọ re ma siobọno oghẹrẹ iruemu itienana o be bẹ vi epanọ ma rẹro riẹ? Kareghẹhọ nọ ma gba ha. (Kọl. 3:​9, 10) Fikiere u ti fo ho re ma roro nọ okenọ ma tẹ họ-ame no, hayo nọ ma tẹ rrọ ukoko na kri no oware ovuọvo o te gbẹ thọ omai obọ họ, ma ti gbe zihe kpohọ iruemu jọ nọ ma siobọno ho, hayo wo iroro ethọthọ họ. O rẹ sae rehọ ikpe buobu re oghẹrẹ iruemu jọ i te ti no ohwo obọ riẹriẹriẹ.​—Jem. 3:2. w16.05 4:3-5

O sae jọnọ who yo no ẹdẹjọ nọ ohwo jọ ọ ta nọ: ‘Okenọ me yẹ emọ obọmẹ no mẹ rọ riẹ epanọ ọwhọkuo nọ ọsẹgboni mẹ a jẹ hae kẹ omẹ evaọ oke emaha ọ ghare te.’ Ma tẹ rọ ẹro ruẹ eware buobu no evaọ uzuazọ, o sai ru omai rri ọwhọkuo wọhọ epanọ Jihova o rri rie, wọhọ odhesẹvia uyoyou riẹ. (Hib. 12:​5, 11) Uzẹme riẹ họ, uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai emọ riẹ u ru nọ ọ be rọ ma omai avọ ithihakọ. Ọ gwọlọ nọ ma re wo areghẹ, were eva, je you rie zihe. (Itẹ 23:15) O rẹ were iẹe he nọ uye o tẹ be bẹ omai; yọ ọ gwọlọ nọ ma “reabe ofu” riẹ ribri hi, onọ ma reuku riẹ mi Adamu. (Ẹf. 2:​2, 3) Nọ orọnọ ma “reabe ofu Ọghẹnẹ” fiki sebaẹgba na, u wo okejọ nọ ma je ro dhesẹ iruemu iyoma nọ e rẹ dha Ọghẹnẹ eva, iruemu nọ e tubẹ wọhọ erọ erao ijihẹ. Rekọ ma yere Jihova gaga nọ ọ be rọ ma omai, u ru nọ ma ro nwene; ma te ti wo ọkpọ iruemu omogodẹ.​—Aiz. 11:​6-8; Kọl. 3:​9, 10. w16.06 1:7, 8

O rẹ were emọ buobu re a wuhrẹ, yọ a rẹ gwọlọ roma kpotọ. (Mat. 18:​1-3) Nọ o rrọ ere na, esẹgbini a rẹ sae daoma ru emọ esese rai wo isiuru kẹ je wuhrẹ ae uzẹme na. (2 Tim. 3:​14, 15) Rekọ re a sai ru onana avọ obokparọ, o gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ kaki wuhrẹ uzẹme na re u te ai udu, yeri uzuazọ rai rọwokugbe uzẹme na ẹsikpobi. Esẹgbini a te bi ru onana, orọnikọ emọ rai e rẹ rọ ezọ yo uzẹme na ọvo ho rekọ a rẹ rọ ẹro ruẹ epanọ a bi ro fi ei hiruo. Ofariẹ, a ve ti rri ọwhọkuo ọsẹ hayo oni wọhọ odhesẹvia uyoyou Jihova. Ma tẹ romakpotọ jẹ roma kẹ Jihova oghẹrẹ utiona, o ti rri omai ghaghae gaga wọhọ epanọ o rri Daniẹl ọruẹaro na. (Dan. 10:​11, 19) U te no ere no, Jihova ọ te gbẹ rọ Ẹme riẹ, ẹzi riẹ, gbe ukoko riẹ ma omai. w16.06 2:14, 17

Jihova o you Devidi gaga, yọ ọ ta nọ Devidi o “kiehọ udu” riẹ. (1 Sam. 13:​13, 14) Rekọ uwhremu na, Devidi o te lele Batshẹba wezẹ, kẹsena o te dihọ. Onana o via evaọ okenọ Uraya ọzae riẹ ọ jọ obọ ẹmo. Nọ Uraya o kpozi evaọ omoke jọ, Devidi ọ tẹ jẹ gwọlọ ru ei re o lele Batshẹba aye riẹ wezẹ re o ruẹse jọnọ Uraya ọ kẹ riẹ eva. Rekọ Uraya o ru oware nọ Devidi ọ ta na ha, fikiere Devidi ọ tẹ ma omaa re a kpe Uraya no evaọ obọ ẹmo. Oware nọ Devidi o ru na o wha okpẹtu sei avọ uviuwou riẹ. (2 Sam. 12:​9-12) Ghele na, Ọghẹnẹ ọ reohrọ Devidi, ọnọ a rẹ sae ginẹ ta nọ ọ “rehọ eva ezi” gọ Jihova evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi na. (1 Iv. 9:4) O hae jọnọ whọ jọ usu idibo Ọghẹnẹ nọ e jariẹ oke yena, eme whọ hai ti ru? Kọ oware uyoma nọ Devidi o ru na o hai ti ru owhẹ zoruẹ? w16.06 4:7

