Ahrẹ

Ma be rria “oke obẹbẹ” nọ o be “bẹ eyeri,” yọ eware e te tubẹ ga vi enẹ taure Ọghẹnẹ ọ tẹ te raha akpọ omuomu nana je ru nọ ahwo a ti ro wo udhedhẹ evaọ otọakpọ na kpobi. (2 Tim. 3:1) Fikiere u fo nọ ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Diẹse mẹ be hai rri jọ gwọlọ obufihọ gbe ọkpọvio?’ Evaọ ikpe buobu nọ i kpemu, ọso-ilezi jọ ọ ta kpahe epanọ o rọ gwọlọ nọ ma rẹ kpare ibiaro mai rri Jihova kẹ obufihọ evaọ etoke nọ ma rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ. (Ol. 123:1-4) Ọ ta nọ Jihova nọ ma re rri o wọhọ odibo nọ o re rri olori riẹ. Eme họ otọ ẹme ọso-ilezi na? Odibo o re rri hayo rẹroso olori riẹ inọ ọ te kẹe emu jẹ thọe ọvo ho, rekọ o gwọlọ nọ odibo na ọ rẹ jẹ tẹrovi olori riẹ ẹsikpobi re ọ riẹ oware nọ ọ gwọlọ, o ve ru ei. Epọvo na re, o gwọlọ nọ ma rẹ kiẹ Ẹme Ọghẹnẹ rri kẹdẹ kẹdẹ re ma riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ mi omai, ma ve ru lele iei. Ẹsiẹe ọvo ma sai ro wo imuẹro inọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai evaọ oke ẹbẹbẹ. w18.07 12 ¶1-2

Jesu ọ jẹ ta kpahe ufuoma rono igbo “uzioraha,” onọ o rrọ igbo nọ e mae yoma kpaobọ. (Jọn 8:34) Orọnikọ oware uyoma ovo uzioraha o rẹ sae wọ omai ru hu, o rẹ sae jẹ whaha omai eruo oware nọ ma riẹ nọ u woma. Enẹ ma rọ rrọ erigbo uzioraha, yọ edada, uye-oruẹ gbe uwhu ọvo o rẹ wha ze. (Rom 6:23) Nọ Ọghẹnẹ o te si uzioraha notọ no, ẹsiẹe ma te sai ro wo uvi ufuoma nọ Adamu avọ Ivi a reawere riẹ evaọ oke ọsosuọ. Ẹme nọ Jesu ọ ta inọ “wha te bi koko eme mẹ ẹsikpobi,” u dhesẹ nọ ma tẹ gwọlọ jọ emuyẹ, ma re wo ọnyaba jọ evaọ oware kpobi. (Jọn 8:31) Nọ ma roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ no na, ma vro oma mai no jẹ salọ nọ ma re ru lele iwuhrẹ Jesu wọhọ epanọ ilele riẹ a ru. (Mat. 16:24) Wọhọ epanọ Jesu ọ ya eyaa riẹ, ma ti wo uvi ufuoma evaọ okenọ ma ti wo erere no idhe ẹtanigbo riẹ ze gbagba. w18.04 7 ¶14-16

Jihova ọ rẹ daezọ epanọ eware e rrọ idibo riẹ oma, dede nọ a re roro thọ ẹsejọ. Joma ta kpahe oriruo Jona. Ọghẹnẹ o vi ọruẹaro riẹ re ọ nyai whowho ovuẹ ẹdhoguo kẹ ahwo Nanivi. Nọ ahwo Nanivi a kurẹriẹ, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta nọ ọ te gbẹ raha ae he. Rekọ oware nana nọ Ọghẹnẹ o ru na o were Jona vievie he. “Eva e tẹ jẹ dhae gaga” fikinọ eruẹaruẹ riẹ inọ a te raha Nanivi no i rugba ha. Rekọ Jihova o thihakọ kẹ Jona, o fiobọhọ kẹe kpọ iroro riẹ vi. (Jona 3:10–4:11) Uwhremu na, Jona o te wo otoriẹ oware nọ Jihova o bi wuhrẹ iẹe na, ọye Jihova o tube ro kere iku nana fihotọ kẹ omai re ma wo erere noi ze. (Rom 15:4) Oghẹrẹ nọ Jihova o ro yerikugbe idibo riẹ evaọ oke nọ u kpemu o kẹ omai imuẹro nọ o wo ohrọ-oriọ kẹ omai. Ọ riẹ uye nọ o be bẹ omai omomọvo gbe edada nọ e rrọ omai oma. Ọ riẹ iroro ididi obeva mai, oware nọ o be kẹ omai uye, gbe epanọ ẹgba mai o te. Yọ “ọ rẹ kuvẹ hẹ re odawọ nọ [ma] rẹ sai thihakọ riẹ hẹ u te [omai].” (1 Kọr. 10:13) Eme nana e kẹ omosasọ kẹhẹ! w19.03 16 ¶6-7

Evaọ otọ Uzi Mosis na, orọnikọ eware nọ i kiekpahe egagọ Ọghẹnẹ ọvo ekpako nọ a ro mu na a re bruoziẹ rai hi, rekọ te ẹbẹbẹ nọ ọ rẹ jọ udevie imava gbe oghẹrẹ izieraha efa kpobi. Joma ta kpahe iriruo jọ. Nọ ohwo Izrẹl o te kpe ohwo, a rẹ nwani kpei ẹsiẹsiẹ hẹ. Ekpako ẹwho na a rẹ kiẹ oware nọ o via na rri ziezi, kẹsena a vẹ jiroro sọ a re gine kpe ohwo na kele. (Izie. 19:2-7, 11-13) U wo eware sa-sa nọ ekpako na a jẹ hai bruoziẹ rai re, te ẹbẹbẹ eware ihrowo, ebẹbẹ orọo gbe eware itieye na efa. (Ọny. 21:35; Izie. 22:13-19) Nọ ekpako na a tẹ rọ eva efuafo bruoziẹ itienana, yọ ahwo Izrẹl kpobi a bi koko Uzi na, ohwo kpobi o re wo erere yọ orẹwho na kpobi o rẹ wha orro se Jihova. (Izerẹ 20:7, 8; Aiz. 48:17, 18) Ma jọ onana ruẹ nọ Jihova o bi muẹrohọ kabọ kabọ uzuazọ mai. Ọ gwọlọ nọ ma rọ uyoyou gbe uvioziẹ lele amọfa yeri. Yọ o re muẹrohọ ẹmeunu gbe iruẹru mai, makọ okenọ mai ọvo ma rrọ oria. w19.02 23 ¶16-18

