Akpegbọvo

Re ma whọku omamai, u dhesẹ epanọ ma rẹ daoma ta họ omamai obọ re ma sae whaha oghẹrẹ iruemu hayo iroro nọ i fo ho, je wo emamọ iruemu. A re yẹ omai avọ uruemu nana ha. Ewuhrẹ ma re wuhrẹ epanọ ma rẹ rọ whọku omamai. Nọ esẹgbini a tẹ be rọ “ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova” yọrọ emọ rai, yọ a bi fiobọhọ kẹ ai wo areghẹ jẹ riẹ epanọ a rẹ rọ whọku omobọ rai. (Ẹf. 6:4) Epọvo na o rrọ kẹ ahwo nọ a te ahwo no taure a te ti kurẹriẹ ziọ ukoko na. O sae jọ nọ a be hae ta họ omarai obọ anwẹdẹ. Rekinọ a kurẹriẹ ziọ ukoko na obọ na, emaha a gbẹ rrọ evaọ usu rai kugbe Jihova. Rekọ ahwo otiọna a rẹ sae kpako ziezi nọ a tẹ be daoma whẹ “uruemu okpokpọ” na homa. (Ẹf. 4:23, 24) Omarai nọ a rẹ hae whọku hayo ta họ obọ yọ oware jọ nọ u re dhesẹ nọ a be rro te ẹkpako. w18.03 29 ¶3-4

Ma re dede ohwohwo rehọ nọ ma te kpohọ ewuhrẹ. Jihova avọ ukoko riẹ a zizie omai kpobi kpohọ uwou egagọ riẹ. (Rom 15:7) Nọ ahwo ọkpokpọ a tẹ ziọ ewuhrẹ mai, ma re dede ae rehọ keme Jihova o zizie i rai re. Yọ ma re ru onana ghelọ epanọ osẹ rai o rrọ kẹhẹ. (Jem. 2:1-4) Otẹrọnọ who muẹrohọ ohwo ọkpokpọ jọ nọ ọ ziọ ewuhrẹ, whọ sae ta kẹe nọ ọ nyaze te keria kẹle owhẹ. O te were iẹe nọ ohwo jọ o te bi fiobọhọ kẹe lele eme nọ a bi ru na je rovie oria ikere nọ a bi se. Onana yọ obọdẹ edhere nọ ma re ro dhesẹ “uruemu ọrara-odederehọ.” O rẹ were omai gaga nọ oniọvo nọ o no ukoko ofa ze, ọsẹro okogho, hayo oniọvo nọ uwou ogha u vi ze ọ tẹ kẹ ovuẹ evaọ ukoko mai. Onana yọ uvẹ nọ ma re ro zizie inievo nana ziọ uwou mai. (3 Jọn 5-8) Ma sai zizie ae kẹ ẹkeriotọ omosasọ hayo emuọriọ. Kọ whọ gbẹ sai ru onana? w18.03 15 ¶5, 7

Roro kpahe ọzae Ju jọ nọ ọ jẹ wọso Ileleikristi. Orẹwho nọ o roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ a jọ yẹi. Rekọ ahwo Ju na a raha obọdẹ usu nọ a wo kugbe Jihova no. Ọzae na o wo ajọwha gaga kẹ egagọ Ju vẹre, rekọ uwhremu na oware jọ o tẹ via kẹe nọ u rovie i rie aro. Jesu nọ ọ kparoma no uwhu ze kpohọ odhiwu no ọ ta ẹme kẹe. Kọ eme ọzae na o ru? Ọ jẹ obufihọ rehọ mi Oleleikristi nọ a re se Ananayas. Ebaibol na ọ ta kẹ omai kpahe ọzae na nọ: “Ọ tẹ kpama, a tẹ họe ame.” (Iruẹru 9:17, 18; Gal. 1:14) Ohwo nọ a se Pọl ukọ na uwhremu na họ ọzae Ju nana. Rekọ kareghẹhọ nọ Pọl o ru oware nọ u fo, evaọ okenọ ọ riẹ uzẹme na no kpahe oware nọ Jesu o bi ru re ẹjiroro Ọghẹnẹ ọ ruẹsi rugba. Ọ họ-ame ababọ okioraha. (Iruẹru 22:12-16) Epọvo na o be hae jọ kẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nẹnẹ re, te emaha te ekpako. w18.03 5-6 ¶9-11

Akpọ ọ lọhọ kẹ Jekọp ho evaọ oke riẹ. O lele Esọ oniọvo riẹ rria ghelọ ekpehre iruemu riẹ, ọnọ ọ jẹ tubẹ gwọlọ kpei no dede. U te no ere no, ọgọ riẹ ọ viẹ riẹ họ jẹ gwọlọ epanọ ọ rẹ rọ whae re unuẹse buobu. Dede nọ Jekọp ọ jọ kugbe ahwo nọ a roma kẹ isiuru ohwo-akpọ, usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ o gbẹ jọ gaga ghele. (1 Kọr. 2:14-16) O fi ẹrọwọ họ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Abraham, jẹ daoma epanọ ọ rẹ rọ rẹrote uviuwou riẹ nọ u ti fiobọhọ ru ẹjiroro Jihova gba. (Emu. 28:10-15) Eme nọ Jekọp ọ ta gbe eware nọ o ru i dhesẹ nọ o je roro kpahe izi Ọghẹnẹ gbe oreva riẹ noke toke. Wọhọ oriruo, nọ o yo nọ Esọ ọ be gwọlọ epanọ o re ro kpei no, ọ lẹ se Ọghẹnẹ nọ: “Siwi omẹ, mẹ lẹ owhẹ, . . . Whọ ta nọ, ‘Me re ti ru owhẹ woma, je ru iruọmọ ra wọhọ uwẹkpẹ abade.’ ” (Emu. 32:6-12) O rrọ vevẹ, o fi ẹrọwọ họ eyaa Jihova, yọ ọ gwọlọ nọ o re ru lele oreva Ọghẹnẹ gbe ẹjiroro riẹ. w18.02 20 ¶9-10

