Akpegbọvo

Setan ọ ta nọ oriobọ o be wọ ahwo-akpọ gọ Ọghẹnẹ. (Job 2:​4, 5) Kọ Setan o nwene no anwẹnọ ọ rọ ta ẹme yena? Vievie! Evaọ okenọ a lei no obọ odhiwu, o gbe je gu erue fihọ idibo Ọghẹnẹ nọ i wo ẹrọwọ uzou. (Evia. 12:10) Nẹnẹ, Setan ọ gbẹ be ta nọ oriobọ o be wọ ahwo-akpọ gọ Ọghẹnẹ. Ọ be daoma kpobi re ọ ruẹ nọ ma no abọ esuo Ọghẹnẹ, jẹ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ. Nọ uye o tẹ be bẹ owhẹ fiki odawọ, daoma jọ iroro ra ruẹ uyero nana. Setan avọ idhivẹri riẹ a rrọ abọjọ. A bi rri hẹrẹ oware nọ who ti ru je bi seha nọ who ti kie kẹ odawọ na. Yọ Jihova, Jesu Kristi Ovie na, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo nọ a kpare kpobọ odhiwu no, gbe ikọ-odhiwu buobu gbidi gbidi a rrọ abọdekọ. A be ruẹ nọ akpọ ọ be bẹ owhẹ, rekọ a be tuduhọ owhẹ awọ. Eva e be were ae inọ whọ be sai thihakọ jẹ be dadamu abọ Jihova. Kẹsena who te yo nọ Jihova ọ be vuẹ owhẹ ẹme ikere okpodẹ na. w16.04 2:8, 9

Whọ tẹ sae rọ enẹ ku ẹme na họ, kiyọ who “wo oniọvo ra tobọ no.” Nọ a tẹ daoma bẹ no re a fiobọhọ kẹ ohwo nọ o ruthọ rekọ ọ rọwo ho, ẹsiẹe a rẹ rọ wọ ẹme na bru ekpako na. Ebẹbẹ nọ o rẹ jọ gwọlọ nọ ohwo o ru lele owojẹ esa nọ e rrọ obe Matiu 18:​15-17 na e rẹ kake romavia ha. Onana o kẹ uduotahawọ kẹhẹ, keme u dhesẹ nọ ẹbẹbẹ ọ rẹ sai kuhọ taure u te ti te epanọ a re ro si ohwo nọ o ruthọ nọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ no ukoko. Ẹsibuobu, ohwo nọ o ruthọ na ọ rẹ ruẹ oruthọ riẹ jẹ kpọe vi. Ohwo nọ a ru thọ na ọ sae ruẹ nọ o gbe wo ẹjiroro nọ o re gbe ro brukpe ohwo na ha, ọ vẹ te rọ vrẹe. Oghẹrẹ nọ o rrọ kpobi kẹhẹ, ẹme Jesu na o dhesẹ nọ orọnikọ ẹbẹbẹ ọ tẹ romavia obọ, ukoko o rẹ rọ nwani dhomahọ ẹme na ha. Nọ a te ru eware ivẹ ọsosuọ na no rekọ i wiruo ho, yọ a wo imuẹro ivevẹ nọ i re dhesẹ oware nọ o via na, ẹsiẹe ekpako na a re ro dhomahọ ẹme na. w16.05 1:15, 16

Ma re siomano iruẹru akpọ na re ma sae jọ abọ Uvie Ọghẹnẹ. Fikinọ ma bi wobọ kugbe esuo-ohrowo akpọ na ha, udu u re brukpe omai vievie he nọ ma tẹ be ta usiuwoma kẹ ahwo inọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo u ti ku ebẹbẹ ahwo-akpọ họ. Egagọ erue i bi dhomahọ isuẹsu akpọ, yọ onana o be wha omohẹriẹ ze. Rekọ fikinọ ma bi dhomahọ isuẹsu akpọ na ha, te omai te inievo mai wariẹ akpọ na soso họ ma rrọ okugbe ọvo. (1 Pita 2:17) Rekọ nọ ekuhọ akpọ Setan ọ be kẹle gaga no na, o te mae jọ bẹbẹ re ohwo ọ siọ oma ba edhehọ iruẹru akpọ na. Ahwo a wo “ọtamuo ho” yọ a bi “veghe uzou” nẹnẹ, yọ nọ oke o be nyaharo na a ti tube wo omohẹriẹ vi enẹ. (2 Tim. 3:​3, 4) Inwene egọmeti nọ e romavia idudhe evaọ erẹwho jọ nọ inievo mai a rrọ, i kpomahọ inievo nana jọ no. Onana o soriẹ nọ o rọ gwọlọ nọ ma rẹ ruẹrẹ oma kpahe re ma siọ abọ ọvuọvo ba ẹjọ, makọ evaọ otọ uyero obẹbẹ. w16.04 4:3, 4

Ahwo jọ a rẹ sai roro nọ oware nọ ma salọ nọ ma re ru kpobi u muẹme he. Rekọ re ma sae jẹ emamọ iroro nọ e rẹ were Jihova, o gwọlọ nọ ma re roro kpahe izi gbe ehri-izi riẹ nọ e rrọ Ebaibol na je ru lele ai. Wọhọ oriruo, ma gbe koko uzi Ọghẹnẹ kpahe azẹ hẹ, ma rẹ sai wo ọjẹrehọ riẹ hẹ. (Emu. 9:4; Iruẹru 15:​28, 29) Olẹ u ti fiobọhọ kẹ omai jiroro nọ i wobọ kugbe izi gbe ehri-izi Ebaibol. Iroro ilogbo nọ ma jẹ e rẹ sai kpomahọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ. Iroro nọ ma jẹ kpobi i re kpomahọ usu mai kugbe Jihova wowoma hayo yoyoma. Ma tẹ jẹ emamọ iroro, u re ru usu mai kugbe Jihova ga, rekọ ekpehre iroro e rẹ raha usu mai kugbei. U te no ere no, ma tẹ jẹ ekpehre iroro, o rẹ sae kẹ ibe Ileleikristi mai uye, ru ai zoruẹ hayo fi ohẹriẹ họ ukoko na. Avro ọ riẹ hẹ, iroro omobọ mai i muẹme.​—Rom 14:19. w16.05 3:4, 5

