Azeza

Eyaa Jesu nana e jọ uduotahawọ kẹ ikọ na gaga! Dede nọ a wo otoriẹ eyaa na totọ họ, uzuazọ Olori rai u bi ti kuhọ evaọ otọakpọ, rekọ oware jọ o riẹ nọ u ti fiobọhọ kẹ ae. Oke kpobi nọ a te lẹ kẹ obufihọ nọ a sai ro ru iruo usiuwoma ota nọ Jesu ọ kẹ rai na, Jihova ọ te kuyo olẹ rai. A ginẹ ruẹ epanọ Jihova ọ rọ kuyo elẹ rai kẹ obufihọ nọ omoke jọ o nwane ruemu no. (Iruẹru 4:29, 31) Epọvo na o rrọ nẹnẹ. Nọ ma be rọ ithihakọ mọ ibi na, ma be reawere usu okpekpe kugbe Jesu. Ofariẹ, ma wo imuẹro nọ Jihova ọ ruẹrẹ oma kpahe re ọ kuyo elẹ mai, nọ ma tẹ yare iẹe kẹ obufihọ nọ ma re ro fi ebẹbẹ kparobọ evaọ usiuwoma ota na. (Fil. 4:13) Elẹ mai nọ Jihova ọ rẹ kuyo rai gbe usu nọ ma wo kugbe Jesu na, o be kẹ omai evawere gaga! Ekẹ eghaghae nana nọ i no obọ Jihova ze na i bi fiobọhọ kẹ omai thihakọ mọ ibi.​—Jem. 1:17. w18.05 21 ¶17-18

O te gbẹ vrẹ ikpe isoi hi taure Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju nọ e be rria Jerusalẹm a tẹ te ruẹ “ẹdẹ ologbo avọ urirẹ ọrọ Jihova” nọ ọ be tha na. Yọ a ti je vuhu oka nọ Jesu ọ ta nọ a te ruẹ, a vẹ dhẹ kẹ uzuazọ rai. (Iruẹru 2:19, 20; Luk 21:20-22) Ẹdẹ Jihova yena ọ ze evaọ 70 C.E., nọ ogbaẹmo Rom o raha Jerusalẹm. Nẹnẹ, ma wo imuẹro ivevẹ nọ i ru omai rọwo inọ ẹdẹ “ruaro avọ idudu” Jihova ọ kẹle no. (Joẹl 2:11) Zẹfanaya ọruẹaro na o kere nọ: “Ẹdẹ ologbo ỌNOWO na ọ kẹle i no, o te je te otọ no.” (Zẹf. 1:14) Eruẹaruẹ yena i kiekpahe oke mai na. Fiki epanọ ẹdẹ Jihova ọ kẹle te no, Pọl ọ vuẹ omai nọ “joma daezọ ohwohwo re ma sai ru ohwohwo dhesẹ uyoyou je ru ohwohwo ru iruo iwoma.” (Hib. 10:24, ẹme-obotọ) Fikiere, o gwọlọ nọ ma rẹ daezọ inievo mai vi epaọ anwẹdẹ, re ma sae tuduhọ ae awọ evaọ oke kpobi nọ o gwọlọ ere. w18.04 20 ¶1-2

Ẹme nana ọ jọ uduotahawọ kẹ Joshua gaga taure ọ tẹ te wha idibo Jihova ruọ Ẹkwotọ Eyaa na! Orọnikọ omomọvo ọvo Jihova ọ rẹ tuduhọ awọ họ, ọ rẹ tuduhọ idibo riẹ kpobi awọ re. Okenọ ahwo Ju a jọ igbo evaọ obọ Babilọn, Jihova ọ rọ eruẹaruẹ jọ kẹ ae omosasọ. Ọ ta nọ: “Ozọ umu owhẹ hẹ, keme mẹ avọ owhẹ a gbẹ rọ, who nyuhẹ hẹ, keme mẹ họ Ọghẹnẹ ra. Mẹ te kẹ owhẹ ogaga, me ti fiobọhọ kẹ owhẹ, mẹ te rehọ obokparọ mẹ kru owhẹ dikihẹ.” (Aiz. 41:10) Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a wo uduotahawọ nana, yọ ere omai nẹnẹ re. (2 Kọr. 1:3, 4) Jihova ọ kẹ Jesu Ọmọ riẹ uduotahawọ re. Evaọ oke ame-ọhọ Jesu, urru Jihova u no obọ odhiwu ze nọ o ta nọ: “Ọnana họ Ọmọ mẹ, oyoyou mẹ na, ọnọ mẹ jẹrehọ.” (Mat. 3:17) Avro ọ riẹ hẹ, eme nana e jọ uduotahawọ ulogbo kẹ Jesu evaọ etoke usiuwoma ota riẹ kpobi! w18.04 16 ¶3-5

Ahwo buobu a te se kpahe uzi nọ Jihova o jie kẹ Adamu na, a rẹ ta nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ufuoma nọ o re ro ru oware nọ ọ gwọlọ họ. Eme itieye i dhesẹ nọ ahwo nana a riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ ufuoma nọ ohwo o re ro ru oware nọ ọ gwọlọ họ, gbe udu nọ ohwo ọ rẹ rọ jiroro kpahe oware uwoma gbe uyoma. Adamu avọ Ivi a wo ufuoma nọ a rẹ rọ salọ sọ a re yoẹme kẹ Ọghẹnẹ hayo yoẹme kẹe he. Rekọ Ọghẹnẹ ọvo o wo udu nọ ọ rẹ rọ vuẹ omai oware nọ u woma gbe onọ u yoma, yọ onana “ure ẹriẹ ewoma gbe eyoma” nọ o jọ ọgbọ Idẹn na u dikihẹ kẹ. (Emu. 2:9) Jihova ọ rehọ uzi nọ o jie kẹ Adamu avọ Ivi na wuhrẹ ai epanọ a sae rọ rehọ uvi ufuoma ruiruo. U yoma kẹhẹ, Adamu avọ Ivi a ghẹmeeyo. Kọ owọ nọ Adamu avọ Ivi a jẹ uwhremu na u ru nọ a ro wo ufuoma vi epaọ ọsosuọ? Vievie, eware e nya epanọ a roro ho. Fikinọ a gwọlọ nọ a rẹ jiroro oware nọ u woma gbe onọ u yoma kẹ omobọ rai, u ru nọ a ro ku uvi ufuoma nọ a wo vẹre fiẹ. w18.04 5-6 ¶9-12

