Asa

Uyoyou nọ ma wo kẹ Ọghẹnẹ gbe Ebaibol na u re ru omai yoẹme kẹ Jihova o tẹ make rọnọ imoni hayo egbẹnyusu nọ i wo emamọ eva kpahe omai a be gwọlọ nọ ma wobọ evaọ iruẹru uwhori nọ e rọwokugbe Ebaibol na ha. A sai kpomovuọ họ omai oma, ẹsejọhọ tubẹ ta nọ ma wo uyoyou hayo adhẹẹ kẹ ohwo nọ o whu na ha. Hayo a sae ta nọ owojẹ mai na u ti ru nọ ohwo nọ o whu na ọ te rọ wha ẹbẹbẹ se enọ e rrọ uzuazọ. Evaọ orẹwho Caribbean jọ, ahwo buobu a rọwo nọ ohwo o te whu, “ẹzi” riẹ ọ rẹ gbẹ jọ udevie ahwo jẹ rọ uye kẹ ahwo nọ a gboja kẹe. Obe jọ o ta nọ “ẹzi” nana ọ sai tube “si uye se ẹwho soso.” O tubẹ rrọ uruemu ewho jọ evaọ Africa inọ ohwo o te whu, a rẹ jọ uwou riẹ ruru ighẹgbe kpobi, jẹ vẹ ifoto kpobi tu igbẹhẹ. Fikieme? Ahwo jọ a ta nọ oware aghọ o rrọ nọ ahwo nọ a whu no a tẹ ruẹ omarai! Mai idibo Jihova ma rẹ rọwo iwuhrẹ erue vievie he, yọ ma re ru oware ovo nọ u wobọ kugbe iruẹru nọ a be rọ wha erue Setan haro na ha!​—1 Kọr. 10:21, 22. w19.04 16 ¶11-12

Jesu o wuhrẹ ilele riẹ ehri-izi nọ i re fiobọhọ kẹ ae yerikugbe amọfa ababọ ọriẹwẹ. Wọhọ oriruo, roro kpahe Obọdẹ Uzi Uruemu na nọ o ta nọ ma ru amọfa oghẹrẹ nọ ma gwọlọ nọ a ru omai. Mai kpobi ma gwọlọ nọ a re yerikugbe omai ababọ okienyẹ. Fikiere, ma re yerikugbe amọfa ababọ okienyẹ re. Ma te ru ere, amọfa a ti ru epọvo na kẹ omai. Kọ eme ma re ru otẹrọnọ a kienyẹ omai? Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ Jihova o “ti bruoziẹ kẹ . . . enọ i bi bo sei te aso te uvo.” (Luk 18:6, 7) Eme yena e wọhọ ẹsenọ Jihova ọ be ya eyaa kẹ omai inọ, ọ riẹ ebẹbẹ nọ i bi te omai evaọ edẹ urere nana, yọ o ti bru uvioziẹ kẹ omai evaọ oke nọ o fihọ. (2 Tẹs. 1:6) Ma te bi ru lele eware nọ Jesu o wuhrẹ, ma ti yerikugbe amọfa ababọ okienyẹ hayo ọriẹwẹ. Yọ otẹrọnọ a bi kienyẹ omai evaọ akpọ nana nọ Setan o bi su na, ma rẹ sai wo omosasọ nọ ma tẹ kareghẹhọ nọ Jihova o ti bru uvioziẹ kẹ omai. w19.05 5 ¶18-19

O sae jọnọ whẹ yọ uzoge nọ ọ rrọ isukulu. Ẹsejọhọ emọ eklase ra kpobi a rẹ rehọ owhẹ se ẹkoko fikinọ whọ rẹ so ole orẹwho na ha. Ẹsejọhọ whọ gwọlọ dhesẹ oware nọ Ebaibol ọ ta kpahe onana kẹ ae rekọ whọ riẹ epanọ who re ro ru ei hi. Whọ sae kiẹ kpahe onana. Ẹjiroro ivẹ who re ro ru onana: (1) whọ rẹ daoma riẹ oware nọ u ro fo re who siomano akpọ na, (2) whọ rẹ riẹ emamọ edhere nọ whọ rẹ rọ vuẹ ae oware nọ Ebaibol ọ ta kpahe iẹe. (Rom 1:20) Whọ sae kake nọ omara nọ, ‘Eme emọ eklase mẹ a ta nọ o be lẹliẹ ae so ole orẹwho na?’ Kẹsena whọ vẹ jọ ebe ukoko na kiẹ ziezi. Ẹsejọhọ re whọ ta oware nọ whọ rọwo kẹ ae o te ga te epanọ who roro ho. Emọ isukulu buobu a rẹ so ole orẹwho rai fikinọ iticha rai ọ vuẹ rai nọ a ru ere. Oware ovo hayo ivẹ nọ whọ kiẹ via o sai fiobọhọ kẹ owhẹ ta eme nọ i re te udu ohwo nọ ọ ginẹ gwọlọ riẹ oware nọ who gbe bi ro kuomagbe ai so ho.​—Kọl. 4:6. w19.05 29 ¶13

Okenọ Elaejah ọruẹaro na ọ jẹ dhẹ fikinọ a gwọlọ kpei no, o kẹ riẹ uye te epanọ ọ rọ gwọlọ nọ o re tube whu. Jihova o vi ukọ-odhiwu riẹ bru ọruẹaro nana nọ oma o lọhọ no na. Ukọ-odhiwu na o ru oware jọ ro fiobọhọ kẹe. Ọ kẹ Elaejah emu nọ ọ be rrorro, jẹ rọ unu kpotọ ta kẹe nọ ọ re emu na. (1 Iv. 19:5-8) Iku yena i wuhrẹ omai obọdẹ oware jọ: Ẹsejọ, ma te ru omoware jọ ro fiobọhọ kẹ ohwo, o rẹ sasa iẹe oma gaga. Ẹsejọhọ ememu, umugho, hayo omoware jọ nọ ma dẹ se oniọvo nọ ọkora ọ rrọ oma u re fiobọhọ kẹe riẹ nọ ma you rie je bi roro kpahe iẹe. Otẹrọnọ o rẹ nwani kiehọ omai oma tere he re ma lele oniọvo jọ ta kpahe eware edada nọ e via kẹe, ma sae rọ eware nọ ma fodẹ no na ro fiobọhọ. Jihova ọ rọ edhere igbunu fiobọhọ kẹ Elaejah wo ẹgba nọ ọ rọ nya te Ugbehru Horẹb, nọ ọ dhẹ thabọ no obọ enọ e be gwọlọ iẹe kpe no. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze? Ma tẹ gwọlọ sasa enọ a lele wezẹ evaọ oke emaha oma, o rẹ mai woma re ma kaki ru udu te ai otọ, te ma kpobọ uwou rai hayo evaọ obọ Ọgwa Uvie. w19.05 16 ¶11; 17 ¶13-14

