Azie

Re a rehọ “ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova” yọrọ ọmọ yọ uvẹ-ọghọ ulogbo jọ nọ esẹgbini a wo. (Ol. 127:3) Evaọ Izrẹl oke anwae, a tẹ nwani yẹ ọmọ yọ ọ roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ no. Rekọ o rrọ ere kẹ emọ Ileleikristi nẹnẹ hẹ. Ofariẹ, a rẹ reuku uyoyou nọ ohwo o re wo kẹ Ọghẹnẹ hẹ. Nọ ọsẹgboni a tẹ nwani yẹ ọmọ no, ẹsiẹe a rẹ rọ gbaemu nọ a re wuhrẹ ọmọ na re ọ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. A rẹ ruẹ oware ofa nọ u wuzou vi enẹ hẹ! Ohwo ọ tẹ roma mudhe kẹ Jihova, họ-ame, jẹ ruabọhọ egagọ Jihova, ẹsiẹe ọ sai ro wo oka esiwo nọ o te thọe evaọ etoke uye ulogbo nọ o rrọ obaro tha na. (Mat. 24:13) Ajọ whai esẹgbini wha fiobọhọ kẹ emọ rai re a sae roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame, onana u ti ru owhai wo oghọghọ gbe evevọwẹ. w18.03 12 ¶16-17

O gwọlọ nọ ekpako ukoko a rẹ rọ aro kele Jesu nọ a tẹ be rọ Ebaibol na whọku amọfa hayo kẹ uthubro, makọ evaọ iviuwou rai hayo obọ ukoko. A te ru ere, u re dhesẹ nọ a gwọlọ nọ Ọghẹnẹ avọ Ọmọ riẹ a kpọ ae. Ma rẹ sae ruẹ unu gbiku eghale nọ i re noi ze he nọ ma tẹ jẹ ọwhọkuo Jihova rehọ jẹ rọ aro kele Jihova avọ Jesu nọ ma tẹ be whọku amọfa. U re ru nọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ iviuwou gbe ikoko sa-sa. U re je ru ohwo riẹ nọ a you rie, a rri rie ghaghae, yọ o wo ufuoma. Enana yọ ẹmẹvo eghale nọ ma te reawere rai evaọ obaro. (Ol. 72:7) Avro ọ riẹ vievie he, ọwhọkuo Jihova o re wuhrẹ omai epanọ ma te rọ rria kugbe amọfa dhedhẹ evaọ otọ ẹruọsa riẹ. (Aiz. 11:9) Ma tẹ be hae kareghẹhọ onana, u ti ru omai rri ọwhọkuo wọhọ odhesẹvia uyoyou Ọghẹnẹ nọ u wo ibe he. w18.03 26 ¶15; 27 ¶17, 19

Ahwo nọ Jọn ọ jẹ họ-ame na a jẹ rọ ame-ọhọ rai dhesẹ nọ a kurẹriẹ no izieraha rai no, enọ e wọso Uzi Mosis na. (Mat. 3:1-6) Rekọ ohwo nọ ọ mai wuzou nọ Jọn ọ họ-ame, orọnikọ fiki izieraha jọ nọ o kurẹriẹ no ọ rọ họ-ame he. Jọn o wo uvẹ-ọghọ nọ ọ rọ họ Jesu ame, Ọmọvo Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ gbagba. (Mat. 3:13-17) Jesu ọ raha uzi ovo ho, fikiere u du gwọlọ nọ o re kurẹriẹ hẹ. (1 Pita 2:22) Ọ rọ ame-ọhọ riẹ dhesẹ nọ ọ roma mudhe no re o ru oreva Ọghẹnẹ. (Hib. 10:7) Evaọ okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ilele riẹ a jẹ họ ahwo ame re. (Jọn 3:22; 4:1, 2) Wọhọ epanọ Jọn o je ru, ahwo nọ ilele Jesu a jẹ họ-ame na, a jẹ họ-ame ro dhesẹ nọ a kurẹriẹ no izieraha rai nọ e wọso Uzi Mosis na. Rekọ uwhu Jesu gbe ẹkparomatha riẹ u ru nọ ame-ọhọ u ti ro wo otofa ofa kẹ ilele riẹ. w18.03 5 ¶6-7

Eme u dhesẹ re ohwo ọ kuvẹ re “ẹzi Ọghẹnẹ ọ [kpọe]” hayo wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ? Wo ohẹriẹ no ohwo nọ ọ roma kẹ isiuru ohwo-akpọ, ohwo nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ be kpọ o re roro kpahe usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ ẹsikpobi. Ohwo otiọye na ọ rẹ daoma “rọ aro kele Ọghẹnẹ.” (Ẹf. 5:1) Onana u dhesẹ nọ ọ rẹ gwọlọ riẹ iroro Jihova kpahe iyero sa-sa, je wo eriwo riẹ. Usu riẹ kugbe Jihova o rẹ jọ kpekpekpe. Wo ohẹriẹ no ohwo nọ ọ roma kẹ isiuru ohwo-akpọ, ohwo otiọye ọ rẹ daoma ru lele izi Jihova ẹsikpobi. (Ol. 119:33; 143:10) Ọ rẹ daoma dhesẹ “ubi ẹzi na” orọnikọ iruo uwo ho. (Gal. 5:22, 23) Re ma gbe dhesẹ ohwo nọ o wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ ziezi, roro kpahe oriruo nana: Ohwo nọ o se okọ riẹ gboja o re roro kpahe iẹe noke toke. Epọvo na re, ohwo nọ o se egagọ Ọghẹnẹ gboja hayo nọ o wo usu okpekpe kugbei o re roro kpahe usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ ẹsikpobi. w18.02 19 ¶3, 6