O rẹ sai mu omai ẹro ino o be were Jihova nọ ma be daoma “rehọ oke [mai] ruiruo ziezi” evaọ isase Ebaibol ikẹse kẹse gbe uwuhrẹ omobọ ohwo na. (Ẹf. 5:​15, 16) Uzẹme o rrọ inọ, oke nọ ma re ro se, wuhrẹ hayo gaviezọ kẹ eware jọ nọ ukoko na u bi ru ze, o sai wo ohẹriẹ no okenọ ma rẹ raha fihọ efa. O make rrọ ere na, o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma kẹ ẹbẹbẹ jọ nọ a rẹ kaki rri mu hu. Ẹbẹbẹ vẹ ye? Ma gbẹ yọroma ha irere jọ e rẹ sae vrẹ omai, nọ ma te roro nọ ugogo eware jọ i kiekpahe omai hi. Wọhọ oriruo, kọ ma te roro nọ oria ikere jọ u kiekpahe omai hi? Hayo kọ otẹrọnọ mai họ ugogo ahwo nọ ukoko na u wo họ iroro kere obe jọ họ? Kọ ma be hae dhẹ evuẹ itieye na duwu ọvo, hayo tubẹ kpairoro vrẹ ae? O tẹ rrọ ere, kiyọ ma be gbọ omamai evuẹ nọ i wuzou kẹ omai gaga. Oware nọ o rẹ mai fiobọhọ họ, ma tẹ be hae kareghẹhọ nọ eware kpobi nọ ukoko na u bi kere na obọ Jihova i bi noze. w16.05 5:5, 6

Jihova ọ be rọ ukoko Ileleikristi na gbe ekpako ukoko ma omai omomọvo. Wọhọ oriruo, ekpako na a te muẹrohọ nọ ma bi wo ẹbẹbẹ jọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ, a rẹ daoma fiobọhọ kẹ omai, rekọ orọnikọ areghẹ obọrai a re ro ru onana ha. Ukpoye, a rẹ rọ omaurokpotọ yare Ọghẹnẹ kẹ orimuo gbe areghẹ. A re roro kpahe uyero mai na je ru ekiakiẹ evaọ Ebaibol na gbe ebe ukoko na, a vẹ be rọ enẹ ru lele olẹ rai. Onana u re ru nọ a sae rọ kẹ omai obufihọ nọ ma ginẹ gwọlọ. Ma te wo otoriẹ epanọ Ọghẹnẹ ọ be rọ ma omai, o rẹ sai ru nọ ma rẹ rọ riẹ yerikugbe ibe Ileleikristi mai ziezi, je ru omai wo emamọ eriwo kpahe ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ mai, te Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol mai. Ọghẹnẹ ọ rẹ gba uvumọ ohwo họ ru inwene he, rekọ o re dhesẹ izi ikiẹrẹe riẹ kẹ ae re a sae rọ unevaze ru inwene nọ i fo evaọ uzuazọ. w16.06 1:13, 14

Jọn ukọ na ọ vẹvẹ omai unu inọ ohwo jọ o te you eware nọ e rrọ akpọ na, koyehọ “isiuru uwo na gbe isiuru ibiaro na gbe eware nọ ohwo o wo nọ o re ro dhesẹ oma,” kiyọ “o you Ọsẹ na ha.” (1 Jọn 2:​15, 16) Onana u dhesẹ nọ ma rẹ kiẹ udu mai rri ẹsikpobi re ma riẹ sọ eware ẹkeriotọ akpọ na, usu, oghẹrẹ ẹgọ gbe osẹ e be gwọlọ kpọ iroro mai. Ma tẹ gwọlọ kpohọ isukulu ikpehru re ma ruẹsi wo “ikpeware,” u re je dhesẹ nọ ma wo uyoyou kẹ akpọ na. Ma kẹle akpọ ọkpokpọ na gaga no. Fikiere u wuzou gaga re ma wo eme Mosis na e rrọ Iziewariẹ 6:4 họ iroro. Ma te vuhumu jẹ rọwo nọ Jihova “Ọghẹnẹ mai na ọvuọvo,” ma te dawo ẹgba mai kpobi re ma gọ ọyomariẹ ọvo evaọ edhere nọ ọ jẹrehọ.​—Hib. 12:​28, 29. w16.06 3:14

A rẹ ta nọ eware nọ ohwo-akpọ ọ ginẹ gwọlọ evaọ uzuazọ i tulo ho, rekọ isiuru riẹ i wo oba ha. O wọhọ nọ ahwo buobu a be sae riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ eware nọ a ginẹ gwọlọ gbe enọ o rrọ isiuru rai hi. Ohẹriẹ vẹ o rrọ ivẹ na? “Ẹgwọlọ” yọ eware nọ e roja kẹ ohwo gaga evaọ uzuazọ, enọ ohwo ọ rẹ sae rria ababọ rai hi. Wọhọ oriruo, ohwo-akpọ ọ gwọlọ emu, ewu, gbe uwou. Rekọ oware nọ o rrọ “isiuru” kẹ ohwo yọ oware nọ o were riẹ nọ o re wo, orọnikọ fikinọ u wuzou kẹe evaọ uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ riẹ hẹ. Eware nọ e were ahwo inọ a re wo e sai wo ohẹriẹ no oria ruọ oria. Evaọ erẹwho nọ i bi rovie aro ze, o rẹ sae were ahwo buobu re a wo ugho nọ u re te ai dẹ ifonu, imotosaikoro, hayo ẹtuwou. Evaọ erẹwho nọ ugho o rrọ ziezi, eware nọ e rẹ sae were ahwo buobu họ, epanọ a rẹ rọ dẹ iwu eghaghae buobu, wo uwou ulogbo, hayo wo omoto nọ ọ ghare vi ọnọ a wo no. Oghẹrẹ kpobi kẹhẹ, onana o sai ru ohwo kie ruọ agbefẹ isiuru ekwakwa efe, o tẹ make rọnọ ọ ginẹ gwọlọ eware na hayo ọ gwọlọ e rai hi, te o wo ugho nọ ọ rẹ rọ dẹ ai hayo o wo ho.​—Hib. 13:5. w16.07 1:1-3