Dae rehọ iẹe nọ who bi se obe Zẹkaraya uzou avọ ikpegbivẹ, nọ a jọ ruẹaro kpahe uwhu Mesaya na. (Zẹk. 12:10) Nọ who se te owọ avọ ikpegbivẹ, who te se nọ “unuwou Netan” u ti weri gaga evaọ okenọ Mesaya na o ti ro whu. Ukpenọ whọ rẹ nwani se ẹme na vrẹ ọvo, fọ re whọ nọ omara nọ: ‘Ẹvẹ unuwou Netan u ro wobọ kugbe Mesaya na?’ Who ve ru wọhọ ohwo nọ ọ be kiẹ otọ oware. Whọ vẹ te ruẹ nọ oria Ebaibol yena o riobọhọ obe 2 Samuẹle 5:13, 14 nọ u dhesẹ nọ Netan yọ ọmọzae Devidi jọ. Oria avọ ivẹ nọ o riobọhọ họ Luk 3:23, 31, onọ u dhesẹ nọ Netan yọ ọsẹ-ode Meri, oni Jesu. Ẹsiẹvo na, akpọ o te gbe owhẹ unu! Whọ riẹ nọ a ruẹaro nọ uyẹ Devidi oye Jesu o ti no ze. (Mat. 22:42) Rekọ emezae nọ Devidi o yẹ i bu vi udhe. U gbunu kẹhẹ inọ Zẹkaraya ọ fodẹ unuwou Netan gbiae inọ u ti weri gaga evaọ oke uwhu Jesu! w19.05 30 ¶17

Eme o gwọlọ nọ ma re ru? Nọ ma tẹ be hai ru uwuhrẹ omobọ mai kẹse kẹse, eware nọ ma wuhrẹ evaọ Ebaibol na i re mu omai ẹro ziezi. Yọ onana u re ru omai wo imuẹro inọ izi Jihova e rrọ ziezi. Kẹsena ma vẹ te jọ wọhọ ure nọ o ta awọ muotọ ziezi, ma ve “dikihẹ ga ziezi evaọ ẹrọwọ na.” (Kọl. 2:6, 7) Kareghẹhọ nọ omọfa ọ sai kru ẹrọwọ ra kẹ owhẹ hẹ, whẹ ọvo who re ru onana. Fikiere, gbẹ hae daoma ru ẹzi nọ ọ be kpọ iroro ra kpokpọ ẹsikpobi. Hae lẹ kẹse kẹse; lẹ re Jihova ọ rọ ẹzi ọfuafo riẹ fiobọhọ kẹ owhẹ. Hai roro didi; hae kiẹ iroro gbe uruemu ra riwi ẹsikpobi. Salọ emamọ egbẹnyusu; mu usu kugbe ahwo nọ a re fiobọhọ kẹ owhẹ nwene iroro ra. Who te ru ere, whọ te whaha enua nọ e rrọ akpọ Setan, whọ vẹ jẹ sae “raha iroro ethọthọ gbe oware ukpehru kpobi nọ a ru be rọ wọso eriariẹ Ọghẹnẹ.”​—2 Kọr. 10:5. w19.06 13 ¶17-18

Wọhọ epanọ Rut ọ talamu Naomi nọ ọzae riẹ o whu no na, ere o gwọlọ nọ obọ nọ ma re fihọ kẹ inievo nọ ọzae hayo aye rai o whu u re serihọ họ. (Rut 1:16, 17) Paula ọ ta nọ: “Nọ ọzae mẹ ọ nwani whu no, ahwo buobu a je fiobọhọ kẹ omẹ. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, ahwo a te kpohọ ọvuọ oboriẹ no bi yeri uzuazọ rai vrẹ. Rekọ rọkẹ omẹ, uzuazọ mẹ o gbẹ wọhọ epaọ ọsosuọ họ. U re fiobọhọ gaga nọ amọfa a tẹ riẹ nọ ohwo nọ ọ rrọ uweri ọ gbẹ gwọlọ ọbọga nọ emerae hayo ikpe buobu e tẹ make vrẹ no.” Uzẹme inọ ahwo a wo ohẹriẹ. Rọkẹ ahwo jọ, uweri rai u re lehie tere he. Rekọ rọkẹ amọfa, oke kpobi nọ a te bi ru oware jọ nọ a jẹ hai ru kugbe ohwo rai nọ o whu no na, a rẹ kareghẹhọ ohwo na. Oghẹrẹ nọ ahwo a re weri o rrọ epọvo na ha. Joma kareghẹhọ nọ Jihova ọ kẹ omai uvẹ-ọghọ gbe owha-iruo nọ ma rẹ rọ rẹrote enọ ọzae hayo aye rai o whu. w19.06 24 ¶16

