Ane

Kọ mai omamai? Ma wo ọkpọ iroro Ọghẹnẹ manikọ erọ akpọ na? Avro ọ riẹ hẹ, mai Ileleikristi ma be daoma yeri uzuazọ mai lele izi Ọghẹnẹ. Kọ ẹvẹ kpahe iroro mai? Kọ ma be daoma rri eware epanọ Jihova o rri rai je bi wo ọkpọ iroro riẹ? Onana o gwọlọ omodawọ gaga mi omai. Evaọ abọdekọ riẹ, re ohwo o wo iroro akpọ na o lọhọ wo umuo ho. O rrọ ere keme ẹzi akpọ na ọ da oria kpobi fia. (Ẹf. 2:2) Ofariẹ, iroro akpọ na e rẹ sai si urru keme ẹsibuobu e rẹ tẹrovi ewoma omobọ mai ọvo. Avro ọ riẹ hẹ, o rẹ jọ bẹbẹ re ma wo ọkpọ iroro Jihova rekọ o rrọ lọlọhọ gaga re ma wo iroro akpọ na. Rekọ ma tẹ kuvẹ re akpọ na ọ kpọ iroro mai, ma ti wo uruemu oriobọ jẹ gwọlọ ru onọ u je omai. (Mak 7:21, 22) Fikiere u wuzou gaga re ma daoma whaha “iroro ahwo-akpọ” je wo “erọ Ọghẹnẹ.” w18.11 18 ¶1; 19 ¶3-4

A re gbiku oghẹrẹ nọ oma o were Jesu te he nọ Jihova ọ ta ẹme no obọ odhiwu ze isiasa soso ro dhesẹ nọ ọ riẹ riẹ ziezi. Nọ Jesu ọ nwane họ-ame no evaọ Ethẹ Jọdan, Jihova ọ rọ ta ẹme nọ ọ rrọ oria ikere inẹnẹ na. O wọhọ nọ Jọn Ọhọahwo-Ame na ọvo họ ohwo nọ o yo ẹme yena. Kẹsena, evaọ oware wọhọ ukpe ovo taure Jesu o te ti whu, ikọ esa riẹ a te yo nọ Jihova ọ ta kpahe Jesu nọ: “Ọnana họ Ọmọ mẹ, oyoyou mẹ na, ọnọ mẹ jẹrehọ. Wha gaviezọ kẹe.” (Mat. 17:5) Orọ urere, evaọ emedẹ jọ taure Jesu o te ti whu, Jihova ọ tẹ wariẹ ta ẹme kẹ ọmọ riẹ no obọ odhiwu ze. (Jọn 12:28) Dede nọ Jesu ọ riẹ nọ o ti whu uwhu omovuọ, a te bọwo iẹe ota inọ ọ be ta eme-aghọ, ọ lẹ nọ oreva Jihova u rugba orọnikọ oriẹ hẹ. (Mat. 26:39, 42) “O thihakọ ure-oja, ọ daezọ omovuọ họ,” keme ọghọ nọ o no obọ Ọsẹ riẹ ze ọ gwọlọ, orọnikọ orọ akpọ na ha.​—Hib. 12:2. w18.07 10-11 ¶15-16

Nọ Jesu ọ nwane tuọ Emu Owọwọ Olori na họ no, o ru oware nọ u dhesẹ nọ o wo udu. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Jesu ọ rọwo nọ o re ru oreva Ọsẹ riẹ, dede nọ ọ riẹ inọ onana o te whae ze nọ a te rọ wọ eku họ iẹe uzou inọ ọ ta eme-aghọ, a ve ti je kpei. (Mat. 26:65, 66) Jesu o kru ẹgbakiete riẹ re ọ sae wha orro se odẹ Jihova, tha esuo okpehru Ọghẹnẹ uke, je rovie uvẹ fihọ nọ ahwo nọ a kurẹriẹ a sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Jesu ọ tẹ jẹ rọ oke ovona ruẹrẹ ilele riẹ kpahe kẹ oware nọ a te rẹriẹ ovao dhe evaọ obaro. Jesu o dhesẹ nọ o wo udu re evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ kpairoro vrẹ awaọruọ kpobi nọ o rẹ sae jọnọ o jariẹ udu, kẹsena ọ tẹ tẹrovi ẹgwọlọ ikọ riẹ. Jesu o ru ọruẹrẹfihotọ ememu nana okenọ Judas ọ nyavrẹ no. Onana o te kareghẹhọ ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo kpobi irere nọ i ti no azẹ riẹ nọ o hwẹ na ze. O te jẹ kareghẹhọ ae irere nọ a ti wo nọ a tẹ rrọ usu enọ ọ te re ọvọ ọkpokpọ na kugbe.​—1 Kọr. 10:16, 17. w19.01 22 ¶7-8

Ọsẹ riẹ ọ tẹ ta ẹme no obọ odhiwu ze inọ: “Mẹ kẹ riẹ oruaro no yọ mẹ te wariẹ kẹe oruaro.” Jesu ọ jẹ rova keme o gwọlọ nọ ọ rẹ talamu Jihova ghelọ oware kpobi nọ o rẹ via kẹhẹ, yọ onana o rrọ okolo iruo ho. Jesu ọ riẹ nọ a te lahiẹe, o ve je whu uwhu oja. (Mat. 26:38) Oware nọ o mae jọ Jesu oja họ epanọ ọ rẹ rọ wha oruaro se odẹ Ọsẹ riẹ. A bọwo Jesu ota inọ ọ ta eme aghọ, yọ o jẹ kẹe uye inọ uwhu riẹ o te wha ekela se Ọghẹnẹ. Wọhọ Jesu, mai omamai ma sae ruawa inọ ekela i bi te odẹ Jihova. Ẹsejọhọ a be lahiẹ omai wọhọ epanọ o via kẹ Jesu. Hayo o sae jọnọ erue nọ ahwo ọwọsuọ a be ta kpahe omai e be kẹ omai uye. Ẹsejọhọ ma be hai roro kpahe ekela nọ erue nana e be wha se odẹ Jihova. Evaọ etoke utioye, ẹme nọ Jihova ọ ta no obọ odhiwu ze na ọ rẹ sasa omai oma gaga. Jihova ọ te siọ oruaro ba ẹrọkẹ odẹ riẹ hẹ.​—Ol. 94:22, 23; Aiz. 65:17. w19.03 11-12 ¶14-16