Job ọ rẹriẹ ovao dhe iyero ivẹ jọ nọ i wo ohẹriẹ gaga. Taure odawọ u te ti tei, ọ jọ “ohwo nọ ọ mae ro evaọ ahwo obọ ovatha-ọre.” (Job 1:3) Ọ jọ ọdafe, a jọ oria kpobi riẹe, yọ ahwo a jẹ kẹe adhẹe ziezi. (Job 29:7-16) Ghele onana kpobi, Job ọ jẹ wọ oma kpehru hu yọ o roro ẹdẹvo ho inọ o du gwọlọ Ọghẹnẹ hẹ. Jihova o tube sei “odibo mẹ.” Setan ọ rọ ebẹbẹ sa-sa tehe Job, onọ u ru nọ Job o je ro roro nọ obọ Ọghẹnẹ ebẹbẹ na i no ze. (Job 1:13-21) Kẹsena, ezae esa jọ nọ i se omarai egbẹnyusu Job a te weze bru ei jẹ ta eme edada kẹe, inọ umuomu riẹ Ọghẹnẹ ọ be rọ hwosa kẹe na! (Job 2:11; 22:1, 5-10) Ghele na, Job o kru ẹgbakiete riẹ. Nọ odawọ na u kuhọ no, Jihova ọ tẹ wariẹ rọ akuava eware nọ Job o wo vẹre ghale iẹe, je ru nọ ọ rọ rria ikpe udhuhrẹ (140) efa. (Jem. 5:11) Yọ evaọ uzuazọ nọ o yeri uwhremu na, ọ ruabọhọ jẹ gọ Jihova avọ eva efuafo. w18.02 6 ¶16; 7 ¶18

Ahwo nọ a wo iruemu itieye a rẹ gwọlọ nọ amọfa a jiri ae ẹsikpobi. Ọgba-eriariẹ jọ o kere kpahe ohwo nọ o re wo omorro gaga nọ: “Ọ jọ udu riẹ wo aruẹri ọsese nọ ọ rẹ jọ guzou kpotọ kẹ omobọ riẹ.” Ahwo jọ a ta nọ omorro u yoma te epanọ o rẹ rọ dha ohwo nọ o wo rie eva nọ ọ tẹ ruẹ omọfa nọ o wo rie. Jihova o mukpahe omorro. “Ẹro oyoma” hayo ibiaro oheri e rẹ dhae eva. (Itẹ 6:16, 17) Omorro u re ru nọ ohwo ọ gbẹ sai ro si kẹle Ọghẹnẹ hẹ. (Ol. 10:4) Omorro o tẹ jẹ rrọ uruemu jọ nọ Setan o wo. (1 Tim. 3:6) Rekọ u yoma gaga inọ makọ idibo Jihova jọ dede a dhesẹ omorro no. Uzaya nọ ọ jọ ovie Juda ọ rọ udu riẹ kpobi gọ Ọghẹnẹ evaọ ikpe jọ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Rekọ okenọ o ti wo ogaga no, o te mu oma họ ẹvia ri te oke ẹraha. Keme o gbe fievahọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ riẹ hẹ, ọ tẹ jẹ ruọ uwou-egagọ-ode ỌNOWO na re ọ maha insẹnse.” Evaọ oke ofa, Hẹzikaya nọ ọ jọ ovie o dhesẹ omorro evaọ omoke jọ re.—2 Irv. 26:16; 32:25, 26. w18.01 28 ¶4-5

A jọ Ebaibol na ta kpahe idibo Ọghẹnẹ nọ e rehọ eyero rai kẹ Jihova okẹ. U wo oke jọ nọ a ru unevaze rọkẹ ebabọ. (Ọny. 35:5; 2 Iv. 12:4, 5; 1 Irv. 29:5-9) Evaọ ukoko Ileleikristi ọsosuọ, nọ inievo na a riẹ nọ inievo efa a gwọlọ obufihọ fiki ohọo nọ u je mu, “a tẹ jiroro nọ a rẹ zọhọ eware, wọhọ epaọ onọ omomọvo ọ rẹ sae rehọ ze, re a rọ dhogbo bru inievo nọ e be rria Judia.” (Iruẹru 11:27-30) Uzẹme inọ idhere sa-sa ahwo nana a ro wo eware nọ a jẹ ruẹ ro ru unevaze na. Evaọ ikpe udhusoi ọsosuọ, Ileleikristi jọ nọ i wo eware nọ a rẹ sae zẹ wọhọ etọ hayo iwou a zẹ rai jẹ rọ igho rai se ikọ na. Kẹsena ikọ na a tẹ rọ igho nana fiobọhọ kẹ otu nọ ọbẹwẹ ọ joma. (Iruẹru 4:34, 35) Ileleikristi efa jọ a jẹ hai fi ugho họ akotọ noke toke nọ a jẹ rọ tha iruo Uvie na uke. Onana u ru nọ ohwo kpobi, te edafe gbe iyogbere a jẹ rọ kẹ ekẹ unevaze.—Luk 21:1-4. w18.01 18 ¶7; 19 ¶9

Ghele epanọ ma wo ẹgba hayo eriariẹ te kẹhẹ, oware nọ ma rẹ sai ru u wo umuo. Onana yọ oware nọ o gwọlọ nọ mai kpobi ma rẹ kareghẹhọ. Dede nọ Pọl ukọ na o wo ajọwha gaga, o wo ẹbẹbẹ jọ nọ o jẹ whaha iẹe eware jọ nọ ọ hai ti ru. Nọ ọ lẹ kpahe ẹbẹbẹ nana, Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ: “Oma enọ e ga ha ogaga mẹ u re jo dhesẹ oma via vọvọ.” Pọl ọ rọwo ẹme na, ọ ta nọ: “Okenọ mẹ ga ha, ẹsiẹe me re wo ogaga.” (2 Kọr. 12:7-10) Eme họ otọ ẹme Pọl nana? Pọl ọ riẹ nọ u wo eware buobu nọ ọ rẹ sai ru hu ababọ obufihọ Ọghẹnẹ. Ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ Pọl wo ẹgba nọ o wo ho. Orọnikọ ere ọvo ho, ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kẹ Pọl ẹgba nọ o re ro ru eware nọ ọ hae te sae rọ ẹgba obọriẹ ru hu. Epọvo na o rrọ kẹ omai nẹnẹ re. Jihova ọ rẹ sae rọ ẹzi ọfuafo riẹ kẹ omai ẹgba. w18.01 9 ¶8-9