Nọ egọmeti o te fi awhaha họ iruo mai, o roja re ma riẹ “oke nọ a re ro fibo.” (Ọtausi. 3:7) Ma rẹ ta eme nọ u fo nọ ma rẹ ko dhere kẹ amọfa vievie he, wọhọ edẹ inievo mai, oria nọ ma bi jo kokohọ, oghẹrẹ nọ ma be rọ ta usi uwoma, gbe oghẹrẹ nọ ebe ukoko na i bi ro te omai obọ. Ma rẹ vuẹ ahwo egọmeti eware nana ha; yọ ma rẹ vuẹ egbẹnyusu hayo imoni mai nọ e rrọ orẹwho mai hayo erẹwho efa ha. Ma te ru ere, yọ ma bi fi uzuazọ inievo mai họ ọza. Whọ kuvẹ hẹ re emeware esese i fi ẹwhọ họ udevie mai. Setan ọ riẹ nọ uwou nọ okugbe o rrọ họ o sai dikihẹ hẹ. (Mak 3:24, 25) Ọ te daoma ẹsikpobi re o fi ẹwhọ họ udevie mai. O bi rẹro nọ o te ru ere, ma ve ti mu omoma mai họ ẹhọre viukpenọ ma rẹ họre iẹe. Makọ Ileleikristi nọ i kruga ziezi a re rri otọ mu re a gbe kie ruọ ẹbẹbẹ nana ha. Ma tẹ be daoma kpobi re ma ku ebẹbẹ nọ ma wo kugbe inievo mai họ, oware ovo o te hẹriẹ omai hi.​—Kọl. 3:13, 14. w19.07 11-12 ¶14-16

Ẹsibuobu, orọnikọ ẹme nọ ma ta u re ru ahwo gaviezọ kẹ omai hi rekọ oghẹrẹ nọ ma rọ tae. A rẹ gaviezọ otẹrọnọ ma rrọ wowou, ma ẹme mai te, je wo ọdawẹ kẹ ae. Ma rẹ gba ae họ rọwo ẹme mai hi. Ukpoye, ma rẹ daoma riẹ oware nọ o wha riẹ ze nọ a ro wo eriwo jọ kpahe egagọ, jẹ daoma riẹ oghẹrẹ nọ o rrọ ae oma. Wọhọ oriruo, nọ Pọl o je lele ahwo Ju ta ẹme, Ikereakere na ọ jẹ rehọ ẹme riẹ no ze. Rekọ nọ o je lele egba-eriariẹ ahwo Griki ta ẹme evaọ Arẹopagọs, ọ ta ha inọ Ebaibol na ọ rehọ ẹme riẹ no ze. (Iruẹru 17:2, 3, 22-31) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl? Ma tẹ be ta usi uwoma kẹ ohwo nọ ọ rọwo Ebaibol ho, u du fo re ma ta nọ Ebaibol ma be rehọ ẹme mai no ze he. Who te muẹrohọ nọ ohwo jọ ọ gwọlọ nọ amọfa a ruẹ e riẹ nọ o bi lele omai se Ebaibol ho, daoma dhesẹ oria Ebaibol kẹe evaọ oghẹrẹ nọ amọfa a gbe ro muẹrohọ họ. Whọ sae jọ ifonu hayo etablẹte dhesẹ kẹe. w19.07 21 ¶5-6

Setan ọ rehọ edhere ẹghẹ viẹ ahwo Izrẹl họ re a gọ edhọ. Emu nọ a rẹ re ọ rọ ruọ ae oma. Nọ ahwo Izrẹl a ruọ Ẹkwotọ Eyaa na no, o tẹ gwọlọ nọ a re nwene oghẹrẹ nọ a je ro ru iruo ẹwọ. Okenọ ahwo Izrẹl a jọ obọ Ijipti, a jẹ hai vo ame no ethẹ Naele ze ku fihọ ekakọ rai. Rekọ evaọ Ẹkwotọ Eyaa na, orọnikọ ame a re vo no ethẹ ze ku fihọ ekakọ rai re i woma ha, rekọ oso nọ ọ rẹ rrọ evaọ ezi oso gbe igrigri nọ i re kie oye u re ru ekakọ woma. (Izie. 11:10-15; Aiz. 18:4, 5) Onana u dhesẹ nọ ahwo Izrẹl a re wuhrẹ idhere efa nọ a re ro ru iruo ẹwọ. Rekọ fikieme Jihova ọ rọ vẹvẹ ae unu kpahe edhọgọ kpakiyọ idhere ekpokpọ nọ a ti ro ru iruo ẹwọ ọ jẹ ta ẹme kpahe? Jihova ọ riẹ nọ ahwo Izrẹl a te gwọlọ wuhrẹ onaa nọ a re ro ru iruo ẹwọ mi egedhọ nọ e wariẹ e rai họ na. Ahwo Kenan a rẹ gọ Bale yọ egagọ rai i re kpomahọ oware kpobi nọ a bi ru.​—Ik. 25:3, 5; Ibr. 2:13; 1 Iv. 18:18. w19.06 3-4 ¶4-6

Okenọ Pọl ukọ na, Saelas, Luk gbe Timoti a te Filipai nọ o jọ otọ esuo Rom, a ruẹ nọ ahwo buobu a gwọlọ yo usi uwoma Uvie na. Ileleikristi ene nana nọ i wo ajọwha na a fiobọhọ to ukoko họ evaọ ẹwho yena, kẹsena aikpobi a tẹ jẹ hai kuomagbe, ẹsejọhọ evaọ uwou oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Lidia nọ o re dede ahwo rehọ gaga. (Iruẹru 16:40) U kri hi, ẹbẹbẹ jọ o te te ukoko nana nọ a tohọ obọ na. Setan o ru nọ ewegrẹ egagọ uzẹme a ro mu inievo na họ ekpokpo gaga fiki usi uwoma ota na. A mu Pọl avọ Saelas, rọ ekpọ fa ae kẹsena a te gbolo ai fihọ uwou-odi. Nọ a si ai no uwou-odi ze no, a tẹ nyabru Ileleikristi nọ i kurẹriẹ obọ na jẹ bọ ae ga. Kẹsena Pọl, Saelas gbe Luk a te no Filipai, rekọ o wọhọ nọ Timoti ọ daji obei. Kọ eme ukoko nana nọ a tohọ obọ na u ti ru na? Jihova ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ ae, onọ u ru nọ a sae rọ ruabọhọ egagọ Jihova avọ ajọwha. (Fil. 2:12) Inievo nana a te ahwo nọ Pọl o re gine ro seha! w19.08 8 ¶1-2