Nọ oware o tẹ be kẹ omai uye gaga, o rẹ jọ bẹbẹ re ma wo omaurokpotọ. Onana o sai ru omai kpahe ẹme ọgaga kẹ amọfa. Otẹrọnọ oware jọ o kẹ owhẹ uye gaga no, roro kpahe oriruo Jesu. Umutho emerae jọ taure Jesu o te ti whu, ọ rẹriẹ ovao dhe eware nọ e jẹ kẹe uye gaga. Ọ riẹ nọ a ti gboja kẹe gaga, kẹsena a ve ti kpei. (Jọn 3:14, 15; Gal. 3:13) Ọ tubẹ ta ẹsejọ nọ ọ be ruawa gaga. (Luk 12:50) Yọ emedẹ jọ taure Jesu o te ti whu, ọ ta nọ: “Mẹ be rova.” Eme nọ ọ ta evaọ olẹ riẹ i dhesẹ nọ o gine wo omaurokpotọ yọ o je yoẹme kẹ Ọghẹnẹ gaga. (Jọn 12:27, 28) Nọ oke u te, Jesu ọ gbaudu nya lahwe re ewegrẹ Ọghẹnẹ a mu ei, kẹsena a te kpomovuọ họ iẹe oma, gboja kẹe, je kpei no. Ghelọ edada nọ e jariẹ oma gbe oja nọ ọ re, Jesu ọ rọ omaurokpotọ ru oreva Ọghẹnẹ. Avro ọ riẹ hẹ, Jesu họ ohwo nọ ọ mai wo omaurokpotọ evaọ etoke uye!​—Aiz. 53:10. w19.02 11 ¶14-15

Re ma sai kpohọ ewuhrẹ kẹse kẹse, o gwọlọ nọ ma re wo udu evaọ oke ebẹbẹ. Inievo mai jọ a be hai kpohọ ewuhrẹ ghelọ ọkora gbe ebẹbẹ ẹyao nọ e da rai oma fia. Efa e be gbaudu ziọ ewuhrẹ dede nọ ahwo uviuwou rai hayo otu egọmeti a be wọso ae gaga. Dai roro kpahe epanọ oriruo mai o re kpomahọ inievo mai nọ a mu fihọ uwou-odi fiki ẹrọwọ rai. (Hib. 13:3) Nọ a te yo nọ ma gbẹ be gọ Jihova ghelọ ebẹbẹ nọ i bi te omai, o rẹ sae bọ ẹrọwọ rai ga, ru ai wo udu, je ru nọ a re ro kru ẹgbakiete rai. Nọ Pọl ukọ na ọ jọ uwou-odi evaọ obọ Rom, eva e jẹ hae were iẹe gaga nọ o te yo nọ ibe Ileleikristi riẹ a ruabọhọ egagọ Ọghẹnẹ. (Fil. 1:3-5, 12-14) Omoke jọ taure Pọl o te ti no uwou-odi hayo nọ ọ nwani no uwou-odi no, o kere ileta se Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Hibru. Ọ jọ ileta na tuduhọ ibe Ileleikristi riẹ awọ inọ a du gbabọkẹ omakokohọ rai vievie he.​—Hib. 10:25. w19.01 28 ¶9

Setan o wo ẹzi oriobọ, o kiuke ku izi Jihova jẹ be wọso ọruẹrẹfihotọ riẹ. Setan ọ gwọlọ nọ ma rọ aro kele iei ru onana. Ahwo nọ Setan o gbe udu rai ku no a wariẹ omai họ, yọ o bi rẹro nọ a te “raha” iroro gbe uruemu mai, hayo gbe omai ku. (1 Kọr. 15:33; ẹme-obotọ) Setan ọ be jẹ gwọlọ ru omai fievahọ areghẹ ahwo-akpọ viukpọ Jihova jẹ rọ ere gbe udu mai ku. (Kọl. 2:8) Joma ta kpahe iroro jọ nọ Setan o bi ru ahwo wo. O bi ru ahwo roro nọ re a dhogbo epanọ a re ro wo igho buobu họ oware nọ o mai wuzou evaọ uzuazọ. Ahwo nọ a wo iroro itieye na a sai gine fe, yọ ẹsejọhọ a sai fe he. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, a bi fi uzuazọ rai họ ọza. Fikieme? Keme a rẹ sae dhogbo epanọ a re ro wo ugho te epanọ a gbẹ rọ daezọ ugboma rai, ahwo uviuwou rai, gbe usu rai kugbe Ọghẹnẹ hẹ. (1 Tim. 6:10) Ma yere Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ o wo areghẹ thesiwa na gaga inọ o bi fiobọhọ kẹ omai rri ugho oghẹrẹ nọ u fo.​—Ọtausi. 7:12; Luk 12:15. w19.01 15 ¶6; 17 ¶9

Makọ taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ je fi oriruo ọgbagba hotọ kẹ omai kpahe uduotahawọ nọ a rẹ kẹ amọfa, idibo Jihova a riẹ nọ u fo re a kẹ amọfa uduotahawọ. Evaọ okenọ ogbaẹmo Asiria a wọ ẹmo ze, Hẹzikaya o koko iletu ogbaẹmo riẹ gbe ahwo Juda họ jẹ tuduhọ ae awọ. “Ahwo na kpobi udu o tẹ ro ae awọ fiki ẹme Hẹzẹkaya.” (2 Irv. 32:6-8) Dede nọ uyero Job u ru nọ ọ rọ gwọlọ uduotahawọ, Job omariẹ o wuhrẹ egbẹnyusu esa riẹ nọ e jọ “uweri ero” epanọ u fo nọ a rẹ kẹ uduotahawọ. Ọ ta kẹ ae nọ, ọ hae jọ ẹta rai, ọ hae te rọ ‘unu riẹ bọ ae ga, jẹ rọ awere igbenu riẹ ru edada rai kpotọ.’ (Job 16:1-5) Uwhremu na, Elaihu gbe Jihova omariẹ a tẹ tuduhọ Job awọ.​—Job 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10. w18.04 16 ¶6; 17 ¶8-9