Mai Isẹri Jihova ma se unuovẹvẹ Jesu na gboja gaga. Ma riẹ nọ ma rria kodo gaga no evaọ “oke urere” na, ma tẹ jẹ riẹ nọ o gbẹ te rehọ oke lelehie he taure “uye ulogbo” na u te muhọ! (Dan. 12:4; Mat. 24:21) Ma be ruẹ emo nọ e be wha ọraha ze, ọfariẹ-ogbe gbe uruemu siọ-uzi-ba-ekoko nọ u bi vihọ, egagọ nọ i bi reghe ahwo, emu nọ ọ be kare, eyao, gbe etọ nọ i bi nuhu evaọ eria sa-sa akpọ na. Ma riẹ nọ idibo Jihova a bi ru iruo usiuwoma ota nọ a re te ruẹ obọriẹ hẹ evaọ eria sa-sa akpọ na. (Mat. 24:​7, 11, 12, 14; Luk 21:11) Ma be rọ ọwhọ rẹro oware nọ ẹtha Olori na o te wha se omai gbe epanọ eyaa Ọghẹnẹ i ti ro rugba. (Mak 13:​26, 27) Rekọ ma make daoma kpobi kẹhẹ, ma rẹ sae riẹ ugogo ukpe, kabikọ ẹdẹ hayo auwa nọ uye ulogbo na u ti ro muhọ họ. w16.07 2:2-4

Uwowou ulogbo Jihova u ru nọ ọ rọ kẹ omai uvẹ-ọghọ nọ ma be rọ lẹ sei evaọ agbara-uvie riẹ. Ma rẹ rehọ odẹ Jesu lẹ se Jihova ẹsikpobi, onana o ginẹ rrọ uvẹ-ọghọ ulogbo keme Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Ma [be] rọ ẹkwoma riẹ wo uvẹ nana nọ ma be rọ ta ẹme ududu jẹ be sae lẹ se Ọghẹnẹ avọ evaifihọ fiki ẹrọwọ nọ ma fihọ iẹe.” (Ẹf. 3:12) Uvẹ nọ Jihova ọ kẹ omai nọ ma be hae rọ lẹ sei ẹsikpobi na ginọ odhesẹvia uwowou ulogbo riẹ. Pọl ọ ta nọ ma hae lẹ se Jihova ẹsikpobi, “re a sai dhesẹ ohrọ-oriọ gbe uwowou ulogbo kẹ omai okenọ ma tẹ gwọlọ obufihọ.” (Hib. 4:16b) Oke kpobi nọ odawọ u te omai hayo nọ ma te wo ẹbẹbẹ jọ evaọ uzuazọ, ma rẹ sai bo se Jihova kẹ obufihọ. Ẹsibuobu ọ rẹ rehọ ibe Ileleikristi mai kuyo elẹ mai dede nọ o rrọ ọgbahọ kẹe he, “Fikiere, ma rẹ sae ta ududu nọ: ‘Jihova họ ọnọ o bi fiobọhọ kẹ omẹ; ozọ u re mu omẹ hẹ. Eme ohwo ọ rẹ sai ru omẹ?’”​—Hib. 13:6. w16.07 3:12, 13

Dede nọ aye ọvuọvo Noa gbe emọ esa riẹ a wo kẹ omarai, ahwo a je wo eyae vrẹ ọvo evaọ oke yena. Evaọ ewho buobu, ọfariẹ-ogbe ọ jọ uruemu nọ o dotọ fia, yọ a je tube ku ei gbe iruẹru egagọ. Okenọ Abram (Abraham) avọ Sarai (Sera) aye riẹ a kwa kpobọ Kenan wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ rai, ahwo ẹkwotọ yena a je ru iruemu etọtọ nọ i re si adhẹẹ no orọo. Fikiere Jihova ọ tẹ ta nọ ọ rẹ raha Sọdọm avọ Gomora keme ọfariẹ-ogbe ahwo ekwotọ ivẹ nana o yoma thesiwa. Abraham ọ jọ emamọ ọzae uwou-orọo nọ ọ rẹrote uviuwou riẹ ziezi, yọ Sera ọ roma kpotọ kẹ ọzae riẹ jẹ rọ ere fi emamọ oriruo hotọ. (1 Pita 3:​3-5) Abraham ọ daoma ruẹ nọ Aiziki ọmọ riẹ o wo aye evaọ usu idibo Jihova. Osegboja nọ Jekọp ọmọ Aiziki o wo kẹ egagọ uzẹme o wọ riẹ ru epọvo na, ọnọ emọ riẹ i zihe ruọ esẹ-erua 12 Izrẹl. w16.08 1:10