Kọ whọ kwa no oria nọ whọ jọ kpohọ obọfa kẹle na? Nọ whọ tẹ kwa kpohọ oria okpokpọ, o sae rehọ ugho mi owhẹ buobu, fikiere whọ gbẹ yọroma ha, whọ sae re esa. Re whọ siọ esa buobu ba ẹre, yọroma re whọ gbẹ dẹ eware nọ e roja tere he reosa ha. (Itẹ 22:3) Nọ eware sa-sa e tẹ be kẹ omai uye, wọhọ oriruo, nọ ma tẹ be rẹrote ohwo mai nọ ọ be mọ, o sae jọ lọlọhọ re ma momo ugho vrẹ oma. Evaọ oke utioye, kareghẹhọ nọ “olẹ avọ olẹ ayare-ọgaga” e sai fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro. Jihova ọ sai yo elẹ ra, kẹsena ọ vẹ kẹ owhẹ udhedhẹ nọ o te ‘sẹro udu ra gbe ogaga iroro ra,’ onọ u ti ru udu te owhẹ otọ re whọ sae jẹ iroro nọ i kiehọ. (Fil. 4:6, 7; 1 Pita 5:7) Wo emamọ egbẹnyusu. Hae vuẹ egbẹnyusu ekpekpe ra epanọ eware e rrọ kẹ owhẹ gbe ebẹbẹ nọ who wo, maero kọ egbẹnyusu nọ e rẹriẹ ovao dhe eware itieye no. Who te bi ru ere, u re ru udu te owhẹ otọ. (Ọtausi. 4:9, 10) Egbẹnyusu nọ who wo evaọ obonọ whọ jọ vẹre e gbẹ rrọ egbẹnyusu ra. w19.08 22 ¶9-10

Fikieme Jihova ọ rọ rehọ Mẹgido dhesẹ ẹmo urere riẹ? Mẹgido avọ Ukiekpotọ Jezrẹl nọ o kẹle riẹ yọ eria nọ a jọ fi emo buobu. Yọ Jihova o fiobọhọ kẹ idibo riẹ fi emo jọ kparobọ evaọ etẹe. Wọhọ oriruo, Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ obruoziẹ Izrẹl nọ a re se Berak fi Sisera nọ ọ jọ oletu ogbaẹmo Kenan avọ ahwo riẹ kparobọ “kẹle ame Mẹgido.” Berak avọ ọruẹaro-aye nọ a re se Debora a yere Jihova rọkẹ obokparọ igbunu na. A so nọ: “Isi na i fi ẹmo no obọ odhiwu ze; evaọ oria nọ a rrọ a jọ lele Sisera fi ẹmo. . . . Jọ ewegrẹ ra kpobi i whu no, O Jihova, rekọ, jọ ahwo nọ a you owhẹ a jọ wọhọ ọre nọ ọ be va ze evaọ oruaro riẹ.” (Ibr. 5:19-21, 31) Epọvo na re, evaọ Amagidọn ewegrẹ Ọghẹnẹ a ti whu, enọ i wo uyoyou kẹ Ọghẹnẹ a vẹ te zọ. Rekọ ohẹriẹ ulogbo jọ o rrọ emo ivẹ na. Evaọ Amagidọn, ahwo Ọghẹnẹ a ti du họre he. A ti tube kru ekwakwa ẹmo dede he. Oware nọ o te kẹ ae “ẹgba” họ, a te “fọ je fievahọ” Jihova avọ ikọ-odhiwu riẹ.​—Aiz. 30:15; Evia. 19:11-15. w19.09 9 ¶4-5

Edhere jọ nọ ma rẹ rọ “nyabru” Jesu họ, ma rẹ daoma ziezi re ma wuhrẹ kpahe eme nọ ọ ta gbe eware nọ o ru. (Luk 1:1-4) Omọfa ọ sai ru onana kẹ omai hi, mai ọvo ma re wuhrẹ eware nana. Ma tẹ jiroro nọ ma rẹ họ-ame re ma zihe ruọ olele Jesu yọ edhere ọfa nọ ma rẹ rọ “nyabru” ei. Edhere ọfa nọ ma rẹ rọ “nyabru” Jesu họ, ekpako ukoko nọ ma rẹ nyabru nọ ma tẹ gwọlọ obufihọ. Jesu ọ be rehọ ezae nana nọ ọ rọ “kẹ ekẹ” na rẹrote igodẹ riẹ. (Ẹf. 4:7, 8, 11; Jọn 21:16; 1 Pita 5:1-3) O gwọlọ nọ ma rẹ daoma nyabru ai kẹ obufihọ. Ekpako na a sae riẹ oware nọ o rrọ omai iroro ho, gbe oware nọ ma gwọlọ. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Julian ọ ta nọ: “Mẹ ta kẹ ekpako na nọ jọ a nyabru omẹ ze. Iweze yena o jọ wọhọ obọdẹ okẹ jọ nọ u te omẹ obọ.” Ekpako nọ uyoyou rai o rẹ hiẹ hẹ wọhọ ivẹ nana nọ i weze bru Julian na a rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ “iroro Kristi.” Koyehọ, a re fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ Jesu o re roro, te iruemu riẹ, gbe oghẹrẹ nọ ma sae rọ rehọ aro kele iei. (1 Kọr. 2:16; 1 Pita 2:21) Onana yọ obọdẹ okẹ jọ nọ ekpako na a rẹ sae kẹ omai. w19.09 21 ¶4-5

Ma rẹ jọ Ikereakere na soso ruẹ iku ezae avọ eyae nọ i wo ẹrọwọ, nọ ẹzi ọfuafo na ọ jẹ kpọ; ghele na a rrọ usu ahwo idu udhuhrẹ-gbene na ha. Jọn Ọhọahwo-Ame na yọ omọvo rai jọ. (Mat. 11:11) Devidi yọ omọfa. (Iruẹru 2:34) A te kpare imava nana gbe amọfa buobu ziọ aparadase otọakpọ. Aikpobi gbe ogbotu obuobu na a ti wo uvẹ nọ a re ro dhesẹ nọ a gwọlọ romakpotọ kẹ Jihova jẹ jọ otọ esuo riẹ. No emuhọ ze, onana họ orọ ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ o ro koko ima ahwo buobu họ no erẹwho kpobi ze re a gọe. Te ma wo ẹruore obọ odhiwu hayo ọrọ otọakpọ, o gwọlọ nọ ma re fiobọhọ kẹ ahwo buobu re a jọ usu ogbotu obuobu ọrọ “igodẹ efa” na. Kẹle na, Jihova o ti ru nọ uye ulogbo nọ a ruẹaro riẹ na u ti ro muhọ, onọ o te raha egọmeti gbe egagọ nọ e be wha uye se ahwo-akpọ anwọ ikpe buobu ze na. Uvẹ-ọghọ nọ ogbotu obuobu na a wo o rro kẹhẹ, nọ a te rọ jọ otọakpọ gọ Jihova bẹdẹ bẹdẹ!​—Evia. 7:14. w19.09 31 ¶18-19