Orọnikọ Jihova o wo ọdawẹ kẹ idibo riẹ nọ uye o be bẹ ọvo ho. Ọ rẹ jowọ re o fiobọhọ kẹ ae. Wọhọ oriruo, okenọ ahwo Izrẹl a jọ igbo evaọ obọ Ijipti jẹ ruẹ uye, Jihova ọ riẹ uye nọ o jẹ bẹ ae, yọ u no rie eva ze re o si ai no uye na. Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ: “Mẹ ruẹ oja nọ ahwo mẹ . . . a be re no, me te je yo oviẹ rai no . . . Mẹ riẹ edada nọ a be ruẹ uye rai vevẹ. Mẹ te nya re me siwi ai no obọ ahwo Ijipti.” (Ọny. 3:7, 8) Fikinọ Jihova o wo ọdawẹ kẹ idibo riẹ, o si rai no igbo. Nọ ikpe buobu e vrẹ no, nọ emọ Izrẹl a te Ẹkwotọ Eyaa na no, ewegrẹ e jẹ wọ ohọre bru ai. Eme Jihova o ru? Ebaibol ọ ta nọ: “Ohrọ rai o jẹ re Jihova fiki imẹ-idio nọ enọ i je kienyẹ ae gbe enọ i je gboja kẹ ae a jẹ wha se ai.” Jihova ọ wariẹ jowọ re o fiobọhọ kẹ idibo riẹ fiki ohrọ riẹ. Ọ rọ ibruoziẹ mu kẹ ae re a siwi emọ Izrẹl no obọ ewegrẹ rai.​—Ibr. 2:16, 18. w19.03 15 ¶4-5

Izi ivẹ ọsosuọ evaọ usu Izi Ikpe na e ta nọ Jihova ọvo ahwo Izrẹl a rẹ gọ, a tẹ jẹ vẹvẹ ae unu nọ a rẹ gọ emedhọ họ. (Ọny. 20:3-6) Orọnikọ a jie izi yena re e kẹ Jihova erere he. Ukpoye, idibo riẹ e rẹ kẹ erere. Nọ a tẹ be gọ edhọ erẹwho efa, a rẹ reoja. Wo ohẹriẹ, Jihova ọ jẹ ghale ahwo riẹ nọ a te lele edhere riẹ je yerikugbe ohwohwo evaọ oghẹrẹ nọ u fo. (1 Iv. 10:4-9) Orọnikọ Jihova a rẹ fo ho nọ ahwo nọ a ta nọ a be gọe a te bi gbobọnẹ izi riẹ je ru idibo riẹ oware uyoma. Dede na, Jihova o you omai yọ ọ rẹ riẹ nọ ahwo a te bi kienyẹ omai. O rẹ tubẹ dae kẹ omai vi oghẹrẹ nọ o rẹ da oniọmọ nọ ọmọboba riẹ ọ tẹ rrọ edada. Dede nọ ẹsejọ Jihova o re ru oware ovo kpahe onana ẹsiẹsiẹ hẹ, ọ te rehọ irumuomu nọ i kurẹriẹ hẹ guẹdhọ evaọ oke nọ o fihọ kpahe oghẹrẹ nọ a bi ru amọfa. w19.02 22 ¶13-15

Umutho eka jọ taure ma te ti ru Ekareghẹhọ na, a rẹ jọ obọ ewuhrẹ ta kpahe oriruo Jesu gbe omaurokpotọ nọ o dhesẹ nọ ọ rọ rehọ uzuazọ riẹ ta omai no igbo. Onana o rẹ wọ omai rọ aro kele omaurokpotọ riẹ je ru oreva Jihova, o tẹ make rrọ bẹbẹ kẹ omai. Roro kpahe oghẹrẹ nọ Jesu o ro dhesẹ nọ o wo udu emedẹ jọ taure o te ti whu. Ọ riẹ vevẹ nọ ewegrẹ riẹ a ti kpomovuọ họ iẹe oma, tehe iẹe, jẹ kare iẹe fihọ ure kpe. (Mat. 20:17-19) Ghele na, u no rie eva ze nọ o re whu. Nọ oke na u te, ọ tẹ ta kẹ ikọ riẹ nọ e jọ kugbei evaọ Gẹtsemane nọ: “Wha kpama ma nyavrẹ. Rri! Ọnọ o bi vivie omẹ ọ kẹle etenẹ no.” (Mat. 26:36, 46) Nọ otu ugbarugba na a nyaze ti mu ei, Jesu ọ tẹ nya lahwe, dhesẹ omariẹ, jẹ ta kẹ isoja na nọ jọ a kẹ ikọ riẹ uvẹ re a nyavrẹ. (Jọn 18:3-8) A rẹ ruẹ obọ udu nọ Jesu o wo ho! Nẹnẹ, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na gbe igodẹ efa na a be daoma rọ aro kele Jesu dhesẹ nọ a wo udu. w19.01 27-28 ¶7-8

Wọhọ epanọ ohwo nọ ọ rẹ drọ iwoho ọ rẹ rọ emamọ ekọlọ sa-sa whẹ erru họ oware nọ ọ drọ na, ere o gwọlọ emamọ iruemu sa-sa re ma sai wo omaurokpotọ. Emamọ iruemu nana jọ họ ẹmeoyo, ẹwolẹ, gbe udu. Ahwo nọ a wo omaurokpotọ ọvo a re ru oreva Ọghẹnẹ. Oreva Ọghẹnẹ jọ họ, re ma jọ wolẹ. (Mat. 5:5; Gal. 5:23) Ma te bi ru oreva Ọghẹnẹ, eva e rẹ dha Setan rororo. Fikiere nọ ma tẹ maki wo omaurokpotọ jẹ rrọ wolẹ, ahwo buobu nọ a rrọ abọ Setan a re mukpahe omai. (Jọn 15:18, 19) Nọ o rrọ ere na, o gwọlọ nọ ma re wo udu re ma sai dikihẹ ga kẹ Setan. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ họ o re wo omorro, ọ rẹ sae kpọ ofu riẹ hẹ, yọ o re yoẹme kẹ Jihova ha. Nwanọ ere Setan ọ rrọ. Agbẹta nọ o ro mukpahe ahwo nọ a wo omaurokpotọ na! Keme emamọ uruemu ahwo otiọna o rẹ fere ekpehre uruemu Setan via, inọ ọ ginẹ rrọ yoyoma gaga. Yọ oware jọ nọ o rẹ tubẹ mae dha Setan eva họ, ahwo omaurokpotọ a rẹ rọ uruemu rai dhesẹ nọ Setan yọ ọtọrue. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Oware kpobi nọ Setan ọ ta hayo ru kẹhẹ, ọ rẹ sae whaha ahwo omaurokpotọ họ nọ a gbẹ rọ gọ Jihova ha!​—Job 2:3-5. w19.02 8-9 ¶3-5

