Aria

Ẹsikpobi a be hae jọ obọ ewuhrẹ kareghẹhọ omai oware nọ Jihova avọ Jesu a ru kẹ omai. Re ma dhesẹ nọ uyoyou nọ a wo kẹ omai na o da omai ẹro, ma rẹ daoma rọ aro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ ma re yeri uzuazọ mai kẹdẹ kẹdẹ. (2 Kọr. 5:14, 15) U te no ere no, oma o rẹ wọ omai jiri Jihova kẹ ọruẹrẹfihotọ ẹtanigbo na. Edhere jọ nọ ma re ro jiri ei họ, uyo nọ ma rẹ kẹ no udu ze evaọ obọ iwuhrẹ. Ma rẹ sai dhesẹ nọ ma you Jihova avọ Jesu gaga nọ ma tẹ be hae daoma siobọno eware jọ fiki rai. Ẹsibuobu o rẹ gwọlọ nọ ma siobọno eware jọ re ma sai kpohọ iwuhrẹ. Iwuhrẹ ikoko buobu i kiefihọ ẹdẹ nọ ahwo buobu a re kpohọ iruo, nọ oma o rẹ rrọ ae no taure oke ewuhrẹ u te ti te. Ewuhrẹ ọfa ọ rẹ jọ urere oka nọ amọfa a bi serihọ. Kọ Jihova o gbe bi muẹrohọ nọ ma bi kpohọ iwuhrẹ ghelọ oma nọ o rrọ omai no? Ee! Uzẹme na họ, epanọ ma gba oma họ kpohọ iwuhrẹ te ghelọ oma nọ o be hae rrọ omai, ere uyoyou nọ ma be rọ onana dhesẹ kẹ Jihova yo be dae ẹro te.​—Mak 12:41-44. w19.01 29 ¶12-13

Ebẹbẹ jọ nọ i je te ahwo evao oke yena, i te Jesu re. Wọhọ oriruo, uviuwou nọ u wo ugho tere he Jesu ọ jọ whẹro. Josẹf, ọsẹ nọ ọ yọrọ Jesu o wuhrẹ i rie iruo ekapenta, Jesu ọ tẹ te riẹ epanọ a re ru iruo egaga. (Mat. 13:55; Mak 6:3) U te no ere no, o wọhọ nọ Josẹf o whu no taure Jesu o te ti ku iruo odibọgba riẹ họ evaọ otọakpọ. Fikiere, u muẹro nọ Jesu ọ riẹ epanọ o rẹ da te nọ ohwo nọ ma you o te whu. Jesu ọ tẹ jẹ riẹ epanọ ọ rẹ jọ nọ ahwo uviuwou a gbẹ rrọ egagọ evona ha. (Jọn 7:5) U muẹro nọ ebẹbẹ nana gbe efa nọ i te Jesu i ru nọ ọ rọ riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ amọfa oma gbe epanọ o be kẹ ae uye te. Ma rẹ ruẹ vevẹ nọ Jesu o gine wo ọdawẹ nọ ma te roro kpahe iruo igbunu riẹ. Orọnikọ Jesu o je ru iruo igbunu fikinọ o gba riẹ họ nọ o re ru ere he. “Ohrọ” ahwo nọ a jẹ ruẹ uye na o re Jesu. (Mat. 20:29-34; Mak 1:40-42) Ohrọ ahwo o re Jesu, yọ ọ gwọlọ nọ o re fiobọhọ kẹ ae.​—Mak 7:32-35; Luk 7:12-15. w19.03 16 ¶10-11

Dai roro kpahe edada nọ e jọ Jesu oma evaọ aso urere taure o te ti whu. Kọ ọ te sai kru ẹrọwọ riẹ rite uwhu? Whaọ uzuazọ ahwo buobu o rrọ ọza. (Rom 5:18, 19) Mai wuzou na, oware kpobi nọ o ru u ti kpomahọ odẹ Ọsẹ riẹ. (Job 2:4) Kẹsena nọ ọ jẹ re emu urere kugbe ikọ riẹ, a te mu “avro ọgaga” họ “kpahe ọnọ ọ mae rro evaọ udevie rai.” U gbunu kẹhẹ inọ eva e dha Jesu hu. Ukpoye, ọ rọ unu kpotọ ta ẹme kẹ ae. Dede na Jesu o rolobọ kẹ ae he, ọ rọ edhere owowou wariẹ wuhrẹ ae oghẹrẹ uruemu nọ u fo nọ a re wo. Kẹsena o te jiri ai inọ a talamu ei evaọ etoke edawọ. (Luk 22:24-28; Jọn 13:1-5, 12-15) Ma sae rọ aro kele Jesu jọ wolẹ nọ oware jọ o tẹ be make kẹ omai uye gaga. Ma ti ru lele ujaje yena lọlọhọ nọ ma tẹ kareghẹhọ nọ mai omamai ma rẹ ta ẹme je ru eware nọ e rẹ dha amọfa eva ẹsejọ re. (Itẹ 12:18; Jem. 3:2, 5) Hae fodẹ emamọ iruemu nọ whọ jọ oma amọfa muẹrohọ ẹsikpobi.​—Ẹf. 4:29. w19.02 11-12 ¶16-17

Uzi Mosis na u re ru ei bẹbẹ re a wọ eku họ omọfa uzou. Ohwo nọ a ta nọ o ru oware jọ thọ, o wo udu nọ ọ rẹ rọ riẹ ohwo nọ ọ ta ẹme otiọye na. (Izie. 19:16-19; 25:1) Yọ taure a te ti bruoziẹ kpe ohwo, o tẹ kawo isẹri ivẹ e rẹ jariẹ tao. (Izie. 17:6; 19:15) Kọ otẹrọnọ ohwo Izrẹl jọ ọ thuzi, yọ omọvo ọvo ọ ruẹ e riẹ? Ọ sai roro nọ u no rie uzou no ho, fikinọ ahwo nọ a ruẹ e riẹ a te imava ha. Jihova ọ ruẹ e riẹ. Avro ọ riẹ hẹ, Jihova o fi oriruo nọ ọ mae gba hotọ; o wo okienyẹ vievie he. Ọ rẹ ghale ahwo nọ a re koko izi riẹ, jẹ rọ uye kẹ ahwo nọ a rọ udu-esuo rai ruiruo thọthọ. (2 Sam. 22:21-23; Izik. 9:9, 10) Ahwo jọ a sai ru eware imuomu yọ o rẹ wọhọ nọ obọ u bi te ai hi, rekọ Jihova o re gu ae ẹdhọ evaọ okenọ ọ ruẹ nọ u fo. (Itẹ 28:13) Yọ a gbe kurẹriẹ hẹ, a te ruẹ nọ “o rrọ oware imuozọ re ohwo o kie ruọ obọ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na.”​—Hib. 10:30, 31. w19.02 23-24 ¶20-21