Nọ ọmọ ra ọ tẹ ta no ọ gwọlọ họ-ame, daoma ru ekiakiẹ evaọ eware nọ ukoko Jihova o ruẹrẹhọ kẹ esẹgbini. Onana u ti fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ nọ whọ sae rọ vuẹe epanọ omauromudhe gbe ame-ọhọ Oleleikristi o wuzou te, gbe eghale nọ i re noi ze. Nọ whọ rrọ ọyewọ na, who wo uvẹ gbe owha-iruo nọ whọ rẹ rọ “rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova” yọrọ emọ ra. (Ẹf. 6:4) Orọnikọ who re wuhrẹ emọ ra oware nọ Ebaibol na ọ ta ọvo ho, rekọ o gwọlọ nọ who re fiobọhọ kẹ ai wo imuẹro kpahe eware nọ a bi wuhrẹ. O ginẹ gwọlọ nọ a re wo imuẹro egaga, te epanọ a rẹ rọ roma mudhe kẹ Jihova jẹ rọ eva kpobi gọe. Ajọ Ẹme Ọghẹnẹ, ẹzi ọfuafo riẹ, gbe omodawọ rai esẹgbini u fiobọhọ kẹ emọ rai “wo areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze.” w17.12 22 ¶17, 19

Daniẹl ọ joma kpako te ikpe udhusoi (100) jẹ kẹle uwhu no. Kọ Jihova ọ te kpare Daniẹl ze uzuazọ? Uyo riẹ họ, Ee! Abọ urere obe Daniẹl o ta nọ, rọkẹ owhẹ, “nya bọwo urere; who reti serihọ.” Daniẹl nọ ọ kpako no na ọ riẹ nọ ahwo nọ a whu no kpobi a bi serihọ, “iruo hayo iroro hayo eriariẹ hayo areghẹ e rọ eva ẹri hi.” Daniẹl ọ riẹ nọ o ti whu kẹle na. (Ọtausi. 9:10) Dede na, orọnikọ yọ u re kẹe no ho. Jihova ọ ya eyaa kẹe kpahe obaro. Jihova ọ tẹ jẹ ta ẹme oria okere inẹnẹ na kẹ Daniẹl. A fodẹ ẹdẹ hayo oghẹrẹ nọ u ti lehie te kẹ Daniẹl he. Daniẹl o ti whu, kẹsena o ve ti serihọ. Dede na, nọ a ta kẹe nọ o ti ‘dikihẹ oria nọ a ghale kẹe,’ u dhesẹ nọ ọ te wariẹ kparoma nọ oke lelehie o tẹ vrẹ no. Oke yena họ “urere edẹ na.” Oria ikere yena evaọ Jerusalem Bible o ta nọ: “Whọ te kparoma kẹ oria nọ a ghale kẹ owhẹ evaọ urere oke na.” w17.12 7 ¶17-18

Jihova o jie uzi kẹ ekpako Izrẹl inọ jọ a rọ aro kele uvi-oziẹ riẹ. O gwọlọ nọ ekpako na a rẹ kaki vuhu uzẹme ẹme mu tao. Kẹsena a vẹ daoma riẹ oware nọ ọnọ o kpe omọfa na o wo họ iroro, uruemu riẹ, gbe oghẹrẹ uruemu nọ o dhesẹ no evaọ oke nọ u kpemu. Onana u re dhesẹ sọ a rẹ re-ohrọ riẹ hayo a rẹ re-ohrọ riẹ hẹ. Re a sai bruoziẹ okiẹrẹe, ekpako na a rẹ daoma riẹ sọ “egrẹ” hayo oware uyoma ofa jọ o lẹliẹ e riẹ kpe ohwo na. (Ik. 35:20-24) Otẹrọnọ isẹri e jariẹ, o tẹ kawo a rẹ gba isẹri ivẹ taure a te bruoziẹ kpe ohwo inọ o gine keke aro fihọ kpe omọfa. Fikiere nọ a tẹ ruẹ uzẹme ẹme na vevẹ no, ekpako na a vẹ rẹriẹ ovao ku ohwo na, orọnikọ oware nọ o ru thọ na ọvo ho. O gwọlọ nọ a re wo orimuo, onọ u re fiobọhọ kẹ ae riẹ oware nọ o soriẹ nọ ohwo na o ro ru oware uyoma utioye. Maero na, o gwọlọ nọ a re wo ẹzi Jihova, onọ u ti fiobọhọ kẹ ai dhesẹ orimuo, ohrọ, gbe uvi-oziẹ.—Ọny. 34:6, 7. w17.11 16 ¶13-14

Okenọ ma mu idibo Jihova họ ekuomagbe obọ, ma wuhrẹ uzẹme sa-sa nọ e jọ ghaghae kẹ omai. Ma wuhrẹ nọ Jihova họ Ọnọ ọ ma omai, ọye ọ kẹ omai uzuazọ yọ u wo ẹjiroro nọ ọ rọ ma ahwo-akpọ. Ma te je wuhrẹ nọ fiki uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai, o siobọno Ọmọvo riẹ re ọ ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu. Ofariẹ, ma wuhrẹ nọ Uvie riẹ u ti ku ebẹbẹ kpobi họ, gbe inọ ma wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ nọ udhedhẹ gbe evawere ọvo e te jọ, onọ Uvie riẹ u ti su. (Jọn 3:16; Evia. 4:11; 21:3, 4) Noke toke, ukoko na o be hai ru inwene evaọ otoriẹ nọ ma wo kpahe eruẹaruẹ Ebaibol hayo eria ikere jọ no. Nọ otoriẹ okpokpọ o tẹ romavia, u fo nọ ma rẹ romatotọ wuhrẹ iẹe ziezi je roro didi kpahe iẹe. (Iruẹru 17:11) Orọnikọ ugogo enwene nọ a jariẹ ru ọvo ma rẹ daoma wo otoriẹ riẹ hẹ, rekọ makọ te emeware esese nọ otoriẹ okpokpọ na o jọ wo ohẹriẹ no orọ anwae na. Enẹ uzẹme okpokpọ na o te rọ daji omai uzou, ma ve ku ei gbe eware efa nọ ma wuhrẹ no, nọ e rrọ ghaghae kẹ omai. w17.06 12-13 ¶15-16