Eruẹaruẹ yena i bi rugba evaọ edẹ urere nana. Evaọ ukpe 2015, unu iwhowho-uvie nọ e jọ akpọ na soso ta usiuwoma a bu te ima eree, idu egba ivẹ gbe udhe, gbe ẹgba ọvo gbe isoi (8,220,105). U fo nọ Oleleikristi kpobi o re se abọ urere eruẹaruẹ yena gboja gaga, keme Ọsẹ obọ odhiwu mai na ọ ta nọ: “me re ti ru ei vẹrẹ nọ u te ezi riẹ.” Ahwo nọ a rrọ omoto a rẹ riẹ, nọ omoto na o te muhọ ẹdhẹ vẹrẹ vi epanọ ọ jẹ dhẹ vẹre. Epọvo na re, ma be ruẹ ẹnyaharo ologbo nọ ọ be romavia evaọ iruo usiuwoma ota na. Eme mai omomọvo ma bi ru kpahe ẹnyaharo nana? Kọ ma be daoma kpobi rọ ajọwha ta usiuwoma na? Inievo buobu a bi fi odẹ hotọ kẹ iruo ọkobaro oke-kpobi hayo ọrọ obufihọ. Yọ eva e be were omai gaga inọ inievo buobu a be nyae ta usiuwoma na evaọ ekwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie, hayo wobọ evaọ abọ ọfa iruẹru Uvie na. Te ma rrọ inievo emezae hayo emetẹ, u wo “iruo buobu nọ [ma] re ru evaọ iruo Olori na.”​—1 Kọr. 15:58. w16.08 3:1, 2

Omoke jọ nọ Jihova o siwi ahwo Izrẹl no igbo Ijipti no, ahwo Amalẹk a tẹ wọ ẹmo bru ai. Joshua o ru lele ọkpọvio Mosis je su egbaẹmo Izrẹl kpohọ ẹmo na ududu. Evaọ oke yena, Mosis ọ tẹ rehọ Erọn avọ Họ lele oma kpohọ ugbehru jọ nọ o kẹle etẹe, oria nọ a rẹ sae jọ kparo ruẹ ẹmo-ofio na. Mosis o ru lele omaa nọ u ru nọ a ro fi kparobọ. Mosis ọ rọ abọ ivẹ riẹ kpare ọkpọ Ọghẹnẹ uzẹme na kpehru. Nọ abọ Mosis ọ tẹ rrọ ehru, Jihova o ve ru abọ egbaẹmo Izrẹl ga, a ve bi kpe ahwo Amalẹk. Rekọ nọ abọ ọ tẹ lọhọ Mosis, o je mu abọ họ efihọ otọ, ahwo Amalẹk a ve mu ahwo Izrẹl họ ekpe. Ababọ okioraha, Erọn avọ Họ “a tẹ wọ utho ze re [Mosis] ọ keria, Erọn avọ Họ a te kru abọ riẹ kpehru, ọ jọ o kru obọ jọ ọdekọ o kru onọ ukiọkọ, abọ riẹ o te mudhe ẹta ọvo bẹsenọ ọre o ro kiedi.” Ẹhẹ, obọ ogaga Ọghẹnẹ u ru nọ ahwo Izrẹl a ro fi ẹmo na kparobọ.​—Ọny. 17:​8-13. w16.09 1:5-7

Pọl o wo imuẹro inọ ọ rẹ sai fi ẹbẹbẹ riẹ na kparobọ nọ ọ tẹ be hae lẹ se Jihova kẹ obufihọ, je fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Jesu. Kọ mai omamai? Nọ ma be daoma whaha iruemu nọ i fo ho na, ma te sai fi kparobọ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Nọ ma tẹ be rọ aro kele Pọl je fi eva mai kpobi họ Jihova orọnikọ ẹgba obọ mai hi, nọ ma te je fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na. Ẹsejọ, Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ omai uvẹ re ma dhesẹ via epanọ oware jọ o kẹ omai uye te. Wọhọ oriruo, kọ ẹvẹ otẹrọnọ ẹyao ọgaga o kie omai (hayo ohwo uviuwou mai jọ), hayo nọ a te kienyẹ omai? U re dhesẹ nọ ma fievahọ iẹe riẹriẹriẹ nọ ma tẹ be hae lẹ se Jihova re ọ kẹ omai ẹgba nọ ma sai ro kru ẹrọwọ mai jẹ ruabọhọ egagọ riẹ avọ evawere. (Fil. 4:13) Iriruo buobu evaọ oke Pọl gbe oke mai na, i dhesẹ nọ olẹ o rẹ sai ru omai wo ẹgba je fiobọhọ kẹ omai gbe thihakọ. w16.09 2:14, 15