Daniẹl ọ jọ igbo evaọ Babilọn, okpẹwho nọ edhọgọ gbe iruẹru imizi e da fia. Ofariẹ, ahwo Babilọn a jẹ hai rri ahwo Ju vo je se ai ẹkoko, makọ te Jihova Ọghẹnẹ rai dede. (Ol. 137:1, 3) Avro ọ riẹ hẹ, onana o jẹ kẹ Daniẹl avọ ahwo Ju nọ i je yoẹme uye gaga! Emu nọ a jẹ hai there kẹ ae o tẹ jẹ jọ ẹbẹbẹ rọkẹ ae keme Daniẹl ọ gba riẹ mu nọ “ọ sae rehọ uvi emu ovie na hayo udi riẹ zue oma riẹ hẹ.” (Dan. 1:5-8, 14-17) O sae jọnọ oware ofa jọ nọ o jọ use-abọ kẹ Daniẹl họ, onaa oghẹrẹsa nọ o wo, onọ u ru nọ o ro wo obọdẹ uvẹ-ọghọ sa-sa. (Dan. 1:19, 20) Rekọ onana o lẹliẹ Daniẹl wo omorro hayo fu-uke he, ukpoye ọ jẹ hai dhesẹ omaurokpotọ ẹsikpobi, je ru ahwo riẹ inọ obọ Jihova onaa kpobi nọ o wo u no ze. (Dan. 2:30) Uzẹme riẹ họ, okenọ Daniẹl ọ gbẹ jọ uzoge Jihova ọ rọ ta nọ o kiẹrẹe wọhọ Noa avọ Job. (Izik. 14:14) Kọ Daniẹl o ru oma vo Jihova? Vievie! Daniẹl o kru ẹrọwọ riẹ je yoẹme evaọ etoke uzuazọ riẹ kpobi. w18.02 5 ¶11-12

Jesu o wo eriwo owowa kpahe omaweromẹ. O kpohọ “ehaa orọo” gbe “ehaa ilogbo” efa nọ a zizie i rie. (Jọn 2:1-10) Ọ jọ ehaa orọo na zihe ame ruọ udi evaọ okenọ udi u re no. Dede na, orọnikọ omaweromẹ Jesu ọ roma riẹ kpobi kẹ hẹ. Ọ rọ iruo Jihova karo, jẹ rọ uzuazọ riẹ gbodibo kẹ amọfa. O whu uwhu oja re ahwo buobu a sai wo uzuazọ. Jesu ọ ta kẹ ahwo nọ a bi lele ithihi riẹ nọ: “Eva e were owhai nọ ahwo a tẹ la owhai eka je kpokpo owhai jẹ ta oghẹrẹ erue iyoma kpobi kpahe owhai fiki mẹ. Wha ghọghọ jẹ wereva gaga, keme osohwa rai o rrọ ruaro evaọ obọ odhiwu.” (Mat. 5:11, 12) Ma te gine you Jihova, orọnikọ eware nọ ma riẹ nọ e rẹ dhae eva ọvo ma te whaha ha, rekọ te enọ ma roro nọ e rẹ sae dhae eva.—Mat. 22:37, 38. w18.01 26 ¶16-18

Uyoyou gbe edẹro nọ ma wo kẹ Jihova o rẹ wọ omai kẹe okẹ. A rẹ ruẹ unu gbiku eware nọ Jihova o ru kẹ omai no ho! Devidi ovie na ọ ta nọ obọ Jihova eware kpobi nọ ma wo i no ze, yọ oware kpobi nọ ma kẹ riẹ yọ onọ ọyomariẹ ọ kẹ omai no. (1 Irv. 29:11-14) Ewoma o re noi ze te omai nọ ma tẹ be hae kẹ okẹ. Ma re wo omokpokpọ nọ ma tẹ be hae kẹ amọfa okẹ, orọnikọ emio ọvo ho. Ma rẹ sai roro kpahe ọmọ nọ ọ jọ ugho nọ ọsẹgboni riẹ a kẹ riẹ kẹ ọsẹgboni na okẹ. Okẹ utiona o rẹ were ọsẹgboni na gaga! Ọmọ nọ ọ rrọ ọkobaro nọ ọ be rria kugbe ọsẹgboni riẹ, ọ rẹ sae jọ umugho nọ ọ be hai wo kẹ ọsẹgboni riẹ re a kugbe rọ dẹ oware evaọ uwou na. Dede nọ o sae jọnọ ọsẹgboni na a ti rẹro onana ha, a rẹ sai mi okẹ na keme onana yọ edhere nọ ọmọ na o bi ro dhesẹ nọ eware nọ a bi ru kẹe e da riẹ ẹro fia. Epọvo na re, Jihova ọ riẹ nọ o rẹ kẹ omai erere nọ ma tẹ be hai ru ọghọ. w18.01 18 ¶4, 6

Orọnikọ whọ tẹ vuẹ emọ ra oware nọ u woma gbe onọ u yoma, yọ u re no ho. Whọ rẹ jẹ sai fiobọhọ kẹ ai roro kpahe enọ wọhọ: ‘Fikieme Ebaibol na ọ rọ ghọ eware nọ e rẹ sai si omai urru? Eme ọ kẹ omẹ imuẹro nọ izi Ebaibol na e rrọ rọkẹ ewoma mẹ?’ (Aiz. 48:17, 18) U wuzou re who fiobọhọ kẹ ọmọ ra nọ ọ gwọlọ họ-ame roro kpahe oware ofa jọ, oyehọ oghẹrẹ nọ o rri owha-iruo nọ u re lele iei nọ ohwo ọ tẹ họ-ame no. Irere vẹ i re noi ze? Eme o rẹ rehọ mi ohwo? Ẹvẹ irere nọ i re noi ze i ro vi eware nọ o rẹ rehọ mi ohwo kpekufiẹ? (Mak 10:29, 30) Enana yọ eware nọ ohwo ọ rẹ sae rẹriẹ ovao dhe nọ ọ tẹ họ-ame no. Fikiere, u wuzou gaga re o roro kpahe enọ nana taure ọ tẹ te họ-ame. Nọ a te fiobọhọ kẹ ọmọ roro didi kpahe eware nana, o rẹ sae lẹliẹe wo imuẹro kẹ omariẹ. Oghẹrẹ imuẹro vẹ? Imuẹro inọ izi Ebaibol na e rrọ rọkẹ ewoma riẹ ẹsikpobi. w17.12 21 ¶14-15