O roja gaga nọ ma rẹ yọroma nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe uyero nọ o rẹ sae lẹliẹ omai thọ uzi Jihova. Wọhọ oriruo, o rrọ oware areghẹ re imava nọ e be nya usu orọo a ta vevẹ no emuhọ ze kpahe umuo nọ a rẹ nya ba hayo oware nọ a re ru vievie he evaọ ẹme obọ nọ a re ro te ohwohwo, unu-oviọlọ, hayo oria nọ u fo nọ aimava ọvo a rẹ jọ họ. (Itẹ 22:3) Isiuru ọfariẹ e rẹ sae jẹ romavia nọ Oleleikristi o te kpohọ erẹ siọ uviuwou riẹ ba fiki iruo, hayo nọ o te bi ru iruo kugbe omọfa nọ ọ rrọ ọzae hayo aye riẹ hẹ. (Itẹ 2:10-12, 16) Nọ ma tẹ rrọ ọkora hayo oghẹrẹ uyero jọ, o rẹ mae lọhọ re ma kie kẹ ọfariẹ-ogbe. Isiuru mai kẹ obufihọ utiona nọ u re no obọ omọfa ze o rẹ sae ga te epanọ ma re ro bi kẹle ohwo nọ ọ kẹ omai ovao kpobi. Oware utiona o tẹ via kẹ owhẹ, lẹ se Jihova re whọ jẹ nyabru idibo riẹ kẹ obufihọ.—Ol. 34:18; Itẹ 13:20. w17.11 26 ¶4-5

Jihova ọ rehọ ohwo-okpe zaharo vievie he evaọ Izrẹl oke anwae. Ohwo o te keke aro fihọ kpe omọfa, omoni ohwo nọ o kpe na nọ ọ rrọ ọzae, koyehọ “ọkioja azẹ na” o re kpe ohwo otiọye na kele. (Ik. 35:19) Enẹ a rẹ rọ kioja azẹ ọhaha nọ a kpe na. Oyena o jẹ hai ru nọ a gbe ro gbe Ẹkwotọ Eyaa na ku hu, keme Jihova ọ juzi nọ: “Wha . . . zue otọ nọ wha be ria na ha; keme azẹ [ohwo nọ a kpe] o re zue otọ.” (Ik. 35:33, 34) Rekọ eme ahwo Izrẹl a re ru nọ ohwo ọ tẹ rọ ọthobọ kpe omọfa? Dede nọ ohwo otiọna o keke aro fihọ ru onana ha, ọ reabe azẹ ghele. (Emu. 9:5) Rekọ fiki ohrọ-oriọ, Jihova o ru ọruẹrẹfihotọ nọ ohwo otiọye na ọ sae rọ dhẹ siọ ọkioja azẹ na ba kpohọ ọjọ evaọ usu ikpewho adhẹzọ ezeza nọ a ruẹrẹ fihọ. Ọ rẹ sae jọ obei wo ọthọwẹ. Ohwo nọ ọ rọ ọthobọ kpe ohwo na ọ rẹ daji okpẹwho adhẹzọ na bẹsenọ ozerẹ okpehru na o re whu.—Ik. 35:15, 28. w17.11 9 ¶3-5

Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ be rria obọ Australia ọ ta nọ: “Ukoko na o were ọsẹ ọzae mẹ vievie he. Fikiere taure ma te ti weze bru ei, mẹ avọ ọzae mẹ ma rẹ kake lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ ma sae rọ ta ẹme kẹe wowolẹ nọ ọ tẹ make ta ekpehre ẹme kẹ omai. Ma re fi oke nọ ma te rria te họ, re ma sae whaha ẹme nọ ma rẹ ta thethei nọ o rẹ sai su kpohọ avro kpahe egagọ.” Udu o rẹ sai brukpe owhẹ nọ whẹ avọ ahwo uviuwou ra wha te bi wo ebẹbẹ, maero nọ who te you rai jẹ gwọlọ ru eva were ae. Rekọ kareghẹhọ nọ usu ra kugbe Jihova whọ rẹ rọ karo kẹ uyoyou nọ who wo kẹ uviuwou ra. Ẹrọwọ ra o gbe whrehe he, o rẹ sai ru ahwo uviuwou ra riẹ nọ izi Ebaibol i wuzou kẹ owhẹ vi oware ofa kpobi. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, riẹ nọ whọ rẹ sae gba amọfa họ rọwo uzẹme na ha. Ukpoye, ru re a jọ uzuazọ ra ruẹ nọ ma te ru lele izi Jihova o rẹ wha ewoma se omai. Jihova o rovie uvẹ na fihọ kẹ ohwo kpobi re ọ salọ sọ ọ rẹ gọe hayo ọ rẹ gọe he.—Aiz. 48:17, 18. w17.10 15-16 ¶15-16