Aizaya o dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ te rọ kẹ idibo riẹ ogaga no vẹre inọ, ‘ỌGHẸNẸ ọ be tha avọ ogaga, ugbobọ riẹ u bi su.’ (Aiz. 40:10) Ẹsibuobu, a rẹ jọ Ebaibol na rọ “ugbobọ” dhesẹ ogaga. Fikiere ẹme na ‘ugbobọ riẹ u bi su’ o kareghẹhọ omai nọ Jihova họ Ovie nọ o wo ogaga ulogbo. Ọ rọ ogaga riẹ nọ u wo ibe he na thọ idibo riẹ evaọ oke nọ u kpemu, yọ ọ gbẹ be thọ jẹ bọ ahwo nọ a fievahọ iẹe ga nẹnẹ. (Izie. 1:30, 31; Aiz. 43:10) Nọ ewegrẹ i te bi kpokpo omai, ẹsiẹe Jihova ọ rẹ mai koko eyaa riẹ nọ ọ ta nọ: “Mẹ te kẹ owhẹ ogaga.” Evaọ abọjọ akpọ na nẹnẹ, ewegrẹ mai a be daoma epanọ a rẹ rọ whaha iruo usi uwoma ota mai, hayo iruẹru ukoko mai. O make rrọ ere na, ọwọsuọ otiọye na o bi ru omai ruawa vrẹta ha. Jihova ọ kẹ omai imuẹro nọ i bi ru omai wo ẹgba gbe udu. Ọ ya eyaa nọ: “Ekuakua ẹmo ọvo nọ a gali vi owhai nọ i re wo iruo e [rrọ] họ.”​—Aiz. 54:17. w19.01 5-6 ¶12-13

Ma wọhọ erao ho, ma riẹ nọ u fo re ma wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ, yọ Ọnọ ọ ma omai na o bi fiobọhọ kẹ omai ru onana. (Mat. 4:4) Nọ whọ tẹ gaviezọ kẹ Ọghẹnẹ, who re wo orimuo, areghẹ, gbe evawere. Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ kpahe ọyomariẹ. Ọ be rọ Ebaibol na gbe eware buobu nọ i bi no obọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ze ro fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ kpahe iẹe. (Mat. 24:45) Obọdẹ eware nọ ukoko na u bi ro wuhrẹ omai nẹnẹ i bu kẹhẹ! (Aiz. 65:13, 14) Eware nọ Ọghẹnẹ o bi wuhrẹ owhẹ e rẹ kẹ owhẹ areghẹ gbe ovuhumuo, yọ enana e rẹ thọ owhẹ evaọ idhere buobu. (Itẹ 2:10-14) Wọhọ oriruo, areghẹ gbe ovuhumuo i re fiobọhọ kẹ owhẹ vuhu iwuhrẹ erue wọhọ enọ i re ru ahwo roro nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. E rẹ thọ owhẹ no erue nọ ahwo a rẹ ta inọ ugho gbe ekwakwa efe i re ru ohwo wo evawere. I re je fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ jẹ whaha isiuru ethọthọ gbe iruemu nọ e rẹ raha uzuazọ ra kuotọ. Fikiere daoma wo uvi areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ gbe ovuhumuo. A rẹ ruẹ oware nọ u woma te eware nana ha! w18.12 20 ¶6-7

Kọ oke jọ o be tha nọ ahwo a te rọ rria tọ, wọhọ “epanọ ire e rẹ tọ te na”? Ire jọ e rẹ rria ikpe idu buobu. Re ohwo-akpọ ọ sae rria kri te ere, kiyọ o re wo omakpokpọ. Ewezẹ ọvo a jẹ sai yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ Aizaya o dhesẹ na nẹnẹ! Rekọ eruẹaruẹ yena e te seba erugba ha! Roro kpahe oghẹrẹ nọ eyaa nana i ro dhesẹ nọ aparadase ọ be tha: Ọghẹnẹ ọ te ghale ahwo-akpọ kpobi. Ozọ u ti mu ohwo ọvo ho fiki erao hayo ahwo-akpọ nọ a wo uruemu erao. A re ti siwi enọ i tuaro, enọ i diezọ gbe enọ e ko. Ahwo a te bọ iwou obọrai jẹ kọ emamọ ekakọ. A rẹ te rria tọ vi ire dede. Ẹhẹ, Ebaibol na ọ kẹ omai imuẹro inọ eware nana e te ginẹ via evaọ obaro. Ghele na, ahwo jọ a sae ta nọ eruẹaruẹ yena e nwani wo otofa nọ ma be kẹ ae na ha. Eme ọ kẹ owhẹ imuẹro inọ aparadase ọ te ginẹ ziọ otọakpọ na? Ọzae nọ ọ mae rro nọ ọ rria otọakpọ na no ọ kẹ omai obọdẹ imuẹro jọ.​—Luk 23:43. w18.12 5 ¶13-15

Iroro na e rẹ sai nwene. Eware nọ ma kuvẹ kẹ re e ruọ omai iroro, gbe eware nọ ma salọ nọ ma re roro kpahe e rẹ sae wha enwene nana ze. Ma tẹ be hai roro didi kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o re roro, ma te ruẹ vevẹ nọ eriwo riẹ ọ mai woma. O vẹ te jọ lọlọhọ kẹ omai re ma wo ọkpọ iroro riẹ. Rekọ kareghẹhọ nọ re ma sai wo iroro Jihova, o gwọlọ nọ ma rẹ “kuvẹ re uyero-akpọ nana o kpọ [omai] hi.” Ma rẹ siọ iroro kpobi nọ e wọso eriwo Ọghẹnẹ. Ma sae rọ emu nọ a rẹ re na dhesẹ epanọ onana u wuzou te. Ohwo ọ sae ta nọ ọ gwọlọ re emamọ emu re ọ sai wo omokpokpọ. Rekọ ẹvẹ ọ sai ro gine wo omokpokpọ nọ ọ tẹ be hae re ekpehre emu kugbei noke toke? Epọvo na re, u re fiobọhọ họ nọ ma tẹ be daoma wo ọkpọ iroro Jihova yọ ma be jẹ iroro akpọ na rehọ oke ovona. w18.11 21 ¶14-15