Inievo mai buobu a be mọ okpẹyao. Efa e riẹ nọ e be rẹrote ahwo uviuwou rai nọ e who no dede nọ ae omarai a kpako no re. Yọ udugaga inievo efa jọ a be sae rọ kuọ iviuwou rai. Mai yoma na, inievo buobu e riẹ nọ e be rẹriẹ ovao dhe enwenọ ebẹbẹ nana kpobi evaọ oke ovona! Otẹrọnọ Jihova o rri emama nọ i wo uzuazọ họ ghare tere, kọ ogbẹrọnọ whẹ ọ mai rri ghare? Whẹ nọ ọ be gọe fiki uyoyou nọ who wo kẹe, orọnikọ ọgbahọ họ! (Ol. 19:1, 3, 14) Ọsẹ oyoyou mai na ọ riẹ owhẹ totọ. Ọ tubẹ “riẹ unu ibieto kpobi nọ e rrọ uzou” ra. (Mat. 10:30) Ọso-ilezi na ọ kẹ omai imuẹro nọ: “ỌNOWO ọ riẹ edẹ enọ e gbunu,” hayo uye nọ o be bẹ ahwo nọ a kare afuẹwẹ. (Ol. 37:18) Ẹhẹ, o bi muẹrohọ ebẹbẹ nọ whọ be rẹriẹ ovao dhe, yọ ọ te kẹ owhẹ ẹgba nọ who ti ro thihakọ rai kpobi. w18.01 7 ¶1; 8 ¶4

Tabita nọ Pita ọ kpare no uwhu ze na o kẹ ahwo imuẹro te epanọ ibuobu i ro “kurẹriẹ bru Olori na ze.” A rẹ sai se isẹri kpahe Jesu, jẹ ta kẹ amọfa kpahe ẹgba nọ Jihova o wo nọ ọ rẹ rọ kpare ahwo nọ a whu no ziọ uzuazọ. (Iruẹru 9:36-42) Amọfa a rọ ẹro ruẹ ẹkparomatha ọfa re. U wo ẹdẹjọ nọ Pọl ukọ na o je wuhrẹ ahwo evaọ ubrukpẹ ehru jọ nọ o jọ Troas, nọ a bi se obọze ukiediwo-ọre Turkey enẹna. Pọl ọ ta ẹme rite udevie aso. Ọmọzae jọ nọ a re se Yutikọs ọ keria unwido jẹ gaviezọ. Rekọ owezẹ u te goi, o te kie no uwou ehru idhe esa na fihotọ. Ẹsejọhọ Luk ọbo na họ ohwo nọ ọ kaki te Yutikọs oma jẹ kiẹe riwi. Ọ tẹ ruẹ nọ orọnikọ ọ nwoma ọvo hayo aro o bi ei ọvo ho, rekọ o whu no! Pọl o te nwrotọ bru ori na ze jẹ gbae yaoma, kẹsena o te bo nọ: “Ọ rrọ uzuazọ.” Onana u ti gine ru nọ ahwo nọ a jọ etẹe a ti ro wo imuẹro egaga kpahe ẹkparomatha na! Ahwo na a “ghọghọ gaga” nọ a ruẹ oware nọ o via, jẹ ruẹ nọ ọmọ na ọ ginẹ kparoma no uwhu ze.—Iruẹru 20:7-12. w17.12 5 ¶10-11

Kọ ahwo-akpọ a mu ebẹbẹ nọ a ruẹ uye rai ikpe buobu no na họ ekuhọ no? Ijo. Ẹmo-ofio o ri ti serihọ họ. Ahwo a be rọ ekọmputa ru eware iyoma wọhọ uji-utho, a be hai ru ozighi evaọ iviuwou, je bi ru ozighi ugbarugba, yọ eware nana i bi dhe eyeyoma nẹnẹ.. Ofariẹ, eyao sa-sa nọ i bi kpe ahwo e gbẹ votọ. Uruemu oriobọ ọvo ahwo a bi dhesẹ evaọ ofẹ esuo gbe okọ akpọ na. O rrọ vevẹ inọ uruemu oriobọ o rẹ sai ru nọ ẹmo, ozighi, ẹyao, gbe uvuhu i re ro notọ họ, Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sai si ai notọ. Roro kpahe oware nọ Jihova o ti ru kẹ ahwo-akpọ. Ẹmo: Uvie Ọghẹnẹ ọvo u ti si eware nọ e rẹ wha ẹmo ze notọ, wọhọ oriobọ, ogbekuo, ẹzi orẹwho-mẹ-oja, egagọ erue, gbe Setan omariẹ. (Ol. 46:9) Ozighi: Enẹna, Uvie Ọghẹnẹ u bi wuhrẹ ima ahwo buobu epanọ a re ro you je fievahọ ohwohwo, oware nọ egọmeti ohwo-akpọ ọ rẹ sai ru hu. (Aiz. 11:9) Ẹyao: Jihova ọ te kẹ idibo riẹ kpobi omokpokpọ. (Aiz. 35:5, 6) Uvuhu: Jihova o ti si onana notọ je ru nọ idibo riẹ a ti ro wo obọdẹ usu kugbei je wo evawere, eware nọ a rẹ sae rọ ugho dẹ hẹ.—Ol. 72:12, 13. w17.11 24 ¶14-16