Ilele Jesu a yo oware nọ u gbe rai unu gaga. Jesu nọ a rẹro nọ o ti zihe uvie Izrẹl ze ọ vuẹ rai nọ kẹle na ọ te ruẹ uye, o ve ti whu. Pita ukọ na ọ tẹ ta oware nọ o jariẹ udu. Ọ ta kẹ Jesu nọ: “Whọ rọ uye bẹ omara ha Olori; onana o rẹ via kẹ owhẹ vievie he.” Jesu ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Ruọ emu mẹ, Setan! Whẹ yọ utho ezoruẹ kẹ omẹ keme iroro ahwo-akpọ who bi roro na orọnikọ erọ Ọghẹnẹ hẹ.” (Mat. 16:22, 23; Iruẹru 1:6) Ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ Pita na u dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ iroro Ọghẹnẹ nọ ma re wo avọ iroro akpọ nana nọ Setan ọ be kpọ na. (1 Jọn 5:19) Ẹme Pita na o dhesẹ uruemu ahwo buobu nọ a wo ẹzi omolahiẹ hẹ evaọ akpọ na nẹnẹ. Rekọ Jesu ọ riẹ nọ eriwo Ọsẹ riẹ o wo ohẹriẹ no ọrọ akpọ na. Uyo nọ Jesu ọ kẹ Pita u dhesẹ nọ o wo ọkpọ iroro Jihova orọnikọ erọ akpọ na ha. w18.11 18 ¶1-2

Dai roro oware nọ Jihova ọ rẹ ruẹ nọ ima ahwo buobu evaọ akpọ na soso a te kokohọ kẹ Emu Owọwọ Olori na. Orọnikọ ogbotu ahwo na ọvo ọ be ruẹ hẹ rekọ o bi muẹrohọ omomọvo. Wọhọ oriruo, ọ be ruẹ ahwo nọ a be hae daoma nyaze kukpe kukpe. Ejọ evaọ usu ahwo nana a be nyaze dede nọ a be rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma ogaga. Amọfa jọ a sae jariẹ nọ a be sai kpohọ ewuhrẹ koka koka na ẹsikpobi hi, rekọ a rri Ekareghẹhọ na wọhọ oware nọ u wuzou gaga nọ u fo nọ a re ru. Jihova o re je muẹrohọ enọ e ziọ Ekareghẹhọ na fikinọ a gwọlọ riẹ epanọ o rẹ jọ, yọ onana họ orọ ọsosuọ nọ a rọ nyaze. Ababọ avro, eva e rẹ were Jihova nọ ọ tẹ ruẹ nọ ahwo buobu a ziọ Ekareghẹhọ na. (Luk 22:19) Ghele na, oware nọ o mae rrọ Jihova oja họ ẹjiroro nọ a rọ nyaze, oware nọ o rrọ udu rai. Kọ o be hae were omai gaga re Jihova avọ ukoko riẹ a wuhrẹ omai?​—Aiz. 30:20; Jọn 6:45. w19.01 26 ¶1-3

U no Jesu eva ze inọ o re whu fiki ilele riẹ, yọ oghẹrẹ nọ o yeri uzuazọ riẹ kẹdẹ kẹdẹ u dhesẹ nọ ọ rọ ẹgwọlọ rai karo. Wọhọ oriruo, ọ jọ kugbe ikọ riẹ dede nọ oma o rrọ riẹ no yọ ọ jẹ rova fiki eware nọ ọ be te rẹriẹ ovao dhe. (Luk 22:39-46) Ọ tẹ jẹ tẹrovi oghẹrẹ nọ ọ sai ro fiobọhọ kẹ amọfa, viukpọ epanọ a sai ro fiobọhọ kẹe. (Mat. 20:28) Mai họ utu Ileleikristi uzẹme ọvuọvo nọ ọ rrọ akpọ-soso, yọ o rẹ were omai re ma raha oke ziezi ro zizie ahwo buobu ze ti kuomagbe omai. Dede na, oware nọ o mae rrọ omai oja họ epanọ ma re ro fiobọhọ kẹ “enọ ma gbẹ rrọ ẹrọwọ na” nọ e siọ ewuhrẹ hayo usi uwoma ota ba no anwọ oke jọ ze na. (Gal. 6:10) Ma re dhesẹ kẹ ae nọ ma you rai nọ ma tẹ be hae tuduhọ ae awọ re a ziọ ewuhrẹ, maero kọ Ekareghẹhọ na. Wọhọ Jihova avọ Jesu, o rẹ were omai gaga nọ ahwo otiọye na a te zihe bru Jihova ze.​—Mat. 18:14. w19.01 29 ¶12, 14; 30 ¶15

Jesu ọ rọ ebrẹdi gbe udi nọ u kiọkọ evaọ Ehaa Ọnyavrẹ na tuọ Emu Owọwọ na họ. Ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ ugogo eware ivẹ nana i dikihẹ kẹ ugboma gbe azẹ riẹ nọ o ti ro dhe idhe fiki rai. O sae jọnọ u gbe ikọ na unu hu inọ umutho eware nana ọvo ọ rọ tuọ ọruẹrẹfihotọ ọkpokpọ nana họ. Fikieme? Emerae jọ nọ i kpemu, Jesu o weze kpohọ uwou amọ Lazarọs, Mata, gbe Meri nọ e jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ. O te je wuhrẹ ae. Mata ọ jariẹ, rekọ ọ jẹ dhogbo epanọ ọ rẹ rọ ruẹrẹ okpemu họ kẹ ọrara ologbo nọ ọ kpahe rai viukpenọ ọ rẹ gaviezọ. Nọ Jesu o muẹrohọ onana, ọ tẹ jẹ rọ edhere owowou kpọ Mata họ, be ta kẹe nọ o gwọlọ nọ a re there emu buobu evaọ oke utiona ha. (Luk 10:40-42) Uwhremu na, nọ umutho euwa jọ ọvo i kiọkọ taure Jesu o te ti whu, o te fi ohrẹ nọ ọ kẹ Mata na họ iruo. Ọ rehọ ememu ru Emu Owọwọ be rọ kareghẹhọ uwhu nọ o ti whu. w19.01 20-21 ¶3-4