Ahwo buobu a be dhogbo iruẹru uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ rai te epanọ a gbẹ be sae rọ kareghẹhọ nọ “u fo re a riẹ Ọghẹnẹ” hẹ. (Mat. 5:3) Ilale ekwakwa efe akpọ na, koyehọ “isiuru uwo na gbe isiuru ibiaro na” o be rehọ iroro rai kpobi no. (1 Jọn 2:16) Ukpenọ ma roma kẹ ẹzi akpọ na, ma rẹ kuvẹ re ẹzi Ọghẹnẹ ọ kpọ omai, ẹzi nọ o bi ro fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ vevẹ kpahe eware nọ e te via kẹle na evaọ obaro. (1 Kọr. 2:12) Ghele na, ma riẹ nọ orọnikọ okpoware jọ u re ru omai nọ ma gbe ro wo osegboja ha ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Emeware ikẹdẹ kẹdẹ e rẹ sae wha onana ze nọ ma tẹ kẹ ae uvẹ re e rehọ oke nọ ma hai ro wobọ evaọ iruẹru Uvie na. (Luk 21:​34, 35) Amọfa a sai se omai ẹkoko fikinọ ma be jaja aro vi, rekọ u fo nọ onana u re ru omai seba erou hu. (2 Pita 3:​3-7) Ukpoye, o gwọlọ nọ ma rẹ hai kuomagbe ibe Ileleikristi mai ẹsikpobi evaọ obọ Ọgwa Uvie, oria nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ rrọ. w16.07 2:13, 14

Ahwo buobu a rẹ lẹ fikinọ olẹ u re ru udu kie ai vi, dede na a rọwo ho inọ Ọghẹnẹ o bi gine yo elẹ rai. O gwọlọ nọ a rẹ riẹ nọ Jihova họ “ọnọ o re yo elẹ.” Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha tẹ yare oware jọ evaọ odẹ mẹ, me ti ru ei.” (Jọn 14:14) U muẹro nọ “oware jọ” nọ Jesu ọ fodẹ na, u dhesẹ oware kpobi nọ o rọwokugbe oreva Jihova. Jọn ukọ na ọ ta nọ: “Ma wo imuẹro nana kpahe Ọghẹnẹ inọ, ọ rẹ gaviezọ kẹ omai evaọ oware kpobi nọ ma be yare nọ o rọwokugbe oreva riẹ.” (1 Jọn 5:14) U woma gaga re ma wuhrẹ ahwo inọ orọnikọ olẹ yọ oware nọ u re ru udu kie ohwo vi ọvo ho, rekọ obọdẹ edhere nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ Jihova “ọnọ o re dhesẹ uwowou ulogbo na.” (Hib. 4:16) Ma te bi wuhrẹ ahwo re a hae lẹ evaọ edhere nọ u fo, se Ohwo nọ u fo, jẹ lẹ kpahe eware nọ i fo, o rẹ sai fiobọhọ kẹ ai si kẹle Jihova je wo omosasọ evaọ oke uye.​—Ol. 4:1; 145:18. w16.07 4:11, 12

Eme yena i gine dhesẹ eriwo nọ Isẹri Jihova kpobi a wo. Dede na, kọ ẹvẹ otẹrọnọ owho hayo ẹyao u ru nọ ma gbẹ be sai ru te epanọ ma hai ti ru te he evaọ usiuwoma ota na? Jọ u mu owhẹ ẹro inọ, nọ whọ be ta usiuwoma kẹ ahwo nọ a be rẹrote owhẹ gbe amọfa na, iruo ra e be rọ orro kẹ Jihova, Ọsẹ oyoyou mai na. Otẹrọnọ a fi owhẹ họ uwou-odi fiki ẹrọwọ ra, ababọ avro, whọ be hae ta kpahe uzẹme na oke kpobi nọ uyero ra o kẹ uvẹ riẹ, yọ oyena u bi ru eva were Jihova. (Itẹ 27:11) Yọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re nọ ahwo uviuwou ra jọ a gbẹ rrọ ukoko na ha. Rekọ ruabọhọ iruẹru egagọ Jihova ẹsikpobi. (1 Pita 3:​1-4) Makọ evaọ otọ uyero obẹbẹ dede, whọ sai jiri Jihova je wo ẹnyaharo evaọ egagọ riẹ. Jihova ọ te siọ owhẹ ba ẹghale he nọ who bi whowho emamọ usi na kẹ ahwo buobu nọ a gwọlọ ẹruore na. w16.08 3:19, 20

Orọnikọ ọruẹrẹfihotọ nana u ru aye fihọ kuẹku hu evaọ akotọ ọzae. Ukpoye, u re fiobọhọ kẹe ru owha-iruo riẹ gba, onọ Ọghẹnẹ o wo họ iroro kẹ aye no emuhọ ze okenọ ọ ta nọ: “Uwoma re ohwo na [Adamu] ọvo ọ jọ họ. Mẹ rẹ ma ofiobọhọ nọ o fo rie kẹ e.” (Emu. 2:18) Wọhọ epanọ Kristi nọ o “wuzou ukoko na” o re dhesẹ uyoyou na, ere o gwọlọ nọ ọzae Oleleikristi o re dhesẹ uyoyou re evaọ udu-esuo riẹ. Nọ o te ru ere, udu u re te aye riẹ otọ, yọ ọ rẹ rọ evawere kẹe adhẹẹ, fiobọhọ kẹe, jẹ romakpotọ kẹe. Re ilele Jesu a sae rọ aro kele oriruo riẹ, o gwọlọ nọ a re you ohwohwo wọhọ epanọ ọyomariẹ o you rai. (Jọn 13:​34, 35; 15:​12, 13; Ẹf. 5:25) Fikiere, u fo nọ uyoyou nọ erivẹ-orọo a re wo kẹ ohwohwo o rẹ ga te epanọ u re ro no aimava na eva ze inọ a re whu kẹ ohwohwo, nọ o tẹ gwọlọ ere. w16.08 2:3, 4