Nọ ukoko Ileleikristi ọsosuọ na o be rro ze na, oware jọ o tẹ via nọ o wọhọ ẹzi omohẹriẹ. Ahwo Ju nọ a rẹ ta ẹvẹrẹ Griki a tẹ jẹ ta nọ a be rẹrote eyae-uku rai ziezi hi. Re ẹbẹbẹ nana ọ sai kuhọ, ikọ na a tẹ rehọ ezae ihrẹ mu re a ruẹ nọ a gbabọ kẹ uvumọ ohwo ho. Ezae nọ a ro mu na kpobi a wo odẹ Griki, onọ o wọhọ nọ ikọ na a ginẹ gwọlọ nọ udu u kie ohwo kpobi vi kpahe ẹme oria nọ ohwo o no ze, onọ o rẹ sae wọhọ nọ o jọ ẹbẹbẹ evaọ udevie Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na. (Iruẹru 6:​2-6) Te ma riẹ hayo ma riẹ hẹ, uruemu ẹwho nọ ma no ze u re kpomahọ omai kpobi gaga. (Rom 12:2) Ofariẹ, ẹsejọhọ ma re yo nọ erivẹ mai, ibe-iruiruo mai, hayo ibe-emọ isukulu mai a rẹ ta eme nọ i fo ho kpahe ahwo orẹwho ofa, uyẹ ofa, hayo ovioma ofa. Kọ ma be hai lele ahwo otiọna ta eme itieye re? Kọ eme ma re ru nọ ohwo jọ ọ tẹ be rọ oria nọ ma no ze je ijehwẹ, ẹsejọhọ bi bru okpa họ oghẹrẹ uruemu ẹwho mai jọ? w16.10 1:7, 8

Re a ‘vuhu oware mu’ u dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ riẹ otọ oware nọ o nwani vẹ tere he hayo nọ u dhesẹ oma via ha. (Hib. 11:3) Fikiere ahwo nọ a re vuhu oware mu a rẹ rọ iroro rai ruiruo, orọnikọ ibiaro gbe ezọ rai ọvo ho. Ukoko Jihova u ru ekwakwa buobu no nọ i re fiobọhọ kẹ omai ru ekiakiẹ. Ekwakwa nana e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai rọ ibiaro ẹrọwọ mai “ruẹ” Ọmemama mai na. (Hib. 11:27) Ekwakwa nana i kugbe ivideo na, The Wonders of Creation Reveal God’s Glory, ibroshọ na, Was Life Created? gbe The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking, jekugbe obe na, Is There a Creator Who Cares About You? Emagazini Awake! na o be hai wo izoẹme sa-sa nọ a jọ kiẹ ekiotọ-eriariẹ gbe amọfa riwi, enọ e ta oware nọ o soriẹ nọ a rọ rọwo Ọghẹnẹ enẹna. Uzoẹme na, “Was It Designed?” (Kọ Ẹma A Ma Riẹ?) nọ o be hae roma via evaọ Awake! na o be hae ta kpahe onaa igbunu nọ ma rẹ jọ emama sa-sa ruẹ. Ẹsibuobu ekiotọ-eriariẹ a be hae daoma rri emama nana tho ro ku eware. w16.09 4:4, 5

Idibo Ọghẹnẹ nọ a ta kpahe evaọ obe Ahwo Hibru uzou avọ 11 na a whu taure Jesu Kristi nọ ọ rrọ ubi nọ a ya eyaa riẹ na o te ti rovie uvẹ uzuazọ obọ odhiwu kẹ ahwo-akpọ. (Gal. 3:16) Dede na, Jihova ọ te kpare ahwo nana ziọ aparadase otọakpọ avọ oma ogbagba. (Ol. 37:11; Aiz. 26:19; Hos. 13:14) Obe Ahwo Hibru 11:13 o ta kpahe otu jọ nọ ọ rria taure oke Jesu u te ti te inọ: “Ahwo nana kpobi a whu avọ ẹrọwọ, dede nọ a ruẹ orugba eyaa na ha; rekọ a ruẹ e rai evaọ ugbo a te dede ai rehọ.” Omọvo rai jọ họ Abraham. Kọ o je rẹro uzuazọ evawere nọ o te jọ otọ esuo ubi nọ a ya eyaa riẹ na? Jesu ọ kẹ uyo na vevẹ okenọ ọ ta kẹ ewegrẹ riẹ nọ: “Abraham ọsẹ rai ọ ghọghọ re ọ ruẹ ẹdẹ mẹ; ọ rue riẹ, ọ tẹ ghọghọ.” (Jọn 8:56) Epọvo na o jọ re rọkẹ Sera, Aiziki, Jekọp, gbe amọfa buobu nọ a tẹrovi ẹruore Uvie na, onọ “Ọghẹnẹ ọ ma omaa riẹ jẹ bọ.”​—Hib. 11:8-11. w16.10 3:4, 5

Eva e were omai gaga inọ Jihova ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ omai riẹ uzẹme na, onọ o wọ omai fi ẹrọwọ họ usi uwoma na. (Luk 10:21) A jọ ma hai yere Jihova ẹsikpobi inọ o si omai kẹle oma riẹ ẹkwoma Ọmọ riẹ, “Ọnọ ma rọ ẹkwoma riẹ wo ẹrọwọ gbe Ọnọ o bi ru ẹrọwọ mai gbunu na.” (Hib. 12:2) Re ma sai dhesẹ nọ ma wo edẹro kẹ uyoyou ulogbo nana, o gwọlọ nọ ma rẹ hai wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ jẹ lẹ ẹsikpobi re ma sae ruabọhọ ru ẹrọwọ mai ga. (1 Pita 2:2) A jọ ma gbẹ hai fi ẹrọwọ họ eyaa Jihova. Ma re ru onana evaọ oghẹrẹ nọ amọfa a rẹ rọ riẹ nọ ma gine wo ẹrọwọ. Wọhọ oriruo, ma rẹ ruabọhọ ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ je wuhrẹ ahwo zihe ruọ ilele. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma hai ru “oware uwoma kẹ ahwo kpobi, rekọ maero rọkẹ enọ ma gbẹ rrọ ẹrọwọ na.” (Gal. 6:10) Yọ ma rẹ daoma “ba uruemu anwae na avọ iruẹru riẹ no oma no.”​—Kọl. 3:​5, 8-10. w16.10 4:11, 12