Jihova o bru ọghọ họ Jesu oma evaọ edhere nọ o rẹro riẹ vievie he nọ ọ kpare iẹe kpehru fihọ “ọkwa nọ o kpehru vi onọ ọ jọ vẹre,” jẹ kẹe oware nọ u ri te ohwo ọvo obọ rite oke yena ha, koyehọ, uzuazọ ẹzi nọ o re whu hu! (Fil. 2:9; 1 Tim. 6:16) Rri edhere obọdẹ nọ Ọghẹnẹ o ro dhesẹ nọ o muẹrohọ uruemu ẹmeoyo Jesu! Eme o re fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe ro wo isiuru ọjẹrehọ akpọ nana ha? Hae kareghẹhọ nọ ẹsikpobi Jihova o re muẹrohọ jẹ hwosa kẹ idibo riẹ, yọ ọ rẹ hwosa kẹ ae evaọ idhere nọ a rẹro rai hi. Kọ ono ọ riẹ sọ oghẹrẹ osa utioye nọ ma rẹro riẹ hẹ u ti te omai obọ evaọ obaro? Rekọ evaọ enẹna, nọ ma gbe bi thihakọ ebẹbẹ gbe edawọ nọ i bi te omai evaọ akpọ omuomu nana, joma kareghẹhọ ẹsikpobi nọ akpọ nana ọ be vrẹ. (1 Jọn 2:17) Jihova, Ọsẹ oyoyou mai na ‘ọ rrọ ohwo nọ o kiẹrẹe hẹ hẹ nọ iruo mai gbe uyoyou nọ ma dhesẹ kẹ odẹ riẹ e rẹ rọ thọrọ iẹe ẹro.’​—Hib. 6:10. w18.07 11 ¶17-18

Evaọ okenọ Jesu ọ jẹ re emu urere kugbe ikọ riẹ, okugbe ọ jariẹ oja gaga. Nọ ọ jẹ lẹ, ọ ta nọ ajọ ilele riẹ kpobi a jọ ọvo wọhọ epanọ avọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ a rrọ ọvo na. Okugbe rai o te jọ isẹri ilogbo ke ahwo, keme o te kẹ ae imuẹro nọ Jihova o vi Jesu ziọ otọakpọ ti ru oreva Riẹ. Uyoyou a ti ro vuhu Ileleikristi uzẹme, yọ oye u ti fiobọhọ kẹ ae jọ okugbe ọvo. (Jọn 13:34, 35) Jesu ọ ta ẹme kpahe okugbe gaga. O muẹrohọ nọ ikọ riẹ a je ru eware jọ nọ i je fi ohẹriẹ họ udevie rai, wọhọ oware nọ o via evaọ aso urere nọ ọ jẹ re emu kugbe ae. Wọhọ epanọ o via no vẹre evaọ okenọ u kpemu, avro ọ romavia “kpahe ọnọ ọ mae rro evaọ udevie rai.” (Luk 22:24-27; Mak 9:33, 34) Evaọ oke ofa, Jemis avọ Jọn a ta kẹ Jesu nọ jọ ọ kẹ ae oria nọ o viodẹ evaọ Uvie riẹ.​—Mak 10:35-40. w18.06 8 ¶1-2

Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rọo no a re you ohwohwo ziezi yọ ọ gwọlọ nọ orọo rai o rẹ jọ ribri. (Mat. 19:3-6) Ẹnwae-obro yọ oware uyoma gaga, u dhesẹ uyoyou vievie he. Agbẹta nọ uzi avọ ihrẹ evaọ Izi Ikpe na o rọ ta nọ a kẹnoma kẹ ẹnwae-obro na. (Izie. 5:18) Ohwo nọ o bruẹnwae ọ “thọ uzi Ọghẹnẹ,” o te je ru ọrivẹ-orọo riẹ oware nọ u yoma gaga. (Emu. 39:7-9) Nọ ohwo o te bruẹnwae, o rẹ kẹ ọrivẹ-orọo riẹ uye evaọ oke lelehie. Jihova ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ a rẹ rẹrote emọ ziezi, yọ ọ gwọlọ nọ a wereva gaga. Jihova o jie uzi kẹ esẹgbini inọ orọnikọ a rẹ kuọ emọ rai ọvo ho, rekọ a re je fiobọhọ kẹ ae wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. O gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ rọ uvẹ kpobi fiobọhọ kẹ emọ rai wo otoriẹ Uzi Ọghẹnẹ je you Jihova no udu ze. (Izie. 6:6-9; 7:13) Orọnikọ esẹgbini a re rri emọ rai wọhọ okwakwa nọ a rẹ lahiẹ hayo gbabọkẹ hẹ, rekọ emọ na yọ ukuoriọ, okẹ ọghaghae nọ u no obọ Jihova ze.​—Ol. 127:3. w19.02 21 ¶5, 7