Eme ọbọga mai e rẹ sai kpomahọ amọfa wowoma. Yọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ ae gọ Jihova vi epaọ anwẹdẹ. Emamọ iyo nọ whọ rẹ kẹ evaọ ewuhrẹ e rẹ sae bọ amọfa ga re, who rri onana vo vievie he. Jihova o fiobọhọ kẹ Nehemaya avọ ahwo nọ a jọ kugbe iei kru abọ ga ru iruo ebabọ na. A tẹ rọ edẹ 52 ọvo bọ igbẹhẹ Jerusalẹm na re. (Neh. 2:18; 6:​15, 16) Orọnikọ Nehemaya o je muẹrohọ ahwo nọ a bi ru iruo na ọvo ho. Ọyomariẹ o je wobọ evaọ iruo ebabọ ugbẹhẹ Jerusalẹm na re. (Neh. 5:16) Epọvo na o rrọ nẹnẹ re, ekpako ukoko buobu a be raro kele Nehemaya wobọ evaọ iruo ebabọ ukoko na sa-sa, hayo wobọ evaọ ẹruorote gbe aruẹrẹ Ọgwa Uvie rai. Nọ ekpako na a te bi lele iwhowho-uvie wobọ evaọ usiuwoma ota je weze bru inievo na re a bọ ae ga, a be rọ enẹ ru abọ enọ e ga ha ga, jẹ be rọ ọbọga kẹ enọ e be ruawa.​—Aiz. 35:3, 4. w16.09 1:15, 16

Idibo Ọghẹnẹ a be daoma gaga re a sai fi ohrẹ Ebaibol nana họ iruo, onọ o ta nọ: “Wha kpe isiuru ugboma rai nọ e rrọ erọ akpọ na no, ọfariẹ-ogbe, egbegbe, isiuru egaga kẹ owezẹ ọzae-avọ-aye nọ e vrẹta.” (Kọl. 3:​2, 5) Ajọ ma ru ei bẹbẹ kẹ ibe Ileleikristi mai re a ru lele ohrẹ nana ha. U wo inievo jọ nọ e siọ uzuazọ ọfariẹ ba no, nọ iroro itieye e rẹ sae gbẹ gwọlọ ro udu ẹsejọ. (1 Kọr. 6:​9, 10) Ma gwọlọ ru re o jọ bẹbẹ kẹ ae he nọ a bi kru omarai na, ogbẹrọ ere? Nọ ma tẹ rrọ udevie ibe Ileleikristi mai, u fo nọ osẹ mai u re fiobọhọ kẹ ahwo ukoko mai jọ fuafo evaọ uruemu. Ma wo uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ ewu nọ ma gwọlọ wha. Ghele na, mai kpobi ma wo owha-iruo nọ ma rẹ rọ wha ewu nọ u re ru ei lọhọ kẹ amọfa re a jọ fuafo, je ru lele izi ikiẹrẹe Jihova evaọ iroro, ẹmeọta, gbe uruemu rai.​—1 Pita 1:15, 16. w16.09 3:9, 10

Ọzae-avọ-aye jọ evaọ obọ France a ta nọ: “Ma rọwo nọ Jihova ọ rrọ, rekọ onana u dhesẹ hẹ inọ emọ mai a te rọwo re. Ẹrọwọ yọ oware nọ a re reuku riẹ hẹ. Ẹmẹrera emọ mai a re ro wo ẹrọwọ.” Oniọvo-ọmọzae jọ evaọ obọ Australia ọ ta nọ: “Ẹsejọhọ use-abọ ulogbo jọ nọ whọ te rẹriẹ ovao ku họ, epanọ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra wo ẹrọwọ. . . . Whọ sai roro nọ whọ kẹ ọmọ ra uyo nọ o vọ riẹ eva no. Rekọ u rri kri hi na, ọ vẹ wariẹ nọ onọ ovona. Uyo nọ u vẹ kẹ ọmọ ra nẹnẹ, ẹsejọhọ u ti vẹ kẹe te epanọ ọ gwọlọ họ evaọ odẹnotha. Fikiere, o te gwọlọ nọ whọ hai zihe nyae kiẹ izoẹme jọ riwi noke toke.” Otẹrọnọ whẹ yọ ọyewọ, kọ o be hae jọ owhẹ oma ẹsejọ inọ who te kẹ owha-iruo nọ who re ro fiobọhọ kẹ emọ ra kpako zihe ruọ ezae gbe eyae nọ i wo ẹrọwọ họ? Evaọ uzẹme, ohwo ọvo evaọ usu mai nọ ọ rẹ sae rọ areghẹ obọriẹ ru onana ọ rrọ họ. (Jeri. 10:23) Rekọ ma rẹ sae kparobọ nọ ma tẹ rẹroso Jihova kẹ ọkpọvio. w16.09 5:1, 2

