Azeza

U wo ebẹbẹ jọ nọ e jẹ kẹ Hana, oni Samuẹle ọruẹaro na uye. Ikpe buobu, o yẹ ọmọ họ. (1 Sam. 1:2) Evaọ Izrẹl oke anwae, aye o gbe bi yẹ hẹ a rẹ ta nọ a bọwo riẹ ehao. Fikiere, oma o jẹ vo Hana gaga. (Emu. 30:1, 2) Mai tube yoma na, ọzae riẹ o wo aye ọfa nọ a re se Pẹnina, nọ o yẹ emọ kẹe yọ aye nana ọ jẹ hae poviẹ Hana fikinọ o yẹ ọmọ họ. Oware nana o jẹ hae kẹ Hana uye gaga. O kẹ riẹ idhọvẹ te epanọ “ọ rẹ rọ viẹ, ọ gbẹ re emu hu.” Eva e jẹ “were Hana vievie he.” (1 Sam. 1:7, 10) Ẹvẹ Hana ọ sai ro wo omosasọ? Hana o horie eva riẹ kpobi kẹ Jihova evaọ olẹ. Nọ ọ lẹ no, ọ tẹ vuẹ Ilai Ozerẹ Okpehru na oware nọ o be kẹe uye. Ilai ọ tẹ ta kẹ Hana nọ: “Nya kpo tou, jọ Ọghẹnẹ Izrẹl o ru epanọ whọ yare na kẹ owhẹ.” Eme u no onana ze? Hana ọ tẹ “nyavrẹ, ọ tẹ re emu, o gbe mu ovao họ ofa ha.” (1 Sam. 1:17, 18) Olẹ u fiobọhọ ru udu te Hana otọ. w20.02 21 ¶4-5

Kẹle na, Jihova ọ te rọ uyero-akpọ nana te oba. Ahwo nọ “a wo emamọ eva” ọvo a te zọ. (Iruẹru 13:48) Fikiere ma rẹ jẹ daoma ta usi uwoma na kẹ imoni mai, re ae omarai a kuomagbe omai gọ Jihova. Jihova, Ọsẹ oyoyou mai na “ọ gwọlọ nọ a raha ohwo ọvo ho rekọ ọ gwọlọ nọ ahwo kpobi a wo uvẹ nọ a re ro kurẹriẹ.” (2 Pita 3:9) U fo nọ ma rẹ kareghẹhọ inọ u wo emamọ edhere nọ a rẹ rọ ta usi uwoma nọ o rẹ kẹ uzuazọ na, u te je wo edhere ọfa nọ a sae rọ tae nọ u fo ho. Dede nọ ma rẹ ma ẹme mai te ziezi nọ ma tẹ be ta usi uwoma kẹ ohwo nọ ma riẹ hẹ, ẹsejọhọ ma ti duwu eme họ nọ ma te bi lele imoni mai ta ẹme. Mai otujọ ma tẹ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ ma rọ ta usi uwoma kẹ imoni mai evaọ okenọ u kpemu, ẹsejọhọ ma te ta nọ dodokọ ma ta ẹme na oghẹrẹ ofa. U fo nọ ma rẹ kareghẹhọ ohrẹ Pọl nọ o rrọ oria ikere inẹnẹ na nọ ma te bi lele imoni mai ta ẹme. O gbẹ rrọ ere he, eva e vẹ te dha ae ukpenọ a rẹ gaviezọ kẹ omai. w19.08 14-15 ¶3-5

Ẹvẹ o jọ owhẹ oma nọ who wuhrẹ eware nana kpahe Ọmọ na? Jesu họ ohwo avọ ivẹ nọ ọ mai wuzou evaọ ehrugbakpọ na. Ọye ọ ta omai no igbo. O whu fiki mai. Ma tẹ rọ uruemu mai dhesẹ nọ ma fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na, Ọghẹnẹ ọ sae rọ izieraha mai vrẹ omai, ma ve ti wo emamọ usu kugbei je wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Jọn 3:16) Jesu họ Ozerẹ Okpehru mai. Ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai wo erere no ẹtanigbo na ze je wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. (Hib. 4:15; 7:24, 25) Ọye họ Ovie Uvie Ọghẹnẹ, fikiere ọye họ ọnọ Jihova o ti ro ru odẹ Riẹ fo, si emuemu notọ, je ru ahwo-akpọ wo eghale bẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase. (Mat. 6:9, 10; Evia. 11:15) Jesu họ ohwo nọ ma rẹ rọ aro kele. Ọ rọ uzuazọ riẹ kpobi ru oreva Ọghẹnẹ, onọ o rrọ emamọ oriruo kẹ omai. (Jọn 4:34) Whọ tẹ rọwo oware nọ Ebaibol na o wuhrẹ kpahe Jesu, u ti ru owhẹ you Ọmọ ọghaghae Ọghẹnẹ nana. Uyoyou nana o te lẹliẹ owhẹ rọ uzuazọ ra kpobi ru oreva Ọghẹnẹ wọhọ epanọ Jesu o ru. w20.03 10 ¶12-13

Jesu ọ lẹ ẹsibuobu evaọ ẹdẹ urere nọ ọ jọ otọakpọ. Nọ ọ to emu owọwọ Olori na họ, ọ lẹ fihọ ebrẹdi gbe udi na. (1 Kọr. 11:23-25) Taure a te ti no oria nọ a jọ ru Ọnyavrẹ na, ọ lẹ kugbe ilele riẹ. (Jọn 17:1-26) Nọ Jesu avọ ilele riẹ a te Ugbehru Olivi evaọ aso yena, ọ lẹ unuẹse buobu. (Mat. 26:36-39, 42, 44) Yọ ẹme urere nọ Jesu ọ ta taure o te ti whu, olẹ ọ jọ tae. (Luk 23:46) Jesu ọ lẹ se Jihova kpahe oware kpobi nọ o via evaọ ẹdẹ oghẹrẹsa yena. Oware jọ nọ u ru nọ Jesu ọ sai ro thihakọ edawọ họ, ọ jẹ hae lẹ se Ọsẹ riẹ re o fiobọhọ kẹe. Rekọ ikọ riẹ a ruabọhọ olẹ hẹ evaọ aso yena. Onana u ru nọ udu u ro whrehe ai evaọ okenọ odawọ u te ai. (Mat. 26:40, 41, 43, 45, 56) Nọ edawọ i te te omai, ma te sai kru ẹrọwọ mai otẹrọnọ ma be “hae lẹ ẹsikpobi” wọhọ epanọ Jesu o ru. w19.04 9 ¶4-5