Nọ akpọ Setan ọ be kẹle ekuhọ na, eware i ti yoma vi epaọ anwẹdẹ nọ u ti ru ei jọ bẹbẹ kẹ omai re ma talamu Ọghẹnẹ gbe Uvie riẹ. U muẹro nọ a ti gbe se omai ẹkoko. O te jọ ere fikinọ ma rrọ abọ ọvo ho evaọ akpọ na. Ma rẹ daoma jọ abọ Jihova enẹna re ma sae talamu ei evaọ etoke uye ulogbo na. Evaọ etoke uye ulogbo na, inievo nọ e be kobaro evaọ ukoko na enẹna a gbẹ te kobaro ho, inievo efa e te rehọ ẹta rai. Nọ u te te oke jọ no, inievo nọ a rọ ẹzi wholo na kpobi a ti kpobọ odhiwu no re a kuomagbe ti fi ẹmo Amagidọn. (Mat. 24:31; Evia. 2:26, 27) Onana u dhesẹ nọ Utu Ẹruorote na o gbẹ te jọ kugbe omai hi evaọ otọakpọ. Rekọ, ọruẹrẹfihotọ ọ te jariẹ nọ ogbotu obuobu na a sae gbẹ rọ gọ Jihova. Inievo nọ i te ziezi evaọ usu igodẹ efa na a te kobaro oke yena. O gwọlọ nọ ma re lele ithubro nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze nọ inievo nana a te kẹ omai, ma vẹ rọ ere dhesẹ nọ ma talamu Jihova. Ere ọvo ma sae rọ zọ. w19.10 17 ¶13-14

Naomi ọ jọ aye nọ o you Jihova. Nọ ọzae riẹ gbe emezae ivẹ riẹ a whu no, ọ tẹ gwọlọ nọ o re nwene odẹ riẹ no Naomi kpohọ “Mara” nọ otofa riẹ o rrọ “Ẹyayare.” (Rut 1:3, 5, 20 gbe ẹme-obotọ, 21) Rut nọ ọ jọ aye ọmọzae Naomi ọ talamu oniọrọo riẹ evaọ etoke ebẹbẹ riẹ kpobi. Rut o fiobọhọ kẹ Naomi gaga ọ tẹ jẹ ta eme omosasọ kẹe. Rut ọ ta eme nọ i dhesẹ nọ o you Naomi gaga jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹe. Nọ aye hayo ọzae oniọvo mai jọ o te whu, o gwọlọ nọ ma rẹ sasa iẹe oma. Ọzae-avọ-aye a wọhọ ire ivẹ nọ e dhẹ kẹle ohwohwo. Nọ ikpe e be nya na, awọ ire na e rẹ whaliẹ ohwohwo. Otẹrọnọ a vi ọjọ no, u re kpomahọ ọnọ o kiọkọ na gaga. Epọvo na re, nọ uwhu u te kpe ọzae hayo aye ohwo, o rẹ kẹe uye gaga evaọ oke lelehie. w19.06 23 ¶12-13

Orọnikọ oghẹrẹ eware ẹkeriotọ nọ ma be romakẹ ọvo ma rẹ yọroma kpahe he rekọ te oke nọ eware nana e be rehọ mi omai. Ma gbẹ yọroma ha, oke nọ ma be raha fihọ eware ẹkeriotọ u ve ti bu vi onọ ma be rọ gọ Jihova. Orọ ọsosuọ, daoma riẹ oke nọ whọ be raha fihọ eware nana dẹẹ. Whọ sai kere oke nọ whọ raha fihọ eware nana evaọ oka ovo. Kele unu euwa nọ who ro rri etẹlẹvisiọno, rovie kpohọ itanẹte, gbe oke nọ whọ rọ fa igemu ekọmputa, re who kere iei fihọ ekalẹnda. Whọ tẹ ruẹ nọ oke nọ whọ be raha fihọ eware nana u bu hrọ, daoma wo omaa. Fi oke họ ziezi rọkẹ eware nọ e mai wuzou, kẹsena who ve fi umutho oke họ kẹ eware ẹkeriotọ. U te no ere no, lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ ru lele omaa ra. Who te ru ere, who ti wo oke ziezi gbe ẹgba nọ who re ro ru uwuhrẹ Ebaibol omobọ ra, egagọ uviuwou, iwuhrẹ ukoko, gbe usi uwoma ota. Onana u ti je ru nọ udu u gbe ro brukpe owhẹ hẹ inọ whọ be raha oke kufiẹ rọkẹ eware ẹkeriotọ. w19.10 30 ¶14, 16; 31 ¶17

Oware wọhọ ukpe avọ 55 ọrọ ekele oke mai na, inievo obọ Kọrint a jiroro jọ nọ u wuzou gaga. Nọ a yo nọ eware e rrọ gaga kẹ Ileleikristi nọ e rrọ obọ Jerusalẹm gbe Judia, a tẹ jiroro nọ a re kuomagbe inievo efa fiobọhọ. (1 Kọr. 16:1; 2 Kọr. 8:6) Rekọ nọ emerae jọ e vrẹ no, Pọl ukọ na ọ tẹ ruẹ nọ inievo obọ Kọrint na a ru oware nọ a jiroro riẹ na ha. Fikiere, o wọhọ nọ ekẹ rai e te sae jọ usu erọ ikoko efa ha, evaọ okenọ a te wha ae vrẹ kpobọ Jerusalẹm. (2 Kọr. 9:4, 5) Emamọ iroro inievo obọ Kọrint a jẹ na. Pọl o jiri rai fiki ẹrọwọ ọgaga rai gbe unevaze nọ a rọ gwọlọ kẹ okẹ. Rekọ fikinọ a ru oware nọ a jiroro riẹ na gba ha, ọ tuduhọ ae awọ nọ jọ a ru oware nọ a muhọ na te urere. (2 Kọr. 8:7, 10, 11) Iku rai na i wuhrẹ omai nọ makọ Oleleikristi nọ o wo ẹrọwọ dede, o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹe re o ru emamọ oware nọ ọ jiroro riẹ gba. Fikieme? Sebaẹgba o re ru omai wo uruemu meti meti. Yọ eware nọ ma rẹro rai hi nọ e rẹ via ẹsejọ e rẹ sai ru ei jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru oware nọ ma jiroro riẹ.​—Ọtausi. 9:11. w19.11 26-27 ¶3-5