Job o wo ẹruore inọ Ọghẹnẹ ọ te ghale iẹe, yọ onana u ru nọ o ro kru ẹgbakiete riẹ. U mu Job ẹro inọ o rẹ were Ọghẹnẹ nọ o te kru ẹgbakiete riẹ. Ghelọ ebẹbẹ nọ i te Job, o fievahọ Jihova inọ ọ te ghale iẹe. Ababọ avro, evaifihọ yena i fiobọhọ kẹe kru ẹgbakiete riẹ ziezi. Eva e were Jihova gaga inọ Job o kru ẹgbakiete riẹ te epanọ ọ rọ ghale iẹe gaga dede nọ Job ọ gba ha! (Job 42:12-17; Jem. 5:11) Yọ eghale nọ i tube vi eyena e rrọ obaro hẹrẹ Job. Ọghẹnẹ mai o ri nwene he. (Mal. 3:6) Ma tẹ kareghẹhọ nọ o rri ẹgbakiete mai ghaghae, u ti mu omai ẹro ẹsikpobi nọ eghale nọ e rrọ obaro hẹrẹ omai na e te siọ omai obọ ba ete he. (1 Tẹs. 5:8, 9) Ẹsejọ o rẹ sae jọ owhẹ oma nọ whẹ ọvo o bi ru ere fikinọ ahwo buobu evaọ oria ra a bi yeri uzuazọ epanọ u je rai. Rekọ inievo nọ i bu te ima buobu a bi kru ẹgbakiete rai re evaọ eria sa-sa akpọ na. U te no ere no, ezae gbe eyae buobu evaọ oke nọ u kpemu a kru ẹgbakiete rai, makọ oke nọ a rẹriẹ ovao dhe uwhu dede.​—Hib. 11:36-38; 12:1. w19.02 7 ¶15-16

Nọ ezi Emu Owọwọ enukpe nana ọ be vrẹ no na, u fo re ma nọ omamai enọ nana: ‘Ẹvẹ mẹ sae rọ rehọ aro kele Jesu dhesẹ uyoyou vi epaọ anwẹdẹ kpobi? Kọ mẹ be hai roro kpahe ẹgwọlọ ibe Ileleikristi mẹ vi ẹgwọlọ omobọ mẹ? Kọ me bi rẹro oware nọ ibe Ileleikristi mẹ a rẹ sai ru hu mi ai, manikọ mẹ riẹ nọ u wo umuo nọ a rẹ sai ru ba?’ Joma rọ aro kele Jesu ẹsikpobi jẹ hai wo “ororokẹ kẹ ohwohwo.” Ọruẹrẹfihotọ nọ ma be hai ro ru Ekareghẹhọ uwhu Kristi na ọ be kẹle ekuhọ no. Nọ Jesu ọ tẹ “nyaze” no evaọ etoke uye ulogbo na, o ti koko enọ i kiọkọ evaọ usu enọ “a salọ na” kpobọ odhiwu, ma gbe ti ru Ekareghẹhọ na ofa ha. (1 Kọr. 11:26; Mat. 24:31) Makọ evaọ oke nọ Ekareghẹhọ na o te kuhọ no, ememu nana nọ o dhesẹ omaurokpotọ, udu, gbe uyoyou ulogbo Jesu via na ọ te thọrọ omai ẹro ho. w19.01 25 ¶17-19

Oghẹrẹ nọ obeva mai o rrọ u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ugboma mai o rẹ jọ evaọ otafe. Wọhọ oriruo, re ma sai wo omakpokpọ evaọ obeva, ma rẹ daoma re emamọ emu, yọ o gwọlọ nọ ma re wobọ evaọ arozaha oma uru-jaja noke toke. Epọvo na re, re usu mai kugbe Ọghẹnẹ o sae jọ gaga ẹsikpobi, ma rẹ rọ ẹme Ọghẹnẹ kuọ omamai noke toke jẹ hai ru eware nọ i re dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ. Koyehọ, ma re fi eware nọ ma bi wuhrẹ họ iruo, jẹ ta kẹ amọfa kpahe eware nọ ma rọwo. (Rom 10:8-10; Jem. 2:26) Ofariẹ, whọ tẹ ruẹ oma ahwo jọ who re roro nọ a rrọ sasasa, rekiyọ a be mọ evaọ obeva. Epọvo na re, ma sai roro nọ ẹrọwọ mai ọ rrọ gaga nọ ma tẹ be hai wobọ noke toke evaọ iruo Uvie na, rekiyọ ekpehre isiuru e be dowọ muotọ evaọ udu mai. (1 Kọr. 10:12; Jem. 1:14, 15) Ajọ ma hae kareghẹhọ nọ Setan ọ be gwọlọ gbe iroro mai ku. w19.01 15 ¶4-5

Ma rẹ nọ omamai nọ: ‘Kọ me bi ru epọvo na re? Me bi ru ọkpọ oware nọ ohwo Sameria nọ o wo ọdawẹ na o ru na?’ (Luk 10:30-35) ‘Kọ mẹ sae gbẹ daoma dhesẹ ohrọ vi epaọ anwẹdẹ re me fiobọhọ kẹ ahwo nọ e rrọ uye? Wọhọ oriruo, kọ mẹ sai fiobọhọ kẹ inievo nọ e kpako no, eya-uku, gbe emọ nọ esẹ rai e rrọ ukoko na ha? Kọ mẹ sae rọ uvẹ jọ “ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora”?’ (1 Tẹs. 5:14; Jem. 1:27) Ma te wo ohrọ kẹ amọfa, ma re wo evawere nọ i re no ọghoruo ze. U te no ere no, eva e rẹ were omai inọ ma bi ru eva were Jihova. (Iruẹru 20:35; Hib. 13:16) Devidi o kere kpahe ohwo nọ o re dhesẹ ororokẹ inọ: “ỌNOWO ọ rẹ te sẹro riẹ, je ru ei oma ga; a re ti se ei ọnọ [o wo evawere] eva otọ na.” (Ol. 41:1, 2) Ma te bi dhesẹ ọdawẹ nọ ọ rrọ udu mai via ẹkwoma obufihọ kẹ amọfa, Jihova ọ te re omai ohrọ, yọ onana o te wha evawere se omai bẹdẹ bẹdẹ.​—Jem. 2:13. w18.09 19-20 ¶11-12