Jihova o mukpahe iruẹru-imizi! Ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ: “A rẹ jọ udevie rai ruẹ ohwo ọvo vievie he nọ ọ rẹ mahe ọmọzae riẹ hayo ọmọtẹ riẹ evaọ erae ro dhe idhe, ohwo kpobi nọ ọ rẹ gbẹva, ohwo kpobi nọ o re ru emajiki, ohwo kpobi nọ ọ rẹ gwọlọ oka oware nọ o te via, ọbo-ẹva, ohwo kpobi nọ ọ rẹ nua amọfa, ohwo kpobi nọ ọ rẹ nekpẹ mi ohwo nọ o re lele izi ta ẹme hayo ọgbẹva, hayo ohwo kpobi nọ ọ rẹ nekpẹ mi enọ i whu no. Keme ohwo kpobi nọ o bi ru eware enana ọ rẹ tọtọ Jihova oma.” (Izie. 18:10-12) Ileleikristi a gbẹ rrọ otọ Uzi nọ Jihova o jie kẹ emọ Izrẹl na ha. Rekọ, ma riẹ nọ oghẹrẹ nọ Jihova o rri iruẹru-imizi u ri nwene he. Jihova ọ be vẹvẹ omai unu kpahe iruẹru-imizi keme ọ riẹ nọ Setan ọ be rehọ iẹe nwa ahwo buobu oma. Setan ọ be rehọ iruẹru-imizi wha erue sa-sa haro, te erue inọ ahwo nọ a whu no a rrọ obojọ rria. (Ọtausi. 9:5) Setan ọ be jẹ rọ iruẹru-imizi ru ozọ mu ahwo, je ru ai kiuke ku Jihova. Ẹjiroro Setan họ re ahwo nọ a bi wobọ evaọ iruẹru-imizi a fievahọ izi imuomu viukpọ Jihova. w19.04 21 ¶5-6

Ọmaha nọ a re lele wezẹ yọ uzioraha ulogbo. Ohwo nọ o lele ọmọ wezẹ ọ wha uye avọ edada sei evaọ oghẹrẹ nọ a sae ruẹ unu gbiku riẹ hẹ. Ohwo yena o fi awa họ ọmọ na oma te epanọ o rọ riẹe oma nọ ohwo ọvo ọ be thọe he. O gbahọ nọ ma rẹ thọ emaha no uruemu uyoma utioye na, yọ ahwo nọ o via kẹ no a gwọlọ omosasọ gbe obufihọ mi omai. (1 Tẹs. 5:14) Oniọvo jọ evaọ ukoko na o te lele ọmaha wezẹ, oyena o rẹ raha odẹ ukoko na. (Mat. 5:16; 1 Pita 2:12) Ma rẹ nyasiọ ahwo nọ a bi ru eware imuomu nọ a be rọwo kurẹriẹ hẹ ba udevie mai vievie he re a raha emamọ odẹ mai evaọ ukoko na. Otẹrọnọ ohwo jọ evaọ ukoko na ọ raha uzi ulogbo jọ, wọhọ ọmaha nọ o lele wezẹ, yọ ọ raha uzi egọmeti. (Je rri Iruẹru Ikọ 25:8.) Dede nọ ekpako ukoko a wo udu nọ a rẹ rọ kẹ enọ e raha uzi egọmeti uye he, a rẹ ko ohwo ọvo nọ o lele ọmaha wezẹ dhere he re egọmeti ọ se iẹe uye ba ẹkẹ. w19.05 9 ¶4-7

Ma sai thihakọ ẹbẹbẹ kpobi, keme Jihova họ Owuhrẹ Ologbo Oride nọ o bi wuhrẹ omai. (Aiz. 30:20, 21) Ma rẹ jọ Ẹme riẹ ruẹ oware kpobi nọ u re fiobọhọ kẹ omai “te ziezi” jẹ “ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ iruo iwoma kpobi.” (2 Tim. 3:17) Ma te bi yeri uzuazọ mai lele iwuhrẹ Ebaibol, ma re wo areghẹ vi otu nọ ọ be ta nọ ma ru lele “areghẹ akpọ nana.” (Ol. 119:97-100) U yoma kẹhẹ inọ eware nọ akpọ na o bi se eware areghẹ na yọ eware iyoma nọ i re si ugboma mai na urru. Onana u re ru nọ o rẹ rọ jọ bẹbẹ kẹ omai re ma whaha iroro gbe uruemu ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ. Oyejabọ nọ Ebaibol na ọ rọ ta nọ: “Wha muẹrohotọ re ohwo ọvo o gbe mu owhai rehọ họ ẹkwoma eriariẹ akpọ na gbe eviẹhọ ifofe nọ i no iwuhrẹ ahwo” ze. (Kọl. 2:8) Nwane wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta kpahe edẹ urere na, ahwo a “you omaweromẹ” thesiwa. (2 Tim. 3:4) Eyao nọ i re no ọfariẹ-ogbe ze wọhọ AIDS nọ e da fia nẹnẹ, yọ oware jọ nọ u dhesẹ nọ areghẹ akpọ na yọ ugheghẹ.​—2 Pita 2:19. w19.05 21 ¶1-2; 22 ¶4-5