O gwọlọ nọ ma rẹ gbaemu inọ ma re yeri uzuazọ mai rọwokugbe uzẹme na kẹdẹ kẹdẹ. Rehọ uzẹme ru umueku ra. Evaọ oke ahwo nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na, umueku nọ elakpa-ẹmo e jẹ hae gba, o rẹ thọ eku rai. Rekọ re umueku na o sae thọe, o gwọlọ nọ ọ rẹ gbae keke ziezi. Umueku o tẹ rrọ whrehe whrehe, o rẹ sae thọ alakpa-ẹmo ho. Ẹvẹ uzẹme na nọ o wọhọ umueku mai na o sae rọ thọ omai? Ma tẹ gbae mu eku ziezi, o rẹ thọ omai no eriwo ọthọthọ je fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro. Odawọ u te bru omai ze, uzẹme nọ ma wuhrẹ no Ebaibol ze u re fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ u kiehọ. Alakpa-ẹmo o re kpohọ ẹmo ho ababọ umueku riẹ, epọvo na re, joma hae gba uzẹme na mu ẹsikpobi. Ma rẹ kuvẹ re o jọ whrehe whrehe vievie he. Ukpoye, ma rẹ daoma yeri uzuazọ mai rọwokugbe uzẹme na ẹsikpobi. w18.11 12 ¶15

Ababọ omodawọ, ma rẹ sai duku uzẹme nọ o rrọ Ẹme Ọghẹnẹ hẹ. U re no omai eva ze re ma siobọno oware kpobi nọ o gwọlọ re ma sae riẹ uzẹme na. Wọhọ epanọ odibo Jihova nọ o kere obe Itẹ o muẹrohọ, ma tẹ “dẹ” hayo wo “uzẹme” na no, o gwọlọ nọ ma rẹ daoma gaga re ma gbẹ “zẹ” hayo ku ei fiẹ hẹ. Oware o tẹ make rrọ ọvọvẹ, o rẹ sae gwọlọ oware jọ mi omai re u te zihe ruọ omai. Ẹme Hibru nọ a fa “dẹ” evaọ Itẹ 23:23 na o sai je wo otofa “wo.” Eme ivẹ na i dhesẹ omodawọ hayo epanọ ohwo ọ rẹ rehọ oware jọ ro nwene oware ofa nọ o rrọ ghaghae. Joma kẹ oriruo jọ nọ u dhesẹ epanọ ma rẹ rọ dẹ uzẹme. Ma rehọ iẹe nọ ohwo jọ ọ wha ibiẹrẹ kpobọ eki, jẹ ta nọ ibiẹrẹ na ọvọvẹ. Kọ ibiẹrẹ na ọvo e te rọ owọ kọ ze obọ uwou mai jẹ ruẹrẹ oma họ ehru emẹjẹ mai? Dazigbe. Ma re kpobọ eki na nyae rehọ ae. Ibiẹrẹ na ọvọvẹ? Ee. Rekọ o gwọlọ oke gbe omodawọ mi omai re ma sai kpobọ eki na nyae rehọ ae. Epọvo na re, ma rẹ rọ ugho dẹ uzẹme na ha. Rekọ o gwọlọ omodawọ mi omai re ma sai woi. w18.11 4 ¶4-5

Jesu ọ rehọ Pita, Jemis, gbe Jọn kugbe oma kpohọ ehru ugbehru ukpekpehru jọ. Nọ a jọ obei, a tẹ ruẹ eruẹaruẹ igbunu jọ. Ovao Jesu u je lo wọhọ ọre, yọ iwu riẹ i bi lo nwranwranwra. Imava jọ, enọ i dikihẹ kẹ Mosis avọ Elaejah, a tẹ be ta ẹme kẹ Jesu kpahe uwhu gbe ẹkparomatha riẹ nọ e kẹle no. (Luk 9:29-32) Kẹsena ẹgho ọnwranwra o te ruru ai, a te yo urru jọ no ẹgho na ze. Urru Ọghẹnẹ a yo na! Eruẹaruẹ na i dhesẹ oghẹrẹ oruaro gbe ogaga nọ Jesu o ti wo evaọ oke nọ ọ te jọ Ovie ọrọ Uvie Ọghẹnẹ. Ababọ avro, eruẹaruẹ na e kẹ Jesu ẹgba gbe udu nọ o ti ro thihakọ uye gbe uwhu oja nọ ọ be te rẹriẹ ovao dhe na. Eruẹaruẹ na e tẹ jẹ bọ ẹrọwọ ilele na ga jẹ kẹ ae ẹgba nọ a ti ro thihakọ edawọ je ru iruo egaga nọ e rrọ obaro tha. Nọ oware wọhọ ikpe ọgba e vrẹ no, Pita ukọ na ọ ta kpahe eruẹaruẹ nana, onọ u dhesẹ nọ ọ gbẹ be kareghẹhọ iẹe.​—2 Pita 1:16-18. w19.03 10 ¶7-8

Edhere jọ vẹ Ileleikristi uzẹme a ro wo ohẹriẹ no ahwo egagọ erue? Ma rẹ “ta uzẹme.” (Zẹk. 8:16, 17) Ma rẹ hae ta uzẹme evaọ eware esese gbe ilogbo kẹ erara, ibe iruiruo mai, egbẹnyusu mai, gbe ahwo uviuwou mai. Kọ otẹrọnọ whẹ yọ uzoge yọ whọ gwọlọ nọ ehwa ra a rri owhẹ vo ho? Whọ rọ fiki onana yeri uzuazọ agbava vievie he, onọ who re ro ru wọhọ ẹsenọ whọ be riẹ ru ziezi nọ whọ tẹ rrọ kugbe ahwo ukoko na gbe uviuwou ra, rekọ who ve zihe ruọ oghẹrẹ ohwo ọfa nọ whọ tẹ rrọ kugbe izoge obọ akpọ hayo nọ whọ tẹ be rọ ekwakwa itanẹte ruiruo. Who te ru ere, yọ who bi yeri uzuazọ eviẹhọ evaọ aro Ọghẹnẹ, ko oghẹrẹ ohwo nọ whọ ginẹ rrọ dhere no ọsẹgboni, gbe ibe Ileleikristi ra. (Ol. 26:4, 5) Jihova ọ rẹ riẹ, nọ ma tẹ be rọ ‘igbenu mai kẹe ọghọ, rekiyọ udu mai u thabọ gaga noi.’ (Mak 7:6) U woma gaga re ma ru lele ẹme nọ ọ rrọ obe Itẹ nọ o ta nọ: “Whọ rehọ aro kele erahaizi hi, rekọ hẹ dhẹozọ ỌNOWO na kẹdẹ kẹdẹ.”​—Itẹ 23:17. w18.10 9 ¶14-15