U wo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o kruga ziezi evaọ ukoko na nọ a re se Yoshiko. Oma o ga riẹ tere he, ẹdẹjọ edọkita riẹ ọ tẹ ta kẹe nọ umutho emerae jọ ọvo i kiọkọ re o whu. Eme Yoshiko o ru? Ọ kareghẹhọ oria Ebaibol jọ nọ o rẹ were iẹe gaga, oyehọ oria ikere inẹnẹ na. Kẹsena ọ tẹ rọ unu kpotọ ta kẹ edọkita na nọ ozọ u bi mu ei hi, keme Jihova o kru rie obọ. Eme omosasọ nọ e rrọ oria Ebaibol yena i fiobọhọ kẹ oniọvo oyoyou mai na fievahọ Jihova riẹriẹriẹ. Oria Ebaibol yena o sai ru udu te omai otọ nọ ebẹbẹ ilogbo i te te omai. Evaọ oke ọsosuọ, Jihova ọ rọ Aizaya kere eme yena re e jọ uduotahawọ kẹ ahwo Ju nọ a ti kpohọ igbo Babilọn. Dede na, Jihova o ru nọ a ro kere eme yena fihotọ re e jọ erere kẹ idibo riẹ kpobi rite oke mai na, orọnikọ ahwo Ju nọ a kpohọ igbo na ọvo ho. (Aiz. 40:8; Rom 15:4) Nẹnẹ, ma be rria “oke obẹbẹ nọ o [be] bẹ eyeri,” yọ ma gwọlọ uduotahawọ nọ o rrọ obe Aizaya na tube vi epaọ anwẹdẹ kpobi.​—2 Tim. 3:1. w19.01 2 ¶1-2

Imava na e tẹ make hẹriẹ, orọo na o re fa ha. Yọ dede nọ a be rria ọvuọ oboriẹ, a ti wo ebẹbẹ ghele. Pọl ukọ na ọ fodẹ ẹjiroro nọ ọzae-avọ-aye na a rẹ rọ daji orọo na, inọ: “Ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi hi na ọ fo fiki usu riẹ kugbe aye riẹ, yọ aye nọ ọ rrọ Oleleikristi hi na ọ fo fiki usu riẹ kugbe oniọvo na; o gbẹ rrọ ere he, emọ rai a hae jọ enọ e fo ho evaọ aro Ọghẹnẹ, rekọ enẹna a rrọ ọrẹri.” (1 Kọr. 7:14) Ileleikristi buobu a daji orọo rai kugbe ọrivẹ nọ ọ rrọ ukoko ho ghelọ ebẹbẹ sa-sa nọ a be rẹriẹ ovao dhe. A rẹ sae vuẹ owhẹ nọ a vioja riẹ hẹ inọ a daji orọo na, maero nọ ọrivẹ-orọo rai na o te zihe ruọ Oleleikristi uwhremu na. (1 Kọr. 7:16; 1 Pita 3:1, 2) Evaọ akpọ na soso nẹnẹ, ma wo Ileleikristi buobu nọ erọo rai e rrọ ziezi. Ẹsejọhọ wha jọ ukoko rai wo ezae-avọ-eyae buobu nọ e be wereva ziezi evaọ orọo rai. Ma rẹ jọ ikoko mai ruẹ ezae nọ i you eyae rai, gbe eyae nọ i you ezae rai, aikpobi a bi dhesẹ nọ a rẹ sae ginẹ rọ ọghọ kẹ orọo.​—Hib. 13:4. w18.12 14 ¶18-19

Otofa Idẹn họ “omaweromẹ,” yọ ọgbọ yena ọ ginẹ jọ wowoma gaga. Emu ọ da riẹ fia, oria kpobi o jọ wowoma, erao buobu e jariẹ nọ i je lele ahwo rria dhedhẹ. (Emu. 1:29-31) Ẹme Griki nọ a rọ fa ẹme Hibru nọ a se “ọgbọ” na họ pa·raʹdei·sos. Obe nọ o rẹ fotọ eme nọ M’Clintock avọ Strong a kere o ta kpahe pa·raʹdei·sos nọ: “Nọ ohwo Griki o te yo ẹme nana, oware nọ o rẹ ze iẹe iroro họ, ogege-eriosehọ nọ o riama fihọ, nọ a rẹ jọ nwoma ha, nọ ọ rrọ wowoma, nọ emamọ ire e rrọ yọ ibuobu rai e mọ ibi, nọ o wo iko-ame nọ i bi su fihọ iẹe yẹrẹ yẹrẹ yọ ame na ọ rrọ gogogo, owa iyo hayo igodẹ e tẹ jẹ rrọ akotọ ame na nya.” (Whọ sai je rri Emuhọ 2:15, 16.) Oghẹrẹ aparadase otiọye Ọghẹnẹ o fi Adamu avọ Ivi họ, rekọ a ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, a gbe fo ahwo nọ a rẹ rria etẹe he. Fikiere uvẹ nọ te ai te emọ rai a hae rọ rria Aparadase u te vru mi ai. (Emu. 3:23, 24) Dede nọ ahwo-akpọ a gbẹ jọ ọgbọ yena ha, o wọhọ nọ ọgbọ na ọ jariẹ rite oke nọ Owhe oke Noa na o ro ku. w18.12 3-4 ¶3-5

Ọsẹgboni a rẹ daoma wuhrẹ emọ rai re a wo emamọ uruemu. Nọ emọ na a te ru lele eware nọ ọsẹgboni rai a wuhrẹ i rai na, a te hae jẹ emamọ iroro nọ a te vioja rai hi. Onana u ve ti ru nọ a te rọ whaha ebẹbẹ buobu nọ otujọ ọ be rọ obọ si se omarai na. Wọhọ emamọ ọyewọ, Jihova ọ gwọlọ nọ emọ riẹ a yeri uzuazọ nọ o mai woma. (Aiz. 48:18) Fikiere ọ kẹ omai ehri-izi nọ e rẹ kpọ uruemu mai gbe oghẹrẹ nọ ma re yerikugbe amọfa. Evaọ eware itienana, ọ gwọlọ nọ ma wo ọkpọ iroro riẹ je koko izi riẹ. Onana yọ ifi nọ e gba ohwo vievie he, ukpoye i re ru omai wo iroro nọ e mae gba. (Ol. 92:5; Itẹ 2:1-5; Aiz. 55:9) U re fiobọhọ kẹ omai ru eware nọ e rẹ were Ọghẹnẹ, onọ o te lẹliẹ omai yeri uzuazọ evawere je wo uvẹ nọ ma re ro ru eware nọ e rẹ were omai. (Ol. 1:2, 3) Uzẹme, re ma wo ọkpọ iroro Jihova o rrọ wowoma, yọ o rẹ kẹ erere! w18.11 19-20 ¶7-8