Setan ọ viẹ ahwo Izrẹl họ, o ru rai roro nọ re eware e sai woma kẹ ae, a rẹ gọ edhọ nọ ahwo nọ a be rria ẹkwotọ nọ ọ wariẹ e rai họ a be gọ. U wo eware jọ nọ ahwo na a roro nọ a re ru kẹ edhọ rai re e ruẹsi ru oso rrọ kẹ ae. Ahwo Izrẹl nọ a fi ẹrọwọ họ Jihova ha a roro nọ a gbe ru ere he oso ọ te rrọ fihọ ekakọ rai hi, fikiere a te je ru eware nọ egedhọ na a re ru kẹ ọghẹnẹ ọrue nọ a re se Bale. Setan ọ tẹ jẹ viẹ ae họ kie kẹ isiuru ọfariẹ-ogbe. Nọ ahwo erẹwho egedhọ na a tẹ be gọ edhọ rai, a re ru iruemu ọfariẹ-ogbe etọtọ. Iruemu iyoma nana i kugbe igberẹ eyae avọ erọ ezae nọ a jẹ hai lele gbe-ọfariẹ evaọ etẹmpol edhọ rai. A jẹ kuvẹ kẹ ezae nọ i re lele ezae wezẹ, eyae nọ i re lele eyae wezẹ, gbe iruemu ọfariẹ-ogbe efa. A je tube roro nọ oware ovo o thọ kugbe iruemu nana ha. (Izie. 23:17, 18; 1 Iv. 14:24) Egedhọ na a roro nọ iruemu nana i re ru nọ edhọ rai i re ro ru otọ na wou eware. Ọfariẹ-ogbe nọ a jẹ rọ gọ edhọ rai na o were ahwo Izrẹl buobu, a tẹ rọ ere kie ruọ ẹdhọgọ. w19.06 2 ¶3; 4 ¶7-8

U wo inievo buobu nọ e jọ iruo odibọgba oke-kpobi hayo iruo Ebẹtẹle vẹre nọ a vi kpohọ obọfa hayo vuẹ inọ jọ a kpo. O sae kẹ inievo itiena uye gaga nọ a te bi siobọno iruo nana nọ e were rai gaga na. Whọ tẹ rrọ omọvo rai, eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wereva ghelọ enwene nana? Hai se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ je roro didi kpahe eware nọ who se, re whọ rọ ere si kẹle Jihova ziezi. U te no ere no, hae rọ ajọwha kuomagbe inievo ukoko okpokpọ ra evaọ usi uwoma ota na. Jihova ọ rẹ kareghẹhọ ahwo nọ a talamu ei, o tẹ make rọnọ a gbẹ be sai ru te epaọ anwẹdẹ hẹ. Who le eware buobu hu. Whọ jọ awaọruọ akpọ Setan o ru owhẹ siọ Jihova ba ẹgọ họ. (Mat. 13:22) Nọ ahwo nọ a be gọ Jihova ha hayo imoni gbe egbẹnyusu ra a tẹ be gwọlọ tunyẹ owhẹ re who mu ikpeware họ ele, whọ rọwo vievie he. ( 1 Jọn 2:15-17) Fievahọ Jihova, ọnọ ọ ya eyaa inọ ọ te kẹ omai eware kpobi nọ ma gwọlọ “evaọ ẹruoke,” te enọ ma rẹ rọ kuọ omamai, enọ i re ru udu te omai otọ je ru ẹrọwọ mai ga.​—Hib. 4:16; 13:5, 6. w19.08 20 ¶4; 21-22 ¶7-8

Kọ oware jọ o riẹ nọ o be kẹ owhẹ idhọvẹ? O rẹ kẹ omosasọ gaga nọ ma tẹ kareghẹhọ nọ Jihova ọ riẹ eware nọ e be kẹ omai idhọvẹ. Ọ riẹ epanọ ẹgba mai o te, ọ tubẹ riẹ eware nọ ma bi roro gbe epanọ eware e rrọ kẹ omai. (Ol. 103:14; 139:3, 4) Ma te fievahọ Jihova, o ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ mai. Nọ idhọvẹ e tẹ rrọ owhẹ oma, iroro ra e rẹ tahaku, yọ onana o rẹ wha elọhoma se owhẹ. Nọ o tẹ via ere, kareghẹhọ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ fi ẹbẹbẹ na kparobọ. Ẹvẹ o ti ro fiobọhọ kẹ owhẹ? Ọ be vuẹ owhẹ nọ whọ ta idhọvẹ ra kẹe. Who te bo sei, o ti yo kẹ owhẹ. (Ol. 5:3; 1 Pita 5:7) Fikiere, hae lẹ se Jihova ẹsikpobi kpahe ebẹbẹ ra. Who ti yo urru riẹ hẹ, rekọ ọ te rọ Ebaibol na gbe ukoko riẹ ta ẹme kẹ owhẹ. Iku nọ who bi se evaọ Ebaibol na e te kẹ owhẹ omosasọ gbe ẹruore. U te no ere no, inievo ra evaọ ukoko na a te tuduhọ owhẹ awọ.​—Rom 15:4; Hib. 10:24, 25. w19.06 16 ¶7-8