Ugogo ẹjiroro nọ a ro ru ọruẹrẹfihotọ ikpewho adhẹzọ na họ, re o thọ ahwo Izrẹl no abe-ọriọ azẹ. Uzuazọ o rrọ ghaghae kẹ Jihova yọ o mukpahe “ahwo o kpe ọhaha.” (Itẹ 6:16, 17) Jihova, Ọghẹnẹ ọrẹri nọ ọ vọ avọ uvi-oziẹ na, ọ rẹ sai gbolo aro kẹ ohwo-okpe he o tẹ make rọnọ ọthobọ onana o rọ via. Ahwo Farisi na a wọhọ Jihova ha, a jẹ hai dhesẹ nọ a wo adhẹẹ kẹ uzuazọ vievie he. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Jesu ọ ta kẹ ae nọ: “Wha si usiavẹ eriariẹ Ọghẹnẹ no. Whai omarai wha ruọ eva ha, yọ wha be whaha enọ e gwọlọ ruọ eva!” (Luk 11:52) U fo nọ a re ru ẹme Ọghẹnẹ vẹ kẹ ahwo je fiobọhọ kẹ ae nya edhere nọ ọ rẹ lẹliẹ ai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Ukpoye, a je ru re ahwo a riẹ Jesu hu, “Ọnọ a rẹ rọ ẹkwoma riẹ wo uzuazọ na,” jẹ rọ ere ru ae nya edhere nọ o re su kpohọ ọraha ebẹdẹ bẹdẹ. (Iruẹru 3:15) Oriobọ gbe omorro u ru nọ otu ikere-ebe gbe ahwo Farisi na a gbẹ jẹ rọ daezọ amọfa ha. A ginẹ geva gaga yọ a wo ohrọ vievie he! w17.11 15 ¶9-10

Ẹsejọhọ nọ Isẹri Jihova a mu Ebaibol na họ ewuhrẹ kugbe omai obọ, ma vuẹ uviuwou mai hi. Nọ ẹrọwọ mai o muhọ ẹga no, ma te ti mu eware nọ ma bi wuhrẹ na họ ẹta kẹ ae. Otẹrọnọ ẹrọwọ ra ọ wha ẹbẹbẹ fihọ udevie ra avọ ahwo uviuwou ra, daoma wo ororokẹ rọkẹ ae. Nọ eva e be were omai nọ ma duku uzẹme Ebaibol no na, ahwo uviuwou mai a rẹ sai roro nọ a viẹ omai họ no hayo ma kuomagbe ukoko ebi jọ no. A rẹ sai roro nọ ma gbe you rai hi keme ma gbe bi lele ai ru ehaa sa-sa nọ a bi ru hu. A sai tube roro nọ onana u ti kpomahọ uzuazọ mai evaọ obaro yoyoma. Ma sai dhesẹ ororokẹ nọ ma tẹ daoma wo otoriẹ oware nọ a bi ro roro ere, jẹ gaviezọ kẹ ae nọ a tẹ be vuẹ omai oware nọ onana o be rọ kẹ ae uye. (Itẹ 20:5) Pọl ukọ na ọ daoma wo otoriẹ “oghẹrẹ ahwo kpobi” re ọ sae ta usiuwoma kẹ ai, yọ u ti fiobọhọ kẹ omai re nọ ma tẹ rọ aro kele iei.—1 Kọr. 9:19-23. w17.10 15 ¶11-12

O sae jọnọ ozọ ile u re mu omai fikinọ ma nwane riẹ oghẹrẹ nọ a rẹ so ile he. Dede na, ma rẹ sai wuhrẹ oghẹrẹ nọ a rẹ so ile nọ ma te fi iroro-ejẹ jọ hiruo. Whọ rẹ sae riẹ epanọ a rẹ so ile do via avọ ẹgba nọ whọ tẹ be hai s’ẹwẹ rehọ ziezi. Wọhọ epanọ ogaga ẹlẹtriki o rẹ lẹliẹ ukpẹ lo na, ere ẹwẹ o re fiobọhọ kẹ uvo ohwo do via ziezi nọ ọ tẹ be ta ẹme hayo so ole. U fo nọ ole mai o re do ga te hayo tube do vi ẹmeọta mai. Evaọ ẹme ile ujiro nọ a rẹ so, Ikereakere na e tuduhọ idibo Jihova awọ nọ a hai ru ‘edo oghọghọ.’ (Ol. 33:1-3) Whọ rẹ sai ru eware nana: Jọ obe ole mai na salọ ole jọ nọ ọ rẹ were owhẹ gaga. Rehọ obọdẹ uvo se ibieme ole na do via ududu. Kẹsena whọ vẹ rọ ofu ọvo se uhie eme ole na ovuovo avọ uvo ovona. Who je ru ere no, whọ vẹ rọ uvo ojaja ovona so uhie eme ole na. (Aiz. 24:14) Onana o te hai fiobọhọ kẹ owhẹ ku ole ziezi. Whọ jọ oma o vuọ owhẹ hẹ! w17.11 5-6 ¶11-13

Ababọ avro, nọ ahwo Ju na a jọ onya na a je roro kpahe epanọ obọ Jerusalẹm ọ te jọ. A yo kpahe epanọ okpẹwho Jerusalẹm o wo erru te oke ọsosuọ. Ekpako soso nọ e jọ usu rai a rọ ẹro ruẹ oruaro etẹmpol ọsosuọ na. (Ẹzra 3:12) O hae jọnọ whọ jọ usu rai, ẹvẹ oma o hai ti ru owhẹ evaọ okenọ whọ kparo ruẹ Jerusalẹm, oria nọ o be te jọ ẹwho ra enẹna? Kọ ọkora ọ hae te jọ owhẹ oma nọ whọ ruẹ Jerusalẹm nọ o kporo kuotọ nọ o di ẹbe no? Kọ whọ hai ti roro kpahe ohẹriẹ ulogbo nọ o rrọ igbẹhẹ, ethẹ, gbe iwou-aroro Jerusalẹm nọ a kporo kuotọ no avọ igbẹhẹ ilogbo ivẹ nọ a di wariẹ Babilọn họ? Ghele na, udu o jọ ahwo na awọ. A ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ae evaọ etoke onya na kpobi. Oware ọsosuọ nọ a ru nọ a te Jerusalẹm no họ, a rọ agbada-idhe vi oria nọ etẹmpol ọsosuọ na ọ jọ, a tẹ jẹ hae jariẹ dhe idhe akpẹwẹ kẹ Jihova kẹdẹ kẹdẹ.—Ẹzra 3:1, 2. w17.10 26-27 ¶2-3