Avro ọ riẹ hẹ, Mosis o je rri Jihova ẹsikpobi re ọ kẹe uthubro jẹ kpọe. Ẹhẹ, “o dikihẹ ga ẹsikpobi wọhọ ẹsenọ ọ be ruẹ Ọnọ a rẹ ruẹ hẹ na.” (Hib. 11:24-27) Nọ ahwo Izrẹl a no Ijipti no, nọ enwene emerae ivẹ e vrẹ no, ẹbẹbẹ ologbo jọ ọ tẹ romavia taure a te ti te Ugbehru Saena dede. Ahwo na a te muhọ ẹgo fiki ame nọ ọ jariẹ hẹ. A tẹ be go kpahe Mosis. Ẹbẹbẹ na ọ ga te epanọ Mosis o ro bo se Jihova nọ: “Ẹvẹ me re ru ahwo ọnana? A ruẹrẹ oma kpahe, kiọkomojọ a rehọ itho fi omẹ.” (Ọny. 17:4) Jihova ọ tẹ vuẹ Mosis oware nọ o re ru. Ọ vuẹ riẹ nọ ọ rehọ ọkpọ riẹ te hayo fa utho nọ o rrọ Horẹb, ame o ve ti kporo lahwe. Ebaibol ọ ta nọ: “Mosis o te ru ere iraro ekpako Izrẹl na.” Ahwo Izrẹl na a tẹ da eva vọ, ere ẹbẹbẹ na o ro kuhọ.​—Ọny. 17:5, 6. w18.07 13 ¶4-5

Ukoko Ileleikristi na yọ edhere jọ nọ Jihova ọ be rọ bọ omai ga. Mai omomọvo ma rẹ sai dhesẹ edẹro mai kẹ Ọghẹnẹ nọ ma te bi you jẹ bọ ibe Ileleikristi mai ga evaọ etoke ebẹbẹ, orọnikọ epanọ a re ro kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ ọvo ho. (1 Jọn 4:19-21) Pọl ukọ na ọ tuduhọ Ileleikristi awọ nọ: “Wha gbẹ hae tuduhọ ohwohwo awọ jẹ hae bọ ohwohwo ga, nwane wọhọ epanọ wha bi ru na.” (1 Tẹs. 5:11) Ẹhẹ, u fo nọ ohwo kpobi nọ ọ rrọ ukoko na ọ rẹ rọ aro kele Jihova gbe Jesu sasa amọfa oma jẹ bọ ae ga. Onana o rrọ iruo ekpako na ọvo ho. (Rom 15:1, 2) O sae gwọlọ nọ ahwo jọ nọ a wo ẹyao iroro evaọ ukoko na a gwọlọ obufihọ edọkita hayo ohwo nọ o wuhrẹ kpahe imu. (Luk 5:31) U fo nọ ekpako ukoko gbe amọfa a rẹ riẹ ọnyaba rai je vuhumu nọ ae omarai yọ edọkita nọ i wuhrẹ kpahe ẹbẹbẹ ẹvori hi. Dede na, a gbe wo obufihọ ulogbo nọ a rẹ sae kẹ ahwo nana, a rẹ “ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora,” jẹ “tha enọ e ga ha uke.”​—1 Tẹs. 5:14 w18.09 14-15 ¶10-11

Ma ti fievahọ Jihova ziezi nọ ma tẹ daoma riẹe ziezi. Yọ edhere ọvuọvo nọ ma sae rọ riẹ Ọghẹnẹ ziezi họ, ma rẹ romatotọ se Ebaibol na je roro didi kpahe eware nọ ma se. Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iku uzẹme kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ thọ idibo riẹ evaọ oke nọ u kpemu. Iku yena e rẹ kẹ omai imuẹro inọ ọ te sẹro mai re. Roro kpahe emamọ oriruo jọ nọ Aizaya o ro dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ be rọ thọ omai. Ọ ta nọ Jihova yọ othuru-igodẹ, idibo riẹ kọ imigodẹ. Ọ ta kpahe Jihova nọ: “O re ti koko imigodẹ na họ obọ riẹ, ọ vẹ te wọ ae họ igbama riẹ.” (Aiz. 40:11) Ma te vuhumu nọ Jihova ọ rọ abọ ologbo riẹ wowo omai fihọ igbama, udu u re te omai otọ. Re udu o sae gbẹ jọ owhẹ awọ nọ ebẹbẹ i te bi te owhẹ, hai roro didi kpahe eme uduotahawọ nọ e rrọ oria ikere inẹnẹ na. E te kẹ owhẹ udu thihakọ ebẹbẹ nọ e rrọ obaro tha. w19.01 7 ¶17-18

Kọ who wo utee hayo itee jọ nọ who bi le evaọ egagọ Ọghẹnẹ? O sae jọnọ whọ be daoma se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ. Hayo o sae jọnọ whọ be daoma riẹ epanọ whọ rẹ rọ onaa ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo. Utee kpobi nọ who bi le kẹhẹ, whọ tẹ ruẹ nọ whọ be daoma ziezi, hayo nọ amọfa a tẹ ruẹ ẹnyaharo ra je bi jiri owhẹ, ẹvẹ o rẹ jọ owhẹ oma? Ababọ avro, eva e rẹ were owhẹ inọ who le utee jọ te obọ. Yọ ere u gine fo nọ o rẹ jọ keme whọ rọ oreva Ọghẹnẹ karo viukpọ ẹgwọlọ ra, wọhọ epanọ Jesu o ru. (Itẹ 27:11) Whọ tẹ be tẹrovi eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ, yọ iruo nọ e rẹ kẹ evawere who bi ru na keme e rrọ uvrẹvru vievie he. Pọl ukọ na o kere nọ: “Wha dikihẹ ga, wha no ẹta ha, wha wo iruo buobu nọ wha re ru evaọ iruo Olori na, keme iruo nọ wha bi ru kẹ Olori na e rrọ ivrẹvru hu.” (1 Kọr. 15:58) Evaọ abọdekọ riẹ, nọ ohwo o te bi le okpodẹ hayo ikpeware akpọ na, o tẹ make wọhọ nọ eware i bi woma kẹe, ukuhọ riẹ kpobi o re wo uvi evawere he.​—Luk 9:25. w18.12 22 ¶12-13