Jihova ọ riẹ nọ ozọ u ti mu ahwo kpobi nọ a te jọ Babilọn. Egbaẹmo Midia avọ Pasia a te wọ ohọre ziọ Babilọn. Jihova ọ te rọ egbaẹmo nana si idibo riẹ no igbo Babilọn. (Aiz. 41:2-4) Evaọ okenọ ahwo Babilọn gbe ahwo erẹwho efa a riẹ nọ ewegrẹ rai e be tha, a jẹ ta kẹ ohwohwo nọ, jọ “udu u bru owhẹ hẹ” rọ daoma tuduhọ ohwohwo awọ. A jẹ rọ edhọ vi kugbe enọ a wo no vẹre, bi rẹro nọ enana e te thọ ae. (Aiz. 41:5-7) Evaọ oke yena, Jihova ọ tẹ ta kẹ ahwo Ju nọ: “Izrẹl, odibo mẹ, . . . ozọ umu owhẹ hẹ [wọhọ ahwo erẹwho edekọ], keme mẹ họ Ọghẹnẹ ra.” (Aiz. 41:8-10) Muẹrohọ nọ Jihova ọ ta nọ, ‘Mẹ họ Ọghẹnẹ ra.’ Ọ rọ ẹme nana kẹ idibo riẹ imuẹro inọ a re thọrọ iẹe ẹro ho, gbe nọ a gbẹ rrọ idibo riẹ. Ọ vuẹ rai nọ: “Mẹ rẹ te wọ owhai me veti siwi [owhai].” Ababọ avro, eme uduotahawọ nana e jọ ọbọga kẹ ahwo Ju nọ a jọ igbo na.​—Aiz. 46:3, 4. w19.01 4 ¶8

Obe Mak 1:9-11 ma jọ se kpahe orọ ọsosuọ evaọ isiasa nọ Jihova ọ rọ ta ẹme no obọ odhiwu ze. Ọ ta nọ: “Whẹ yọ Ọmọzae mẹ, oyoyou mẹ na; mẹ jẹ owhẹ rehọ.” Ababọ avro, o were Jesu gaga nọ o yo urru Ọsẹ riẹ nọ ọ be ta nọ o you rie, gbe nọ o fievahọ iẹe. Ẹme nọ Jihova ọ ta na o ru omai riẹ eware esa jọ nọ i wuzou gaga kpahe Jesu. Orọ ọsosuọ, Jesu yọ Ọmọ riẹ. Orọ avọ ivẹ, Jihova o you Ọmọ riẹ. Orọ avọ esa, Jihova ọ jẹ Ọmọ riẹ rehọ. Nọ Jihova ọ ta nọ “Whẹ yọ Ọmọzae mẹ,” ọ rọ ẹme yena dhesẹ nọ Jesu Ọmọ oyoyou riẹ na o wo oghẹrẹ usu okpokpọ jọ kugbei no. Taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, ọ jọ Ọmọ Ọghẹnẹ nọ o wo oma ẹzi. Rekọ nọ ọ họ-ame no o te zihe ruọ Ọmọ Ọghẹnẹ evaọ oghẹrẹ ofa. Jihova ọ rọ ẹzi ọfuafo na wholo iei, o te wo ẹruore nọ o ti ro zihe kpobọ odhiwu re ọ jọ Ovie gbe Ozerẹ Okpehru nọ Ọghẹnẹ o ro mu. (Luk 1:31-33; Hib. 1:8, 9; 2:17) Oyejabọ nọ Jihova ọ rọ ta evaọ etoke ame-ọhọ Jesu nọ: “Whẹ yọ Ọmọzae mẹ.”​—Luk 3:22. w19.03 8 ¶3-4

Emuhọ ikuigbe ohwo-akpọ a ro mu ekpehre ohrẹ họ ẹkẹ, yọ Setan họ ohwo ọsosuọ nọ ọ kẹ ekpehre ohrẹ. Omovia o wọ riẹ ta kẹ Ivi avọ ọzae riẹ nọ eva e te mae were ae nọ a tẹ salọ oware nọ a gwọlọ ru evaọ uzuazọ kẹ omobọ rai. (Emu. 3:1-6) Rekọ fiki oware nọ ọ gwọlọ kẹ omariẹ o ro ru onana. Ọ gwọlọ nọ Adamu avọ Ivi gbe emọ kpobi nọ a ti yẹ a romakpotọ kẹe jẹ gọe ukpenọ a rẹ gọ Jihova. Whaọ Jihova họ ọnọ ọ kẹ rai eware kpobi nọ a wo, ọye ọ kẹ Adamu aye je ru nọ Ivi o ro wo ọzae, ọ kẹ rai ọgbọ owoma nọ a jẹ rria, gbe oma ogbagba nọ o hae sai ru ai rria bẹdẹ bẹdẹ. O kẹ uye kẹhẹ inọ Adamu avọ Ivi a ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, a tẹ rọ ere siomano Ọghẹnẹ. Whọ riẹ okpẹtu nọ o no rie ze. A te muhọ eyolo je whu wọhọ ododo nọ a kọrọ no ure riẹ. Emọ rai a reoja oware nọ uzioraha o wha ze re. (Rom 5:12) Ghele na, ahwo buobu a be rọwo gaviezọ kẹ Ọghẹnẹ hẹ. A gwọlọ yeri uzuazọ rai epanọ u je rai. (Ẹf. 2:1-3) Oware nọ o be hai noi ze u dhesẹ vevẹ nọ, ẹme nọ ọ rrọ oria ikere inẹnẹ na uzẹme. w18.12 20 ¶3-4