Re ma sae ruabọhọ nya evaọ uzẹme na, ma rẹ yọroma re ma gbe mu rọ aro kele amọfa ha. Nọ ma kurẹriẹ obọ, usu mai kugbe ahwo nọ a rọ ukoko na ha gbe ahwo uviuwou mai u te nwene. Onana o kẹ otujọ uye he; rekọ efa jọ e jẹ wọso omai. Ahwo uviuwou, ibe-iruiruo, gbe ibe emọ-isukulu mai a sae gwọlọ nọ ma kuomagbe ai ru ehaa jọ. Ẹvẹ ma sae rọ whaha oghẹrẹ iruẹru ẹwho gbe ehaa nọ e rẹ wha orro se Jihova ha? Onana o sae lọhọ nọ ma tẹ be hae kareghẹhọ epanọ Jihova o rri iruemu itiena. U re je fiobọhọ re nọ ma tẹ be hai se ebe nọ ukoko na u kere no kpahe epanọ ehaa sa-sa nana i ro muhọ. Ma tẹ be hae kareghẹhọ ẹjiroro nọ Ebaibol ọ kẹ nọ ma gbe ro wobọ evaọ ehaa itiena ha, u re mu omai ẹro inọ ma be ginẹ nya evaọ edhere nọ “Olori na ọ jẹrehọ.” (Ẹf. 5:10) Ma te fievahọ Jihova gbe Ẹme riẹ Ebaibol na, o te thọ omai no “ozodhẹ ohwo.”​—Itẹ 29:25. w18.11 11 ¶10, 12

Nọ eware i te nwene idudhe kẹ omai, o rọ lọlọhọ re ma kuvẹ re awa odẹnotha o mi omai ẹgba kpobi no. Oware utioye o hae te via kẹ Josẹf. Rekọ o via ere he, o roro kpahe oware nọ ọ rẹ sai ru ghele evaọ uyero riẹ, o te ru oware nọ Jihova ọ rẹ sae ghale. Dede nọ ọ jọ uwou-odi, Josẹf ọ daoma gaga je ru iruo kpobi nọ oriekarọ na ọ kẹ riẹ, nwane wọhọ epanọ o je ru evaọ uwou Pọtifa. (Emu. 39:21, 22) Wọhọ Josẹf, ẹbẹbẹ nọ ma rẹ sai kuhọ họ, hayo sai ru oware ovo kpahe he o sai te omai. Rekọ ma te thihakọ jẹ daoma ru oware nọ u fo evaọ ẹbẹbẹ na, Jihova ọ te sae ruẹ oware jọ nọ ọ rẹ ghale. (Ol. 37:5) Uzẹme inọ ẹsejọ “eware i re dhe omai ọvẹ,” rekọ wọhọ epanọ Pọl ọ ta, “ma rẹ ruẹ edhere ro noi.” (2 Kọr. 4:8) O te ginẹ via kẹ omai ere nọ ma tẹ tẹrovi odibọgba mai. w18.10 29 ¶11, 13

Ẹvẹ o rẹ jọ owhẹ oma nọ ohwo nọ whọ riẹ je wo adhẹẹ kẹ ọ gbẹ kareghẹhọ odẹ ra ha, hayo mai yoma dede, nọ o gbe vuhu owhẹ hẹ? Oware utioye o rẹ kẹ uye gaga. Fikieme? Mai kpobi ma rẹ gwọlọ nọ amọfa a muẹrohọ omai, keme ẹkoma mai ọye. Ma rẹ jẹ gwọlọ nọ a riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ gbe eware nọ ma ru no. (Ik. 11:16; Job 31:6) Isiuru nọ ma rọ gwọlọ nọ amọfa a muẹrohọ omai o rẹ sae vrẹta fiki sebaẹgba mai, wọhọ epanọ o rẹ jọ kẹ isiuru efa buobu nọ ma wo na. O sai ru omai gwọlọ oghẹrẹ ọghọ nọ o fo ho. Akpọ Setan o bi ru nọ ahwo a rẹ rọ gwọlọ nọ a riẹ ae odẹ, onọ u bi ru ai si iroro no Jihova Ọghẹnẹ, Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ u fo nọ a rẹ riẹ jẹ gọ na.​—Evia. 4:11. w18.07 7 ¶1-2

U bi gbe omai unu hu inọ Setan avọ idhivẹri riẹ a bi ru ahwo nọ a rrọ esuo “ta erue.” (1 Tim. 4:1, 2) Umuomu otu iwuhrẹ egagọ erue o mai yoma keme ahwo nọ a rọwo iwuhrẹ erue rai a te sai wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ohwo ọ tẹ rọwo ọrue nọ a wuhrẹ i rie jẹ rọ ere ru oware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe, o sai ru nọ o gbe ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. (Hos. 4:9) Jesu ọ riẹ nọ isu egagọ oke riẹ a reabe, keme ọrue a je wuhrẹ ahwo. Ọ ta kẹ ae vevẹ nọ: “Uye u te owhai, otu ikere-obe gbe otu Farisi, eviẹwẹ na! keme wha re bi abade soso re jẹ nya ugbothabọ re wha ruẹsi ku omọvo rẹriẹ, nọ o je kurẹriẹ no, wha ve ru ei fo kẹ Gehena [ọraha-kufiẹ bẹdẹ bẹdẹ] akuava tube vi owhai omarai.” (Mat. 23:15; ẹme-obotọ) Jesu ọ rehọ eme egaga brukpe isu egagọ erue yena. Evaọ uzẹme, ‘obọ ọsẹ rai Ẹdhọ, ojihẹ na a no ze.’​—Jọn 8:44. w18.10 7 ¶5-6