Devidi ọ jẹ ta kpahe oke nọ ahwo nọ a rrọ otọakpọ na a ti ro koko izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ. (2 Pita 3:13) Eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Aizaya 65:22 e ta nọ: “Epanọ ire e rẹ tọ te na ere ahwo mẹ a rẹ te tọ te.” Onana u dhesẹ nọ ahwo a te rria ikpe idu buobu. Obe Eviavia 21:1-4 o ta nọ Ọghẹnẹ o ti ru eware igbunu kẹ ahwo-akpọ, yọ ọ ya eyaa kẹ enọ e be gọe nọ, “uwhu o gbẹ te jọ ofa ha,” evaọ akpọ ọkpokpọ na. Adamu avọ Ivi a ku Aparadase fiẹ evaọ ọgbọ Idẹn, rekọ o te jọ enẹ bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ahwo-akpọ a ti wo eghale evaọ obaro. Ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Devidi ta nọ enọ e be romakpotọ na gbe ikiẹrẹe na a te rọ otọakpọ na reuku jẹ rriae bẹdẹ bẹdẹ. (Ol. 37:11) Eruẹaruẹ obe Aizaya na i bi ru omai rọ ọwhọ rẹro eware urirẹ nọ e te via kẹle na. (Aiz. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23) Oke vẹ e te rọ via? Oke nọ eyaa nọ Jesu ọ ya kẹ ogbulegbu na i te rugba no. (Luk 23:43) Whọ sae jọ Aparadase yena re. w18.12 7 ¶22-23

Kọ ma sai wuhu ezọ mai di kẹ iroro akpọ na riẹriẹriẹ? Ijo, keme ma sae dhẹ no akpọ na ha. Ma rẹ siọ iroro akpọ na jọ ba eyo ho. (1 Kọr. 5:9, 10) Usi uwoma nọ ma be ta na dede u re ru omai nyaku ahwo nọ a rẹ vuẹ omai eware ethọthọ nọ a rọwo. Rekọ dede nọ ma rẹ sae tehe ezọ mai di kẹ iwuhrẹ ethọthọ itiena ha, ma rẹ jẹ ae rehọ vievie he. Wọhọ Jesu, ma rẹ siọ iroro kpobi nọ i bi ru ẹjiroro Setan gba ababọ oke oraha. Ofariẹ, ma rẹ daoma siomano oware kpobi nọ o rẹ sae lẹliẹ omai wo iroro akpọ na nọ o tẹ lọhọ. Wọhọ oriruo, ma rẹ yọroma nọ ma tẹ be salọ ogbẹnyusu ọkpekpe mai. Ebaibol na ọ vẹvẹ omai unu nọ, ma te bi lele ahwo nọ a be gọ Jihova ha nyusu okpekpe, ma re wo ọkpọ iroro rai. (Itẹ 13:20; 1 Kọr. 15:12, 32, 33) Yọ ma tẹ be whaha eware ẹkeriotọ nọ i wobọ kugbe iwuhrẹ uzuazọ-umurrọ, ozighi, gbe ọfariẹ-ogbe, u re ru nọ ma gbẹ rọ rehọ iwuhrẹ nọ e “wọso eriariẹ Ọghẹnẹ” ro gbe iroro mai ku hu.​—2 Kọr. 10:5. w18.11 21 ¶16-17

Ẹvẹ ma sai ro ru ọtamuo mai ga inọ ma rẹ ruabọhọ nya evaọ uzẹme na? Edhere jọ họ, ma rẹ daoma rehọ oke ziezi wuhrẹ amọfa uzẹme na. Enẹ whọ sai ro kru ọgbọdọ ẹzi na hayo “Ẹme Ọghẹnẹ” ziezi. (Ẹf. 6:17) Mai kpobi ma rẹ daoma gbe wo onaa re ma sai “wuhrẹ jẹ fa otọ ẹme uzẹme na gbagba.” (2 Tim. 2:15) Uzẹme na o te daji omai udu nọ ma tẹ be rọ Ebaibol na fiobọhọ kẹ amọfa riẹ hayo dẹ uzẹme na je siomano egagọ erue. Enẹ ma te rọ bọ ọtamuo mai ga inọ ma rẹ ruabọhọ nya evaọ uzẹme na. Uzẹme Ebaibol na yọ okẹ oghaghae nọ u no obọ Jihova ze. Okẹ nana u ru rie lọhọ nọ ma sai ro wo usu okpekpe kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai. Eware nọ Jihova o wuhrẹ omai no rite inẹnẹ yọ umutho gheghe! Ọghẹnẹ ọ ya eyaa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ omai, onọ o te kẹ omai uvẹ wuhrẹ uzẹme na ribri. Fikiere, rri uzẹme na ghaghae wọhọ uzuu nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ. Gbẹ hae ‘dẹe, whọ zẹe vievie he.’​—Itẹ 23:23. w18.11 8 ¶2; 12 ¶15-17