U muẹro nọ Solomọn o wuhrẹ epanọ ohwo o re ro wo udu mi ọsẹ riẹ. Devidi o dhesẹvia nọ o wo udu evaọ okenọ ọ rẹriẹ ovao dhe Goliat nọ o fi ẹmo reria no. Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ Devidi, onọ ọ rọ rehọ ubiutho oriẹriẹ sa Goliat je fi ei kparobọ. (1 Sam. 17:45, 49, 50) U woma gaga nọ Devidi ọ ta kẹ Solomọn ọmọ riẹ evaọ obaro nọ jọ o wo udu jẹ bọ etẹmpol Ọghẹnẹ! Jihova ọ te jọ kugbei bẹsenọ ebabọ etẹmpol na i ti re. Fiki eme yena, Solomọn ọ kuvẹ hẹ re ozọ inọ ọ gbẹ rrọ ọmaha hayo ogbori u ru ei siọ iruo ebabọ na ba. O dhesẹ nọ o wo udu, o te mu iruo na họ, yọ Jihova o fiobọhọ kẹe nọ o ro ru iruo ebabọ etẹmpol ologbo yena re evaọ etoke ikpe ihrẹ gbe ubro. Wọhọ epanọ Jihova o ru kẹ Solomọn na, ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo udu je ru iruo nọ ọ kẹ omai ziezi, evaọ uviuwou mai gbe ukoko na. (Aiz. 41:10, 13) Jọ u mu omai ẹro nọ ma te wo udu evaọ egagọ Jihova, ọ te ghale omai enẹna gbe evaọ obaro. w17.09 28 ¶3; 29 ¶4; 32 ¶20-21

Mai idibo Jihova ma riẹ vevẹ nọ Ẹme riẹ nọ ọ rọ kẹ ahwo-akpọ na, “ọ rrọ uzuazọ o te je wo ẹgba.” Oware nọ o via kẹ omai otujọ buobu no o kẹ imuẹro nọ Ebaibol na o gine wo ẹgba nọ o re ro nwene uzuazọ ahwo. Ibe Ileleikristi mai jọ nẹnẹ a jọ iji, egba ivovavovo, hayo igberẹ vẹre. Efa i wo ẹnyaharo gaga evaọ akpọ na, rekọ a tẹ ruẹ nọ oware jọ u bi vru mi ai. (Ọtausi. 2:3-11) Noke toke, otu jọ nọ o wọhọ nọ a gbe wo ẹruore evaọ uzuazọ họ, a bi duku edhere uzuazọ ẹkwoma obufihọ ẹgba nọ Ẹme Ọghẹnẹ o re ro nwene ohwo. Ẹsejọhọ who se iku ahwo otiọnana jọ no nọ e were owhẹ gaga evaọ uzoẹme na “Ebaibol na O re Nwene Uzuazọ Ohwo,” nọ o be hae romavia ẹsikpobi evaọ emagazini Uwou-Eroro Na. Yọ whọ ruẹ vuhumu nọ ohwo ọ tẹ jẹ uzẹme na rehọ je zihe ruọ Oleleikristi no, Ebaibol o re gbe fiobọhọ kẹe ru inwene nọ oke o be nyaharo na. w17.09 23 ¶1

Kọ oware nana nọ o via kẹ Lọt na u gbe dhesẹ nọ Jihova o bi muẹrohọ ebẹbẹ nọ idibo riẹ a be hae rẹriẹ ovao dhe ẹsejọ? (Aiz. 63:7-9; Jem. 5:11; 2 Pita 2:9) O te je wuhrẹ idibo riẹ inọ o gwọlọ nọ a rẹ hai dhesẹ ohrọoriọ . Roro kpahe uzi nọ o jie kẹ ahwo Izrẹl kpahe ewu ohwo nọ a re gboro fiki osa nọ ọ re. (Ọny. 22:26, 27) Ohwo ọgeva o te momo ugho kẹ omọfa, ọ rẹ sae gwọlọ gboro ewu riẹ nọ ọ gbẹ re te sae hwa osa na zihe he, onọ u re ru nọ ohwo na ọ gbẹ rọ ruẹ ewu ro wowo kiẹzẹ hẹ. Rekọ Jihova o wuhrẹ idibo riẹ nọ a rẹ whaha uruemu utioye nọ o kare ororokẹ na. O gwọlọ nọ idibo riẹ a re wo ọdawẹ. Kọ oware yena nọ Jihova o wuhrẹ idibo riẹ na o gbẹ wọ omai dhesẹ ọdawẹ? Ma te gwọlọ nyasiọ inievo mai ba re uye u gboja kẹ ai hi, otẹrọnọ oware jọ o riẹ nọ ma rẹ sai ru ro fiobọhọ.—Kọl. 3:12; Jem. 2:15, 16; 1 Jọn 3:17. w17.09 9 ¶4-5

Jesu ọ lẹ Ọsẹ riẹ nọ jọ ọ rọvrẹ ahwo nọ a bi kpei. A rẹ ruẹ obọ ohwo nọ o re wolẹ je wo odiri te Jesu hu evaọ etoke uye gbe oja-ọriọ utiona! (1 Pita 2:21-23) Ẹvẹ ma sae rọ jọ wowolẹ je wo odiri? Pọl ọ fodẹ edhere jọ nọ o kere nọ: “Wha gbẹ hai thihakọ kẹ ohwohwo jẹ rọvrẹ ohwohwo no eva ze nọ ohwo ọ tẹ maki wo oware jọ nọ u re ru ei go kpahe omọfa. Wọhọ epanọ Jihova ọ rọvrẹ owhai riẹriẹriẹ na, wha re ru epọvo na re.” (Kọl. 3:13) Avro ọ riẹ hẹ, re ma sai ru lele ohrẹ nana, o gwọlọ nọ ma rẹ jọ wowolẹ je wo odiri. Ma tẹ be hae rọvrẹ amọfa, o rẹ wha udhedhẹ gbe okugbe haro evaọ ukoko na. Orọnikọ u te je Oleleikristi ọ rẹ rọ jọ wowolẹ je wo odiri hi. Onana yọ oware nọ u wuzou gaga kẹ esiwo mai. (Mat. 5:5; Jem. 1:21) Maero na, ma rẹ rọ iruemu nana kẹ Jihova orro je fiobọhọ kẹ amọfa ru lele ohrẹ Ebaibol.—Gal. 6:1; 2 Tim. 2:24, 25. w17.08 25-26 ¶15-17

Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iriruo ahwo sa-sa nọ Jihova o ru eware nọ a rẹro rai hi kẹ. Hẹzikaya ovie na ọ rria evaọ etoke nọ Senakerib ovie Asiria ọ rọ vẹruọ Juda je fi ikpewho riẹ kparobọ, u te no Jerusalẹm no. (2 Iv. 18:1-3, 13) Kẹsena Senakerib ọ tẹ rẹriẹ ovao ku Jerusalẹm. Eme Hẹzikaya o ru evaọ otọ ẹbẹbẹ nana? Ọ lẹ se Jihova jẹ yare Aizaya nọ ọ jọ ọruẹaro Jihova kẹ ọkpọvio. (2 Iv. 19:5, 15-20) Hẹzikaya o te je dhesẹ orimuo keme ọ hwosa nọ Senakerib o bru kẹe. (2 Iv. 18:14, 15) Nọ oke o be nyaharo na, Hẹzikaya o te ru ọruẹrẹfihotọ nọ u re fiobọhọ kẹ ahwo Jerusalẹm zọ nọ a tẹ make wariẹ okpẹwho na họ oke lelehie. (2 Irv. 32:2-4) Rekọ ẹvẹ ẹbẹbẹ na o ro kuhọ? Jihova o vi ukọ-odhiwu riẹ jọ nọ o kpe egbaẹmo Senakerib nọ i bu te idu udhe-uzii gbe isoi (185,000). O rrọ vevẹ nọ, makọ Hẹzikaya dede o rẹro oyena ha!—2 Iv. 19:35. w17.08 10 ¶7; 11 ¶12

Ẹvẹ whọ sae rọ ma omaa nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ ruọ iruo odibọgba oke-kpobi? Emamọ iruemu Oleleikristi nọ who re wo i wuzou gaga, i ti fiobọhọ kẹ owhẹ gọ Jihova ziezi. Fikiere, hae romatotọ wuhrẹ Ebaibol na, roro didi kpahe oware nọ who se, jẹ daoma kẹ iyo evaọ obọ ewuhrẹ nọ i re dhesẹ nọ who wo ẹrọwọ. Otẹrọnọ who gbe bi kpohọ isukulu, whọ rẹ sai wuhrẹ onaa nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ ta usiuwoma ziezi. Dhesẹ kẹ ahwo inọ whọ be daezọ rai. Hae rọ orimuo nọ amọfa enọ re a vuẹ owhẹ eriwo rai kpahe eware sa-sa jẹ hae gaviezọ nọ a tẹ be ta ẹme. U te no ere no, whọ sae roma kẹ iruo ukoko na, wọhọ orufuọ gbe ẹruorote Ọgwa Uvie. Ma te wo ẹzi unevaze gbe omaurokpotọ ẹsiẹe Jihova ọ rẹ rọ rehọ omai ru iruo riẹ. (Ol. 110:3; Iruẹru 6:1-3) Pọl ukọ na o zizie Timoti re a gbe kpohọ erẹ imishọnare keme “inievo [na] a ta emamọ ẹme kpahe iẹe.”—Iruẹru 16:1-5. w17.07 23 ¶7; 26 ¶14

Bẹsenọ ahwo-akpọ gbe ikọ-odhiwu a rẹ ruẹ uzẹme na inọ esuo Jihova ọ ginẹ mai woma, u muẹro nọ ahwo-akpọ a ti wo udhedhẹ hẹ evaọ iviuwou, uyẹ, gbe erẹwho. Rekọ nọ u te dhesẹ omavia nọ esuo Ọghẹnẹ ọ mai woma no, emama kpobi e vẹ te romakpotọ kẹ esuo okiẹrẹe riẹ na bẹdẹ bẹdẹ. Udhedhẹ o vẹ te jọ ehrugbakpọ na. (Ẹf. 1:9, 10) Ahwo-akpọ gbe ikọ-odhiwu kpobi a ti vuhumu nọ esuo Jihova ọ mai woma. Esuo Setan avọ ahwo-akpọ ọ te kparobọ họ, a te raha iẹe no. Esuo Mesaya nọ Ọghẹnẹ o ro mu ọ te kparobọ, oke yena ahwo-akpọ nọ a kru ẹgbakiete a ve ti dhesẹvia nọ ohwo-akpọ ọ rẹ sae ginẹ dadamu abọ esuo Ọghẹnẹ. (Aiz. 45:24) Kọ whọ gwọlọ jọ usu ahwo nọ a bi kru ẹrọwọ rai, rọ ere dhesẹ nọ abọ esuo Jihova whọ rrọ? Avro ọ riẹ hẹ, whọ gwọlọ jọ usu rai. Re ma sai kru ẹrọwọ mai, o gwọlọ nọ ma rẹ tẹrovi ẹme udu esuo ehrugbakpọ na jẹ daoma riẹ epanọ u wuzou te. w17.06 23 ¶4-5