Emama nọ e rrọ ehrugbakpọ na i dhesẹ nọ Jihova o re koko eware riẹ họ kpatiẹ. Fikiere, ma rẹ sai rẹro inọ Jihova ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a re koko oma họ ziezi. Re ma sai ru onana, Ọghẹnẹ ọ kẹ omai Ebaibol na re o hae kpọ omai. Ma rẹ sai wo evawere he nọ ma gbe bi wo obufihọ ukoko Ọghẹnẹ gbe izi ikiẹrẹe riẹ hẹ, uzuazọ mai u re fioka gbe he. Ahwo Izrẹl oke anwae a koko oma họ ziezi. Wọhọ oriruo, evaọ otọ Uzi Mosis na, a koko eyae họ nọ “e jẹ gbodibo eva unuẹthẹ uwou egagọ na.” (Ọny. 38:8) Evaọ oke ofa, Devidi ovie na o koko ahwo Livai gbe izerẹ na họ je fi ai họ ẹko-iruo sa-sa. (1 Irv. 23:​1-6; 24:​1-3) Ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ u koko oma họ re, yọ ekpọvio utu ẹruorote oke yena, onọ ikọ na u ru via evaọ oke ọsosuọ, e wha erere se ai. (Iruẹru 6:​1-6) A jẹ hae rọ ileta sa-sa kẹ ikoko na ithubro gbe ekpọvio re.​—1 Tim. 3:​1-13; Tait. 1:​5-9. w16.11 2:3, 6, 8, 9

Evaọ ukpe 607 taure Kristi ọ tẹ te ze, ogbaẹmo ulogbo Babilọn nọ Nebukadneza II ovie na ọ jọ osu riẹ o vẹruọ okpẹwho Jerusalẹm. Ebaibol na ọ ta kpahe azẹ nọ a kpe inọ: “[Nebukadneza] ọ rehọ ọgbọdọ kpe uzoge emezae rai eva umukpẹ aruẹri rai, o gbe wo ohrọ oriọ kẹ uzoge ọmọzae gbe ọmọtẹ nọ ọ riẹ ọzae he he, ọkpọkuọzae hayo ahwo nọ a who uno kpobi; . . . A tẹ mahe uwou Ọghẹnẹ na, je kporo ugbẹhẹ Jerusalem fihọ otọ, a tẹ mahe etegu-ovie na kpobi. A tẹ raha ekuakua eghaghae riẹ soso.” (2 Irv. 36:​17, 19) U fo nọ ọraha nana o re gbe ahwo nọ a jọ Jerusalẹm oke yena unu hu. Evaọ etoke ikpe buobu, eruẹaro Ọghẹnẹ a vẹvẹ ahwo Ju na unu inọ a te gbe veghe uzou kẹ Uzi Ọghẹnẹ, Jihova ọ te rehọ ae họ obọ ahwo Babilọn. A te rọ ọgbọdọ kpe ahwo Ju na buobu, yọ ọnọ ọ vabọ no onana kpobi o ti kpohọ igbo evaọ obọ Babilọn, jẹ rria obei etoke uzuazọ riẹ nọ o kiọkọ. w16.11 4:1, 2

Adamu họ “omọvo” nọ ọ soriẹ nọ uzioraha gbe uwhu o rọ “ruọ akpọ na.” Onana u ru nọ “fiki uzioraha ọzae ọvo uwhu u [ro] su wọhọ ovie.” Rekọ Pọl o fibae nọ, Ọghẹnẹ o dhesẹ “uwowou ulogbo” riẹ kẹ omai “ẹkwoma omọvo nana, Jesu Kristi.” (Rom 5:​12, 15, 17) Uwowou ulogbo yena o wha ewoma se ahwo-akpọ kpobi no. Keme “a te rọ ẹkwoma ẹmeoyo omọvo [Jesu] ru ahwo buobu kiẹrẹe.” Avro ọ riẹ hẹ, uwowou ulogbo Ọghẹnẹ o rẹ sae wha “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ ze ẹkwoma Jesu Kristi.” (Rom 5:​19, 21) O gba Jihova họ nọ o re vi Ọmọ riẹ ziọ otọakpọ họ re o ti whu kẹ omai. Ofariẹ, mai ahwo-akpọ sebaẹgba ma fo ahwo nọ Ọghẹnẹ avọ Jesu a re siobọno okẹ ẹtanigbo kẹ hẹ, re ma sai wo erọvrẹ izieraha mai. Fikiere, uwowou ulogbo o ginẹ rrọ nọ a be rọ rehọ izieraha vrẹ omai jẹ kẹ omai ẹruore nọ ma sae rọ rria bẹdẹ bẹdẹ. Ajọ ma rri okẹ nana ghaghae, je ru re onana u dhesẹ oma via evaọ oghẹrẹ nọ ma re yeri uzuazọ mai kẹdẹ kẹdẹ. w16.12 1:1, 6, 7