Unuovẹvẹ okpẹtu nọ ọ be tha o jọ usu eware nọ Noa ọ jẹ vuẹ ahwo taure Owhe Ologbo na o te ti ku. Muẹrohọ nọ Jesu ọ ta nọ: “Keme wọhọ epanọ o jọ evaọ oke yena taure Owhe na o te ti ku, a jẹ re a jẹ da, ezae e jẹ rọo, yọ a jẹ rọ eyae kpohọ orọo, bọo ẹdẹ nọ Noa ọ rọ ruọ okọ na, a muẹrohọ họ bẹsenọ Owhe na ọ rọ ze, o te kpe ai kpobi no, ere ọzino Ọmọ ohwo o rẹ te jọ.” (Mat. 24:38, 39) Dede nọ ahwo na a jẹ gaviezọ họ, Noa o je whowho ovuẹ na kẹ ai ghele wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ o ru. Ma be ta usiuwoma kẹ ahwo nẹnẹ, re a sai wo uvẹ nọ a rẹ rọ riẹ oware nọ Ọghẹnẹ o wo heva kẹ ahwo-akpọ. Wọhọ Jihova, o rrọ omai eva ẹsikpobi nọ dodokọ ahwo a rẹ gaviezọ je ru lele ovuẹ Uvie na re a ruẹse “zọ.” (Izik. 18:23) Evaọ oke ovona, ma rẹ jọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou gbe evaọ eria nọ ahwo a rẹ jọ zurie vẹvẹ ahwo unu inọ Uvie Ọghẹnẹ o te ze, yọ o te raha ahwo oyoma kpobi no.​—Izik. 3:18, 19; Dan. 2:44; Evia. 14:6, 7. w18.05 19 ¶8-9

Eme who re ru nọ otu egọmeti a te fi awhaha họ iruo Uvie na evaọ ẹkwotọ rai, kẹsena a te se owhẹ be kiẹriwi kpahe ibe Ileleikristi ra? Kọ o gbahọ nọ whọ rẹ vuẹ ae oware kpobi nọ whọ riẹ? Eme Jesu o ru evaọ okenọ ọba Rom ọ jẹ nọe enọ? Ọ kpọ riẹ unu hu evaọ eme jọ, ọ rọ enẹ ru lele ehri-uzi nọ o rrọ obe Ọtausiuwoma inọ u wo “oke jọ nọ a rẹ rọ fọ tou, oke jọ nọ a rẹ rọ ta ẹme.” (Ọtausi. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Evaọ uyero utioye, o gwọlọ nọ ma re dhesẹ orimuo, re ma gbe fi uzuazọ ibe Ileleikristi mai họ ọza ha. (Itẹ 10:19; 11:12) Kọ eme who ti ru otẹrọnọ ogbẹnyusu ọkpekpe hayo omoni ra ọ thuzi ulogbo jọ yọ whọ riẹ kpahe iẹe? “Ta uzẹme” na. Whọ rẹ ta uzẹme na kpobi kẹ ekpako na, yọ whọ rẹ gẹle uzẹme na ha. Ekpako na a wo udu nọ a rẹ rọ riẹ uzẹme na re a sae riẹ edhere nọ ọ mai woma nọ a re ro fiobọhọ kẹ ohwo nọ o ruthọ na ruẹrẹ usu riẹ họ kugbe Jihova.​—Jem. 5:14, 15. w18.10 10 ¶17-18

Ẹvẹ ma sae rọ rehọ uyoyou bọ amọfa ga? Edhere jọ họ, nọ ma tẹ be hae gaviezọ ziezi. (Jem. 1:19) Nọ ohwo ọ tẹ be gaviezọ kẹ omọfa nọ ọkora ọ rrọ oma avọ ọdawẹ yọ odhesẹvia uyoyou. Whọ rẹ sae rọ areghẹ gbe ọdawẹ nọ ohwo na enọ re whọ riẹ oghẹrẹ nọ ẹbẹbẹ na ọ riẹe oma. Kẹsena who ve dhesẹ uvi ọdawẹ jẹ bọ oniọvo ra ga. Jọ ovao ra u dhesẹ ọdawẹ gbe uyoyou nọ who wo kẹe. Otẹrọnọ eme e vọ oniọvo na eva nọ ọ gwọlọ gbẹ ta kẹ owhẹ, daoma wo odiri, who bru ẹme dhei unu hu. Who te fibo jẹ gaviezọ ẹsiẹ whọ te mae rọ riẹ oware nọ ẹbẹbẹ na ọ be rọ kẹe ọkora. Onana o sai fiobọhọ kẹ oniọvo ra nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma na fievahọ owhẹ jẹ gaviezọ kẹ ẹme nọ whọ te ta rọ bọe ga. Who te dhesẹ nọ ẹbẹbẹ na ọ kẹ owhẹ uye, ọdawẹ ra ọ te wha omosasọ sei. w18.09 14 ¶10; 15 ¶13

Oke yọ osa nọ ohwo kpobi nọ ọ be dẹ uzẹme na ọ rẹ hwa. O gwọlọ oke re ma sae gaviezọ kẹ ovuẹ Uvie na, se Ebaibol na gbe ebe ukoko na, ru uwuhrẹ omobọ mai, ruẹrẹ oma kpahe kẹ je kpohọ iwuhrẹ ukoko. Ma rẹ “dẹ oke” na hayo rehọ iẹe no eware efa nọ i wuzou tere he ze. (Ẹf. 5:15, 16, ẹme-obotọ) Ẹvẹ o rẹ rehọ oke te re ma sai wo eriariẹ egbagba erọ ugogo iwuhrẹ Ebaibol? Onana o roma hwa uyero mai. Eware nọ ma re wuhrẹ kpahe areghẹ Jihova, idhere riẹ, gbe iruo riẹ i wo umuo ho. (Rom 11:33) A jọ uvitha ọsosuọ kpobi ọrọ Uwou-Eroro Na rehọ uzẹme na dhesẹ “ododo ọsese” inọ: “Jọ ododo uzẹme ọvo o d’owhẹ ẹro ho. Otẹrọnọ ọvo o te ọfa ọ hae gbe du dhẹze he. Gbẹ hai kokohọ, gbẹ hae gwọlọ efa.” Eware e vọ riẹ nọ ma re gbe wuhrẹ kpahe Jihova, makọ rite ebẹdẹ bẹdẹ. Oware nọ u wuzou enẹna họ epanọ ma rẹ rọ rehọ oke mai ruiruo avọ areghẹ, re ma ruẹse dẹ uzẹme na ziezi hayo riẹ kpahe iwuhrẹ Ọghẹnẹ buobu wọhọ epanọ uyero mai o kuvẹ riẹ. w18.11 5 ¶7