Eme họ otọ ẹme Jesu na? O fibae nọ: “Wha ghọghọ jẹ wereva gaga, keme osohwa rai o rrọ ruaro evaọ obọ odhiwu, keme ere a kpokpo eruẹaro nọ e kake rọ owhai jọ.” (Mat. 5:12) Okenọ a fa ikọ na je juzi kẹ ae nọ a gbẹ ta usiuwoma ha, a “nyavrẹ no aro ogbẹgwae Sanhẹdrin na be ghọghọ.” Ma riẹ nọ orọnọ edada nọ eviaviẹ na e wha se ai oye o ru eva were ai na ha. Rekọ a ghọghọ “fikinọ Ọghẹnẹ o rri rai te ahwo nọ a re kpomovuọ họ oma fiki odẹ Jesu.” (Iruẹru 5:41) Evaọ oke mai nana, idibo Jihova a bi thihakọ avọ oghọghọ nọ a tẹ be ruẹ uye fiki odẹ Jesu hayo nọ edawọ egaga i te te ai. (Jem. 1:2-4) Wọhọ ikọ na, uye-oruẹ o rẹ were omai oma ha. Rekọ otẹrọnọ ma kru ẹgbakiete mai nọ edawọ i te te omai, Jihova ọ te kẹ omai udu nọ ma ti ro thihakọ. Nọ “Ọghẹnẹ evawere na” ọ tẹ jẹ omai rehọ, eva e rẹ sae were omai ghelọ ukpokpoma, ọwọsuọ ahwo uviuwou mai, ẹyao, hayo owho.​—1 Tim. 1:11. w18.09 21 ¶18-20

Fikinọ ahwo buobu nọ e be rria “oke obẹbẹ” nana a wo oghoghẹrẹ idhọvẹ, te esese te ilogbo, akpọ na ọ vẹso ahwo buobu no. (2 Tim. 3:1-5) Ahwo nọ a bi thuru whu kukpe kukpe a bu te oware wọhọ idu egba eree (800,000), onọ u dhesẹ nọ evaọ emaharo udhuvẹ kpobi ohwo jọ o bi thuru whu. O da omai gaga inọ makọ inievo mai jọ dede a thuru whu no fikinọ a sai thihakọ ebẹbẹ nọ a rẹriẹ ovao ku hu. Dede nọ inievo mai a be nwani roro nọ a re tube whu no ho, ibuobu rai a be rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ ilogbo, yọ o gwọlọ nọ a rẹ rọ uyoyou bọ ae ga. Ejọ i bi thihakọ ukpokpoma gbe ẹkoko nọ a bi se ai. Efa, o wọhọ nọ oware ovuovo nọ a re ru evaọ oria iruo rai nọ o rẹ were amọfa o rrọ họ, yọ a rẹ tae raha. Oma o rẹ jẹ sae rrọ enana fikinọ a bi ru vrẹ oke evaọ oria iruo hayo dhogbo epanọ a re ro ru iruo nọ e vọ rai obọ evaọ ẹruoke. Ebẹbẹ uviuwou wọhọ eme edada hayo ọwọsuọ ọrivẹ-orọo nọ ọ rrọ ukoko ho o be jẹ lẹliẹ oma lọhọ otujọ. Ebẹbẹ nana gbe efa i bi mi ahwo buobu evaọ ukoko na ẹgba jẹ lẹliẹ ae jọ awawa. w18.09 13 ¶3, 5

Nọ esẹgbini a te bi fiobọhọ kẹ emọ rai fi itee họ evaọ ukoko na yọ edhere jọ nọ a bi ro ru lele ẹjiroro Jihova. Esẹgbini buobu nọ i ru onana a ruẹ nọ uwhremu na emọ rai a romakẹ iruo odibọgba oke-kpobi na evaọ ekwotọ efa. Ejọ rai e rrọ iruo imishọnare; efa e rrọ iruo ọkobaro oke-kpobi evaọ ekwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie; yọ efa a rrọ iruo Ebẹtẹle. Onọ u dhesẹ nọ inievo nana a rẹ gbẹ sae raha oke kugbe iviuwou rai noke toke he, wọhọ epanọ a hai ti ru. O make rrọ ere na, esẹgbini nọ i wo ẹzi oriobọ họ a be tuduhọ emọ rai awọ inọ a ruabọhọ iruo nọ a salọ na. Fikieme? Keme o be kẹ ae evawere inọ emọ rai a rehọ iruo Uvie na karo. Ẹsejọhọ oma o be were esẹgbini nana buobu wọhọ Hana, ọnọ ọ ta nọ ọ ‘rehọ’ ọmọ riẹ Samuẹle kẹ Jihova no. Esẹgbini nana a bi rri uvẹ nọ a bi ro lele Jihova ru iruo na wọhọ obọdẹ uvẹ-ọghọ. O rrọ iroro rai hi, inọ oware ofa jọ o riẹ nọ o hai ti woma te onana.​—1 Sam. 1:28. w18.08 24 ¶4