Orọnikọ ma rẹ rọ unu ta nọ ma you omọfa ọvo ho, maero nọ o tẹ gwọlọ nọ ma ru oware jọ ro fiobọhọ kẹ ohwo na. Wọhọ oriruo, nọ oware o tẹ kare ibe Oleleikristi mai jọ, u te he re ma vuẹe ọvo nọ ajọ eware i woma kẹe hayo ọ jọ tou. (Jem. 2:15, 16) Epọvo na re, ma te you Jihova gbe erivẹ mai, orọnikọ ma rẹ lẹ nọ Ọghẹnẹ o “vi iruiruo” ziọ iruo usiuwoma ota na ọvo ho, rekọ o rẹ wọ omai wobọ ziezi evaọ iruo na. (Mat. 9:38) Jọn ukọ na o kere nọ ‘ma rẹ rọ iruo dhesẹ uyoyou mai via, yọ u re no omai eva ze.’ Fikiere, o gwọlọ nọ uyoyou mai o rẹ jọ “ababọ eviẹhọ” hayo “kare eviẹhọ.” (Rom 12:9; 2 Kọr. 6:6) Onana u dhesẹ nọ ma tẹ be faki ru hayo be kuọ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ dhere, ma rẹ sai dhesẹ uvi uyoyou hu. Ma sae nọ omamai nọ, ‘Kọ u wo uyoyou jọ nọ o rrọ orọ eviẹhọ?’ Ijo. Keme uzẹme riẹ họ, a rẹ sai se uyoyou utioye uyoyou vievie he, rekọ aruorokele gheghe. w17.10 8 ¶5-6

Re Ẹme Ọghẹnẹ ọ sai ruiruo evaọ uzuazọ mai, o gwọlọ nọ ma re sei kẹdẹ kẹdẹ. Uzẹme na họ, uvẹ o be hae jọ kẹ omai otujọ tere he fiki eware buobu nọ ma bi ru kẹdẹ kẹdẹ. Dede na, isase Ebaibol ikẹdẹ kẹdẹ u wuzou vi oware nọ ma rẹ kuvẹ re oware ofa jọ kpobi o rehọ ẹta riẹ. (Ẹf. 5:15, 16) Idibo Jihova buobu nẹnẹ a duku idhere sa-sa nọ a be hai ro wo oke kẹ isase Ebaibol ikẹdẹ kẹdẹ rai no. Otujọ a be hai ru onana evaọ ohiohiẹ, owọwọ, hayo udevie okpẹdoke na. Oma o be hae jarae wọhọ ọso-ilezi na nọ o kere nọ: “O, epanọ me you uzi ra! O rọ eva iroro mẹ kẹdẹ kẹdẹ.” (Ol. 119:97) Ma te se oria Ebaibol no, u wuzou re ma hai roro didi kpahe oware nọ ma se. (Ol. 1:1-3) Enẹ ma te sai ro fi oria nọ ma se na hiruo kẹ omama. O tẹ make rọnọ Ebaibol nọ o rrọ omai obọ hayo okwakwa ekọmputa ma be jọ sei, utee mai o rẹ jọ epanọ eware nọ ma bi se i re ro te omai udu. w17.09 24 ¶4-5

Orọnikọ uyero kpobi a re jo dhesẹ ọdawẹ hayo ohrọ-oriọ họ. Wọhọ oriruo, ọdawẹ nọ Sọl ovie na o dhesẹ nọ o roro nọ u kiehọ, o jọ aghẹmeeyo. Ọ reohrọ Egag, ọnọ ọ jọ ọwegrẹ idibo Ọghẹnẹ. Onana u ru nọ Jihova ọ rọ siọ Sọl nọ ọ jọ ovie Izrẹl. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Jihova yọ obruoziẹ okiẹrẹe. Ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu ohwo, fikiere ọ rẹ riẹ okenọ u gine fo nọ a re ro dhesẹ ọdawẹ gbe okenọ u fo ho. (Enu. 2:17; Izik. 5:11) Oke o be tha nọ ọ te raha ohwo kpobi nọ ọ be ghẹmeeyo. (2 Tẹs. 1:6-10) Orọnikọ oke yena o ti ro dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo omuomu nọ o bruoziẹ uwhu kpe no ho. Ukpoye, ekpe nọ o ti kpe ai na o te jọ edhere nọ o ti ro dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo okiẹrẹe nọ o ti siwi. O rrọ vevẹ, orọnikọ mai ma te fodẹ ahwo nọ a ti kpe gbe ahwo nọ a te nyaseba ha. Ukpoye, ma rẹ jọ oke nana ru oware kpobi nọ ma sai ro fiobọhọ kẹ ahwo. w17.09 10-11 ¶10-12

Oma-onyẹ yọ uvi uruemu Oleleikristi. Jihova o wo oma-onyẹ gbagba. Rekọ fikinọ ahwo-akpọ a gba ha, o be hae jọ bẹbẹ kẹ ae re a wo oma-onyẹ ẹsikpobi. Uzẹme na họ, oma-onyẹ nọ ahwo-akpọ a be sai wo nẹnẹ hẹ, o be wha ebẹbẹ rai buobu ze. O rẹ sae whae ze nọ a gbe ro ru oware evaọ ẹruoke he, je ru nọ a gbe ro ru te ẹgwọlọ họ makọ evaọ obọ isukulu hayo oria iruo. O rẹ sai je su kpohọ emiẹsọ eta, idieda thomawa, ozighi, orọo-ofa, esa-eriọ, udihọ nọ ohwo ọ gwọlọ họ, ru ohwo wo ẹyao igberẹ nọ i re vo, iruemu nọ i fo ho nọ e rẹ rọ reria ohwo obọ, lẹliẹ iroro ohwo jọ waha waha, je ru nọ a re ro fi ohwo họ uwou-odi, gbe ebẹbẹ itieya efa. (Ol. 34:11-14) Yọ ahwo nọ a wo oma-onyẹ hẹ a bi dhe ebuebu. A ru ọkiẹriwo jọ kpahe oma-onyẹ evaọ etoke ikpe 1940, rekọ ọkiẹriwo ọfa nọ a ru kpahe onana kẹle na u dhesẹ nọ ahwo nọ a wo oma-onyẹ hẹ a bu vi epanọ o jọ no kpekufiẹ. Onana o rrọ oware igbunu kẹ idibo Ọghẹnẹ hẹ keme Ebaibol na ọ ta nọ oware jọ nọ o te kẹ imuẹro nọ ma be rria “edẹ urere na” họ, ahwo nọ a ti gbe “wo oma-onyẹ hẹ.”—2 Tim. 3:1-3. w17.09 3 ¶1-2