U wuzou gaga re ma kiẹ omamai riwi. Fikieme? Pọl o kere nọ: “Iroro nọ a re fihọ eware uwo o rẹ wha uwhu ze.” (Rom 8:6) Onana ginọ okpẹme, usu mai kugbe Jihova o rẹ sai whu no enẹna, kẹsena uwhu u ve ti kpe omai evaọ obaro. Dede na, orọnikọ Pọl ọ jẹ ta ha inọ ohwo o te mu ‘iroro riẹ họ efihọ eware uwo,’ u wo oghẹrẹ ọvo nọ o gbe ro whu hu. Ohwo na ọ rẹ sai nwene. Roro kpahe ọzae nọ o je yeri uzuazọ ọfariẹ evaọ obọ Kọrint na, ọnọ ọ jẹ rria lele “uwo,” onọ u ru nọ a ro si ei no ukoko. Ọzae na o nwene. Ọ siọ uwo ba ẹrria lele je zihe ziọ edhere uzẹme na. (2 Kọr. 2:​6-8) Otẹrọnọ ọzae yena ọ sai nwene, kiyọ o lọhọ kẹ Oleleikristi nẹnẹ re o nwene, maero kọ ọnọ ọ re te roma kẹ uwo te ọzae obọ Kọrint yena ha. Uzẹme na họ, u fo nọ unuovẹvẹ Pọl kpahe oware nọ u re noi ze nọ ohwo o te ‘fi iroro riẹ họ eware uwo’ na, o rẹ wọ Ileleikristi ru inwene kpobi nọ o gwọlọ! w16.12 2:5, 12, 13

O rẹ kẹ omosasọ gaga nọ ma te ‘gbolo owha mai kẹ ỌNOWO na’ avọ imuẹro inọ ‘o ti fiobọhọ kẹ omai’! Ma rẹ sai wo imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sai “ru eware buobu gbidigbidi kẹ omai vi eware kpobi nọ ma yare hayo nọ ma roro.” (Ẹf. 3:20) Wariẹ roro kpahe ẹme na, orọnikọ eware buobu ọvo o re ru kẹ omai hi rekọ, “eware buobu gbidigbidi”! Re ma sai wo osohwa na, o gwọlọ nọ ma re fi ẹrọwọ họ Jihova riẹriẹriẹ jẹ romakpotọ ru lele ekpọvio riẹ. Mosis ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ: “(ONOWO ọ rẹ te ghale owhai eva otọ nọ ONOWO ọ rọ kẹ owhai re wha rọ re uku je wo i), otẹrọnọ wha re ti yo uru ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai, re wha rọ oma kpotọ koko uzi nọ me je kẹ owhai nẹnẹ na. Keme ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai ọ rẹ te ghale owhai wọhọ epanọ ọ ya kẹ owhai.” (Izie. 15:​4-6) Kọ who wo imuẹro nọ Jihova ọ te ghale owhẹ nọ whọ tẹ ruabọhọ egagọ riẹ? Avro ọ riẹ hẹ, u wo obọdẹ ẹjiroro nọ whọ sai ro wo imuẹro itieye. w16.12 4:8, 9

Orọnikọ Jihova o mu ahwo nana salọ họ. Eyaa nọ ọ ya kẹ Abraham ogbẹnyusu riẹ ikpe buobu nọ i kpemu ọ rehọ onana rugba. (Emu. 22:​15-18) Ofariẹ, ẹsikpobi Jihova ọ rẹ rehọ ufuoma nana ruiruo rọwokugbe uyoyou gbe uvioziẹ riẹ. Onana u dhesẹ oma via evaọ oghẹrẹ nọ ọ jẹ hae rọ kpọ ahwo Izrẹl họ, enọ e jẹ hai kiukeku egagọ uzẹme noke toke. Nọ a te gine kurẹriẹ, Jihova ọ jẹ hae re ae ohrọ je dhesẹ uyoyou kẹ ai. Ọ jẹ hae ta nọ: “Me reti siwi ae eva ababọ orọwọ rai, me reti you ai.” (Hos. 14:4) Onana yọ obọdẹ oriruo oghẹrẹ nọ u fo nọ ma rẹ rọ ufuoma iroro-ejẹ mai ruiruo rọkẹ erere amọfa. Okenọ Jihova ọ jẹ ma eware ọ rọ kẹ ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ ufuoma iroro-ejẹ. Omama ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ okẹ nana họ Ọmọ ọtuyẹ riẹ, ọnọ ọ rrọ “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ na.” (Kọl. 1:15) Makọ taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, ọ salọ nọ ọ rẹ romakpotọ kẹ Ọsẹ riẹ, o kuomagbe Setan wọso Jihova ha. w17.01 2:3, 4