Idibo Jihova wariẹ akpọ na soso họ yọ ahwo uviuwou ovo. Mai kpobi inievo yọ ma you ohwohwo gaga. (1 Jọn 4:21) Orọnikọ okpoware jọ nọ ma re ru kẹ inievo mai otiẹse ma re ro dhesẹ uyoyou nana ha, rekọ idhere esese wọhọ eme iwowou nọ ma rẹ ta kẹ ae ẹsikpobi gbe emamọ eware efa, ma rẹ mai ro dhesẹ onana. Ma tẹ be hai yerikugbe amọfa avọ ẹwo, yọ ma be “rọ aro kele Ọghẹnẹ, wọhọ emọ iyoyou.” (Ẹf. 5:1) Jesu ọ rọ aro kele Ọsẹ riẹ gbagba. Ọ ta nọ: “Wha nya bru omẹ ze, whai kpobi nọ e be ruẹ uye, nọ ewha egbẹgbẹdẹ e rrọ uzou, mẹ te sasa owhai oma . . . , keme mẹ rrọ wowolẹ je wo omaurokpotọ, wha re ti wo omosasọ.” (Mat. 11:28, 29) Ma tẹ be hae rọ aro kele Jesu “kareghẹhọ iyogbere” hayo dhesẹ ororokẹ rọkẹ iruori, ma ti ru eva were Ọsẹ obọ odhiwu mai, yọ eva e te were omai re. (Ol. 41:1) Fikiere, joma dhesẹ nọ ma wo uyoyou re ma hai dhesẹ ororokẹ rọkẹ amọfa evaọ uviuwou mai, ukoko mai, gbe evaọ usiuwoma ota. w18.09 28 ¶1-2

Nọ eware okpẹtu e tẹ romavia, idibo Ọghẹnẹ a wo uvẹ nọ a re ro fiobọhọ kẹ ibe Ileleikristi rai, jẹ rọ ere lele Ọghẹnẹ ru iruo. Wọhọ oriruo, a sae rọ ugho fiobọhọ kẹ inievo nọ okpẹtu na o te oma. (Jọn 13:34, 35; Iruẹru 11:27-30) A sai je fiobọhọ wozẹ, hayo ririe iwou rai, jẹ wariẹ ae bọ nọ o tẹ gwọlọ ere. Ame ọ raha uwou oniọvo-ọmọtẹ obọ Poland jọ nọ a re se Gabriela, rekọ oma o sasa oniọvo nana gaga evaọ okenọ inievo-emezae a no ukoko ekẹloma ze ti fiobọhọ kẹe. Gabriela ọ ta nọ: “Mẹ gwọlọ ta kpahe eware mẹ nọ i vru hu, enana yọ ekwakwa eyerakpọ gheghe. Ukpoye, mẹ gwọlọ ta kpahe erere nọ mẹ jọ onana wo. Oware nọ o via na o kẹ omẹ imuẹro inọ ukoko Ọghẹnẹ nọ mẹ rrọ na yọ uvẹ-ọghọ ulogbo, o tẹ be jẹ kẹ omẹ oghọghọ gbe evawere.” Inievo buobu nọ a fiobọhọ kẹ no evaọ etoke okpẹtu a ta nọ oware nọ o via kẹ ae na u tube ru ai wo evawere vi epaọ anwẹdẹ. Yọ inievo nọ i lele Jihova ru iruo obufihọ utiona, a bi wo evawere gaga re.​—Iruẹru 20:35; 2 Kọr. 9:6, 7. w18.08 26 ¶12

Re ma sae sẹro udu mai, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ eware nọ e rẹ sai gbe udu mai ku je ru oware nọ u fo kpata kpata. Onana o rẹ kareghẹhọ omai iruo ororoke. Evaọ oke Solomọn ovie na, ororoke o re dikihẹ oria jọ rou irou evaọ ugbẹhẹ okpẹwho, kẹsena o ve bo nọ ọ tẹ kparo ruẹ okpẹtu nọ ọ be tha. Oriruo nana u re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru rọ whaha Setan nọ o gbe ro gbe iroro mai ku hu. Evaọ oke anwae, iroroke i re ru iruo kugbe irou-unuẹthẹ. (2 Sam. 18:24-26) A re fiobọhọ thọ okpẹwho re a ruẹ nọ a kare ethẹ na nọ ọwegrẹ ọ tẹ be nyaze. (Neh. 7:1-3) Obruoziẹ-iroro nọ ma rọ Ebaibol wuhrẹ no o sae vẹvẹ omai unu wọhọ ororoke nọ Setan ọ tẹ be rọ oghẹrẹ jọ ruọ omai udu, koyehọ nọ ọ tẹ be gwọlọ gbe iroro gbe uruemu mai ku. Oke kpobi nọ obruoziẹ-iroro mai ọ tẹ be vẹvẹ omai unu, o gwọlọ nọ ma rẹ gaviezọ kẹe, ma vẹ kare ẹthẹ udu mai wọhọ odẹme. w19.01 17 ¶10-11