Nọ a te bi kpokpo owhẹ, lẹ se Jihova, “ta oware kpobi nọ o rrọ udu ra” kẹe “wọhọ ame nọ a bi ku fihọ otọ.” (Enu. 2:19) Vuẹ Ọsẹ oyoyou ra eware nọ i bi ru owhẹ dhozọ jẹ ruawa. Whọ tẹ be hae lẹ se Jihova evaọ edhere otiọna, usu ra kugbei o te kpekpe gaga. (Rom 8:38, 39) Jọ u mu owhẹ ẹro nọ eghale Uvie Ọghẹnẹ nọ ma bi rẹro rai na e te ginẹ ze. (Ik. 23:19) Who te wo amavro jọ kpahe eyaa Ọghẹnẹ, o rẹ jọ lọlọhọ kẹ Setan avọ ahwo riẹ re a ru ozọ mu owhẹ. (Itẹ 24:10; Hib. 2:15) Romatotọ wuhrẹ kpahe eghale nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa rai nọ Uvie riẹ o te wha ze, gbe oware nọ o rẹ sai ro mu owhẹ ẹro nọ eyaa nana e te seba erugba ha. Erere vẹ o ti no oyena ze? Roro kpahe oriruo oniọvo nọ a re se Stanley Jones nọ a fihọ uwou-odi ikpe ihrẹ fikinọ ọ be gọ Jihova. Eme o fiobọhọ kẹe thihakọ odawọ na? Ọ ta nọ: “Fikinọ me wuhrẹ kpahe Uvie Ọghẹnẹ no, u te je mu omẹ ẹro ziezi, yọ mẹ kuvẹ re avro ọ ruọ omẹ udu hu, me dikihẹ ga.” Who te fi eva ra kpobi họ eyaa Ọghẹnẹ, ozọ u ti mu owhẹ hẹ.​—Itẹ 3:25, 26. w19.07 2 ¶1; 3 ¶6-7

Fikieme o rọ roja gaga re ma ru ahwo zihe ruọ ilele? Keme ilele Jesu ọvo a rẹ sae jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ. U te no ere no, ahwo nọ a bi lele oriruo Kristi a re yeri emamọ uzuazọ enẹna, a te je wo ẹruore inọ a te rria uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ obaro. (Jọn 14:6; 17:3) Okolo iruo Jesu o mu họ omai obọ na ha, rekọ Jihova ọ rrọ kugbe omai evaọ iruo na. Pọl ukọ na o kere kpahe ọyomariẹ avọ egbẹnyusu riẹ jọ nọ: “Mai yọ ibe iruiruo Ọghẹnẹ.” (1 Kọr. 3:9) Uvẹ-ọghọ nọ Jihova avọ Kristi a kẹ omai ahwo-akpọ gheghe o rro kẹhẹ! Ofariẹ, re a fiobọhọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele yọ iruo nọ e rẹ kẹ evawere gaga. Oware ọsosuọ nọ ma re ru re ma sai fiobọhọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele họ, ma rẹ “gwọlọ” ahwo nọ u no eva ze inọ a re wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ. Ma tẹ be vuẹ ohwo kpobi nọ ma nyaku kpahe Jihova, yọ ma bi dhesẹ nọ mai ginọ Isẹri Jihova. Ma re je dhesẹ nọ mai yọ uvi Ileleikristi nọ ma te bi ru lele ujaje Jesu na inọ ma ta usi uwoma. w19.07 15 ¶3-5

Ahwo buobu a rẹ gaviezọ kẹ ẹme Ebaibol nọ a tẹ ruẹ nọ ehrẹ nọ e rrọ eva riẹ i re fiobọhọ kẹ ae. Evaọ obọ New York, oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o re weze bru ahwo ẹvẹrẹ Mandarin ọ ta nọ: “Mẹ rẹ daoma dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo na, jẹ gaviezọ kẹ ae. Me te muẹrohọ nọ a kwa ze orẹwho na obọ, mẹ rẹ nọ ae nọ: ‘Kọ obonẹ o be reria owhẹ oma ẹmẹrera? Kọ whọ ruẹ iruo no? Kọ ahwo ẹwho na a be riẹ owhẹ ru?’” Ẹsejọ onana u re rovie uvẹ nọ ọ rẹ rọ ta ẹme kpahe Ebaibol na. Nọ u te fo, oniọvo-ọmọtẹ na ọ vẹ jẹ nọ ohwo na nọ: “Eme who roro nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ ohwo lele amọfa yeri dhedhẹ? Jomẹ jọ Ebaibol na dhesẹ ohare jọ kẹ owhẹ. O ta nọ: ‘Ohọre nọ a re muhọ o wọhọ unuẹthẹ ame nọ a bi rovie; taure ẹwhọ o te ti du lahwe, nyavrẹ.’ Kọ who roro nọ ohrẹ nana o sai fiobọhọ kẹ omai lele amọfa yeri dhedhẹ?” (Itẹ 17:14) Ma tẹ be hai lele ahwo ta ẹme enẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ enọ e gwọlọ nọ ma zihe bru ae oke ofa. w19.07 23 ¶13

Ibe Ileleikristi mai a tẹ kwa kpohọ oria okpokpọ, o gwọlọ nọ ma re dhesẹ ororokẹ ukpenọ ma re weri kẹ ae vrẹta. O sae jọnọ oma o ga rai hi hayo omoni rai jọ ọ be mọ. O sae jẹ jọnọ a bi weri fiki ohwo uviuwou rai nọ o whu. Ẹsejọhọ a sai je weri nọ ae ọvo a tẹ rrọ oria fiki egbẹnyusu ekpekpe rai nọ a nyaseba nọ ẹro rai o bi vo ai. O rẹ rehọ oke re iroro rai i te ti dhoma mu. Whọ tẹ be hai lele ai kpohọ usi uwoma ota je dhesẹ emamọ uruemu, u re fiobọhọ kẹ inievo nana wo evawere evaọ oria okpokpọ rai. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ ta usi uwoma ikpe buobu evaọ orẹwho ọfa ọ ta nọ: “Evaọ obonọ mẹ jọ vẹre, me wo ahwo nọ mẹ jẹ hai wuhrẹ Ebaibol kugbe kẹdẹ kẹdẹ. Rekọ evaọ oria nọ mẹ rrọ obọnana, o rrọ bẹbẹ re mẹ tubẹ ruẹ ohwo nọ ọ rẹ rọwo nọ me se Ebaibol kẹe hayo dhesẹ ividio kẹe evaọ usi uwoma. Rekọ inievo nọ e rrọ ukoko na a re zizie omẹ re me kuomagbe ai nyai wuhrẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol rai. Onana u ru omẹ be rọ emamọ ubiẹro rri ẹkwotọ na. Me wuhrẹ epanọ mẹ sai ro mu ẹme họ kugbe ahwo evaọ ẹkwotọ ọkpokpọ na. Enana kpobi i bi ru omẹ wariẹ wo evawere.” w19.08 22 ¶10; 24 ¶13-14