O sae jọ bẹbẹ kẹ ahwo nọ a no orẹwho hayo ẹkwotọ ọfa ze re uruemu oria okpokpọ na o reria ae oma. Rut o fi emamọ oriruo hotọ evaọ onana. Orọ ọsosuọ, o dhesẹ adhẹẹ kẹ orẹwho okpokpọ riẹ evaọ okenọ o mi uvẹ nọ o re ro si-isogẹ. (Rut 2:7) O rri onana vo vievie he, wọhọ ẹsenọ o gba amọfa họ nọ a re fiobọhọ kẹe. Orọ avivẹ, o dhesẹ edẹro kẹ ewoma nọ a ru kẹe na. (Rut 2:13) Nọ erara a te dhesẹ emamọ uruemu utioye, ẹsiẹe o te mae lọhọ nọ emotọ gbe ibe Ileleikristi rai a te rọ kẹ ae adhẹẹ je lele ai yeri ziezi. Eva e were omai gaga inọ uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ o wọ riẹ kuvẹ re ahwo erẹwho kpobi a yo usi uwoma na. Ẹsejọhọ evaọ ẹwho nọ ahwo nana a noze, a sae jẹ uwuhrẹ Ebaibol rehọ hayo kuomagbe idibo Jihova ha. Rekọ enẹna nọ a wo uvẹ nọ a sai ro kuomagbe omai no na, kọ ma gbe fiobọhọ ru udu kie ai vi evaọ udevie mai? w16.10 1:17-19

Wọhọ Jesu, idibo Ọghẹnẹ buobu nẹnẹ a tẹrovi ẹruore nọ a wo ẹsikpobi, a be kuvẹ re edawọ i whrehe ẹrọwọ rai hi. Roro kpahe Rudolf Graichen nọ a jọ Germany yẹ evaọ ukpe 1925. Rudolf ọ kareghẹhọ iwoho ikuigbe Ebaibol sa-sa nọ e jọ igbẹhẹ uwou riẹ. O kere nọ, “Uwoho jọ o jọ orọ adaka avọ omogodẹ, ọmọ-ẹwe avọ okeke, ọmọ-eruẹ avọ okpohrokpo, ai kpobi a be rria kugbe dhedhẹ, yọ ọmọboba o bi su ai. . . . Iwoho itieye na i je ru omẹ roro kpahe ẹruore mẹ ẹsikpobi.” (Aiz. 11:​6-9) Ghelọ ukpokpoma nọ Rudolf ọ riẹriẹ ovao dhe ikpe buobu evaọ obọ elakpa Nazi gbe elakpa ototọ ofẹ jọ Germany uwhremu na, o kru ẹrọwọ nọ o wo kpahe akpọ ọkpokpọ na. Ebẹbẹ ilogbo efa jọ nọ Rudolf ọ rẹriẹ ovao dhe họ, oni oyoyou riẹ nọ o whu evaọ ega uye Ravensbrück fiki uliaro ogaga nọ u kru rie. Rudolf ọ tẹ jẹ rọ ẹro ruẹ oghẹrẹ nọ ẹrọwọ ọsẹ riẹ o ro whrehe te epanọ ọ rọ ta nọ ọ gbẹ rrọ omọvo Isẹri Jihova ha. w16.10 3:12-14

Idibo Jihova a rri Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na ghaghae. Fikinọ ma gba ha, a rẹ kẹ omai uthubro no Ebaibol na ze ẹsejọ. Kọ eme ma ti ru? Roro kpahe Yodia avọ Sintiki, Ileleikristi jọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ. Ẹbẹbẹ ologbo ọ romavia evaọ usu eyae ivẹ nana nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi wholo na. U muẹro inọ ẹbẹbẹ nọ ọ romavia evaọ udevie Yodia avọ Sintiki oke yena o hae te wha ozighi fihọ ukoko na soso. Ebaibol na ọ vuẹ omai epanọ ẹme na o ro kuhọ họ, rekọ o wọhọ nọ inievo-emetẹ ivẹ nana a fi ohrẹ nọ Pọl ukọ na ọ kẹ rai họ iruo ziezi. (Fil. 4:​2, 3) Ọkpọ oware utioye o be hae wha ebẹbẹ fihọ udevie idibo Jihova ẹsejọ nẹnẹ re evaọ ukoko na. Ghele na, ma rẹ sai ku ebẹbẹ itieye họ hayo tubẹ whaha ae dede nọ ma te ru lele ọkpọvio nọ ọ rrọ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na. Yọ ma te rri Ebaibol na ghaghae, ma te hai fi ithubro nọ ma be jariẹ wo hiruo ẹsikpobi.​—Ol. 27:11. w16.11 3:1-3

Mai kpobi na ma gwọlọ uduotahawọ, maero kọ okenọ ma tẹ be kpako ze. Owuhrẹ jọ nọ a re se Timothy Evans ọ ta nọ: “Emọ . . . a gwọlọ uduotahawọ, nwane wọhọ epanọ ekakọ e gwọlọ ame na. Keme uduotahawọ u re ru ọmaha riẹ nọ o wiruo kẹ amọfa gbe inọ a you rie.” Rekọ ma be rria etoke obẹbẹ. Ahwo a wo ẹzi oriobọ, a wo uyoyou kẹ ibe ahwo-akpọ rai hi, yọ uduotahawọ o be nwani no obọ omọfa ze he. (2 Tim. 3:​1-5) Setan Ẹdhọ na ọ gwọlọ ru udu whrehe omai, keme ọ riẹ nọ onana o rẹ sae lẹliẹ oma lọhọ omai evaọ egagọ Jihova gbe idhere efa sa-sa. Setan ọ rọ uye sa-sa te Job, ọzae nọ o wo ẹrọwọ gaga na, jẹ ta nọ oriobọ o be wọe gọ Ọghẹnẹ re udu o ruẹsi whrehe iei. (Job 2:3; 22:3; 27:5) Ma rẹ sai mugba kẹ iruo Setan nọ ma tẹ be hae tuduhọ ahwo uviuwou gbe ibe Ileleikristi mai awọ. Onana u ti ru nọ iviuwou gbe ukoko mai o te rọ jọ oria nọ ma rẹ jọ wo evawere gbe omofọwẹ. w16.11 1:4, 6