Ebaibol na ọ ta nọ jọ ezae e “hae rehọ otoriẹ” lele eyae rai yeri. Oghẹrẹ ofa nọ a rẹ sae fa ẹme nana họ, jọ a “hai dhesẹ ororokẹ rọkẹ ae; daoma riẹ epanọ a rrọ.” (1 Pita 3:7; ẹme-obotọ) Ororokẹ avọ otoriẹ i wobọ kugbe ohwohwo. Wọhọ oriruo, ọzae nọ o wo otoriẹ ọ riẹ nọ aye riẹ o wo ohẹriẹ no ọyomariẹ evaọ idhere buobu, rekọ onana u dhesẹ hẹ inọ ọyomariẹ o woma vi aye na. (Emu. 2:18) Fikiere, ọ rẹ daezọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ aye na oma je bru ọghọ họ iẹe oma. Ọzae nọ o wo otoriẹ o re je roro kpahe aye riẹ nọ o te bi lele eyae efa ta ẹme. Ọ rẹ rọ edhere ọvuọvo lẹliẹ ae hayo dhesẹ isiuru nọ i fo ho kẹ ae he; yọ ọ rẹ whaha onana re makọ evaọ ifonu hayo itanẹte. (Job 31:1) Ọzae ọ rẹ daoma talamu aye riẹ, orọnikọ fikinọ o you rie ọvo ho rekọ fikinọ o you Ọghẹnẹ je mukpahe oware uyoma.​—Ol. 19:14; 97:10. w18.09 29 ¶3-4

Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ re ma ru lele oware nọ ma wuhrẹ evaọ Ebaibol na? Ẹjiroro jọ họ o gwọlọ omaurokpotọ re ma ru oware nọ u kiehọ, yọ amọfa a bi ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma dhesẹ omaurokpotọ. Evaọ “edẹ urere” nana, ahwo buobu a bi ‘you omobọrai, you ugho, a re seha, a wo omorro, yọ a wo oma-onyẹ hẹ.’ (2 Tim. 3:1-3) O rẹ kẹ odibo Jihova uye nọ o te yo kpahe iruemu oriobọ nọ ahwo a bi dhesẹ, rekọ evaọ oke ovona ọ rẹ sae re ai ihri nọ amọfa a te bi jiri ai. (Ol. 37:1; 73:3) Ohwo ọ rẹ sai roro nọ: ‘Kọ erere vẹ ọ riẹ nọ mẹ tẹ be rehọ ewoma amọfa karo? Me te ru omamẹ “wọhọ ọnọ ọ mae kawo,” kọ ahwo a gbe ti rri omẹ vo?’ Ma tẹ kuvẹ re ẹzi oriobọ akpọ na o kpomahọ omai o rẹ sae raha emamọ usu nọ ma wo kugbe inievo mai evaọ ukoko na je ru omai gbabọkẹ oka nọ a bi ro vuhu omai Ileleikristi uzẹme. Rekọ ma re wo erere nọ ma te wuhrẹ kpahe emamọ iriruo ahwo nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na jẹ rọ aro kele ai. w18.09 3 ¶1

Dede nọ Jihova ọvo ọ jọ taure o te ti mu eware họ ẹma, o je roro kpahe omobọ riẹ ọvo ho. Ukpoye, ọ ma emama efa nọ i wo iroro, te ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ. O rẹ were Jihova, “Ọghẹnẹ evawere na” re ọ kẹ amọfa eware iwoma. (1 Tim. 1:11; Jem. 1:17) Ofariẹ, nọ o rọnọ ọ gwọlọ nọ ma wo evawere wọhọ ọyomariẹ na, o bi wuhrẹ omai re ma hai ru ọghọ. (Rom 1:20) Ọghẹnẹ ọ rehọ uwoho riẹ ma ohwo-akpọ. (Emu. 1:27) Onana u dhesẹ nọ ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro dhesẹ iruemu ezi riẹ via. Fikiere, o gwọlọ nọ ma re wo isiuru kpahe amọfa je ru ọghọ, re ma rọ ere lele oriruo Jihova. Onana u re ru omai wo evawere gbe evevọwẹ. (Fil. 2:3, 4; Jem. 1:5) Fikieme? Keme ere Jihova ọ ma omai ahwo-akpọ. Dede nọ ma gba ha, ma rẹ sai ru ọghọ wọhọ Jihova omariẹ. Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a rọ aro kele iei, fikiere eva e rẹ were iẹe nọ ma tẹ be hai ru ọghọ.​—Ẹf. 5:1. w18.08 18 ¶1-2; 19 ¶4

Ilele Jesu a re dhesẹ nọ a be gaviezọ kẹe nọ a te bi ru lele ẹme riẹ, orọnikọ eyo ọvo ho. A rẹ kuvẹ hẹ re “awaọruọ uzuazọ” ọ rehọ iroro rai. (Luk 21:34) Ukpoye, ẹmeoyo kẹ Jesu họ oware nọ a rẹ rọ karo evaọ uzuazọ, makọ evaọ oke obẹbẹ. Ghelọ ebẹbẹ nana kpobi, inievo mai na a gbẹ talamu Jihova, makọ oware kpobi nọ o via kẹhẹ. Edhere ọfa nọ ma re ro dhesẹ nọ ma be gaviezọ kẹ Jesu họ, ma re ru lele ekpọvio otu nọ Jesu o fihọ re a kobaro evaọ ukoko na. (Hib. 13:7, 17) Ukoko Jihova u ru inwene buobu no evaọ imikpe jọ nọ e vrẹ na. Inwene wọhọ idhere ekpokpọ gbe eware ekpokpọ nọ ma rẹ rọ ta usi uwoma, oghẹrẹ nọ ma re ru ewuhrẹ udevie oka, gbe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ bọ, ruẹrẹ, jẹ rẹrote Egwa Uvie mai. Ekpọvio nana nọ a rorote ziezi, nọ i dhesẹ uyoyou nọ a wo kẹ omai na, e were omai kẹhẹ! Ma riẹ nọ Jihova ọ te ghale omai nọ ma be daoma ru lele ekpọvio nọ ukoko riẹ ọ be kẹ omai evaọ ẹruoke na. w19.03 10-11 ¶11-12