Wọhọ Yodia avọ Sintiki, o sae jọnọ ethobọ inievo mai nọ ma be tẹrovi u bi ru ei jọ bẹbẹ kẹ omai re uyoyou nọ ma wo kẹ ae u dhe ẹruẹro. Mai kpobi ma re ruthọ kẹdẹ kẹdẹ. Ma tẹ be tẹrovi iruthọ amọfa, uyoyou nọ ma wo kẹ ae o rẹ gbẹ ga ha. Wọhọ oriruo, nọ oniọvo nọ ọ hai ti kuomagbe omai ru Ọgwa Uvie fo ọ gbẹ kareghẹhọ họ, o rẹ sae kẹ omai uye. Ma tẹ jẹ kareghẹhọ eware efa nọ o ru omai thọ okenọ u kpemu, eva e rẹ dha omai ga, ma re gbe you rie te epanọ o jọ vẹre he. O tẹ rrọ ere kẹ owhẹ, u ti woma re whọ kareghẹhọ nọ: Jihova ọ be ruẹ iruthọ mai, te erọ oniọvo na. Ghelọ iruthọ nana, o gbe you omai kpobi, te oniọvo na re. Fikiere, joma rọ aro kele Jihova, re ma tẹrovi abọ nọ inievo mai a be jọ riẹ ru. Ma tẹ be dawo ẹgba mai kpobi re ma you inievo mai, ma ti wo okugbe ziezi.​—Fil. 2:1, 2. w19.08 9-10 ¶7-8

Jihova o you ahwo nọ a wo omaurokpotọ. Ahwo nọ a rẹ romakpotọ ọvo a rẹ sai wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. Rekọ “ọ rẹ kẹnoma thabọ kẹ enọ e be wọ oma kpehru.” Mai kpobi ma gwọlọ ru eva were Jihova je wo usu okpekpe kugbei, fikiere o roja gaga inọ ma rẹ daoma wo omaurokpotọ. Ohwo nọ o wo omaurokpotọ o re wo omorro ho, ọ rẹ ya-oma ha, yọ o re rri amọfa inọ a rro vi ei. Ebaibol na o dhesẹ nọ ohwo nọ o wo omaurokpotọ o re rri omariẹ inọ o te oware ovo ho evaọ aro Jihova, yọ o re rri amọfa vo ho. Ohwo nọ ọ rẹ romakpotọ o re vuhumu nọ u wo idhere jọ nọ amọfa a ro kpehru hayo woma vi ei. (Fil. 2:3, 4) Whọ tẹ ruẹ ahwo jọ, who re roro nọ a wo omaurokpotọ. Ahwo nana a rrọ dhedhẹ. A sae jẹ jọ wowolẹ fiki oria nọ a no ze gbe oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ ae. O make rrọ ere na, a sai wo omorro evaọ obeva. Nọ oke o be nyaharo na, a ve ti dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ a ginẹ rrọ via.​—Luk 6:45. w19.09 2 ¶1, 3-4

“Usi uwoma kpahe Olori mai Jesu” u kugbe eware kpobi nọ Jesu o wuhrẹ. Ma te bi ru lele eware nana yọ ma bi yoẹme kẹ usi uwoma na. Ma tẹ be rọ iruo Uvie na karo, koko izi Ọghẹnẹ, je whowho usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ ahwo yọ ma bi je dhesẹ nọ ma bi yoẹme kẹ usi uwoma na. (Mat. 6:33; 24:14) Oware ofa nọ ma re ru họ, ma rẹ tha inievo Kristi nọ a rọ ẹzi wholo na uke nọ a bi ru iruo ilogbo nọ a mu họ ai obọ na. (Mat. 25:31-40) Kẹle na, Ileleikristi nana a ti dhesẹ uwowou kẹ otu “igodẹ efa” na rọkẹ obọ nọ a fihọ kẹ ae. (Jọn 10:16) Ẹvẹ a ti ro ru onana? Taure ẹmo Amagidọn o te ti muhọ, yọ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) na kpobi a kpobọ odhiwu no. A vẹ te jọ emama ẹzi nọ i re whu hu. A te jọ usu egbaẹmo obọ odhiwu nọ e te raha Gọg muotọ je siwi “ogbotu obuobu” idibo Ọghẹnẹ. (Evia. 2:26, 27; 7:9, 10) Avro ọ riẹ hẹ, uvẹ ọghọ ulogbo o rrọ nọ ogbotu buobu na a be rọ tha idibo Jihova nọ a rọ ẹzi wholo nọ e gbẹ rrọ otọakpọ nẹnẹ uke. w19.09 12-13 ¶16-18