Pọl ukọ na ọ jọ ohwo nọ o wo eriariẹ nọ o wuhrẹ kparo ziezi. O tẹ kawo, ọ riẹ evẹrẹ ivẹ. (Iruẹru 5:34; 21:37, 39; 22:2, 3) Ghele na, evaọ ẹme kpahe ehri-uzi nọ u fo nọ o rẹ kpọ ohwo, o ru lele eriariẹ akpọ nana ha. Ukpoye, ọ kuvẹ re Ikereakere na e kpọ iroro riẹ. (Iruẹru 17:2; 1 Kọr. 2:6, 7) Onana u ru nọ Pọl o ro wo emamọ iyẹrẹ evaọ usi uwoma ota riẹ je wo ẹruore uzuazọ obọ odhiwu. (2 Tim. 4:8) Iroro Ọghẹnẹ i gine kpehru viọ erọ akpọ inẹnẹ kpekufiẹ. Ma te bi yeri uzuazọ lele eriwo riẹ, ma ti wo evawere ziezi, yọ eware i ti woma kẹ omai. Rekọ Jihova ọ rẹ gba omai họ wo ọkpọ iroro riẹ hẹ. “Ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ọ rẹ kpọ iroro ahwo epanọ u je rie he, yọ ekpako ukoko a re ru ere gbe he. (Mat. 24:45; 2 Kọr. 1:24) Ukpoye, o rrọ owha-iruo Oleleikristi kpobi re ọ daoma wo ọkpọ iroro Ọghẹnẹ. w18.11 20-21 ¶12-13

Ọghẹnẹ ọ rehọ Aizaya ta nọ okenọ ahwo riẹ a tẹ wariẹ zihe kpohọ ẹkwotọ rai no, oware enwoma ọvo o gbẹ te kẹ ae uye evaọ ẹkwotọ rai hi, yọ a ti du dhozọ nọ erao hayo ahwo nọ i wo uruemu erao a te nwa ae oma ha. Te emaha te ekpako a ti wo ufuoma. (Aiz. 11:6-9; 35:5-10; 51:3) Aizaya ọ ta re nọ akpọ na “ọ te vọ avọ eriariẹ ỌNOWO na wọhọ epanọ ame ọ vọ abade,” orọnikọ ẹkwotọ Izrẹl ọvo ho. Aizaya ọ wariẹ jọ etenẹ fiẹgba họ ẹme na inọ oke nọ idibo Ọghẹnẹ a tẹ wariẹ zihe kpohọ ẹkwotọ rai no, erao hayo ahwo nọ a wo uruemu erao a ti ru ozọ mu ai hi. Etọ rai i ti wo ẹvi gaga keme ame ọ te jarai, nwane wọhọ epanọ iko-ame e jọ ọgbọ Idẹn na. (Emu. 2:10-14; Jeri. 31:12) Kọ enẹ ọvo eruẹaruẹ na i ti ro rugba? Oware ovo o jariẹ nọ o kẹ imuẹro ho inọ ẹyao ahwo nọ a zihe no igbo ze na ọ rọ edhere igbunu jọ kpo. Wọhọ oriruo, ahwo nọ a tuaro evaọ udevie rai a wariẹ ruẹ ude he. Onana u dhesẹ nọ okenọ Ọghẹnẹ o ti gine ro siwi eyao ahwo o gbẹ rrọ obaro. w18.12 5 ¶11-12

Orọnikọ otiẹsejọ ọvo ma rẹ nya evaọ uzẹme na ha, onana yọ oware nọ ma re ru ẹsikpobi, yọ o rrọ irẹro mai inọ ma ti ru ere bẹdẹ bẹdẹ. Ẹvẹ ma sai ro ru ọtamuo mai ga inọ ma rẹ ruabọhọ nya evaọ uzẹme na? Gbẹ hai wuhrẹ Ebaibol na re who je roro didi kpahe oware nọ who wuhrẹ. Hae ruẹrẹ oke fihọ nọ whọ rẹ rọ dẹ hayo wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ ghaghae na noke toke. Enẹ who ti ro wo edẹro kẹ uzẹme na ziezi je ru ọtamuo ra ga inọ whọ rẹ zẹe vievie he. U te no uzẹme na nọ ma rẹ dẹ no, Itẹ 23:23 o ta nọ ma dẹ “areghẹ, uwuhrẹ, gbe otoriẹ” re. Eriariẹ uzẹme na nọ ma re wo ọvo u te he. O gbahọ nọ ma re yeri uzuazọ mai rọwokugbe uzẹme na. Otoriẹ u re fiobọhọ kẹ omai muẹrohọ oghẹrẹ nọ iwuhrẹ Jihova kpobi i ro wobọ kugbe ohwohwo. Areghẹ ọ rẹ wọ omai fi oware nọ ma wuhrẹ họ iruo. Ẹsejọ, uzẹme na o rẹ whọku omai, u re ru omai riẹ oria nọ o jọ gwọlọ nọ ma ru inwene. Ajọ ma hai ru lele ọkpọvio otiọna. O ghare vi isiliva kpekufiẹ.​—Itẹ 8:10. w18.11 9 ¶3; 11 ¶13-14