Iku nọ abọvo abakpe riẹ ọvo ọ rrọ uzẹme i re su ohwo thọ riẹriẹriẹ. Wọhọ oriruo, muẹrohọ oware nọ o via kẹ emọ Izrẹl nọ e jẹ rria ofẹ ukiediwo-ọre ethẹ Jọdan evaọ oke Joshua. (Jos. 22:9-34) A yo nọ ahwo Izrẹl nọ e jẹ rria ofẹ ovatha-ọre a bọ agbada-idhe ologbo jọ. Abọ nana iku na uzẹme. Rekọ fikinọ iku na e gba re he, ahwo Izrẹl nọ a jọ ofẹ ukiediwo-ọre na a te roro nọ inievo rai a wọso Jihova no. (Jos. 22:9-12) Rekọ u woma gaga inọ taure a tẹ nyae họre ae, a vi ezae nọ a fievahọ nyae nọ kpahe oware nọ o ginẹ via gbagba. Eme ezae na a kiẹ via? A ruẹ nọ orọnikọ fiki idhe emahọ a rọ bọ agbada idhe na ha, rekọ a bọe re o jọ oware ekareghẹhọ, re evaọ obaro ahwo kpobi a vẹ riẹ nọ ae omarai a gọ Jihova evaọ okenọ u kpemu. Eva e were emọ Izrẹl nana gaga inọ a kpe inievo rai hi fiki iyẹrẹ jọ nọ e gba te he, ukpoye, a rehọ oke daoma riẹ oware nọ o ginẹ via na gbagba! w18.08 5 ¶9-10

Wọhọ epanọ Pọl ọ ta na, makọ eg’Ọghẹnẹ uzẹme dede a rẹ sai kie ruọ iruemu iyoma. Ahwo nọ a kie kẹ odawọ a rẹ sai roro nọ a gbe wo emamọ usu kugbe Jihova. Rekọ orọnikọ nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ jọ ogbẹnyusu Jihova hayo ọ tẹ be ta nọ ọ talamu ei oye u re dhesẹ nọ Jihova ọ jẹ riẹ rehọ họ. (1 Kọr. 10:1-5) Wọhọ epanọ ahwo Izrẹl a je brudu fikinọ Mosis ọ be kaki nwrotọ no Ugbehru Saena ze he na, Ileleikristi nẹnẹ a rẹ sai brudu fikinọ ẹdẹ ẹdhoguo Jihova gbe akpọ ọkpokpọ na ọ be kake tha ha evaọ ẹro rai. A rẹ sai roro nọ u ti gbe kri gaga re eyaa nana i te ti rugba hayo inọ i ti rugba dede he. Ma gbe si iroro itieye na no udu hu, e rẹ sai ru omai rehọ isiuru obọ mai karo kẹ oreva Jihova. Nọ oke o be nyaharo na ma vẹ te nyase Jihova ba jẹ rọ ẹmẹrera duomahọ iruemu nọ e jẹ dha omai eva okenọ ẹrọwọ mai ọ jọ gaga. w18.07 21 ¶17-18

Ma rẹ sai wo eghale buobu nọ Jihova ọ tẹ riẹ omai dẹẹ. Rekọ, eme ma re ru re Jihova ọ riẹ omai? Ma re you rie jẹ rọ uzuazọ mai mudhe kẹe. (1 Kọr. 8:3) Rekọ o gwọlọ nọ ma rẹ sẹro usu oghaghae nọ ma wo kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai. Wọhọ Ileleikristi obọ Galesha nọ Pọl o kere ileta se na, mai omamai ma rẹ daoma re ma gbẹ gbodibo kẹ “eware esese nọ e rrọ ifofe nọ i fioka ha” ha evaọ akpọ nana, te okpodẹ nọ ma rẹ gwọlọ wo. (Gal. 4:9) Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na a nyaharo te epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ riẹ ae. Rekọ Pọl ọ ta nọ inievo nana a jẹ “wariẹ zihe bru” eware ifofe. Ẹme nọ Pọl ọ jẹ ta na họ: “Nọ wha nyaharo te enẹ no na, kọ fikieme wha bi ro zihe bru eware igheghẹ nọ i fioka ha nọ wha nyaseba no?” w18.07 8 ¶5-6

U woma gaga inọ u du gwọlọ nọ ma thuzi Ọghẹnẹ re ma tẹ riẹ oware nọ u fo ho. Ma rẹ sai wuhrẹ no ethobọ amọfa nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na ze. Avro ọ riẹ hẹ, ma te bi se kpahe ahwo nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na yọ obọdẹ uthubro ma bi wo no obọ Ọghẹnẹ ze na. Wọhọ oriruo, roro kpahe epanọ o da Devidi te evaọ okenọ o ro lele Batshẹba wezẹ, jẹ ruẹ nọ ọ thuzi Jihova no. (2 Sam. 12:7-14) Ma te se je roro didi kpahe iku nana, ma rẹ sae nọ omamai nọ: ‘Ẹvẹ Devidi ovie na ọ hae rọ whaha okpẹtu nọ o no ẹnwa-obro riẹ kugbe Batshẹba na ze? Mẹ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ utiona, kọ mẹ te sai fi ei kparobọ? Kọ mẹ te sae dhẹ wọhọ Josẹf, manikọ me ti kie kẹ odawọ na wọhọ Devidi?’ (Emu. 39:11-15) Ma tẹ be hai roro kpahe ebẹbẹ nọ i re no uzioraha ze, o rẹ sae kẹ omai udu nọ ma re ro “mukpahe eyoma.”​—Emọs 5:15. w18.06 17 ¶5, 7