Fikieme ma re ro wo omosasọ nọ ma te bi ru iruo nọ Jesu ọ kẹ omai na? Keme ma wo esẹro nọ e mai woma. Jihova, Ọsẹro mai nọ Ọ Mai Kpehru na o wo edẹro gaga, yọ o re dhuaro ho. Iruo nọ ma bi ru e be dae ẹro. (Hib. 6:10) Ọ tẹ jẹ be kẹ omai ogaga nọ ma rẹ rọ wọ owha-iruo nọ u te omai. (2 Kọr. 4:7; Gal. 6:5, ẹme-obotọ) Jesu nọ ọ rrọ Ovie mai na o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai. (Jọn 13:15) Yọ ekpako ukoko nọ e be rẹrote omai a be rọ aro kele Jesu, “othuru-igodẹ ologbo” na. (Hib. 13:20; 1 Pita 5:2) A be daoma jọ wowou, tuduhọ omai awọ, je dhesẹ nọ a wo udu, nọ a bi wuhrẹ omai jẹ thọ omai na. U te no ere no, ma wo egbẹnyusu nọ e mai woma. Amọfa a wo emamọ iruo gbe emamọ egbẹnyusu wọhọ omai hi. Dai roro iei: Ahwo nọ a wo emamọ uruemu ma bi lele ru iruo, yọ a bi dhesẹ nọ a kiẹrẹe vi amọfa ha. A re rri amọfa inọ a rro vi ae. A rehọ omai wọhọ egbẹnyusu rai orọnikọ ibe iruiruo rai ọvo ho. Yọ usu na o kpekpe te epanọ a sai ro whu kẹ omai dede. w19.09 20 ¶1; 23 ¶12-14

Pọl ukọ na ọ be jọ oria ikere inẹnẹ na ta kpahe “ẹdẹ Jihova.” (1 Tẹs. 5:1-6) Ẹdẹ nana o ti muhọ nọ egọmeti ọ te wọ ohọre bru “Babilọn Ologbo na,” koyehọ egagọ erue akpọ soso, o ve ti kuhọ evaọ Amagidọn. (Evia. 16:14, 16; 17:5) Pọl ọ tẹ jẹ vuẹ omai oghẹrẹ nọ ma sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ “ẹdẹ Jihova.” Ọ ta nọ ma “wezẹ vrẹ hẹ wọhọ ahwo edekọ na.” Ma rẹ “jaja aro vi” je muẹrohotọ re ma gbẹ jọ abọ ọvo ho evaọ ẹme esuo-ohrowo akpọ na. Ma tẹ whoma họ abọ jọ, u dhesẹ nọ ma “wo obọ kugbe akpọ na.” (Jọn 15:19) Ma riẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo o rẹ sae wha udhedhẹ ziọ akpọ na soso. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma re fiobọhọ kẹ ahwo riẹ oware nọ Ebaibol na ọ ta nọ o te jọ akpọ na via. Uye ulogbo na u te muhọ no yọ oke o vabọ no, ahwo a gbẹ te sai wo uvẹ nọ a re ro kurẹriẹ bru Jihova ha. Oyejabọ nọ usi uwoma ota mai u ro wuzou gaga enẹna! w19.10 8 ¶3; 9 ¶5-6

Nọ oke nọ a re ro whowho eme nọ e rrọ uko-obe na via u te, Jerimaya o fievahọ Barọk ogbẹnyusu riẹ inọ o ti whowho ovuẹ na. (Jeri. 36:5, 6) Barọk o ru onana ududu, dede nọ o rẹ sae wha ọwọsuọ ze. Dai roro epanọ eva e were Jerimaya te nọ Barọk o kpobọ etẹmpol na nyai ru oware nọ ọ vuẹ riẹ nọ o ru na. (Jeri. 36:8-10) Nọ ikpahwo-esuo Juda a yo oware nọ Barọk o ru, a tẹ ta kẹe nọ ọ nyaze ti se eme nọ e rrọ uko-obe na kẹ ae. (Jeri. 36:14, 15) Ikpahwo-esuo na a tẹ jiroro nọ a rẹ vuẹ Jehoyakim ovie na ẹme nọ Jerimaya ọ ta. Nọ Jehoyakim ovie na o yo eware nọ Jerimaya o kere, eva e dha riẹ te epanọ ọ rọ mahe uko-obe na no je vi ahwo nyai mu Jerimaya avọ Barọk. Ghele na, Jerimaya ọ rehọ uko-obe ofa kẹ Barọk, kẹsena nọ Jerimaya ọ be ta ẹme nọ Jihova ọ ta kẹe na yọ Barọk o bi kere “eme kpobi nọ e jọ uko-obe nọ Jehoyakim ovie Juda ọ mahe evaọ erae na.”​—Jeri. 36:26-28, 32. w19.11 3 ¶4-6

Jihova ọ rẹ sai zihe ruọ oghẹrẹ kpobi nọ o gwọlọ re o ru ẹjiroro riẹ gba. Wọhọ oriruo, eware jọ nọ Jihova o zihe ro no họ, Owuhrẹ, Ọnọ ọ rẹ sasa ahwo oma, gbe Ọtausiwoma. (Aiz. 48:17; 2 Kọr. 7:6; Gal. 3:8) Dede na, ẹsibuobu ọ rẹ rehọ ahwo-akpọ ru ẹjiroro riẹ gba. (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Kọr. 1:3, 4) Jihova ọ rẹ sae jẹ kẹ odibo riẹ kpobi areghẹ gbe ẹgba nọ ọ sai ro zihe ruọ oware kpobi nọ o gwọlọ re oreva riẹ o sai rugba. Enana kpobi họ otofa odẹ Jihova, wọhọ epanọ egba-uwuhrẹ buobu a ta. Mai kpobi ma gwọlọ nọ Jihova ọ rọ omai ru iruo, rekọ otujọ a rẹ sai wo avro sọ Jihova ọ be ginẹ rehọ ai ru iruo. Fikieme? Fikinọ owho, ẹyao, ewha-iruo uviuwou hayo eware efa e gbẹ be kẹ ae uvẹ ru te epanọ a je ru vẹre he. Amọfa a sai roro nọ utho nọ a bi ru obọnana u te, inọ u du gwọlọ nọ a ru vrẹ ere he. w19.10 20 ¶1-2