Ma te wo “udhedhẹ Ọghẹnẹ” u re ru nọ udu gbe iroro i re ro te omai otọ. Ma riẹ nọ Jihova ọ be daezọ mai yọ ọ gwọlọ nọ u woma kẹ omai. (1 Pita 5:10) Onana u re ru nọ ma gbẹ rọ ruawa gahrọ họ hayo nọ udu u gbe ro whrehe omai hi. Kẹlena, ahwo-akpọ a te rẹriẹ ovao dhe uye ulogbo nọ o re te via ẹdẹvo evaọ akpọ na ha. (Mat. 24:21, 22) Ma nwane riẹ oware kpobi nọ onana o te wha se omai omomọvo ho. Dede na, u du gwọlọ nọ ma ruawa vrẹta ha. Dede nọ ma riẹ oware kpobi nọ Jihova o ti ru hu, ma riẹ ohwo nọ Jihova Ọghẹnẹ mai ọ rrọ. Ma jọ eware nọ o ru evaọ okenọ u kpemu ruẹ nọ Jihova o re ru ẹjiroro riẹ gba ẹsikpobi ghele oware nọ o via kẹhẹ, yọ ẹsejọ o re ru onana evaọ edhere nọ ma rẹro riẹ vievie he. Oke kpobi nọ Jihova o te ru onana kẹ omai, ma rẹ sai wo “udhedhẹ Ọghẹnẹ nọ u vi otoriẹ kpobi” evaọ oghẹrẹ nọ ma re ruẹ obọ riẹ ẹdẹvo ho. w17.08 12 ¶16-17

“Ẹvẹ u re krite?” Aizaya avọ Habakọk nọ a jọ eruẹaro Ọghẹnẹ evaọ oke anwae a nọ onọ yena. (Aiz. 6:11; Hab. 1:2) Makọ Jesu Kristi dede nọ ọ rrọ Olori mai ọ nọ ọkpọ onọ nana evaọ okenọ ahwo oke riẹ a je dhesẹ uruemu nọ o kare ẹrọwọ. (Mat. 17:17) Fikiere u re du gbe omai unu hu nọ ma tẹ nọ onọ utioye na ẹsejọ. O sae jọnọ ma be rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ okienyẹ jọ. O sae jẹ jọnọ owho gbe ẹyao e be kẹ omai uye, hayo ẹgaga ọrọ “oke obẹbẹ” nọ ma rrọ na. (2 Tim. 3:1) Hayo ẹsejọhọ ekpehru uruemu ahwo nọ a wariẹ omai họ o be kẹ omai uye gaga. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, o rrọ oware uduotahawọ gaga nọ ma rọ riẹ nọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae a nọ ọkpọ onọ nọ o rẹ sae jọnọ ma bi roro kpahe, yọ eva e dha Ọghẹnẹ hẹ inọ a nọ onọ utioye keleme. Rekọ eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ọkpọ ebẹbẹ nọ ma fodẹ na? Jemis ukọ na ọ kẹ omai uyo na evaọ ikere okpẹdẹ mai na. w17.08 3-4 ¶1-3

Jesu ọ tuduhọ ilele riẹ awọ nọ a rehọ “efe akpọ nana nọ o kiẹrẹe he na” mu egbẹnyusu kẹ omarai evaọ obọ odhiwu. U wo edhere jọ nọ ma sai ro dhesẹ vevẹ nọ a rẹ sai fievahọ omai inọ ma be rehọ efe akpọ nana nọ ma wo ru oware nọ u fo. Oyehọ, ugho nọ ma re ro ru unevaze kẹ iruo usiuwoma ota akpọ soso nọ Jesu ọ fodẹ na. (Mat. 24:14) Ọmọtẹ ọsese jọ evaọ obọ India, o wo ẹkpẹti jọ nọ ọ jẹ hai fi ibiugho fihọ. Ọ jẹ hai tube fi ugho nọ ọ hae te rọ dẹ eware arozaha riẹ fihọ ẹkpẹti na. Nọ ẹmẹkpẹti na ọ vọ no, ọ tẹ rọ ugho na ru unevaze inọ a rehọ iẹe ru iruo usiuwoma ota na. Oniọvo-ọmọzae jọ evaọ obọ India nọ o wo ọgbọ ibio, ọ rehọ ibio buobu kpohọ ọfisi efafa nọ ọ rrọ Malayalam. Oniọvo na ọ jọ eva riẹ ta nọ, nọ o rọnọ inievo na a be hae dẹ ibio na, o te mai fiobọhọ nọ ọ tẹ be hae rọ ibio ru unevaze viukpọ ugho. Onana yọ oware nọ u dhesẹ areghẹ. Epọvo na re, inievo mai nọ e rrọ obọ Greece a be hae rọ ewhri olivi, ichizi hayo ame ivie nọ o dhẹmu, gbe oghẹrẹ emu efa sa-sa ru unevaze kpohọ uwou-ogha orẹwho na. w17.07 8 ¶7-8

Ile-esuọ e jẹ ruọ ahwo Ju na oma ha nọ a mu ai kpohọ Babilọn. Udu u whrehe i rai no oke yena, yọ oware nọ a gwọlọ họ uduotahawọ hayo omosasọ. Dede na, wọhọ epanọ Jihova ọ ta no vẹre, Sairọs ovie Pasia o ru nọ a ro no igbo Babilọn. Sairọs o fi Babilọn kparobọ je whowho nọ: “Ọghẹnẹ [ọ] ta kẹ omẹ nọ mẹ bọ uwou rọ kẹ ẹe eva Jerusalem . . . Ohwo riẹ kpobi nọ ọ rọ udevie rai, [jọ] ỌNOWO na Ọghẹnẹ riẹ ọ ria gba e. Jọ ohwo riẹ ọ nya via.” (2 Irv. 36:23) Oware nana nọ o via na o wha omosasọ se ahwo Izrẹl nọ a jọ Babilọn gaga! Orọnikọ orẹwho Izrẹl soso ọvo Jihova ọ kẹ omosasọ họ, rekọ te omomọvo re. Epọvo na o rrọ nẹnẹ. Ọghẹnẹ “o siwi enọ eva rai e raha, ọ tẹ gba emela rai.” (Ol. 147:3) Ẹhẹ, Jihova o wo ọdawẹ kẹ ahwo nọ a wo ebẹbẹ, te erọ ugboma hayo iroro. O rẹ were Jihova gaga re ọ kẹ omai omosasọ, je ru udu kie omai vi. (Ol. 34:18; Aiz. 57:15) Ọ rẹ kẹ omai areghẹ gbe ẹgba re ma sai thihakọ ẹbẹbẹ kpobi nọ ma rẹriẹ ovao dhe.—Jem. 1:5. w17.07 18 ¶4-5