Wọhọ epanọ ojese ologbo o rẹ thọ enwenọ oma na kpobi na, ere ẹrọwọ ra ọ rẹ thọ owhẹ no ọfariẹ-ogbe, ozighi, gbe iruemu iyoma efa nọ Ọghẹnẹ o mukpahe. Mai Ileleikristi ma rrọ ohọre kugbe izi imuomu. (Ẹf. 6:10-12) Ẹvẹ whọ sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ edawọ? Orọ ọsosuọ, whọ rẹ lẹ se Ọghẹnẹ re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Kẹsena whọ vẹ hai se Ẹme riẹ, onọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ whọ ginẹ rrọ. (Hib. 4:12) Ebaibol na ọ ta nọ: “Rehọ udu ra kpobi fievahọ Jihova, whọ rẹroso otoriẹ obọra ha.” (Itẹ 3:5, 6) Nọ o rrọ ere na, daoma wariẹ roro kpahe iroro jọ nọ whọ jẹ kẹle na. Wọhọ oriruo, kọ ugho o kare owhẹ kẹle na? Kọ eyaa Jihova nọ e rrọ obe Ahwo Hibru 13:5 e ziọ owhẹ iroro, nọ ọ ta nọ: “Mẹ te nyasiọ owhẹ ba vievie he, yọ me ti gbabọkẹ owhẹ vievie he”? Kọ eyaa yena i ru owhẹ wo imuẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ? O tẹ rrọ ere, kiyọ whọ be rẹrote ojese ẹrọwọ ra ziezi. w19.11 14 ¶1, 4

O gwọlọ oke ziezi gbe ẹgba re ọsẹgboni a sae rẹrote makọ ọmọ ọvo dede. Fikiere, ọsẹgboni a te yẹ emọ kpahe ohwohwo kpekpekpe, o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ọsẹgboni na re a wo oke kẹ emọ na ọvuọvo. Ezae-avọ-eyae jọ nọ i wo emọ buobu nọ e gbẹ rrọ emaha, a ta nọ onana o be bẹ ae te unu. Oma oni na o sai bruku ẹsikpobi. Onana o sai ru nọ o gbe ro ru uwuhrẹ omobọ riẹ, lẹ, jẹ ta usi uwoma kẹse kẹse he. Ẹbẹbẹ ọfa họ, o sae jọ bẹbẹ kẹe re ọ gaviezọ evaọ obọ ewuhrẹ je wo erere no ewuhrẹ na ze. Uzẹme riẹ họ, ọzae nọ o you aye riẹ ọ rẹ daoma kpobi re o fiobọhọ kẹe rri emọ na evaọ obọ ewuhrẹ gbe obọ uwou. Wọhọ oriruo, ọ sai fiobọhọ kẹ aye riẹ ru iruo uwou. Ọ rẹ daoma gaga re ọ ruẹ nọ ahwo uviuwou na kpobi a wo erere no Egagọ Uviuwou rai ze kẹse kẹse. Yọ ọsẹ uwou na o re lele uviuwou riẹ kpohọ usi uwoma kẹse kẹse. w19.12 24 ¶8

Erere vẹ emọ Izrẹl a wo no ukpe Obusino na ze? Dae rehọ iẹe nọ ọzae Izrẹl jọ ọ reosa, o tẹ gbae họ nọ ọ rẹ zẹ otọ riẹ rọ hwa osa na. Evaọ ukpe Obusino na, a re zihe otọ na kẹe. Kẹsena ọzae na o ve “zihe kpohọ otọ riẹ,” re ukuoriọ nọ ọ te nyaseba kẹ emọ riẹ u gbe vru hu. Ma rehọ iẹe nọ u wo ọzae ọfa nọ eware e rrọ gaga kẹ, kẹsena o tẹ gbae họ nọ ọ rẹ zẹ ọmọ riẹ jọ hayo omariẹ kpohọ igbo re ọ sae hwa osa nọ ọ re. Evaọ ukpe Obusino na, ọrigbo nana o re “zihe bru uviuwou riẹ.” (Izerẹ 25:10) Fikiere, ohwo ọvo ọ rẹ jọ ọrigbo ribri hi. U te no ere no, Jihova ọ ta nọ: “Ohwo ọvo ọ rẹ jọ oyogbe evaọ udevie rai hi, keme Jihova ọ te ghale owhai hrọ evaọ ẹkwotọ nọ Jihova Ọghẹnẹ rai ọ be kẹ owhai rehọ re wha rọ reuku na.” (Izie. 15:4) Onana u wo ohẹriẹ gaga no oware nọ o be jọ akpọ na via nẹnẹ, nọ edafe na a bi ro fe vrẹ ọvo yọ iyogbe na a bi dhe eyeyogbe. w19.12 8-9 ¶3-4