Isiuru efe o rẹ sai ru nọ ma re ro gbabọkẹ ojese ẹrọwọ mai. Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Ohwo nọ ọ rrọ osoja o re dhomahọ ekiọthuọ akpọ họ, re ọ ruẹsi wo ọjẹrehọ ọnọ o fi odẹ riẹ hotọ re ọ jọ osoja.” (2 Tim. 2:4) Evaọ oke anwae, a jẹ hae kuvẹ hẹ re ọgbaẹmo Rom o dhomahọ ekiọthuọ. Wọhọ emamọ isoja, ma re si iroro no oware nọ o mai wuzou kẹ omai hi, oyehọ epanọ ma re ro ru Jihova avọ Jesu nọ i wuzou mai eva were. Oye o mae roja kẹ omai vi ekwakwa akpọ Setan nọ ma re wo. Ma rẹ ruẹ nọ ma wo oke ziezi gbe ẹgba nọ ma rẹ rọ gọ Jihova jẹ rẹrote ojese ẹrọwọ mai gbe abọ sa-sa ẹgọ-ẹmo mai. Ma re fiomahọ otọ vievie he! Fikieme? Pọl ukọ na ọ vẹvẹ omai unu nọ “ahwo nọ a gba riẹ mu nọ a re fe” a ti “reghe no ẹrọwọ na no.”​—1 Tim. 6:9, 10. w19.11 17 ¶12, 14-15

A ti whowho usi “udhedhẹ gbe omofọwẹ” taure “ẹdẹ Jihova” ọ tẹ ze. (1 Tẹs. 5:1-6) “Ẹdẹ Jihova” nọ a jọ 1 Ahwo Tẹsalonika 5:2 fodẹ na u dhesẹ “uye ulogbo na.” (Evia. 7:14) Ẹvẹ ma te rọ riẹ okenọ uye ulogbo na u ti ro muhọ? Ebaibol na ọ vuẹ omai ubo oghẹrẹsa jọ nọ o te romavia. Oye o te jọ oka nọ u dhesẹ nọ uye ulogbo na u bi ti muhọ. Oye họ ubo “udhedhẹ gbe omofọwẹ” nọ a ruẹaro riẹ na. Kọ isu egagọ a ti kuomagbe ai? Ẹsejọhọ ere o te jọ. Oghẹrẹ kpobi kẹhẹ, ubo nana o te jọ ọrue ọfa nọ Ẹdhọ avọ idhivẹri riẹ a te rọ lẹliẹ ahwo họ. Rekọ ọrue nana o ti yoma gaga keme u ti ru ahwo roro nọ oma o fọ rai no kpakiyọ uye ulogbo nọ o re romavia ẹdẹvo ho u bi ti du lahwe. Ẹhẹ, “ọraha idudhe ọ vẹ te nwani te ai, nwane wọhọ epanọ edada eyẹ i re kru aye nọ o dihọ na.” Kọ ẹvẹ o te jọ kẹ idibo Jihova? O sai gbe ai unu inọ ẹdẹ Jihova o muhọ no, rekọ o te ruọ ae ọza ha. w19.09 9 ¶7-8

Nọ whọ tẹ be jiroro, tẹrovi ugogo edhere nọ who ti ro ru ẹjiroro ra gba. Whọ tẹ riẹ ugogo edhere nọ who ti ro ru oware nọ whọ gwọlọ ru, u re fiobọhọ kẹ owhẹ ru oware na gba. Wọhọ oriruo, whọ sae jiroro nọ whọ gwọlọ se Ebaibol na kẹse kẹse. Rekọ whọ gbẹ tẹrovi ugogo edhere jọ nọ whọ sai ro ru onana ha, ẹsejọhọ whọ te sai ru ẹjiroro ra na gba ha. Hayo o sae jọnọ ekpako ukoko a jiroro nọ a te hai weze bru inievo na kẹ uduotahawọ noke toke, rekọ oke jọ soso o ruọ emu no yọ a re sai muhọ họ. Re a sai ru ẹjiroro rai na gba a sae nọ omarai nọ: “Kọ ma muẹrohọ inievo jọ dẹẹ nọ e te sai wo erere no iweze nana ze? Kọ ma fi ugogo oke jọ họ nọ ma ti ro weze bru ai?” U te no ere no, riẹ nọ u wo umuo nọ ẹgba ra o te. Mai ọvuọvo ma wo oke, ẹgba, ekwakwa hayo ugho nọ ma sai ro ru oware kpobi nọ ma gwọlọ ru hu. Fikiere who ru vrẹ oma ha, riẹ umuo nọ whọ rẹ sai ru mu. Whọ sai nwene iroro nọ whọ jẹ vrẹ oma, o tẹ gwọlọ ere. w19.11 29 ¶11-12

Eruẹaruẹ nọ e ta kpahe epanọ uzuazọ o te jọ evaọ oke yena e rrọ Aizaya 65:21-23. Oyena o te jọ akpọ nọ a rẹ jọ keria rọ abọ muoma ha. Ukpoye, Ebaibol na o dhesẹ nọ evaọ oke yena idibo Ọghẹnẹ a ti ru emamọ iruo nọ ẹ rẹ kẹ ae evawere. Nọ etoke Esuo Odu-Ikpe na o te kuhọ no, ma wo imuẹro inọ “emama na omarai re a ti no igbo egbogbo je wo ufuoma oruaro ọrọ emọ Ọghẹnẹ.” (Rom 8:21) Wọhọ epanọ Jihova o ru ọruẹrẹfihọ kẹ emọ Izrẹl nọ a re ro ru iruo je serihọ ziezi na, ere o te jọ evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Kristi na. Avro ọ riẹ hẹ, ma ti wo oke kẹ egagọ Ọghẹnẹ. Egagọ Ọghẹnẹ e rẹ kẹ evawere nẹnẹ, yọ ere o te jọ evaọ akpọ ọkpokpọ na. Ẹhẹ, eva e te were omai gaga evaọ etoke Esuo Odu-Ikpe Kristi na fiki emamọ iruo gbe egagọ Ọghẹnẹ nọ ma te romakẹ. w19.12 12 ¶15; 13 ¶17-18