Oware vẹ o mae rrọ ghaghae kẹ owhẹ? Kọ whọ sai siobọno oware nana fiki oware ukuẹku jọ? O rrọ bẹbẹ kẹ idibo Jihova nọ e roma mudhe no re a kẹ uyo enọ nana ha. Oware nọ o mae ghare kẹ omai họ usu mai kugbe Jihova, yọ ma rẹ sai siobọnoi fiki oware jọ họ. Ma rri uzẹme Ebaibol na ghaghae re, keme oye u ru nọ ma be sai ro wo usu okpekpe kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai. (Kọl. 1:9, 10) Dai roro kpahe eware nọ Jihova, Owuhrẹ nọ Ọ Mai Kpehru na o bi wuhrẹ omai evaọ Ẹme riẹ, Ebaibol na. O ru omai riẹ odẹ riẹ nọ o vọ avọ otofa na gbe emamọ iruemu riẹ. Ọ vuẹ omai kpahe okẹ ẹtanigbo na, onọ ọ rọ ẹkwoma Ọmọ riẹ Jesu kẹ omai. Jihova o te je ru omai riẹ kpahe Uvie Mesaya na gbe ẹruore uzuazọ evaọ Aparadase otọakpọ. O bi wuhrẹ omai epanọ u fo nọ ma re yeri uzuazọ. Ma rri eware nana nọ ma wuhrẹ no Ebaibol ze na ghaghae keme i ru nọ ma ro si kẹle Ọnọ ọ ma omai na. I te je ru nọ ma bi ro yeri uzuazọ evawere nẹnẹ. w18.11 3 ¶1-2

Ahwo nọ a re gu erue a rẹ sae ko oware ọvo dhere no Ọghẹnẹ hẹ keme “eware kpobi e ba fihọ je rovie fihọ gbaladha” evaọ aro riẹ. (Hib. 4:13) Wọhọ oriruo, Ananayas avọ Safira a gba riẹ mu nọ a re gu ọrue kẹ ikọ na. A zẹ otọ, rekọ a tẹ rehọ abọjọ ugho na ọvo se ikọ na. Ọzae-avọ-aye nana a gwọlọ nọ ahwo ukoko na a rọ emamọ ubiẹro rri rai, wọhọ ẹsenọ a ru unevaze na bu vi utho nọ a gine ru. Jihova o muẹrohọ uruemu eviẹhọ rai, fikiere ọ tẹ kẹ ae uye. (Iruẹru 5:1-10) Ẹvẹ Jihova o rri ọrue nọ a re gu? Setan gbe amọfa kpobi nọ a re gu ọrue nọ a be rọwo kurẹriẹ hẹ, uzuazọ rai u ti kuhọ evaọ “ẹtẹre erae.” (Evia. 20:10; 21:8; Ol. 5:6) Ma riẹ nọ Jihova “ọ wọhọ ohwo ho, nọ ọ rẹ ta ọrue.” Uzẹme riẹ họ, Ọghẹnẹ ọ rẹ “ta ọrue he,” dazigbe. (Ik. 23:19; Hib. 6:18) Jihova “o mukpahe . . . ọrue-ọta.” (Itẹ 6:16, 17) Ma tẹ gwọlọ wo ọjẹrehọ riẹ, o gbahọ nọ ma rẹ ta uzẹme ẹsikpobi. w18.10 8 ¶10-13

Dae rehọ iẹe nọ ọga iruo ra ọ ta kẹ owhẹ nọ whọ zọhọ igho ze nọ a ti ro ru ehaa jọ nọ i wobọ kugbe egagọ erue. Eme who ti ru? Ukpenọ whọ rẹ hẹrẹ bẹsenọ oware utiona o rẹ via, jọ enẹna roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o rri eware itieye na. Kẹsena oware utioye o jẹ via evaọ obaro, o vẹ jọ lọlọhọ kẹ owhẹ re whọ riẹ oware nọ u fo nọ who re ru gbe ẹme nọ whọ rẹ ta. Ma te roro kpahotọ inọ u gine wuzou re ma kru ẹrọwọ mai nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ, u re je fiobọhọ kẹ omai nọ oware jọ o tẹ via idudhe nọ o jọ gwọlọ usiwo imu. Dede nọ ma gba riẹ mu nọ ma rẹ rehọ azẹ ọsoso hayo ekwakwa ene ọsosuọ nọ a hẹriẹ no azẹ ze na ha, u wo eware efa nọ a rẹ rọ azẹ ru nọ o jọ gwọlọ nọ mai ọvo ma rẹ rọ ehri-izi Ebaibol jẹ iroro nọ e rọwo kugbe eriwo Jihova. (Iruẹru 15:28, 29) Uzẹme riẹ họ, orọnikọ obọ ẹsipito a rẹ jọ jẹ iroro itiena ha, keme ohwo ọ sae jọ edada hayo o sae gwọlọ nọ ọ jiroro na kpata kpata. Enẹna u fo nọ who re ru ekiakiẹ, kere eme fihọ ebe nọ i re dhesẹ oghẹrẹ usiwo nọ whọ gwọlọ, wọhọ obe azẹ na, je lele edọkita ra ta ẹme. w18.11 24 ¶5; 26 ¶15-16

Jihova yọ othuru-igodẹ oyoyou nọ o re dede idibo riẹ rehọ ziezi, jẹ thọ ae no obọ ewegrẹ. Otoriẹ nana o be kẹ omai uduotahawọ nọ ma be rẹriẹ ovao dhe ekuhọ akpọ omuomu nana. Jihova ọ te gbẹ thọ idibo riẹ evaọ etoke uye ulogbo nọ u bi si kẹle na. (Evia. 7:9, 10) Fikiere, ẹjiroro ọvo ọ riẹ hẹ nọ idibo Ọghẹnẹ a re ro nuhu fiki ozọ evaọ etoke uye ulogbo na, te emaha te ekpako, te enọ oma rai o ga gbe enọ oma o ga tere he. Udu o te jarai awọ. A te hae kareghẹhọ ẹme Jesu Kristi nọ ọ ta nọ: “Wha dikihẹ kpomavi jẹ kpare uzou rai rri ehru keme esiwo rai ọ be kẹle no.” (Luk 21:28) A ti fi udu dhe, makọ okenọ Gọg, koyehọ erẹwho egaga sa-sa nọ i ti kuomagbe a te wọ ohọre bru ai. (Izik. 38:2, 14-16) Fikieme udu utiona o te rọ jọ idibo Ọghẹnẹ awọ? Fikinọ a riẹ nọ Jihova o ri nwene he. O re dhesẹvia ẹsikpobi nọ ọyomariẹ yọ Osiwi nọ o wo ọdawẹ gbe ororokẹ.​—Aiz. 26:20. w18.09 26 ¶15-16