Okenọ edawọ i te Jesu, ọ lẹ se Jihova “avọ urru oruarua gbe irui-oviẹ.” (Hib. 5:7) Elẹ riẹ nọ i no eva ze na i dhesẹ nọ ọ talamu Jihova ẹsikpobi jẹ gbaemu nọ o re yoẹme kẹe. Elẹ Jesu e jọ wọhọ insẹnse nọ i bi gbo ore awere se Jihova. Oghẹrẹ uzuazọ nọ Jesu o yeri o were Ọsẹ riẹ gaga, u te je dhesẹ nọ esuo Ọsẹ riẹ ọ mai woma. Ma sae rọ aro kele Jesu yeri uzuazọ ẹgbakiete jẹ gbaemu nọ ma re koko izi Jihova. Nọ edawọ i te te omai, ma rẹ lẹ se Jihova gaga kẹ obufihọ keme ma gwọlọ ru oware nọ o rẹ were iẹe. Ma riẹ nọ Jihova ọ rẹ gaviezọ kẹ elẹ mai hi nọ ma tẹ be hae lẹlẹ ru eware nọ o mukpahe. Rekọ ma tẹ be hai koko izi riẹ, o rẹ sai mu omai ẹro nọ elẹ mai nọ i no eva ze e te wọhọ insẹnse nọ i bi gbo ore awere kẹ Jihova. O rẹ sai je mu omai ẹro nọ uzuazọ ẹgbakiete avọ ẹmeoyo mai o be were Ọsẹ obọ odhiwu mai. w19.11 21-22 ¶7-8

Evaọ 1919, Jesu ọ rọ utu osese orọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo mu “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ.” Ọrigbo nana ọ be kobaro evaọ usi uwoma ota na jẹ be “rehọ emu kẹ” idibo Ọghẹnẹ “evaọ ẹruoke.” Setan avọ akpọ omuomu nana a be daoma epanọ a re ro ru eware ga kẹ ọrigbo nana evaọ iruo rai, tube te epanọ o rẹ rọ wọhọ nọ a rẹ gbẹ sai ru iruo na ha. Ghelọ ẹmo akpọ soso nọ a fi isiava, ukpokpoma ogaga, ẹgaga akpọ, gbe okienyẹ, ọrigbo nana ọ ruabọhọ be rọ ẹme Ọghẹnẹ kuọ ilele Jesu nọ e rrọ akpọ soso. Dai roro kpahe ugbidigbi eware nọ ma bi wuhrẹ nẹnẹ ọvọvẹ evaọ evẹrẹ nọ i bu vi egba izii (900) soso. Onana kpobi u dhesẹ vevẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be tha ukoko riẹ uke. Oware ofa nọ u dhesẹ nọ Jihova ọ be ghale ukoko riẹ họ, usi uwoma ota na. Avro ọ riẹ hẹ, “akpọ na soso” a be jọ ta usi uwoma na enẹna.​—Mat. 24:14. w19.11 24 ¶15-16

Evaọ Ẹdẹ Omavoro nọ a jẹ hai ru ẹsiẹvo ẹgbukpe na, ozerẹ okpehru na ọ rẹ mahe insẹnse na taure o te ti dhe idhe uzioraha na. O re ru onana re Ọghẹnẹ ọ ruẹse wereva kugbei evaọ okenọ o ti ro dhe idhe na. Nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, u wo oware jọ nọ u wuzou nọ o gwọlọ nọ o re ru taure ọ tẹ te sae rọ uzuazọ riẹ dhe idhe, onọ u tube wuzou vi ahwo-akpọ nọ o re siwi. Eme ọye? O gwọlọ nọ Jesu o re yoẹme kẹ Jihova je kru ẹgbakiete riẹ re Jihova ọ ruẹse jẹ idhe riẹ na rehọ. Ere Jesu o re ro dhesẹ nọ izi Jihova nọ a re koko o mai woma. O gwọlọ nọ Jesu o re yeri uzuazọ nọ u re dhesẹ via vevẹ nọ esuo okpehru Ọsẹ riẹ ọ mai woma. Evaọ etoke nọ Jesu ọ rọ jọ otọakpọ na kpobi, o koko izi Jihova gbagba. Dede nọ ọ rẹriẹ ovao dhe edawọ gbe ebẹbẹ buobu, o dhesẹ via vevẹ nọ esuo Ọsẹ riẹ ọ mai woma.​—Fil. 2:8. w19.11 21 ¶6-7

Evaọ etoke odibọgba Jesu kpobi, ikọ riẹ a jọ uvi egbẹnyusu kẹe. (Itẹ 18:24) Egbẹnyusu nana a jọ ghaghae kẹ Jesu. Evaọ etoke odibọgba Jesu, oniọvo eva riẹ ọvuọvo o fi ẹrọwọ họ iẹe he. (Jọn 7:3-5) Oke jọ o tubẹ jariẹ nọ imoni Jesu a jẹ ta nọ iroro riẹ e gba ha. (Mak 3:21) Rekọ ikọ riẹ a fi ẹrọwọ họ iẹe, oyejabọ nọ Jesu ọ sae rọ ta ẹme nọ ọ rrọ ikere okpẹdẹ mai na kẹ ae evaọ aso urere taure o te ti whu. Ẹsejọ ikọ na a jẹ hai ru oware nọ o rẹ kẹ Jesu uye, rekọ ọ kpairoro vrẹ ethobọ rai je vuhumu nọ a fi ẹrọwọ họ iẹe. (Mat. 26:40; Mak 10:13, 14; Jọn 6:66-69) Evaọ aso urere nọ ọ jọ kugbe ezae nana nọ e talamu ei na, ọ ta kẹ ae nọ: “Me bi se owhai egbẹnyusu, keme mẹ ta eware kpobi nọ me yo mi Ọsẹ mẹ kẹ owhai no.” (Jọn 15:15) Usu nọ ikọ Jesu a wo kugbei na o jọ uduotahawọ kẹe gaga. w19.04 11 ¶11-12

Ẹvẹ ohwo ọ rẹ rọ riẹ sọ a salọ e riẹ inọ o ti kpobọ odhiwu? Ma rẹ sae ruẹ uyo onọ yena evaọ ẹme nọ Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi obọ Rom, “enọ a se re a jọ erẹri.” U te no eme nọ e rrọ oria ikere okpẹdẹ mai na no, ọ ta kẹ ae nọ: “Orọnikọ ẹzi nọ o re fi ohwo họ igbo ọye a kẹ owhai hi, onọ o rẹ wariẹ wha ozọ ze, rekọ a kẹ owhai ẹzi nọ a ro ru owhai họ emọ, ẹzi nọ ọ be wọ omai bo nọ: ‘Abba, Ọsẹ!’” (Rom 1:7; 8:15) Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ ẹzi riẹ ru ei vẹ kẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na inọ a ti kpobọ odhiwu. (1 Tẹs. 2:12) Jihova o re ru nọ Ileleikristi nana a gbe ro wo avro ọvuọvo ho sọ a ti kpobọ odhiwu. (1 Jọn 2:20, 27) U du gwọlọ nọ omọfa ọ rẹ vuẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na taure u te mu ai ẹro nọ a rọ ẹzi wholo ai no ho. w20.01 22 ¶7-8