Umutho ahwo jọ sa-sa nọ a gudu evaọ emuhọ etoke ikpe 1500, a jẹ fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ nọ ahwo buobu a jẹ ta oke yena. Yọ Ebaibol na o bi bu na, ahwo buobu a te je gine sei. Nọ a bi se na yọ a be nọ enọ wọhọ: ‘Diẹse evaọ Ebaibol na a jọ fodẹ pọgatri? Inọ ohwo ọ rẹ hwa ugho kẹ ozerẹ ichọche, kẹsena a vẹ re emu-owọwọ kẹ ohwo nọ o whu no? Diẹse evaọ Ebaibol na a jọ fodẹ ipopu gbe ekadina?’ Isu-egagọ ichọche na a je rri onana wọhọ aruọwha ologbo. Ẹvẹ ahwo gheghe a rẹ nọ ilorida ichọche unu! Ilorida ichọche na a te se ofu họ igbabọ. Kẹsena a te je bruoziẹ uwhu kpe ohwo kpobi nọ ọ rọwokugbe iwuhrẹ ichọche na ha. Nọ ilorida ichọche a te bruoziẹ uwhu na no, egọmeti o ve kpe ahwo na. A je ru onana re ahwo a gbe se Ebaibol na jẹ nọ ilorida ichọche na enọ họ. A ginẹ rọ enẹ whaha ahwo buobu. Ghele na, ibi ahwo jọ nọ a gudu a jariẹ nọ a rọwo dhozọ Babilọn Ologbo na ha. Utu ahwo nana a mu uzẹme Ẹme Ọghẹnẹ họ ẹruẹ no, jẹ gwọlọ nọ a rẹ gbẹ riẹ haro. w16.11 4:13

O gba Ileleikristi họ nọ a rẹ jọ ahwo oruọzewọ. (Ẹf. 4:25) Setan họ “ọsẹ ọrue.” Ananayas avọ aye riẹ a whu fiki ọrue nọ a ta. Ma gwọlọ rọ aro kele ahwo otiọye he, fikiere ma rẹ whaha ọrue-oguo. (Jọn 8:44; Iruẹru 5:​1-11) Dede na, kọ etẹe ọvo oruọzewọ mai ọ rẹ nyaba? Uzẹme na họ, o gwọlọ nọ ma rẹ rọ uruemu oruọzewọ mai dhesẹ nọ uwowou ulogbo Ọghẹnẹ o da omai ẹro fia. Nọ ohwo ọ tẹ ta oware nọ o rrọ uzẹme he, oye họ ọrue-oguo. Rekọ orọnikọ erue ilogbo ọvo Jihova ọ gwọlọ nọ ma whaha ha. Ọ ta kẹ ahwo Izrẹl oke anwae nọ: “Wha rẹ te jọ ọrẹri; keme Mẹ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai na mẹ ọrẹri.” Kẹsena ọ tẹ kẹ ae oriruo jọ kpahe oware nọ u dhesẹ re a jọ ọrẹri. Jihova ọ vuẹ rae nọ: ‘Who tho uji hi, who ru ẹghẹ hẹ, hayo whọ ta ọrue kẹ ọrivẹ ra ha.’ (Izerẹ 19:​2, 11) U yoma gaga inọ, makọ ohwo nọ ọ gba riẹ mu nọ o re gu ọrue he, ọ rẹ sae viẹ amọfa họ. w16.12 1:17, 18

Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ eme Jesu nọ e rẹ kẹ omosasọ. Eme riẹ e jẹ hae sasa ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe oma. Ahwo a jẹ hai su bru ei keme ọ jẹ hai ru udu dhẹ enọ e be ruawa, bọ enọ oma o lọhọ no ga, je ru oma sasa enọ ọkora ọ rrọ oma. (Mat. 11:​28-30) Ọ jẹ hai dhesẹ ororokẹ rọkẹ ẹgwọlọ ahwo, maero kọ evaọ abọ iroro, ugboma, gbe egagọ Ọghẹnẹ. (Mak 6:​30-32) Jesu ọ ya eyaa nọ o ti fiobọhọ kẹ ilele riẹ. Wọhọ epanọ o fiobọhọ kẹ ikọ riẹ nọ e jọ kugbei na, ere ọvona o ti ru kẹ omai re. U du gwọlọ nọ whọ rẹ jọ kugbe Jesu dẹẹ taure who te ti wo obufihọ nana ha. Nọ ọ rrọ Ovie evaọ obọ odhiwu na, o gbe wo je bi dhesẹ ọdawẹ nẹnẹ. Fikiere, okenọ whọ tẹ be ruawa, nọ whọ “gwọlọ obufihọ,” ọ rẹ sae rọ ohrọ “fiobọhọ kẹ” owhẹ. Ẹhẹ, Jesu ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ etoke idhọvẹ je ru owhẹ wo ẹruore gbe udu.​—Hib. 2:​17, 18; 4:16. w16.12 3:4, 6

Noa ọ jẹ rria evaọ okenọ ọfariẹ-ogbe avọ “ozighi ọ dakpọfia.” (Emu. 6:​4, 9-12) Dede nọ Noa o je whowho unuovẹvẹ nọ u no obọ Jihova ze, ọ rẹ sae gba ahwo oyoma oke riẹ họ jẹ ovuẹ na rehọ họ, yọ ọ rẹ sai ru Owhe Ologbo na ku ze vẹrẹ vẹrẹ gbe he. O gwọlọ nọ Noa o re fievahọ Jihova, yọ ere o gine ru avọ imuẹro inọ Jihova ọ te raha irumuomu na wọhọ epanọ ọ ya eyaa riẹ, gbe inọ o ti ru ere evaọ oke nọ o fihọ. (Emu. 6:17) Ma be rria akpọ nọ emuemu ọ dafia re, ọnọ ma riẹ inọ Jihova ọ te raha kufiẹ kẹle. (1 Jọn 2:17) Taure oke yena u te ti te, ma rẹ sae gba ahwo họ gaviezọ kẹ “usi uwoma Uvie na” ha. Yọ u wo oware ovo nọ ma rẹ sai ru re “uye ulogbo” na o ze vẹrẹ vẹrẹ hẹ. (Mat. 24:​14, 21) Wọhọ Noa, o gwọlọ nọ ma re wo ẹrọwọ ọgaga avọ evaifihọ inọ Jihova ọ te jowọ kẹle. (Ol. 37:​10, 11) Ma wo imuẹro inọ Jihova ọ te kuvẹ hẹ re akpọ omuomu nana o rehọ makọ ẹdẹ ọvo lehie vi oke nọ o fihọ nọ ọ te rọ raha iẹe.​—Hab. 2:3. w17.01 1:5-7