Udu o ginẹ ruọ ahwo Izrẹl awọ nọ a yo ẹme nana nọ Jihova ọ ta na. Whẹ yọ odibo Jihova, fikiere jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova o you owhẹ gaga re. A jọ Ebaibol na ya eyaa kẹ idibo Ọghẹnẹ inọ, ‘wọhọ ọgbaẹmo ọ te kẹ obokparọ; ọ rẹ te rehọ evawere ghọghọ kẹ owhẹ.’ (Zẹf. 3:16, 17) Ghelọ edawọ nọ i bi te idibo Ọghẹnẹ kẹhẹ, Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te rẹrote ae jẹ kẹ ae omosasọ. Ọ ta nọ, ‘Who re ti vie evie, mẹ vẹ te wọ owhẹ họ abọ mẹ, whọ vẹ te jọ ehru ighilawọ mẹ duwu ola. Wọhọ epanọ oni ọ rẹ sasa ọmọ riẹ oma, ere mẹ rẹte sasa owhẹ oma.’ (Aiz. 66:12, 13) Oghẹrẹ ẹruorote nana o rẹ ginẹ kẹ omosasọ, o wọhọ oniọmọ nọ ọ wọ ọmọ riẹ họ igbama bi fi kpotọ kpehru! Enẹ Jihova o bi ro dhesẹ obọdẹ uyoyou nọ o wo kẹ idibo riẹ. Avro ọ riẹ hẹ, whọ rrọ ghaghae kẹ Jihova yọ o you owhẹ gaga re.​—Jeri. 31:3. w18.09 13 ¶6-7

U wo etoke sa-sa evaọ ikuigbe ahwo Izrẹl nọ o jọ gwọlọ nọ ahwo a rẹ fialoma via kẹ iruo. (Ọny. 36:2; Neh. 11:2) Who wo uvẹ sa-sa nọ whọ rẹ rọ rehọ oke, eyero, gbe onaa ra fiobọhọ kẹ ibe Ileleikristi ra nẹnẹ. Who ti wo evawere gbe eghale efa buobu nọ who te bi ru onana. Inievo nọ e fialoma via kẹ iruo ebabọ ukoko na a re mu egbẹnyusu ekpokpọ. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Margie o ru iruo ebabọ Egwa Uvie te ikpe ikpegberee. O se inievo-emetẹ emaha buobu gboma no je wuhrẹ ae eware sa-sa no evaọ etoke ikpe nana. Ọ ruẹ nọ onana yọ obọdẹ edhere nọ ma rẹ rọ tuduhọ ohwohwo awọ evaọ ukoko na. (Rom 1:12) Evaọ etoke sa-sa nọ Margie ọ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ uzuazọ, egbẹnyusu nọ o mu evaọ etoke ebabọ na a kẹ riẹ uduotahawọ gaga. Kọ who ru iruo ebabọ ukoko na no ẹdẹjọ? w18.08 25-26 ¶9, 11

O wọhọ nọ okenọ Pọl o ro kere ẹme nana se Timoti, yọ ọ nwane kpako vrẹ ikpe ọgba no obọ. Ghele na, Pọl ọ kẹ riẹ ewha-iruo ilogbo. Dede nọ ma nwane riẹ ugogo oware nọ o lẹliẹ Pọl kẹ Timoti ohrẹ nana ha, ohrẹ na o jọ vevẹ. Ma re du rri epanọ oniọvo-ọmọzae ọ maha te ro bruoziẹ hẹ. Ma kareghẹhọ nọ okenọ Olori mai Jesu Kristi ọ nwane kpako vrẹ ikpe ọgba no obọ o ro ru iruo odibọgba riẹ kpobi evaọ otọakpọ. O sae jọnọ ma rrọ ẹkwotọ nọ a rẹ jọ rri izoge emezae vo. O tẹ rrọ ere, kiyọ ẹsejọhọ o te hae jọ bẹbẹ kẹ ekpako ukoko na re a rehọ izoge inievo-emezae nọ i bi wo ẹnyaharo mu idibo iruiruo hayo ekpako ukoko. U fo nọ ekpako ukoko kpobi a rẹ kareghẹhọ nọ Ebaibol na ọ fodẹ ugogo ikpe jọ dẹẹ hẹ nọ ohwo ọ rẹ kpako te re a tẹ rehọ iẹe mu odibo oruiruo hayo ọkpako ukoko.​—1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tait. 1:5-9. w18.08 11-12 ¶15-16

Re ma sae jẹ emamọ iroro, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ uzẹme ẹme hayo oware gbagba. Fikiere, ma rẹ romatotọ salọ evuẹ nọ ma re se. (Fil. 4:8, 9) Ma re du raha oke mai riwi evuẹ itanẹte nọ i wo irekọ họ, hayo se evuẹ nọ a rẹ jọ ruẹ imuẹro uzẹme he. Yọ u wuzou gaga inọ ma kẹnoma kẹ oria evuẹ itanẹte ikọ-erue hayo otu nọ o kie no ẹrọwọ na no. Ẹjiroro ahwo otiọna họ, re a raha idibo Ọghẹnẹ jẹ gẹle uzẹme na. Nọ ovuẹ o gbẹ rrọ gbagba ha, o rẹ lẹliẹ ohwo jiroro nọ i woma te he. Avro ọ riẹ hẹ, ovuẹ nọ o gba te he o rẹ sai kpomahọ udu gbe iroro ra yoyoma. Muẹrohọ oware nọ o via evaọ oke Mosis nọ ekiotọ ikpe evaọ usu ikpegbivẹ nọ e nyai riwi Ẹkwotọ Eyaa na a wha ekpehre iyẹrẹ ze. (Ik. 13:25-33) Iyẹrẹ imuozọ nọ a wha ze gbe okpa nọ a bru họ ẹme na o lẹliẹ udu whrehe idibo Ọghẹnẹ. (Ik. 14:1-4, 6-10) A rọwo ekpehre iyẹrẹ na viukpenọ a re roro kpahe uzẹme na je fievahọ Jihova. w18.08 4 ¶4-5