Uruemu nọ o mai woma kpaobọ nọ a rọ fiki riẹ jie “uzi Kristi na” họ uyoyou. (Gal. 6:2) Uyoyou oye o wọ Jesu ru oware kpobi nọ o ru. Uyoyou o rẹ lẹliẹ ohwo dhesẹ ohrọ gbe ọdawẹ. Ohrọ-oriọ o lẹliẹ Jesu wuhrẹ ogbotu na, siwi eyao ahwo, rọ emu kẹ enọ ohọo u je kpe, jẹ kpare enọ i whu no. (Mat. 14:14; 15:32-38; Mak 6:34; Luk 7:11-15) U no Jesu eva ze re ọ rehọ ẹgwọlọ amọfa karo. Maero, o dhesẹ uyoyou ulogbo riẹ via nọ o siobọno uzuazọ riẹ fiki ahwo-akpọ. Nọ ma tẹ be rọ ẹgwọlọ amọfa karo, yọ ma be rọ aro kele Jesu. Ma sae jẹ rọ aro kele iei nọ ma te bi dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo nọ e rrọ ẹkwotọ mai. Nọ ma tẹ rọ fiki ọdawẹ be ta usi uwoma kẹ ahwo je bi wuhrẹ ai, yọ ma bi koko uzi Kristi na. w19.05 4 ¶8-10

Jesu o siwi ahwo no iwuhrẹ ethọthọ nọ isu egagọ oke yena a je wuhrẹ. Ahwo Ju buobu evaọ oke yena a jọ igbo iruemu nọ i no anwae ze gbe iwuhrẹ erue. (Mat. 5:31-37; 15:1-11) Enọ i se omarai isu egagọ nọ e hai fiobọhọ kẹ ahwo si kẹle Ọghẹnẹ a jọ wọhọ ahwo nọ a tuaro. Fikinọ a siọ Mesaya na gbe elo nọ iwuhrẹ riẹ e wha ze, a jọ ebi gbe igbo uzioraha. (Jọn 9:1, 14-16, 35-41) Jesu ọ rọ eware egbagba nọ o wuhrẹ gbe emamọ oriruo riẹ dhesẹ kẹ enọ e romakpotọ epanọ a sai ro no igbo iwuhrẹ ethọthọ. (Mak 1:22; 2:23–3:5) Jesu o te je si ahwo-akpọ no igbo uzioraha nọ a reuku riẹ, be rọ ere fiobọhọ kẹ ahwo wo ufuoma. Fiki idhe ẹtanigbo Jesu, Ọghẹnẹ ọ rẹ sae rọ izieraha vrẹ ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na jẹ rọ uruemu rai dhesẹ onana via.​—Hib. 10:12-18. w19.12 10 ¶8; 11 ¶10-11

Jihova ọ rẹ rehọ ẹzi ọfuafo riẹ dhesẹ kẹ Ileleikristi kpobi nọ a rọ ẹzi wholo vevẹ inọ ọ salọ e rai no re a kpobọ odhiwu. Enẹ ẹzi ọfuafo na ọ rẹ rọ kẹ ae “imuẹro [hayo ya eyaa kẹ ae]” inọ evaọ obaro, a te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ obọ odhiwu orọnikọ otọakpọ họ. (2 Kọr. 1:21, 22) Nọ a tẹ rọ ẹzi wholo Oleleikristi, kọ oyena o nwani dhesẹ nọ ọ te siọ obọ odhiwu ba ẹnya ha? Ijo. U mu rie ẹro nọ a zizie i rie no re o kpobọ odhiwu. Rekọ u fo nọ ọ rẹ kareghẹhọ ohrẹ nana: “Inievo, wha romatotọ ru eware avọ ọwhọ vi epaọ anwẹdẹ re wha ru use gbe ẹsalọ rai muẹro kẹ omarai, keme otẹrọnọ wha tẹ ruabọhọ bi ru eware nana wha ti kie vievie he.” (2 Pita 1:10) Onana u dhesẹ nọ, a tẹ make salọ Oleleikristi re o kpobọ odhiwu, nọ o te kru ẹrọwọ riẹ te urere ọvo ọ te sai ro kpobọ odhiwu.​—Fil. 3:12-14; Hib. 3:1; Evia. 2:10. w20.01 21-22 ¶5-6

Oware jọ nọ o soriẹ nọ egbẹnyusu eviẹhọ Job a gbe ro wo ọdawẹ kẹe he họ, a wo otoriẹ oware nọ o via kẹ Job na ha. Oyejabọ nọ a ro rri ẹme na thọ jẹ wọ eku họ Job uzou na. Ẹvẹ ma sae rọ whaha ekpehre uruemu utioye na? Riẹ nọ Jihova ọvo họ ọnọ ọ riẹ oware kpobi nọ o be via kẹ ohwo. Romatotọ gaviezọ kẹ ohwo nọ ọ be ta ẹbẹbẹ riẹ kẹ owhẹ. Orọnikọ who re yo ẹme nọ ohwo na ọ be ta ọvo ho; daoma riẹ epanọ oware na o be kẹe uye te. Ere ọvo whọ sai ro dhesẹ uvi ororokẹ. Ọdawẹ o re ru nọ ma gbẹ rọ rehọ ebẹbẹ nọ amọfa a wo ro gu iguẹgu hu. Oguiguẹgu ọ rẹ bọ ukoko ga ha; ọ rẹ raha iẹe kuotọ. (Itẹ 20:19; Rom 14:19) Eme riẹ e rẹ sae da ohwo nọ o wo ẹbẹbẹ te ẹzi. (Ẹf. 4:31, 32) O mai woma re ma tẹrovi emamọ uruemu ohwo je roro kpahe oghẹrẹ nọ ma sai ro fiobọhọ kẹe thihakọ ebẹbẹ riẹ. w19.06 21-22 ¶8-9