Ahwo buobu nẹnẹ a be rọ ufuoma iroro-ejẹ rai ruiruo thọthọ hayo tubẹ rehọ iẹe nwa amọfa oma dede. Uzẹme, wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ fihọ Ebaibol na, ahwo a “kare uyere-ọghọ” evaọ “edẹ urere” nana. (2 Tim. 3:​1, 2) Ajọ ma du rehọ okẹ oghaghae nana nọ Jihova ọ kẹ omai na ruiruo thọthọ hayo rri rie vo vievie he. Rekọ onọ na họ, ẹvẹ ma sae rọ whaha onana? Mai kpobi ma wo uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ egbẹnyusu mai, oghẹrẹ ewu gbe eto nọ ma rẹ wha, gbe oghẹrẹ arozaha hayo eware ẹkeriotọ omawere nọ ma rẹ roma kẹ. Dede na, ma rẹ sae rọ uvẹ nana “foma ru eyoma” nọ ma tẹ salọ nọ ma rẹ jọ erigbo kẹ isiuru uwo mai, hayo rọ aro kele osẹ hayo uruemu omovuọ akpọ nana nọ u re kieze kiekpo na. (1 Pita 2:16) Ukpenọ ma rẹ rehọ ufuoma mai na “wọhọ uvẹ nọ [ma] re ro le isiuru uwo,” ajọ ma gbaemu inọ ma rẹ salọ eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai ru lele ohrẹ nana: “Wha ru eware kpobi rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro.”​—Gal. 5:13; 1 Kọr. 10:31. w17.01 2:12-14

Oriruo Nehemaya u dhesẹ oghẹrẹ nọ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ kẹ omai whaha ẹro nọ ma rẹ rọ so omobọ mai nọ iruo mai i te nwene hayo nọ a tẹ kẹ omai owha-iruo okpokpọ. Nọ ọkpako ukoko ọ tẹ rẹroso eriariẹ obọriẹ, ọ rẹ sai mu iruo jọ nọ a kẹ riẹ evaọ ukoko na họ eruo ababọ ẹlẹ nọ ọ rẹ lẹ se Jihova tao. Inievo jọ a rẹ sae jiroro oware nọ a gwọlọ ru no, kẹsena a vẹ lẹ inọ Jihova ọ ghale iroro nọ a jẹ na. Kọ oyena u dhesẹ omaurokpotọ? Ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ kareghẹhọ ọnyaba gbe oria riẹ ẹsikpobi evaọ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ. Orọnikọ onaa mai họ oware nọ o mai wuzou hu. O gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga, o gbẹ rrọ ere he ma vẹ te rẹroso eriariẹ obọmai, maero nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe oware nọ ma be hai dhe erueruo hayo ẹbẹbẹ nọ ma rẹriẹ ovao dhe no vẹre. (Itẹ 3:​5, 6) Nọ ma rrọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ na, o gwọlọ nọ ma re roro kpahe epanọ ma re ro ru ẹkẹ abọ mai evaọ uviuwou hayo ukoko na viukpọ ọkwa hayo epanọ ma re ro wuzou amọfa, wọhọ ẹsenọ ma rrọ ekọmpene jọ.​—1 Tim. 3:15. w17.01 4:7, 8

Ẹjiroro ọsosuọ Jihova họ re ahwo-akpọ a rria otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ. (Emu. 1:28; Ol. 37:29) Ọ kẹ Adamu avọ Ivi ekẹ eghaghae sa-sa nọ i re fiobọhọ kẹ ae reawere uzuazọ. (Jem. 1:17) Jihova ọ kẹ rai ufuoma iroro-ejẹ, ẹgba nọ a sai ro roro, nọ a sai ro dhesẹ uyoyou, jẹ reawere usu. Ọghẹnẹ ọ vuẹ Adamu epanọ ọ sai ro dhesẹ nọ o bi yoẹme kẹe. Adamu o te je wuhrẹ epanọ ọ sae rọ rẹrote omariẹ, erao na gbe otọ na. (Emu. 2:​15-17, 19, 20) Jihova ọ tẹ jẹ ma Adamu avọ Ivi evaọ oghẹrẹ nọ a sae rọ ruẹ ude, yo edo, se ore, rọ ẹrọo dawo oware, jẹ riẹ nọ oware jọ u te te ai ovioma. Fikiere, a rẹ sae reawere erru gbe eware buobu nọ e jọ ọgbọ Idẹn na ziezi. A hae te reawere emamọ iruo, ru eware, je wuhrẹ kpahe eware sa-sa. Jihova ọ ma Adamu avọ Ivi evaọ oghẹrẹ nọ a sai ro yẹ emọ egbagba wọhọ ae omarai. Kẹsena a vẹ rria otọakpọ na jẹ reawere eware nọ e rrọ eva riẹ kpobi bẹdẹ bẹdẹ. w17.02 1:6, 7