Ahwo jọ a re weri kri vi ahwo jọ. Fikiere, daoma hai weze bru jẹ tuduhọ ohwo na awọ, orọnikọ evaọ okenọ oware na o rọ via obọ na ọvo ho, nọ imoni gbe egbẹnyusu buobu a rẹ jariẹ. Rekọ nọ emera jọ e tẹ make ruemu no dede, keme oke yena yọ ohwo kpobi o zihe kpohọ ọvuọ oria riẹ no. O gwọlọ nọ ma rẹ hae kẹ inievo nọ e rrọ uweri omosasọ bẹsenọ uweri rai u re kpotọ, ghelọ epanọ onana u re lehie te kẹhẹ. (1 Tẹs. 3:7) Riẹ nọ eware jọ sa-sa e rẹ sae lẹliẹ ohwo kareghẹhọ ohwo riẹ nọ o whu jẹ wariẹ muhọ eweri. Eware wọhọ ẹdẹ ekareghẹhọ ehaa orọo, ile, iwoho, oghẹrẹ iruẹru jọ, oghẹrẹ ore jọ, edo, hayo etoke sa-sa evaọ ukpe na. Nọ ọrivẹ-orọo o te whu ku ohwo, eware jọ nọ ohwo na o ti ru evaọ orọ ọsosuọ ababọ ọrivẹ riẹ na e rẹ sae wariẹ wha edada sei. Wọhọ oriruo, nọ ọyọvo o te kpohọ okokohọ hayo Ekareghẹhọ Uwhu Jesu. Kareghẹhọ nọ ahwo nọ a rrọ uweri a gwọlọ uduotahawọ ẹsikpobi, orọnikọ ẹsenọ a gwọlọ ru ugogo oware jọ ọvo ho. w17.07 16 ¶17-19

U woma gaga inọ ma tẹ be hae daezọ amọfa, u re ru nọ ma re ro si iroro no ebẹbẹ jọ nọ e be kẹ omai uye. Inievo-emetẹ, te enọ e rọo no gbe enọ e re te rọo ho a riẹ nọ a bi wo oghọghọ ulogbo nọ a bi lele Ọghẹnẹ ru iruo na, be ta usiuwoma uvie na kẹ ahwo. Utee rai họ re a ru oreva Ọghẹnẹ jẹ rọ ere kẹe orro. Inievo nana jọ dede a rri nọ re a wobọ evaọ usiuwoma ota na yọ usiwo kẹ oma rai. Uzẹme na họ, mai kpobi ma re ru nọ okugbe ọ rẹ rọ jọ ukoko na nọ ma tẹ be hae daezọ amọfa, te inievo na gbe ahwo ẹkwotọ usiuwoma ota mai. Pọl ukọ na o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai evaọ onana. Ọ jọ wọhọ “oniọmọ” rọkẹ inievo nọ e jọ ukoko Tẹsalonika; ọ tẹ jẹ jọ wọhọ ọsẹ kẹ ai re. (1 Tẹs. 2:7, 11, 12) Emọ nọ e romatotọ wuhrẹ edhere Ọghẹnẹ je bi ru lele izi riẹ a rẹ sae jọ omosasọ kẹ uviuwou rai. A re ru ere nọ a tẹ be rọ adhẹẹ kẹ esẹgbini rai, je fiobọhọ kẹ ae evaọ eware sa-sa. Emọ na e rẹ sai je fiobọhọ kẹ uviuwou rai evaọ abọ egagọ Ọghẹnẹ re. w17.06 7 ¶13-14; 8 ¶17

Ohwo kpobi ọ riẹ nọ ahwo buobu evaọ akpọ na a yogbe vrẹta, yọ amọfa a fe te epanọ igho rai i re ro te ahwo yeri akpọ no ige te ige. Jesu ọ riẹ nọ ẹgaga uyerakpọ na o ti nwene he bẹsenọ Uvie Ọghẹnẹ o rẹ ze. U te no ofẹ isuẹsu gbe orọ egagọ no, ofẹ ekiọthuọ nọ ọ vọ avọ uvou-uthei nọ a jọ obe Eviavia 18:3 se “egba-ihreki” na yọ abọjọ akpọ Setan re. Dede nọ idibo Ọghẹnẹ a siomano ofẹ esuo akpọ na gbe egagọ erue no riẹriẹriẹ, o be jọ bẹbẹ kẹ otu rai jọ re a si omarai kpobi no ofẹ ekiọthuọ akpọ Setan. O gwọlọ nọ mai Ileleikristi ma rẹ kiẹ omamai riwi kpahe oghẹrẹ nọ ma rri ekiọthuọ akpọ na. Ma rẹ sae nọ omamai nọ: ‘Ẹvẹ mẹ sae rọ rehọ eyero mẹ dhesẹ nọ egagọ Jihova mẹ rọ karo? Ẹvẹ mẹ sai ro dhesẹ nọ mẹ roma kpobi kẹ ekiọthuọ akpọ na ha? Eware vẹ e via no nọ i dhesẹ nọ idibo Ọghẹnẹ a fievahọ iẹe riẹriẹriẹ evaọ etoke nana nọ ẹgaga ọ da oria kpobi fia na?’ w17.07 7-8 ¶1-3

Jesu ọ riẹ epanọ awaọruọ uyerakpọ omuomu nana o rẹ sae kẹ ohwo uye te. Evaọ ọtadhesẹ riẹ ọrọ ọkibi na, Jesu ọ ta nọ ahwo jọ a te jẹ “ovuẹ Uvie na” rehọ je wo ẹnyaharo, rekọ “awaọruọ uyero-akpọ nana gbe ogaga eviẹhọ efe” o vẹ te “lẹliẹ ẹme na ko.” (Mat. 13:19-22; Mak 4:19) Uzẹme na họ, ma gbẹ yọroma ha, iruẹru uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ e rẹ sae rehọ iroro mai te epanọ ma gbẹ rọ nyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ. Ma rẹ daoma rọ iruo nọ Jesu ọ kẹ omai karo, jẹ rọ ere dhesẹ nọ ma you rie gaga. Ẹvẹ ma sae rọ ruabọhọ ru onana? Noke toke, o gwọlọ nọ ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Eme mẹ ginẹ mai you? Kọ okenọ me te bi ru eware efa gheghe, eva e rẹ mae were omẹ, manikọ okenọ me te bi ru eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ?’ w17.05 23 ¶3-4