Nọ uyero mai u te nwene, o rẹ sae kẹ omai uvẹ jọ hayo mi omai uvẹ jọ. Kọ whọ gbẹ maha, manikọ whọ kpako no? Kọ oma ra o ga ziezi, manikọ o gbẹ ga tere he? Ẹsikpobi Jihova o re roro kpahe oware nọ ọ rẹ sae rọ omai ru ziezi evaọ egagọ riẹ. O re rẹro mi omai vrẹta ha, yọ oware nọ ma sai ru kpobi o be dae ẹro gaga. Jesu ọ jẹ hae wereva evaọ iruo sa-sa nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ, yọ ma rẹ sae wereva evaọ iruo mai re. (Itẹ 8:​30, 31) Rọkẹ ohwo nọ o wo omaurokpotọ hayo nọ ọ riẹ ọnyaba riẹ, owha-iruo hayo iruo riẹ evaọ ukoko na i re bu ei abọ hrọ họ. Ọ rẹ ruawa kpahe epanọ o ti ro wo uvẹ-iruo sa-sa evaọ obaro ho hayo eware nọ amọfa a le tobọ no. Ukpoye, ọ rẹ daoma epanọ ọ sae rọ reawere iruo nọ o bi ru obọnana, keme o rri rai nọ obọ Jihova i no ze. Evaọ oke ovona, ọ rẹ rọ adhẹẹ kẹ owha-iruo nọ Jihova ọ kẹ amọfa. Omaurokpotọ u re fiobọhọ kẹ omai rọ adhẹẹ gbe uketha kẹ amọfa avọ evawere.​—Rom 12:10. w17.01 3:13, 14

O sae jọnọ inievo jọ nọ e gbẹ maha a rrọ esẹro no enẹna evaọ iruo nọ inievo jọ nọ e kpako no a bi ru re. Dede nọ owha-iruo inievo emaha itienana u nwene no, u ti woma gaga re a gaviezọ kẹ ohrẹ gbe iroro-ejẹ inievo nọ e kpako no na taure a tẹ te jiroro onọ a re ru. Timoti, nọ ọ jọ ọmoha o lele Pọl ukọ na ruiruo ikpe buobu. Pọl o kere se Ileleikristi obọ Kọrint nọ: “Me bi . . . vi Timoti bru owhai ze, keme ọ rrọ ọmọ oyoyou mẹ nọ ọ talamu omẹ evaọ iruo Olori na. Ọ te kareghẹhọ owhai idhere nọ me bi ro ru eware evaọ iruo Kristi Jesu.” (1 Kọr. 4:17) Ẹme nana nọ Pọl ọ ta na u dhesẹ usu okpekpe nọ avọ Timoti a wo. Pọl ọ rehọ oke riẹ wuhrẹ Timoti “idhere nọ [o je] ro ru eware.” Timoti o fiẹrohọ otọ ziezi nọ Pọl o je wuhrẹ iẹe, yọ Pọl o you rie gaga. Pọl o fievahọ nọ Timoti ọ sae rẹrote ẹgwọlọ inievo obọ Kọrint evaọ ukoko na. Onana yọ emamọ oriruo kẹ ekpako ukoko nọ i bi wuhrẹ inievo nọ e gbẹ maha epanọ a rẹ rọ jọ esẹro evaọ ukoko na. w17.01 5:13, 14

Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo a rria uzuazọ, orọnikọ re a whu hu. Nọ orọnọ ọye ọ kẹ omai uzuazọ na, ọ te jọ Ọsẹ kẹ ahwo nọ a te kpare ze kpobi. (Ol. 36:9) U kiehọ gaga nọ Jesu o ro wuhrẹ omai inọ ma lẹ nọ: “Ọsẹ mai nọ ọ rrọ obọ odhiwu.” (Mat. 6:9) Jihova ọ kẹ Jesu abọ nọ o wuzou gaga evaọ iruo ẹkparomatha na. (Jọn 6:​40, 44) Evaọ akpọ ọkpokpọ na, Jesu ọ te ginẹ jọ “ẹkparomatha gbe uzuazọ na.” (Jọn 11:25) Orọnikọ ibi ahwo jọ ọvo a ti wo erere no ọghọruo Jihova ze he, keme Jesu ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o bi ru oreva Ọghẹnẹ, ọye họ oniọvo-ọmọzae mẹ gbe oniọvo-ọmọtẹ mẹ gbe oni mẹ.” (Mak 3:35) O rrọ oreva Ọghẹnẹ re “ogbotu obuobu” nọ a rẹ sai kele mu hu nọ i no erẹwho gbe erua gbe erọunu kpobi ze a jọ idibo riẹ. Ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Kristi gbe enọ i ru oreva Ọghẹnẹ a rẹ sae jọ usu ahwo nọ a bi bo nọ: “Obọ Ọghẹnẹ mai nọ ọ keria agbara-uvie na gbe Omogodẹ na esiwo mai o no ze.”​—Evia. 7:​9, 10. w17.02 2:10, 11