Ẹvẹ ezae nọ i je su idibo Ọghẹnẹ na a ru lele Ẹme Ọghẹnẹ te? Joma ta kpahe Josaya ovie na. Okenọ a duku obe Uzi Mosis na, okere-obe Josaya o te je sei kẹe. Ẹme Ọghẹnẹ ọ wọ Josaya kporo emedhọ nọ e jọ orẹwho na kpobi fihotọ je ru ọruẹrẹfihotọ nọ a ro ru Ehaa Ọnyavrẹ nọ a re ruẹ obọ riẹ hẹ. (2 Iv. 22:11; 23:​1-23) Fikinọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ jẹ kpọ Josaya gbe amọfa nọ Ọghẹnẹ o ro mu oke yena, u no rai eva ze nọ a re nwene lele izi Ọghẹnẹ je ru izi na vẹ kẹ idibo Ọghẹnẹ. Enwene nana u ru nọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae a jẹ rọ jowọ nọ o rọwokugbe oreva Ọghẹnẹ. Rekọ orọnikọ ivie kpobi nọ i su idibo Ọghẹnẹ evaọ oke anwae a koko izi Ọghẹnẹ hẹ. Jihova ọ jẹ hae whọku ivie itienana ẹsejọ, hayo tube nwene ae dede. (1 Sam. 13:​13, 14) Nọ oke Jihova u te, ọ tẹ rọ ohwo jọ mu nọ o woma vi ivie kpobi nọ o ro mu no. w17.02 3:11, 12, 14

‘Uwoho Ọghẹnẹ’ a rọ ma omai ahwo-akpọ. (Emu. 1:27) Fikiere, mai kpobi ma rẹ sai dhesẹ ọkpọ iruemu Ọghẹnẹ dede nọ ma wo ohẹriẹ no ohwohwo. Mai ahwo-akpọ ma rẹ sai dhesẹ uyoyou, uwowou, gbe ohrọ-oriọ kẹ ohwohwo. Nọ o rọnọ Ọghẹnẹ ọ ma omai avọ obruoziẹ-iroro na, ma rẹ riẹ nọ ma te bi ru oware uwoma hayo uyoma, onọ u fo hayo nọ u fo ho, gbe onọ u dhesẹ oruọzewọ hayo nọ o kare oruọzewọ. (Rom 2:​14, 15) O rẹ were ahwo buobu nọ oware o tẹ rrọ fuafo hayo wo erru. O rẹ jẹ were ahwo re a lele amọfa rria dhedhẹ. Fikiere, te a riẹ hayo a riẹ hẹ, ọkpọ iruemu Jihova a bi dhesẹ na; nọ o rrọ ere na, u fo re ma rọ adhẹẹ hayo ọghọ kẹ ohwo kpobi. Dede na, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ oghẹrẹ ọghọ nọ u fo nọ ma rẹ rọ kẹ ae, gbe epanọ onana o rẹ ga te. w17.03 1:5, 6

Jihova ọ wọhọ ahwo-akpọ họ nọ a re ru oware kpobi nọ u je rai evaọ okenọ a te muofu. Nọ Jihova ọ ruẹ nọ ahwo Ninẹve a kurẹriẹ no, o te nwene iroro nọ ọ jẹ kpahe ae no vẹrẹ. Jihova ọ tẹ rọ enẹ dhesẹ nọ o re rorote, o wo omaurokpotọ, gbe ohrọ-oriọ. Epọvo na re, u re wo ẹsejọ nọ o rẹ gwọlọ nọ ma wariẹ roro kpahe iroro jọ nọ ma jẹ no vẹre je nwene ai. O sae jọnọ oware nọ o lẹliẹ omai jiroro na vẹre u nwene. Jihova dede o tube nwene iroro jọ nọ ọ jẹ no nọ eware i nwene. (1 Iv. 21:​20, 21, 27-29; 2 Iv. 20:​1-5) Hayo nọ ma tẹ riẹ oware okpokpọ jọ nọ ma riẹ vẹre he, o sae lẹliẹ omai nwene iroro nọ ma jẹ no vẹre. Wọhọ oriruo, a gu ọrue kẹ Devidi kpahe Mẹfiboshẹt oruọmọ Sọl. Uwhremu na nọ Devidi ọ ruẹ uzẹme ẹme na vevẹ, o te nwene iroro nọ ọ jẹ no vẹre.​—2 Sam. 16:​3, 4; 19:​24-29. w17.03 2:14, 15

Nọ ma te wo ẹbẹbẹ, u fo nọ ma roro kpahe ehri-izi Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai evaọ ẹbẹbẹ na je fi ai họ iruo. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ riẹ nọ u wuzou gaga re ọ ta usiuwoma na. (Iruẹru 4:20) Ma rehọ iẹe nọ ọ gwọlọ kpohọ usiuwoma evaọ ẹdẹjọ, rekọ ọzae riẹ nọ ọ rrọ ukoko ho ọ gwọlọ nọ ọ jọ uwou evaọ ẹdẹ yena. Ọzae na ọ ta nọ aimava a re raha oke kugbe kẹle he, yọ ọ gwọlọ nọ aimava a ru oware jọ kugbe evaọ ẹdẹ yena. Oniọvo-ọmọtẹ na ọ rẹ sai roro kpahe eria Ebaibol sa-sa, wọhọ ujaje Ebaibol nọ o ta nọ ọ kaki yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, gbe inọ ọ ta usiuwoma na. (Mat. 28:​19, 20; Iruẹru 5:29) Rekọ o tẹ jẹ gwọlọ nọ o vuhumu inọ ọ rẹ romakpotọ kẹ ọzae riẹ je dhesẹ ororokẹ. (Ẹf. 5:​22-24) Kọ ọzae na ọ be hai kpokpo iei inọ o kpohọ usiuwoma vievie he, manikọ ọ be vuẹe nọ o ru oware jọ kẹe evaọ ẹdẹ yena ọvo? O gwọlọ nọ ma re wo iroro owowa nọ ma bi ru oreva Ọghẹnẹ na, jẹ daoma wo emamọ obruoziẹ-iroro. w17.03 4:17