Jihova ọ mai fe evaọ ehrugbakpọ na. (1 Irv. 29:11, 12) Fikinọ ọ rrọ Ọsẹ nọ o re ru ọghọ gaga, o bi dhesẹ iwuhrẹ riẹ buobu via kẹ ohwo kpobi nọ ọ riẹ aghare rai. Eva e be were omai gaga nọ o ru omai wo efe iwuhrẹ riẹ no, onọ o kẹre te otoriẹ kpahe (1) Uvie Ọghẹnẹ, (2) usiuwoma ota mai nọ o rẹ kẹ uzuazọ na, gbe (3) iwuhrẹ uzẹme Ebaibol nọ e rrọ ghaghae! Rekọ ma gbẹ yọrọ oma ha, ma rẹ sai rri eware eghaghae nana vo hayo gbabọ kẹ ai dede. Re ma ruẹsi gbe rri rai ghaghae, o gbahọ nọ ma rẹ rehọ ai ruiruo ziezi, onana u ve ti ru nọ e rẹ rọ gbẹ were omai ẹsikpobi. Ababọ avro, mai otujọ buobu ma ru inwene ilogbo no re ma sae jọ otọ esuo Uvie Ọghẹnẹ. (Rom 12:2) Dede na, orọnikọ ma te ru inwene itiena no yọ u re no ho. O gwọlọ nọ ma re rri otọ mu kẹ eware nọ e rẹ gwọlọ rehọ iroro mai, wọhọ isiuru kẹ ekwakwa eyerakpọ hayo isiuru ọfariẹ-ogbe.—Itẹ 4:23; Mat. 5:27-29. w17.06 9 ¶1; 10 ¶7

U wo oria ovuọvo nọ Jihova ọ jọ vuẹ Job ugogo oware nọ o wha uye-oruẹ riẹ na ze he. Orọnikọ re Ọghẹnẹ ọ vuẹ Job ẹjiroro nọ ọ be rọ ruẹ uye o je ro lele iei ta ẹme he, wọhọ ẹsenọ o gba Ọghẹnẹ họ nọ o re gu ẹkẹ unu riẹ. Ukpoye, Jihova o je fiobọhọ kẹ Job riẹ epanọ ọ kawo te nọ a tẹ rehọ iẹe wawo Ọghẹnẹ. O te je fiobọhọ kẹ Job vuhumu nọ u wo eware efa nọ e mae wuzou nọ u fo nọ ọ rẹ tẹrovi. (Job 38:18-20) Enẹ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Job wariẹ wo eriwo nọ o fo. Kọ eme nọ Jihova ọ rọ kpọ Job họ na e ga hrọ, maero nọ ma te roro kpahe ebẹbẹ nọ Job o thihakọ rai no? Ijo, yọ Job omariẹ dede o roro ere he. Ghele ebẹbẹ nọ e jariẹ oma na, Job ọ ta eme nọ i dhesẹ edẹro uwhremu na. Ọ tubẹ ta nọ: “Mẹ . . . vro oma mẹ, me je kurẹriẹ evaọ ovu gbe enwo.” Ohrẹ nọ Jihova ọ kẹ Job na o wọ riẹ ta ẹme yena. (Job 42:1-6) Nọ Job ọ jẹ ọwhọkuo Ọghẹnẹ rehọ jẹ kpọ eriwo riẹ vi no, Jihova o te dhesẹ kẹ amọfa nọ eva Job e be were iẹe keme o kru ẹrọwọ riẹ evaọ otọ edawọ.—Job 42:7, 8. w17.06 24-25 ¶11-12

Re ma sae riẹ sọ ma wo eriwo nọ o fo kpahe iruo mai gbe iruẹru ukoko na, u fo re ma nọ omamai nọ: ‘Kọ mẹ be hai ru iruo mẹ sasasa avọ evawere, rekọ u te te erọ ukoko o vẹ be hae jọ oware thakpinọ-me-ru?’ Ma te roro didi kpahe enọ itienana, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o mae were omai evaọ uzuazọ. Jesu o wo eriwo nọ o fo kpahe iruẹru efa gheghe gbe enọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ, ọ tẹ rọ enẹ fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai. U wo ẹdẹjọ nọ Jesu o weze kpohọ uwou amọ Meri avọ Mata. Mata ọ tẹ jẹ dhogbo epanọ ọ rẹ rọ ruẹrẹ emu kpahe, rekọ Meri ọ keria kẹle Jesu be gaviezọ kẹe. Nọ Mata ọ ta nọ Meri ọ be nyaze ti fiobọhọ kẹe he, Jesu ọ tẹ ta ẹme oria ikere inẹnẹ na kẹ Mata. (Luk 10:38-42) Jesu o je wuhrẹ Mata obọdẹ oware jọ. Re eware efa gheghe e siọ iroro mai ba ẹrehọ, re ma je dhesẹ uyoyou mai kẹ Jesu, o gbahọ nọ ma re fi eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ họ oria ọsosuọ jẹ rọ ere “salọ abọ owoma” ẹsikpobi. w17.05 24 ¶9-10