Okienyẹ o re ru nọ ahwo buobu a rẹ rọ gwọlọ dhomahọ isuẹsu. Evaọ oke Jesu, osa-uzou u ru nọ otujọ ọ jẹ rọ whoma họ abọjọ evaọ ẹme isuẹsu. Ahwo nọ a jọ otọ esuo Rom, te otu nọ ọ jẹ gaviezọ kẹ Jesu na a jẹ hwa esa-uzou buobu. Wọhọ oriruo, a jẹ hwa osa-uzou fihọ eware nọ a wo, te etọ gbe iwou rai. Yọ iwhayo otu nọ o je mi osa-uzou na u ru nọ osa-uzou o rọ jọ owha ogbẹgbẹdẹ kẹ ahwo na. Ẹsejọ, ahwo nọ a re mi osa-uzou na a jẹ hae hwosa fihọ ọkwa nọ egọmeti ọ rẹ kẹ ae, a vẹ be rọ udu nana mi ahwo igho buobu. Zakiọs nọ ọ jọ ọnowuzou enọ i re mi osa-uzou o fe, keme oghẹrẹ utiona o je ro mi ahwo igho buobu. (Luk 19:2, 8) Enẹ amọfa buobu nọ a re mi osa-uzou a ro fe re. Ewegrẹ Jesu a jẹ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ abọjọ evaọ ẹme osa-uzou re a ruẹ oware nọ a re ro kru rie. A nọ riẹ kpahe “osa-uzou,” koyehọ usele iruo okpẹdẹ nọ egọmeti Rom o re mi ahwo kpobi nọ a rrọ otọ esuo riẹ. (Mat. 22:16-18) Osa-uzou nana o jẹ hae dha ahwo Ju eva gaga. Onana yọ oka nọ u dhesẹ nọ a rrọ otọ esuo Rom. w18.06 5-6 ¶8-10

Okpẹtu o re noi ze ẹsikpobi nọ ma tẹ salọ nọ abọ Setan ma rẹ jọ. (Job 21:7-17; Gal. 6:8) Ẹvẹ o rọ rrọ erere kẹ omai nọ ma tẹ riẹ epanọ Setan ọ be kpọ hayo viẹ ahwo họ te? U re fiobọhọ kẹ omai wo eriwo owowa kpahe egọmeti je ru omai ruabọhọ iruo usiuwoma ota na. Ma riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ adhẹẹ kẹ egọmeti. (1 Pita 2:17) Ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ ma re koko izi egọmeti, nọ e gbẹ wọso ijaje riẹ hẹ. (Rom 13:1-4) Rekọ ma riẹ nọ ma rẹ whoma họ abọ egọmeti hayo osu jọ inọ o woma vi ọdekọ họ. (Jọn 17:15, 16; 18:36) Fikinọ ma riẹ oware nọ Setan ọ be gwọlọ ru kpahe Jihova gbe odẹ riẹ, u ru nọ ma rọ gbaemu nọ ma re wuhrẹ amọfa uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ. Eva e be were omai gaga inọ a rọ odẹ Jihova se omai, ma te je bi se odẹ na. Ma riẹ nọ eghale nọ ma re wo nọ ma te you Jihova u woma vi ẹsenọ ma re you ugho hayo eyero akpọ na.​—Aiz. 43:10; 1 Tim. 6:6-10. w18.05 24 ¶8-9

Nọ ebẹbẹ e tẹ rrọ orọo, kọ ẹhẹriẹ họ ifue na? Ebaibol na ọ fodẹ ugogo eware nọ e rẹ sae lẹliẹ orọo hẹriẹ hẹ. Pọl o kere nọ: “Otẹrọnọ aye jọ o wo ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi hi, yọ o were ọzae na nọ ọ rẹ rria kugbei, jọ ọ nyasiọ ọzae riẹ ba ha.” (1 Kọr. 7:12, 13) Oyena u kiekpahe omai nẹnẹ re. Uzẹme na họ, erọo jọ e riẹ nọ “ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi hi” ọ jọ rehọ uruemu dhesẹ kẹ aye riẹ no inọ “o were [riẹ] nọ ọ rẹ rria kugbei” hi. Ọ rẹ sae tubẹ lahiẹ aye na te epanọ o rẹ rọ jọ aye na oma inọ uzuazọ riẹ o rrọ ọza. O sae jọnọ o gbe bi fiobọhọ kẹ aye na ha, fiobọhọ kẹ uviuwou na ha, hayo tubẹ daoma whaha aye na egagọ Ọghẹnẹ. O tẹ be hae via enẹ, Ileleikristi jọ a rẹ sae jiroro nọ oware kpobi nọ ọzae na ọ ta kẹhẹ, a rẹ hẹriẹ keme “o were ọzae na nọ ọ rẹ rria kugbei” hi. Rekọ Ileleikristi efa nọ e rrọ uyero ovona a jiroro nọ a rẹ hẹriẹ hẹ, a thihakọ jẹ daoma fihọ orọo na epanọ u re ro woma. w18.12 13 ¶14, 16; 14 ¶17

Evaọ ọtadhesẹ ọkibi nọ ọ rrọ Luk 8:5-8, 11-15 na, ibi na họ “ẹme Ọghẹnẹ” hayo ovuẹ Uvie na. Otọ na u dikihẹ kẹ udu ahwo. Ubi nọ u kie fihọ emamọ otọ na o dhẹ, ta awọ muotọ ziezi, jẹ mọ ibi “ẹko udhusoi.” Wọhọ epanọ ubi na u kie fihọ emamọ otọ je muhọ ẹdhẹ evaọ ọtadhesẹ Jesu na, ma tẹ jẹ ovuẹ na rehọ je mu edhere uzẹme na họ elele. Kẹsena ubi uzẹme na u te muhọ ẹrro, bẹsenọ u ro te ure-ọka nọ o rẹ mọ ibi efa wọhọ odẹme. Wọhọ epanọ ure-ọka o rẹ mọ ibi-ọka, orọnikọ ure-ọka ofa ha na, ere ma rẹ mọ ibi ovuẹ Uvie na orọnikọ ilele ekpokpọ họ. Ẹvẹ ma rẹ rọ mọ ubi Uvie okpokpọ? Oke kpobi nọ ma rọ oghẹrẹ jọ ta usiuwoma Uvie na, yọ ma be vaha ubi nọ a kọ fihọ omai udu na wọhọ odẹme. (Luk 6:45; 8:1) Fikiere, ọtadhesẹ nana o wuhrẹ omai nọ ma tẹ be ruabọhọ ta usiuwoma Uvie na, yọ ma be “rehọ ithihakọ mọ ibi.” w18.05 14 ¶10-11