Ebaibol na a re rri ro bruoziẹ ohwo nọ u fo nọ a rẹ kẹ owha-iruo ọkpako hayo odibo oruiruo, orọnikọ uruemu ẹwho hayo eriwo omobọ ohwo ho. (2 Tim. 3:16, 17) Nọ ekpako na a gbẹ be hae rọ Ikereakere na bruoziẹ inievo-emezae nọ a rẹ kẹ ewha-iruo ekpako hayo idibo iruiruo ho, u re ru nọ a gbe ro kuenu kẹ inievo nọ u fo nọ a rẹ kẹ ewha-iruo nana ha. Evaọ orẹwho jọ, a kẹ odibo oruiruo jọ nọ o te ziezi ewha-iruo buobu. Dede nọ ekpako ukoko na a rọ Ikereakere na kiẹ oniọvo nana riwi jẹ ruẹ nọ o te ohwo nọ a rẹ kẹ owha-iruo ọkpako no, a rehọ odẹ riẹ lahwe he re a rehọ iẹe mu ọkpako ukoko. Ekpako ukoko jọ a jẹ ta nọ oniọvo-ọmọzae nana ọ re dẹro te epanọ a rẹ rọ rehọ iẹe mu ọkpako ukoko ho. U yoma gaga inọ a rehọ oniọvo nana mu ọkpako ukoko ho fikinọ ọ gbẹ dina maha. Iyẹrẹ nọ i bi te omai obọ i dhesẹ nọ oware utiona o be via kẹ inievo-emezae buobu evaọ eria sa-sa akpọ na. U wuzou gaga re Ikereakere na e hae kpọ eriwo mai viukpọ eriwo omobọ ohwo. Edhere otiọna ọvo ma sai ro yoẹme kẹ Jesu, jẹ whaha uruemu nọ ohwo o re ro rri okafe ro bruoziẹ amọfa.​—Jọn 7:24. w18.08 12 ¶16-17

Okpẹtu ọ rẹ sai noi ze nọ ma tẹ be hae rọ okpakpa vi evuẹ se amọfa. Evaọ ekwotọ jọ, a fi awhaha họ iruo mai. Ewegrẹ mai evaọ ekwotọ itieye na a rẹ sae niyẹrẹ nọ e rrọ uzẹme he, re a sai ru ozọ mu omai hayo raha evaifihọ nọ ma wo kẹ ohwohwo. Wọhọ oriruo, evaọ ẹkwotọ nọ a je se Soviet Union vẹre, elakpa ototọ nọ a re se KGB a jẹ vuẹ amọfa eme nọ e rrọ uzẹme he. A jẹ ta nọ inievo sa-sa nọ e be kobaro evaọ iruo Uvie na a vivie ibe Ileleikristi rai no. Inievo na buobu a rọwo onana, a te si oma no ukoko Ọghẹnẹ. U yoma kẹhẹ! Dede na, u woma gaga inọ inievo na buobu a zihe ziọ ukoko na, rekọ ejọ i zihe ze viere he. Okọ ẹrọwọ rai u zue kufiẹ. (1 Tim. 1:19) Ẹvẹ ma sae rọ whaha okpẹtu otiọna? Ma rẹ daoma whaha ikpehre evuẹ hayo evuẹ nọ e rrọ uzẹme he nọ ma re vi se amọfa. Whọ rọwo oware kpobi nọ who yo hayo nọ whọ ruẹ hẹ. Daoma riẹ uzẹme na gbagba. w18.08 4 ¶8

Evaọ ikulu-ebe Griki nọ a kake kiẹ via, a rọ ekọma gbe eware itieye na efa ruiruo ho evaọ eria jọ. Kọ onọ na họ: Jesu ọ be ta nọ, “Mẹ be ta kẹ owhẹ nọ, nẹnẹ na who ti lele omẹ jọ Aparadase”? Manikọ ọ be ta nọ, “Mẹ be ta kẹ owhẹ nẹnẹ na inọ, who ti lele omẹ jọ Aparadase”? Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ no vẹre inọ: “Ọmọ ohwo ọ te jọ uki edẹ esa gbe eso esa.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mak 10:34; Iruẹru 10:39, 40) Fikiere Jesu o kpohọ Aparadase he evaọ ẹdẹ nọ ọyomariẹ avọ ogbulegbu na a ro whu. Jesu ọ jọ “Uki [hayo “Hades”]” emedẹ jọ, bẹsenọ Ọghẹnẹ ọ rọ kpare iẹe no uwhu ze. (Iruẹru 2:31, 32; ẹme-obotọ) Ogbulegbu yena nọ o te uwhu no na ọ riẹ hẹ inọ Jesu ọ re ọvọ kugbe ikọ riẹ inọ a ti lele iei su evaọ obọ odhiwu. (Luk 22:29) U te no ere no, ogbulegbu na ọ re tubẹ họ-ame dede he. (Jọn 3:3-6, 12) Fikiere, oware nọ Jesu ọ ya eyaa riẹ na yọ aparadase otọakpọ nọ ọ be tha. w18.12 6 ¶17-18, 20-21

U gbe kri hi, ahwo Izrẹl a te mu ọmọ-eruẹ igoru họ ẹgọ! Ghelọ aghẹmeeyo ologbo nana, ahwo Izrẹl a viẹ omarai họ je roro nọ a gbẹ rrọ abọ Jihova. Ma ta ere keme Erọn omariẹ dede o se egagọ ọmọ-eruẹ na ‘eha kẹ ỌNOWO na.’ Ẹvẹ onana o jọ Jihova oma? O kẹ riẹ uye gaga. Jihova ọ ta kẹ Mosis nọ ahwo na “a zue oma no; a kurẹriẹ no edhere nọ [o] je uzi kẹ ai” nọ a nya no. Jihova ọ tubẹ ta nọ ọ rẹ rọ “ofu” riẹ kpe orẹwho Izrẹl nọ ọ tohọ obọ na no. (Ọny. 32:5-10) Rekọ Jihova ọ jiroro nọ o re kpe ahwo Izrẹl kpobi no ho. (Ọny. 32:14) Dede nọ Erọn ọ jọ usu enọ i ru ẹmẹdhọ na, o kurẹriẹ, o te kuomagbe ahwo Livae nọ a ta nọ a rẹ jọ abọ Jihova. Idu ahwo buobu a whu fiki ẹdhọgọ, rekọ a ya eyaa kẹ enọ e jọ abọ Jihova inọ oghale u ti te ai.​—Ọny. 32:26-29. w18.07 20 ¶13-16