Re a sai wuhrẹ ahwo ẹme Ọghẹnẹ evaọ evẹrẹ sa-sa, a tẹ to ogbẹgwae jọ họ evaọ ukpe 1884 nọ a se Zion’s Watch Tower Tract Society jẹ rọ onana fi odẹ hotọ evaọ obọ egọmeti. Brọda Charles Taze Russell ọ jọ prẹsidẹnte ogbẹgwae nana. Ọ jẹ roma totọ wuhrẹ Ebaibol na, yọ ozọ u je mu ei hi re ọ fere iwuhrẹ erue via, wọhọ Esanerọvo gbe inọ ohwo o te whu, ẹzi riẹ o re kpohọ obọfa nyae rria. O muẹrohọ nọ okenọ Jesu o ti zihe ze, a te rọ ibiaro ruẹ e he, gbe inọ “oke nọ a fihọ kẹ erẹwho na” u ti kuhọ evaọ ukpe 1914. (Luk 21:24) Brọda Russell ọ rọ oke, ẹgba, gbe igho riẹ kpobi kẹ iruo ewuhrẹ uzẹme na. O jọ vevẹ nọ Jihova avọ Jesu nọ o wuzou ukoko na a rọ Brọda Russell ru iruo evaọ oke emuhọ yena. Brọda Russell ọ gwọlọ orro nọ u re no obọ ahwo-akpọ ze he. Evaọ ukpe 1896 o kere nọ: “Ma gwọlọ nọ a kẹ omai hayo eware nọ ma bi kere na adhẹẹ oghẹrẹsa jọ hayo adhẹẹ nọ o kpehru vrẹta ha, yọ ma gwọlọ nọ a se omai Erẹvrẹne hayo Rabae he. Ma gwọlọ nọ a rehọ odẹ mai se ohwo ọvo gbe he.” Ọ ta uwhremu na nọ: “Onana yọ iruo abọ ohwo-akpọ họ.” w17.02 4:8, 9

Mai kpobi ma rẹ jiroro. Orọnikọ iroro kpobi nọ ma jẹ e rẹ jọ erọ ẹme uwhu gbe azọ họ. Rekọ iroro buobu nọ ma rẹ jẹ evaọ uzuazọ i re kpomahọ omai gaga. Fikiere, nọ ma tẹ riẹ epanọ a rẹ jẹ emamọ iroro, u re ru nọ ma re ro yeri emamọ uzuazọ nọ o vọ avọ evawere, viukpọ uzuazọ ofafariẹ nọ o vọ avọ idhọvẹ. Eme o re fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro? O gwọlọ nọ ma re fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ, ma rẹ vro vievie he inọ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai hi. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma re fi ẹrọwọ họ Ẹme Ọghẹnẹ gbe oghẹrẹ nọ o re ru eware. (Jem. 1:​5-8) Nọ ma bi si kẹle Ọghẹnẹ yọ uyoyou nọ ma wo kẹ Ẹme riẹ u bi dhe ẹgẹga na, ma ve ti fievahọ iẹe nọ ehrẹ riẹ e mai woma. Onana u ti ru nọ ma te hai ro se Ẹme Ọghẹnẹ taure ma tẹ te jiroro. w17.03 2:2, 3

Wọhọ Asa ọsẹ riẹ, Jehoshafat ọ rehọ eva riẹ kpobi gọ Jihova makọ evaọ okenọ ewegrẹ a jẹ wọ ohọre bru ai ze. (2 Irv. 20:​2-4) Ozọ u gine mu Jehoshafat. Ghele na, ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ “gwọlọ ỌNOWO na.” Avọ omaurokpotọ ọ ta kẹ Jihova evaọ olẹ nọ, ma wo “ogaga nọ ma rẹ sae ti ro lele ogbotu nana” họre he, gbe nọ ọyomariẹ avọ ahwo riẹ a riẹ onọ a re ru hu. O fievahọ Jihova, jẹ ta eme nọ e rrọ ikere okpẹdẹ na. Wọhọ Jehoshafat, ẹsejọ ozọ o rẹ sai mu omai, yọ ma rẹ riẹ onọ ma re ru hu. (2 Kọr. 4:​8, 9) Rekọ kareghẹhọ nọ Jehoshafat ọ jọ olẹ ta nọ avọ ahwo riẹ a wo ogaga nọ a sai ti ro lele ewegrẹ rai họre he. (2 Irv. 20:5) Enọ i wuzou uviuwou a rẹ sae rọ aro kele Jehoshafat lẹ se Jihova kẹ ọkpọvio gbe ogaga nọ a sai ro thihakọ ebẹbẹ nọ a be rẹriẹ ovao dhe. Whẹ avọ ahwo uviuwou ra wha lẹ kpahe onana kugbe, oma o vuọ owhẹ vievie he. Onana u ti ru ahwo uviuwou ra riẹ nọ who gine fievahọ Jihova. Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ Jehoshafat yọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ re. w17.03 3:12, 13