Orọnikọ uduotahawọ ọvo Pọl ọ jẹ kẹ ibe Ileleikristi riẹ hẹ, ọ “rehọ eware [riẹ] kpobi gbe uzuazọ [riẹ] gbodibo” kẹ ae re. (2 Kọr. 12:15) Epọvo na re, orọnikọ ẹmeunu ọvo ekpako ukoko a rẹ rọ kẹ ibe Ileleikristi rai uduotahawọ gbe omosasọ họ, ukpoye a re ru ugogo oware jọ kẹ ae nọ u re dhesẹ re nọ a wo ọdawẹ kẹ ae. (1 Kọr. 14:3) Re ma sae bọ ohwohwo ga, o sae gwọlọ nọ ma kẹ ọwhọkuo ẹsejọ, rekọ u fo nọ ekpako ukoko a rẹ rọ aro kele oriruo nọ ọ rrọ Ebaibol na kpahe epanọ a rẹ kẹ ọwhọkuo nọ ọ rẹ bọ omọfa ga. Jesu o fi obọdẹ oriruo onana hotọ evaọ okenọ ọ kparoma kpobọ odhiwu no. Ọ kẹ ikoko nọ e jọ Esia Minor ọwhọkuo ọgaga, rekọ muẹrohọ oghẹrẹ nọ ọ rọ kẹ ọwhọkuo na. Taure ọ tẹ te kẹ ai ọwhọkuo, o jiri ikoko nọ e jọ Ẹfisọs, Pẹgamọm, gbe Thiatira rọkẹ iruo iwoma rai. (Evia. 2:1-5, 12, 13, 18, 19) O gwọlọ nọ ekpako ukoko a rẹ rọ aro kele oriruo Jesu nọ a tẹ gwọlọ kẹ ọwhọkuo. w18.04 21-22 ¶8-9

Ababọ avro, whai esẹgbini wha be hae daoma sẹro emọ ra re a siọ ẹyao ba ekie. Who bi ru uwou rai fo, je gbolo oware kpobi nọ o rẹ sae wha ẹyao se owhẹ avọ emọ ra kufiẹ. Epọvo na o gwọlọ nọ whọ rẹ thọ emọ ra no ifimu, ighe etẹlẹvisiọno, arozaha ekọmputa, gbe eria itanẹte nọ e rẹ sai ru ai wo ọkpọ iroro Setan. Jihova ọ kẹ owhai esẹgbini udu nọ wha re ro fiobọhọ kẹ emọ rai wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. (Itẹ 1:8) Fikiere, whọ jọ ozọ u mu owhẹ hẹ re who fi izi họ evaọ uviuwou ra, izi nọ e rọwokugbe uthubro Ebaibol. Ta kẹ emọ ra oware nọ a rẹ sai rri gbe onọ a rẹ sai rri hi, re who je fiobọhọ kẹ ae riẹ ẹjiroro nọ whọ rọ ta ere. (Mat. 5:37) Nọ emọ na e be kpako ze na, wuhrẹ ai epanọ a sae rọ riẹ oware nọ u woma gbe onọ u yoma wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ. (Hib. 5:14) Hae kareghẹhọ re inọ, oware nọ who bi ru emọ ra a te mai wuhrẹ no ze.​—Izie. 6:6, 7; Rom 2:21. w19.01 16 ¶8

Whọ tẹ rrọ uzoge evaọ ukoko na, whọ rẹ sae daoma bi kẹle inievo nọ e kpako no. Whọ rẹ sae nọ ae avọ adhẹẹ re a gbiku kẹ owhẹ kpahe eware nọ a rọ ẹro ruẹ no anwọ ikpe buobu nọ a rọ rrọ ukoko na. Onana o te bọ owhẹ ga ziezi, yọ u ti ru nọ whẹ avọ oniọvo nọ ọ kpako no na wha te rọ ruabọhọ ru re elo rai o lo. Yọ mai kpobi ma rẹ sae daoma dede ahwo nọ a ziọ Ọgwa Uvie mai rehọ sasasa. A tẹ vuẹ owhẹ nọ who ru ewuhrẹ omakugbe kẹ usiuwoma ota, whọ sai fiobọhọ kẹ inievo nọ e kpako no evaọ oghẹrẹ nọ a re ro wobọ ziezi evaọ usiuwoma ota na. Kọ ẹkwotọ nọ o ti kiehọ ae oma ọ riẹ nọ a rẹ sae jọ ta usiuwoma? Whọ sai dhe ai kugbe uzoge nọ ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ai evaọ usiuwoma ota. Whọ sai je dhesẹ ororokẹ rọkẹ enọ e be sai ru tere he fiki oma nọ o ga rai te he. Avro ọ riẹ hẹ, orimuo gbe ororokẹ nọ who dhesẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ izoge, ekpako soso, enọ i wo onaa, gbe enọ i wo onaa tere he nọ a te rọ rehọ ọwhọ ta usiuwoma na.​—Izerẹ 19:32. w18.06 23-24 ¶10-12

Jihova ọ rọ azẹ Jesu ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu no, ajọ ma rri ufuoma nana vo vievie he. Fiki idhe ẹtanigbo na, ma rẹ sae rọ evawere gọ Ọghẹnẹ avọ obruoziẹ iroro ọfuafo. (Ol. 40:8) U te no edẹro nọ ma re dhesẹ no, o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma re ma siọ obọdẹ ufuoma nọ ma wo na ba eroruiruo thọthọ. Pita ukọ na ọ vẹvẹ omai unu inọ joma du rọ ufuoma nọ ma wo na foma ru eyoma ha. Kọ unuovẹvẹ nana o gbẹ kareghẹhọ owhẹ oware nọ o via kẹ ahwo Izrẹl evaọ udhude na? Oware yena o rẹ sae via kẹ omai re, yọ omai o rẹ sai tube yoma vi orọ ahwo Izrẹl dede. Setan avọ akpọ riẹ a bi ru eware sa-sa nọ i re si omai urru, wọhọ emuosẹ, emuore, idi, oghẹrẹ erozaha sa-sa gbe eware itieye na efa. Otu nọ o wo onaa eware iwhowho a rẹ rehọ ahwo nọ a wo erru ziezi ghoro eware, onọ u re ru ohwo roro nọ o gbe wo ai hi oja. O rrọ lọlọhọ re ohwo o kie kẹ ahwo otiọye jẹ rọ uvi ufuoma riẹ ruiruo thọthọ. w18.04 10 ¶7-8