Ọsẹgboni ae Jihova ọ kẹ owha-iruo nọ a re ro wuhrẹ emọ nọ a yẹ uzẹme na, orọnikọ ọsẹgboni ologbo hayo omọfa jọ họ. (Itẹ 31:10, 27, 28) Dede na, o sae gwọlọ nọ amọfa a fiobọhọ kẹ esẹgbini nọ e riẹ ẹvẹrẹ okegbe nọ a rrọ tere he, re uzẹme na o sai te emọ rai udu. Orọnikọ a te ru ọruẹrẹfihotọ otiọye yọ u dhesẹ nọ esẹgbini na a siobọno owha-iruo rai na no ho, ukpoye, onana o sae jọ abọjọ edhere nọ a be rọ “rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova rọ yọrọ” emọ rai. (Ẹf. 6:4) Wọhọ oriruo, esẹgbini a rẹ sae nọ mi ekpako ukoko re a fiobọhọ kẹ ae jiroro kpahe oghẹrẹ hayo eware nọ a sai ro ru egagọ uviuwou, gbe epanọ emọ rai a sai ro wo emamọ egbẹnyusu. Ofariẹ, esẹgbini a rẹ sai zizie iviuwou efa re a kuomagbe ae evaọ egagọ uviuwou noke toke. Ofariẹ, izoge buobu a re wo ẹnyaharo ziezi nọ a tẹ be hae jọ kugbe ahwo nọ a kruga ziezi evaọ ukoko na. Wọhọ oriruo, nọ a tẹ be hai kuomagbe ae evaọ usiuwoma ota gbe erozaha ẹkeriotọ.—Itẹ 27:17. w17.05 11-12 ¶17-18

Nọ ukọ-odhiwu ọ vuẹ Josẹf nọ Herọd ovie na ọ gwọlọ kpe Jesu no, Jesu avọ ọsẹgboni riẹ a tẹ dhẹ kpobọ Ijipti. Obei a rria bẹsenọ Herọd o ro whu. (Mat. 2:14, 19-21) Ikpe buobu nọ i lele i rie, ukpokpoma u ru nọ ilele ọsosuọ Jesu a rọ “vahabọ ruọ ubrotọ Judia gbe Sameria soso.” (Iruẹru 8:1) Jesu ọ riẹ nọ ilele riẹ buobu a te dhẹ no iwou rai fiki ukpokpoma. Ọ ta nọ: “A te kpokpo owhai evaọ ẹwho jọ, wha dhẹ kpohọ ọfa.” (Mat. 10:23) Enẹ o rrọ kẹ Isẹri Jihova buobu. Ahwo a whu ku ejọ no, yọ enwenọ eyero rai kpobi o vru mi ai no. Ejọ nọ e dhẹ no iwou rai fiki ẹmo hayo okpẹtu a be hae rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ nọ a be dhẹ na, hayo nọ a tẹ rrọ evuẹ otu nọ ẹbẹbẹ o le no ẹwho rai. Evaọ evuẹ itienana, ahwo buobu a rẹ da idi vrẹta, fi edhọ, tho uji, je gbe-ọfariẹ. O make rrọ ere na, inievo mai a wo eriwo owoma keme a be hae kareghẹhọ nọ wọhọ onya ahwo Izrẹl evaọ obọ udhude na, ae omarai a te rria evuẹ na bẹdẹ bẹdẹ hẹ.—2 Kọr. 4:18. w17.05 3-4 ¶2-5

Evaọ ẹsejọ, whọ sai roro nọ a bi kienyẹ owhẹ hayo omọfa jọ nọ whọ riẹ evaọ ukoko na. Whọ kuvẹ re oyena u ru owhẹ zoruẹ hẹ. Ukpoye, u fo nọ ma lẹ kpahe oware na jẹ rẹroso Jihova. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma riẹ vevẹ inọ, o sae jọnọ ma riẹ otọ ẹme na kpobi hi. Ẹsejọhọ fiki sebaẹgba mai ma bi ro rri ẹme na thọ na. O gwọlọ nọ ma whaha iguẹgu, keme e rẹ lẹliẹ eware yoma vi epanọ e hae jọ. Orọ urere, ukpenọ ma re ru onọ u je omai, ajọ ma gbaemu nọ ma rẹ talamu Jihova, jẹ hẹrẹ iẹe re ọ kpọ eware vi evaọ ẹruoke. Oyena u re ru omai wo eghale gbe ọjẹrehọ Jihova. O rẹ sai mu omai ẹro nọ “obruoziẹ akpọ na” o ti ru oware nọ u kiẹrẹe ẹsikpobi, keme “idhere riẹ kpobi i re wowoma.”—Emu. 18:25; Izie. 32:4. w17.04 22 ¶17

Kẹvẹ kpahe ahwo nọ a rọwo nwene he, nọ a gbe bi kie lele akpọ nana bẹsenọ uye ulogbo na o te ze? Jihova ọ ya eyaa inọ o ti si ahwo omuomu no otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ. (Ol. 37:10) Ahwo omuomu a sai roro nọ a te dhẹ vabọ no ẹdhoguo yena. Ibuobu e be hae kuọ eware iyoma nọ a bi ru dhere, yọ ẹsibuobu a rẹ vabọ no ẹdhoguo gbe uye nọ o hai ti no eyoma rai ze evaọ akpọ nana. (Job 21:7, 9) Rekọ Ebaibol nọ ọ kareghẹhọ omai nọ Ọghẹnẹ “ọ be ruẹ ithihi [ohwo] kpobi. Otu ugbarugba a wo ebi ọvuọvo nọ a re dhere he.” (Job 34:21, 22) A rẹ sai si oware ovo no Ọghẹnẹ hẹ. Ọviẹwẹ ọvuọvo ọ sae viẹ Ọghẹnẹ họ họ, ebi ọvuọvo o wo okpa te epanọ ibiaro Ọghẹnẹ e gbẹ sae rọ ruẹ oware nọ o be via evaọ eva riẹ hẹ hẹ. Nọ Amagẹdọn o te fi vrẹ no, ma ti rri oria nọ irumuomu na a jọ, rekọ ma te ruẹ e rai hi. A ti si ai no otọ na bẹdẹ bẹdẹ.—Ol. 37:12-15. w17.04 10 ¶5