Orọnikọ Jesu ọ ta nọ ọdafe ọ te ruọ Uvie odhiwu hu hu. Ọ ta re nọ: “Eva e were owhai enọ e rrọ iyogbere, keme whai wha wo Uvie Ọghẹnẹ.” (Luk 6:20) Ghele na, orọnikọ onana u dhesẹ nọ iyogbere kpobi a wo obọdẹ oghale jọ họ hayo a te jẹ iwuhrẹ Jesu rehọ họ. Iyogbere buobu a ru lele ovuẹ Jesu hu. Ẹme na họ, ma rẹ sae ta ha inọ eware nọ ohwo o wo hayo nọ o wo ho jabọ o ro wo oghẹrẹ usu kugbe Jihova. Ma wo inievo emezae gbe emetẹ buobu nọ i fe gbe enọ i yogbe, yọ a you Jihova jẹ be rọ eva efuafo gọe. Ikereakere na e kẹ otu nọ o fe ohrẹ inọ, “a du rọ ẹruore rai kpahe efe nọ o muẹro ho ho, rekọ a rọ ẹruore rai kpahe Ọghẹnẹ.” (1 Tim. 6:17-19) Evaọ oke ovona, Ebaibol na ọ hrẹ idibo Ọghẹnẹ kpobi, te edafe te iyogbe inọ jọ a yọroma re a siọ uyoyou ugho ba ewo. (1 Tim. 6:9, 10) Ẹhẹ, ma tẹ be hai rri ibe Ileleikristi mai epanọ Jihova o rri rai, ma te gwọlọ rri epanọ a fe te hayo epanọ a yogbe ro bruoziẹ rai hi. w18.08 10-11 ¶11-12

Evaọ uzẹme, oma o be kpakpa omai re ma dhesẹ edẹro mai kẹ Jihova inọ o bru ọghọ họ omai oma nọ ma rọ rrọ ahwo riẹ. Ma ruẹ no inọ o rrọ oware areghẹ re ma rọ oma mudhe kẹe ro dhesẹ nọ eva e were omai inọ ọye o wo omai. Ma rẹ siọ eware iyoma riẹriẹriẹ. Yọ ma re dhesẹ uyoyou kẹ ibe eg’Ọghẹnẹ mai jẹ kẹ ae adhẹẹ, keme ma riẹ nọ ae omarai yọ erọ Jihova re. (Rom 12:10) Ebaibol na ọ ya eyaa nọ: ‘Jihova ọ rẹ siọ ahwo riẹ hẹ.’ (Ol. 94:14) Imuẹro egaga nana nọ ọ kẹ omai na i re kiekpo vievie he ghelọ okpẹtu kpobi nọ o te omai kẹhẹ. Makọ uwhu dede ọ rẹ whaha Jihova ha nọ o gbe ro dhesẹ uyoyou kẹ omai hi. (Rom 8:38, 39) “Ma tẹ rrọ uzuazọ hayo ma whu, Jihova o wo omai.” (Rom 14:8) Ma bi rẹro ẹdẹ nọ Jihova ọ te kpare egbẹnyusu riẹ kpobi nọ i whu no ziọ uzuazọ. (Mat. 22:32) Makọ enẹna, ma bi wo eghale buobu. O nwane wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, inọ “o ghale orẹwho nọ ỌNOWO ọ rọ Ọghẹnẹ rai; ahwo nọ ọ sanọ re a jọ ereuku riẹ!”​—Ol. 33:12. w18.07 26 ¶18-19

Ahwo jọ a rẹ sai roro inọ, nọ orọnọ iroro-ejẹ jọ evaọ uzuazọ wọhọ isukulu nọ ohwo ọ rẹ nya gbe iruo nọ ohwo o re ru yọ ẹme obọ ohwo na, u fo nọ a re wo ufuoma nọ a rẹ rọ salọ oware nọ o were rai nọ u gbe kpokpo obruoziẹ-iroro rai hi. O sae jọnọ ẹme nọ Pọl ọ ta kẹ Ileleikristi obọ Kọrint kpahe emu na, a wo họ iroro. Pọl ọ ta nọ, ‘Fikieme ohwo jọ ọ rẹ rọ rehọ obruoziẹ-iroro riẹ gu omẹ ẹdhọ fiki ufuoma mẹ?’ (1 Kọr. 10:29) Dede nọ iroro-ejẹ nana yọ ẹme obọ ohwo, ma rẹ kareghẹhọ nọ ufuoma iroro-ejẹ mai u wo ọnyaba, yọ iroro nọ ma jẹ kpobi oware jọ u re noi ze. Fikiere taure Pọl ọ tẹ ta ẹme yena, ọ ta ẹme nọ ọ rrọ ikere inẹnẹ na. Ẹme nana o fiobọhọ kẹ omai ruẹ nọ evaọ kabọ kabọ uzuazọ, eware jọ e riẹ nọ i wuzou vi ẹgwọlọ mai nọ ma tẹ be make rọ ufuoma nọ ma wo jiroro kẹ omobọ mai. w18.04 10 ¶10

Odibo Jihova jọ nẹnẹ ọ sai mu oware uyoma họ eru yọ o bi roro nọ ọ be gọ Jihova. (Jud 11) Wọhọ oriruo, ohwo ọ sai mu iroro ọfariẹ-ogbe họ eroro, hayo erọ uvou-uthei, hayo tube mukpahe ibe Oleleikristi riẹ dede. (1 Jọn 2:15-17; 3:15) Iroro itienana e sai su ohwo kpohọ uzioraha. Oke nana kpobi, yọ ohwo yena ọ be hai kpohọ usiuwoma ẹsikpobi je kpohọ iwuhrẹ. Ẹsejọhọ amọfa a rẹ sae riẹ iroro ohwo gbe eware nọ o bi ru hu, rekọ Jihova ọ be ruẹ oware kpobi, yọ ọ rẹ riẹ otẹrọnọ ma be rọ eva mai kpobi gọe he. (Jeri. 17:9, 10) Ghele na, Jihova ọ rẹ nwane rọ ovovẹrẹ gbolo omai kufiẹ hẹ. Otẹrọnọ ohwo o ru oware nọ o raha usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ, Jihova ọ be tuduhọ iẹe awọ nọ: “Kurẹriẹ bru omẹ ze.” Maero nọ ma te wo uruemu jọ nọ o be jọ bẹbẹ kẹ omai re ma siobọno, Jihova ọ gwọlọ nọ ma siọ oware uyoma ba. (Aiz. 55:7) Ma te ru ere, o ti fiobọhọ kẹ omai kruga evaọ egagọ riẹ, ru udu te omai otọ jẹ kẹ omai ẹgba nọ ma sae rọ whaha ekpehre isiuru.​—Emu. 4:7. w18.07 18 ¶5-6