Ahwo buobu a wo abọ nọ a jọ rrọ emamọ ahwo, yọ ibuobu enọ e rrọ ukoko Ọghẹnẹ hẹ a rẹ nwani keke aro fihọ ru eware nọ ahwo a re yo a vẹ wh’abọ họ uzou hu. Otẹrọnọ ere ahwo nọ who bi lele nyusu a rrọ, kọ whọ sae nwane rọ ere ta nọ emamọ egbẹnyusu a rrọ? Nọ omara nọ, ẹvẹ usu mẹ kugbe ahwo yena u ti ro kpomahọ usu mẹ kugbe Jihova? Kọ u ti ru ei ga ziezi? Eme ọ rrọ udu rai? Wọhọ oriruo, kọ ẹsikpobi a rẹ ta kpahe osẹ, igho, ekwakwa, omaweromẹ, hayo ilale efe? Kọ ẹme nọ o bi no ai unu ze ọ be hae jọ onọ a rẹ rọ raha amọfa hayo eme oworu? Jesu ọ kẹ unuovẹvẹ nọ: “Eme ibuobu nọ e vọ udu na, eye unu o rẹ ta via.” (Mat. 12:34) Who te muẹrohọ nọ ahwo nọ who bi lele nyusu a sae raha emamọ usu ra kugbe Jihova, j’owọ kpata kpata re who bru usu utioye na kpẹre, hayo tubẹ fa usu na.​—Itẹ 13:20. w18.07 19 ¶11

Nọ Mosis ọ jọ ikpe udhone, Jihova ọ tẹ kẹe iruo inọ o ti siwi ahwo Izrẹl no igbo Ijipti. (Ọny. 3:10) Ẹsibuobu Mosis o gu unoma keme ọ gwọlọ nya ha. Rekọ Jihova o gbe wo odiri kẹe, ọ tubẹ kẹ Mosis ogaga nọ o ro ru eware igbunu. (Ọny. 4:2-9, 21) Jihova ọ hai ti ru ozọ mu Mosis re o yoẹme kẹe. Rekọ o ru ere he, ukpoye o wo odiri jẹ jọ wowou, ọ daoma rọ uduotahawọ kẹ odibo riẹ nọ o wo omaurokpotọ na. Kọ ororokẹ nana u fiobọhọ kẹ Mosis? Ee! Mosis ọ jọ obọdẹ osu uwhremu na, ọ jọ wowou je wo ororokẹ rọkẹ amọfa, wọhọ epanọ Jihova o ru kẹe na. Who te wo udu-esuo jọ, u wuzou gaga inọ whọ rẹ rọ aro kele Jihova dhesẹ ororokẹ, jọ wowou je wo odiri nọ who te bi yerikugbe ahwo nọ a rrọ otọ ẹruọsa ra. (Kọl. 3:19-21; 1 Pita 5:1-3) Whọ tẹ be daoma rọ aro kele Jihova gbe Jesu Kristi nọ ọ rrọ Mosis Ologbo na, uruemu ra o te hae sa-sa amọfa oma je ru nọ a ti ro bi kẹle owhẹ.​—Mat. 11:28, 29. w18.09 24-25 ¶7-10

Gbaemu inọ whọ rẹ zọhọ fihọ okugbe nọ ọ rrọ ukoko na nẹnẹ. Otẹrọnọ whọ be hai ru ere no vẹre, kiyọ u woma gaga. Dede na, kọ whọ sae gbẹ daoma viere nọ whọ be “rọ udu [ra] kpobi dhesẹ uyoyou” na? (2 Kọr. 6:11-13) Whọ sae jẹ daoma ru re elo uzẹme Ebaibol na o lo ziezi evaọ okegbe nọ whọ be rria? Ẹme owowolẹ gbe emamọ uruemu ra o sai ru nọ amọfa a rẹ rọ gwọlọ wuhrẹ uzẹme na. Whọ sae nọ omara nọ: ‘Oghẹrẹ ohwo vẹ ahwo okegbe mẹ a riẹ omẹ fihọ? Kọ uwou gbe ighẹ nọ mẹ be rria ọ be hae jọ fuafo evaọ okegbe mẹ? Kọ mẹ be hae rọ unevaze fiobọhọ kẹ amọfa?’ Nọ who te bi lele ibe Ileleikristi ra ta ẹme, whọ sae nọ ae kpahe oghẹrẹ nọ emamọ uruemu rai gbe ewoma nọ a ru kẹ amọfa no u ro kpomahọ ahwo uviuwou, ahwo nọ a gbẹ be rria oria, ibe iruiruo, hayo ibe emọ-isukulu rai. Ẹsejọhọ who ti yo emamọ iku jọ nọ e te were owhẹ gaga.​—Ẹf. 5:9. w18.06 24 ¶13-14

Ere ahwo nọ a kpe Stivin a roro, yọ ere ovona o jọ kẹ amọfa re. (Iruẹru 6:8, 12; 7:54-60) Anwọ ikpe buobu ze na, egba-egagọ sa-sa a ru eware iyoma buobu no, wọhọ ahwo-okpe, jẹ ta nọ a bi ru onana re egagọ Ọghẹnẹ e sae nyaharo. Rekọ oware yena nọ a bi ru na o wọso uzi Ọghẹnẹ! (Ọny. 20:13) O rrọ vevẹ nọ obroziẹ-iroro rai o bi gine su ai thọ! Eme ma re ru re obroziẹ-iroro mai ọ sai ru iruo ziezi? Izi gbe ehri-izi nọ e rrọ Ebaibol na “e rẹ kẹ erere nọ a tẹ be rehọ ai wuhrẹ, kẹ ọwhọkuo, kpọ eware vi, [jẹ] kpọ iroro ohwo vi evaọ ẹrẹreokie.” (2 Tim. 3:16) Fikiere, nọ ma tẹ be romatotọ se Ebaibol na, roro didi kpahe eware nọ ma se, je fi ehrẹ riẹ hiruo, u re fiobọhọ wuhrẹ obroziẹ-iroro mai rọwokugbe iroro Ọghẹnẹ. Enẹ ọ te sae rọ kpọ omai ziezi. w18.06 17 ¶3-4