Kọ oghẹrẹ ẹriẹ vẹ ọ mai woma nọ ma rẹ sae gwọlọ? O rẹ jọ onọ ahwo a be gwọlọ evaọ isukulu ikpehru, ekiọthuọ, gbe erozaha akpọ nana ha. Ukpoye, roro kpahe oghẹrẹ onọ Pọl o ru omai riẹ nọ ọ ta nọ: “Rekọ enẹna nọ wha riẹ Ọghẹnẹ no na, hayo, nọ Ọghẹnẹ ọ riẹ owhai no na, ẹvẹ wha be rọ wariẹ zihe bru eware esese nọ e rrọ ifofe nọ i fioka ha, jẹ gwọlọ wariẹ gbodibo kẹ ae?” (Gal. 4:9) A rẹ ruẹ obọ uvẹ-ọghọ riẹ hẹ re Ọghẹnẹ ọ riẹ omai! Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ Osu Oride ehrugbakpọ na ọ rẹ sae “riẹ” omai. Ọ gwọlọ wo usu okpekpe kugbe omai. Wọhọ epanọ ọgba eriariẹ jọ ọ ta, mai “yọ enọ o bi muẹrohọ ziezi.” Nọ Jihova ọ tẹ riẹ omai wọhọ egbẹnyusu riẹ, kiyọ ma bi ru ẹjiroro nọ ma rọ rrọ uzuazọ gba.​—Ọtausi. 12:13, 14. w18.07 7-8 ¶3-4

Re ma sai wo erere no izi Ọghẹnẹ ze he, o gwọlọ nọ ma re wo adhẹẹ kẹ eware nọ ma bi wuhrẹ hayo se na. (Emọs 5:15) Rekọ ẹvẹ ma sai ro ru onana? Obọdẹ edhere jọ họ, nọ ma te bi rri eware epanọ Ọghẹnẹ o rri rai. Wọhọ oriruo, ma rehiẹe nọ o be hae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ wezẹ ziezi evaọ aso. Edọkita ra ọ tẹ vuẹ owhẹ nọ whọ hae daoma re emamọ emu, roma kẹ arozaha oma-uru-jaja, je ru inwene jọ evaọ uzuazọ ra. Nọ who ru eware nana, whọ tẹ ruẹ nọ oma u vori owhẹ! Avro ọ riẹ hẹ, who ti yere edọkita ra inọ o fiobọhọ kẹ owhẹ ru inwene nọ e lẹliẹ oma ra ga. Epavo na re, Ọghẹnẹ ọ kẹ omai izi nọ e rẹ sae thọ omai no ebẹbẹ nọ i re no uzioraha ze je ru uzuazọ woma kẹ omai. Roro kpahe irere nọ ma re wo nọ ma te ru lele izi Ọghẹnẹ nọ i dhesẹ nọ ma rẹ whaha ọrueta, ewhariọ, ujitho, ọfariẹ-ogbe, ozighi, gbe iruẹru-imizi. (Itẹ 6:16-19; Evia. 21:8) Ma tẹ be hai muẹrohọ irere buobu nọ ma bi wo fiki izi Ọghẹnẹ nọ ma bi koko, u ti ru omai you Jihova gbe izi riẹ. w18.06 17 ¶5-6

Ẹsejọhọ ozọ u je mu Pailet inọ Jesu o ti ru nọ ahwo a te rọ wọso esuo Rom. Uyo nọ Jesu ọ kẹ riẹ họ: “Uvie mẹ u wo obọ kugbe akpọ nana ha.” (Jọn 18:36) Jesu o dhomahọ isuẹsu hu, keme ọ riẹ nọ obọ odhiwu Uvie riẹ o rrọ. Ọ ta kẹ Pailet nọ iruo riẹ evaọ otọakpọ họ, re o “se isẹri kpahe uzẹme na.” (Jọn 18:37) Wohọ Jesu, ma te wo otoriẹ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na ziezi, ma te rọ uruemu hayo ẹmeunu dhesẹ nọ ma rrọ abọjọ họ evaọ iruẹru nọ i wobọ kugbe esuo-ohrowo akpọ na. Onana o rẹ sae nwane jọ lọlọhọ ẹsikpobi hi. Ọsẹro ọnyawariẹ jọ ọ ta nọ: “Ahwo nọ a gwọlọ enwene evaọ okegbe mai a bi dhe ebuebu. Eriwo rai họ, orẹwho rai o mai woma, yọ emotọ i te bi su ai ẹsiẹe uzuazọ rai o te rọ mai woma. Rekọ u woma gaga inọ ibe Ileleikristi mai a be tẹrovi iruo usiuwoma ota Uvie na jẹ be rọ ere yọrọ okugbe nọ ọ rrọ udevie rai. A rẹroso Ọghẹnẹ inọ o ti si okienyẹ notọ je ku ebẹbẹ efa kpobi nọ a be rẹriẹ ovao dhe họ.” w18.06 4-5 ¶6-7

Ebe Hibru esa ọvo, koyehọ obe Iruẹru-Ivie Ọsosuọ, Job, gbe Zẹkaraya a jọ fodẹ Setan, onọ otofa riẹ o rrọ “ohwo ọwọsuọ.” Fikieme a rọ ta umutho eware jọ ọvo kpahe ọwegrẹ mai na taure Mesaya na ọ tẹ romavia? O rrọ vevẹ nọ Jihova ọ gwọlọ ta eware buobu kpahe oghẹrẹ nọ Setan ọ rrọ gbe iruẹru riẹ hẹ evaọ Ikereakere Hibru na. Ugogo ẹjiroro nọ Jihova ọ rọ rehọ ẹzi riẹ kẹ ahwo kere abọ nana Ikereakere na họ, re u fiobọhọ kẹ idibo riẹ vuhu Mesaya na, je lele iei. (Luk 24:44; Gal. 3:24) Nọ Mesaya na ọ romavia no, Jihova ọ tẹ rehọ ẹkwoma riẹ avọ ilele riẹ ta eware buobu nọ ma riẹ kpahe Setan avọ ikọ-odhiwu nọ i kuomagbei na. Onana u gine kiehọ keme Jesu avọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na họ enọ Jihova ọ te rọ raha Setan avọ ikọ riẹ. (Rom 16:20; Evia. 17:14; 20:10) Kareghẹhọ nọ ogaga Ẹdhọ u wo umuo. Jihova, Jesu, gbe ikọ-odhiwu nọ e be roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ a rrọ omai emu. Ma rẹ sai fi Setan kparobọ avọ obufihọ rai. w18.05 22-23 ¶2-4