Nọ “erara” a tẹ be rria oria nọ u thabọ no ukoko ẹvẹrẹ rai, o gwọlọ nọ a re kuomagbe ukoko ẹvẹrẹ oria nọ a rrọ na. (Ol. 146:9) Rekọ otẹrọnọ ukoko ẹvẹrẹ ra o kẹle oria nọ wha rrọ, whọ sae nọ inọ: Kọ ukoko ẹvẹrẹ vẹ o te mai woma kẹ uviuwou mẹ? Ahwo nọ a wuzou uviuwou a rẹ romatotọ lẹ, roro didi, jẹ nọ mi aye gbe emọ na, kẹsena a vẹ jiroro ukoko nọ a re kpohọ. (1 Kọr. 11:3) O gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ kiẹ ẹgwọlọ emọ rai riwi ziezi. Ginọ uzẹme, ghelọ ẹvẹrẹ nọ ọmọ ọ riẹ kpobi kẹhẹ, umutho euwa nọ a rẹ rọ jọ ewuhrẹ koka koka na u te epanọ ọ rẹ rọ riẹ uzẹme na totọ họ. Rekọ roro kpahe onana: Nọ emọ a te kpohọ ewuhrẹ evaọ ẹvẹrẹ nọ a bi wo otoriẹ riẹ ziezi, eme na i re te ai udu ziezi, tube vi epanọ esẹgbini rai a rẹro riẹ. O rẹ via enẹ hẹ nọ emọ a gbe wo otoriẹ ẹvẹrẹ nọ a bi ro ru ewuhrẹ ziezi hi.—1 Kọr. 14:11. w17.05 10 ¶10-11

U fo re mai omomọvo ma nọ omamai nọ: ‘Kọ me wo ẹrọwọ gbe udu nọ me re ro ru oware nọ o gwọlọ kpobi re mẹ sai ru lele ọkpọvio Jihova? Otẹrọnọ mẹ gwọlọ kwa kpohọ ẹwho hayo orẹwho ofa re mẹ sai wo ugho ziezi, kọ mẹ lẹ je roro kpahe epanọ onana u ti kpomahọ uviuwou mẹ gbe ukoko na no?’ Jihova o gine bru ọghọ họ omai oma nọ ọ rọ kẹ omai uvẹ re ma ruiruo nọ i re dhesẹ nọ ma rrọ abọ esuo okpehru riẹ. Setan ọ viẹ ọzae-avọ-aye ọsosuọ na họ re a jọ otọ esuo riẹ, fikiere ma te bi ru iruo Jihova, yọ ma bi dhesẹ kẹ Setan vevẹ nọ ma rrọ abọ esuo okpehru Ọghẹnẹ. Ma tẹ be fialoma via kẹ iruo Uvie na fiki ẹrọwọ gbe uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova, o rẹ were iẹe gaga. (Itẹ 23:15, 16) Jihova ọ rẹ rọ ere kẹ Setan nọ ọ be poviẹe na uyo. (Itẹ 27:11) Fikiere, ma te bi yoẹme kẹ Jihova, yọ oware oghaghae jọ ma be kẹe na, yọ onana o rẹ wha evawere sei. w17.04 32 ¶15-16

Uzi Mosis na o ta nọ: “Okenọ ohwo ọ tẹ yeya rọkẹ ỌNOWO na, hayo o te mu oma riẹ imu kpahe oware jọ, ọ rẹ se onọ ọ ta na ba eruo ho; o re ruẹ wọhọ epanọ u no unu riẹ ze kpobi.” (Ik. 30:2) Evaọ oke ofa, Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ Solomọn kere eme nọ e rrọ ikere okpẹdẹ mai na. Jesu o te je fiẹgba họ epanọ eyaa nọ a rẹ ya kẹ Ọghẹnẹ i wuzou te nọ ọ ta nọ: “A ta kẹ ahwo oke anwae nọ: ‘Who duwu iyei ababọ erugba vievie he, rekọ who re ru eyaa nọ whọ ya kẹ Jihova gba.’ ” (Mat. 5:33) O rrọ vevẹ inọ eyaa nọ a rẹ ya kẹ Ọghẹnẹ yọ oware nọ a rẹ rọ zaharo ho. Ma gbe ru eyaa nọ ma ya kẹ Jihova gba ha, o rẹ sai kpomahọ usu mai kugbei. Devidi o kere nọ: “Ono ọ sae gadiẹ ugbehru ỌNOWO na? Hayo ono ọ sae mudhe eva oria ẹri riẹ na? . . . Ọnọ ọ rẹ kpare ẹzi riẹ ru oware ufofe he, ọ rẹ rehọ ẹghẹ duwuiyei gbe he.”—Ol. 24:3, 4. w17.04 4 ¶3-4

Nọ Oleleikristi o te roro nọ a bi kienyẹe evaọ ukoko na, jọ ọ yọroma gaga re ọ siọ ẹme na ba egu kẹ amọfa. Uzẹme riẹ họ, u fo re ohwo ọ nyabru ekpako na nọ ọ tẹ gwọlọ obufihọ, o tẹ jẹ gwọlọ nọ ọ vuẹ ekpako na nọ oniọvo jọ ọ tẹ raha uzi ulogbo jọ evaọ ukoko na. (Izerẹ 5:1) Rekọ otẹrọnọ eruthọ ọvo oniọvo jọ o ru owhẹ thọ orọnọ ọ thọ uzi ulogbo jọ họ, o mai woma re wha ku ẹme na họ ababọ omọfa nọ whọ rẹ vuẹ, makọ ekpako na dede. (Mat. 5:23, 24; 18:15) Ajọ ma ru lele ehri-izi Ebaibol evaọ ẹme otiọye. Ẹsejọhọ ma ve ti vuhumu uwhremu na nọ orọnọ a tube kienyẹ omai dede he. Eva e te were omai gaga inọ ma rọ unu raha oniọvo mai hi, onọ o hae te lẹliẹ eware yoma viere. Kareghẹhọ nọ te ma rease hayo ma reabe, iguẹgu i re ku ẹme họ họ. Ma te wo emamọ usu kugbe Jihova gbe inievo mai, u ti ru nọ ma te rọ whaha oware utioye. w17.04 21 ¶14