Ọgbọdọ alakpa-ẹmo Rom o theri te oware wọhọ irula ivẹ. Elakpa-ẹmo Rom a riẹ oghẹrẹ nọ a rẹ rọ rehọ ọgbọdọ nana fi ẹmo ziezi keme a rẹ rehọ iẹe wuhrẹ kẹdẹ kẹdẹ. Pọl ọ ta nọ Ẹme Ọghẹnẹ hayo Ebaibol na ọ wọhọ ọgbọdọ nọ Jihova ọ kẹ omai. Rekọ o gwọlọ nọ ma re wuhrẹ epanọ ma rẹ rọ rehọ iẹe ruiruo avọ onaa, nọ ma tẹ be thọ ẹrọwọ mai hayo kpọ eriwo mai vi. (2 Kọr. 10:4, 5; 2 Tim. 2:15) U du fo re ma dhozọ Setan avọ idhivẹri riẹ hẹ. Ginọ uzẹme inọ a rrọ gaga, rekọ oyena u dhesẹ hẹ inọ a rẹ sai fi ae kparobọ họ. A rẹ sai whu. Kẹle na, a ti mi ai ogaga kpobi no evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Kristi na, kẹsena a vẹ te raha ae kufiẹ. (Evia. 20:1-3, 7-10) Ma riẹ ọwegrẹ mai, ma riẹ eghẹ riẹ, ma tẹ jẹ riẹ omaa riẹ. Avọ obufihọ Jihova, ma rẹ sai dikihẹ ga wọso ẹe! w18.05 30 ¶15; 31 ¶19-21

Nọ araomuomu ọ ta ẹme kẹ Ivi evaọ ọgbọ Idẹn, avro ọ riẹ hẹ sọ Adamu ọ riẹ nọ araomuomu ọ rẹ sae ta ẹme he. Ọ riẹ nọ ukọ-odhiwu jọ o ru oware na. (Emu. 3:1-6) Dede na, Adamu avọ Ivi a riẹ ukọ-odhiwu nana ha. O make jọ ere na, Adamu o keke aro fihọ kiuke ku Ọsẹ oyoyou obọ odhiwu riẹ je kuomagbe ukọ-odhiwu nana nọ ọ riẹ hẹ na wọso oreva Ọghẹnẹ. (1 Tim. 2:14) O raha oke he, Jihova o te dhesẹ eware jọ via kpahe ọwegrẹ nana nọ ọ viẹ Adamu avọ Ivi họ na, jẹ ya eyaa nọ kẹle na ọ te raha iẹe no. Jihova ọ tẹ jẹ kẹ unuovẹvẹ inọ ukọ-odhiwu nana nọ ọ rehọ araomuomu ta ẹme na o ti wo ogaga nọ ọ te rọ wọso idibo Jihova umutho oke jọ. (Emu. 3:15) Jihova ọ vuẹ omai odẹ ukọ-odhiwu nana nọ ọ wọso ẹe na ha, dede nọ ọ hẹ sai ru ere. Ọ ta oware ovo nọ u re tube ru omai riẹ oghẹrẹ nọ ọ rrọ họ bẹsenọ ikpe idu ivẹ gbe egba isoi (2,500) e rọ ruemu.​—Job 1:6. w18.05 22 ¶1-2

Otẹrọnọ udu u whrehe owhẹ no okejọ fikinọ ahwo ẹkwotọ usiuwoma ota ra a be gaviezọ tere he, whẹ ọvo onana o via kẹ no ho. Oware utiona o via kẹ Pọl ukọ na re. Evaọ enwenọ ikpe ọgba nọ Pọl o ru iruo usiuwoma ota na, o fiobọhọ kẹ ahwo buobu zihe ruọ ilele Jesu. (Iruẹru 14:21; 2 Kọr. 3:2, 3) Dede na, ibuobu ahwo Ju nọ Pọl ukọ na ọ ta usiuwoma kẹ a rọwo kurẹriẹ hẹ. Ukpoye, a siọ ovuẹ riẹ yọ ejọ e tubẹ wọso ẹe. (Iruẹru 14:19; 17:1, 4, 5, 13) Ẹvẹ onana o jọ Pọl oma? Ọ ta nọ: “Uzẹme na mẹ be ta na keme mẹ yọ olele ọrọ Kristi . . . uweri ogaga gbe edada egaga e rrọ udu mẹ.” (Rom 9:1-3) Fikieme oware na o rọ kẹ Pọl uye ga te enẹ? Fikinọ iroro riẹ kpobi e rrọ iruo usiuwoma ota na. Ọdawẹ nọ o wo kẹ ahwo Ju o wọ riẹ nọ ọ jẹ rọ ta usiuwoma kẹ ae. Fikiere o da Pọl gaga inọ a siọ aruoriwo nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ ae. Wọhọ Pọl ukọ na, ọdawẹ nọ ma wo kẹ ahwo o be wọ omai ta usiuwoma kẹ ae.​—Mat. 22:39; 1 Kọr. 11:1. w18.05 13 ¶4-5

Pọl o dhesẹ nọ makọ inievo nọ i wo owha-iruo nọ a rẹ rọ kẹ amọfa uduotahawọ a gwọlọ ọbọga re. O kere se Ileleikristi nọ e jẹ rria Rom nọ: “U bi si omẹ urru re mẹ ruẹ owhai, re mẹ kẹ owhai ekẹ jọ nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze re wha sae jọ gaga evaọ ẹrọwọ na; hayo, re ma sae tuduhọ ohwohwo awọ ẹkwoma ẹrọwọ ohwohwo, te ọrai te ọmẹ.” (Rom 1:11, 12) Dede nọ Pọl ọ jẹ hae kẹ amọfa uduotahawọ ziezi, u wo oke sa-sa nọ ọyomariẹ ọ gwọlọ uduotahawọ re. (Rom 15:30-32) Ahwo nọ a be rọ oke rai kpobi ru iruo Jihova a gwọlọ uduotahawọ. Inievo emetẹ gbe erọ emezae nọ e re te rọo ho fikinọ a bi koko ujaje Jihova nọ o ta nọ ma rọo “evaọ Olori na ọvo,” a fo ahwo nọ ma rẹ kẹ uduotahawọ re. (1 Kọr. 7:39) U te no ere no, inievo nọ i kru ẹrọwọ rai ghelọ ukpokpoma hayo ẹyao a gwọlọ uduotahawọ re.​—2 Tẹs. 1:3-5. w18.04 21 ¶3-5