Ohwo nọ ọ be mọ ibi ọvo ọ rẹ sae jọ odibo Jihova. (Mat. 13:23; 21:43) Fikiere, evaọ ọtadhesẹ nọ ọ rrọ Jọn 15:1-5 na, orọnikọ olele ọkpokpọ nọ Oleleikristi o re fiobọhọ kẹ omọfa zihe ro, u re dhesẹ nọ ọ be mọ ibi hi. (Mat. 28:19) O hae jọ ere, kiyọ idibo Ọghẹnẹ nọ e ta usiuwoma ikpe buobu evaọ ẹkwotọ nọ ahwo a jọ gaviezọ họ yọ egha nọ e mọ ibi hi evaọ ọtadhesẹ Jesu na. Rekọ ere o rrọ họ! Ma rẹ sae gba ohwo ọvo họ zihe ruọ olele he. Jihova nọ ọ vọ avọ uyoyou na, ọ rẹ siọ odibo riẹ hẹ inọ ọ sai ru oware jọ họ, fikinọ ẹgba riẹ o te oware na ha. Oware kpobi nọ Jihova ọ ta nọ ma ru, yọ oware nọ ma rẹ sai ru. (Izie. 30:11-14) Kọ eme họ ibi nọ o gwọlọ nọ ma rẹ mọ na? O rrọ vevẹ inọ ibi na i dikihẹ kẹ iruo nọ mai kpobi ma rẹ sai ru nẹnẹ. Kọ iruo vẹ? Iruo usiuwoma ota Uvie na.​—Mat. 24:14. w18.05 14 ¶8-9

A maki bi se ai epastọ, izerẹ, rabae, hayo edẹ-ọkwa efa dede, aikpobi yọ isu egagọ yọ a da akpọ na fia nẹnẹ. Wọhọ isu egagọ erue oke anwae, a be “wọso uzẹme” nọ o rrọ Ebaibol na, a be “salọ ọrue siọ uzẹme kpahe Ọghẹnẹ ba.” (Rom 1:18, 25) Iwuhrẹ erue jọ nọ a be whaharo họ, erae ehẹle, ohwo o te whu no oware jọ u re noi oma kpohọ obọfa nyae rria, ẹwariẹyẹ ohwo nọ o whu no, eriwo ọtọtọ inọ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹ uruemu ezae nọ i re lele ezae wezẹ rehọ gbe orọo ọzae avọ ọzae hayo aye avọ aye. Otu esuo-ohrowo a rọ erue su ahwo thọ nẹnẹ no re. Ọrue ologbo jọ ọ gbẹ rrọ nọ a te ta evaọ obaro, a ti whowho nọ a wo “udhedhẹ gbe omofọwẹ” no! Rekọ “ọraha idudhe ọ vẹ te nwani te ai.” Joma kuvẹ vievie he re a ru omai roro nọ oware jọ o gbẹ rrọ akpọ nana nọ o re no na! Evaọ uzẹme, ma “riẹ ziezi nọ ẹdẹ Jihova ọ be nyaze nwane wọhọ epaọ oji evaọ aso.”​—1 Tẹs. 5:1-4. w18.10 7-8 ¶6-8

Ma be rria oke obẹbẹ, fikiere udu o rẹ sai whrehe omai ẹsejọ. Jesu Kristi ọ be rọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo gbe inievo nọ e rrọ usu igodẹ efa na, enọ e wọhọ “emọ-ivie” na tuduhọ omai awọ jẹ bọ omai ga. Enẹ u fo nọ o rẹ jọ, keme orọnikọ ekpako ukoko nana e be “kpọ” ẹrọwọ mai hi, ukpoye, a bi “fiobọhọ” kẹ omai. A gwọlọ nọ mai kpobi wo oghọghọ. (Aiz. 32:1, 2; 2 Kọr. 1:24) Pọl ukọ na o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai. O kere se Ileleikristi obọ Tẹsalonika nọ e jẹ ruẹ uye ukpokpoma inọ: “Fikinọ ma you owhai gaga, ma gba riẹ mu nọ orọnikọ usi uwoma Ọghẹnẹ ọvo ma rẹ ta kẹ owhai hi rekọ te uzuazọ mai nọ ma re siobọno fiki rai keme wha rrọ ghaghae kẹ omai gaga.” (1 Tẹs. 2:8) Pọl o ru omai riẹ nọ ẹsejọ, ẹme uduotahawọ ọvo nọ a rẹ ta kẹ ohwo u te he. Oyejabọ nọ ọ rọ ta ẹme ikere inẹnẹ na kẹ ekpako ukoko obọ Ẹfisọs. w18.04 21 ¶6-8

Re ma sae reawere ufuoma yena je wo erere noi ze, o gwọlọ nọ ma re “kurẹriẹ bru Jihova,” koyehọ ma re mu usu okpekpe kugbei. (2 Kọr. 3:16) Ahwo Izrẹl a dhesẹ edẹro kẹ eware nọ Jihova o je ru kẹ ae evaọ obọ udhude he, keme a je wo eriwo Jihova ha. O jọ wọhọ ẹsenọ ohọ u ruru udu gbe iroro rai. Onana u ru nọ a rọ tẹrovi epanọ a rẹ rọ rehọ ufuoma nọ a wo no igbo Ijipti ru ẹgwọlọ obọrai. (Hib. 3:8-10) Dede na, ufuoma nọ ẹzi Jihova o re ru omai wo, u vi onọ ohwo o re wo nọ o te no igbo nọ a mu rie kpohọ ze. Ẹzi Jihova o re si ohwo no igbo uzioraha gbe uwhu, je si ohwo no igbo egagọ erue avọ iruẹru rai kpobi. Ohwo-akpọ ọvuọvo ọ rẹ sai ru onana ha. (Rom 6:23; 8:2) A rẹ ruẹ obọ ufuoma nọ u te ere he! Ohwo ọ rẹ sae reawere ufuoma nana nọ ọ tẹ make rrọ uwou-odi hayo nọ a te mu ei kpohọ igbo.​—Emu. 39:20-23. w18.04 9 ¶3-5