Re who fi Ẹme Jihova “họ udu” emọ ra, u dhesẹ nọ who re “wuhrẹ ai je dhe oware nọ who bi wuhrẹ ai na ẹwẹwariẹ.” Re esẹgbini a sai ru onana, a rẹ raha oke kugbe emọ eboba rai kẹse kẹse. Ofu ọ rẹ sai dhe esẹgbini na re a dhe ẹme ọvona ẹwẹwariẹ. Rekọ a rẹ daoma kareghẹhọ nọ onana yọ edhere nọ a re ro fiobọhọ kẹ emọ rai wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ je fi ei họ iruo. Fikiere, riẹ oghẹrẹ nọ who re ro wuhrẹ ai ọvuọvo. Olezi avọ 127 o ta nọ emọ e wọhọ ese. (Ol. 127:4) Wọhọ epanọ a rẹ rọ oghẹrẹ eware sa-sa ru ese, yọ e rẹ jọ ẹrẹrẹe he na, ere emọ ivẹ e rẹ jọ epọvo na ha. Fikiere esẹgbini a rẹ riẹ oghẹrẹ nọ a re ro wuhrẹ emọ rai na ọvuọvo. Ọzae-avọ-aye jọ nọ a rrọ obọ Israel nọ a wuhrẹ emọ ivẹ rai fihọ edhere Jihova a fodẹ oware nọ u fiobọhọ kẹ ae, inọ: “Ma jẹ hai wuhrẹ Ebaibol kugbe emọ mai na omomọvo.” Ọsẹ uwou na ọ rẹ jiroro sọ o te mai woma re a rọ oghẹrẹ utiona wuhrẹ emọ rai, hayo sọ onana o te lọhọ. w19.12 26-27 ¶18-20

Nọ ẹbẹbẹ o te te omai, eva e rẹ were omai nọ ahwo a te fiobọhọ kẹ omai. Ryan nọ asidẹnte o kpe ọsẹ riẹ ọ ta nọ: “U wo eware buobu nọ ohwo o re ru kẹdẹ kẹdẹ. Rekọ nọ ma tẹ rrọ uweri, eware nana e rẹ bẹ omai eru. Nọ amọfa a te fiobọhọ kẹ omai ru eware nọ e make kawo dede, u re fiobọhọ gaga.” Hae kareghẹhọ nọ oware kpobi nọ who ru ro fiobọhọ kẹ omọfa, o tẹ make kawo, o rẹ kẹe omosasọ gaga. Mak o wo ewha-iruo buobu evaọ ukoko Jihova. Ghele na, Mak o ru uvẹ fihọ nọ ọ jẹ rọ sa-sa Pọl ukọ na oma, yọ Pọl o rri Mak fihọ ohwo nọ ọ rẹ sai se inọ ọ nyaze ti fiobọhọ kẹe. Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Angela nọ a kpe ohwo uviuwou riẹ jọ ọ ta kpahe epanọ omosasọ nọ inievo na a kẹ riẹ o were riẹ te. Ọ ta nọ: “Inievo e tẹ ginẹ gwọlọ fiobọhọ, whọ rẹ jọ oma rai ruẹ nọ inievo nana yọ ahwo nọ whọ rẹ sae yare obufihọ rai lọlọhọ. A re gu inoma ha.” U fo nọ ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Kọ amọfa a rri omẹ fihọ ohwo nọ ọ rẹ rọ unevaze ru eware kẹ inievo na rọ sasa ae oma?’ w20.01 12 ¶14-16

Ẹvẹ a sae rọ ta nọ ohwo nọ a rọ ẹzi wholo nọ ọ re ebrẹdi jẹ da udi na “o te he”? O rẹ sae via ere nọ ohwo yena o gbe bi koko izi ikiẹrẹe Jihova ha. (Hib. 6:4-6; 10:26-29) Enọ a rọ ẹzi wholo na a riẹ nọ o gwọlọ nọ a re kru ẹrọwọ rai otẹrọnọ a ginẹ gwọlọ wo “osa use obọ odhiwu nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Kristi Jesu se” ai na. (Fil. 3:13-16) Ẹzi Jihova o re fiobọhọ kẹ idibo riẹ wo omaurokpotọ, orọnikọ omorro ho. (Ẹf. 4:1-3; Kọl. 3:10, 12) Fikiere enọ a rọ ẹzi wholo na a re roro nọ a woma vi amọfa ha. A riẹ nọ a tẹ rọ ẹzi wholo ohwo, oyena o nwani dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ ẹzi riẹ kẹ ohwo yena vi idibo riẹ efa ha. Yọ a re rri omarai nọ a wo otoriẹ Ebaibol na vi amọfa ha. A rẹ vuẹ omọfa vievie he inọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi wholo ohwo yena no, fikiere jọ o mu ebrẹdi na họ ẹre je mu udi na họ ẹda. Ukpoye, a re wo omaurokpotọ jẹ riẹ nọ Jihova ọvo ọ rẹ sai zizie ohwo kẹ uzuazọ obọ odhiwu. w20.01 27-28 ¶4-5

Jihova ọ gwọlọ nọ ma si kẹle iẹe, re ma hae jẹ lẹ sei. Ọ tuduhọ omai awọ nọ ma “ruabọhọ olẹ,” yọ ọ rẹ gaviezọ kẹ omai ẹsikpobi. (Rom 12:12) Eware i re bu ei abọ hrọ họ hayo oma o rẹ rrọe no ho, nọ ọ gbẹ rọ gaviezọ kẹ omai hi. Mai omamai ma rẹ gaviezọ kẹe nọ ma tẹ be hai se Ebaibol na, gbe ebe ukoko na nọ i re fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ Ebaibol na. Ma tẹ be hae gaviezọ ziezi evaọ iwuhrẹ ukoko yọ ma be gaviezọ kẹe re. Usu mai avọ Jihova o rẹ kpekpe nọ ma tẹ be hae lẹ sei je se Ebaibol na. Jihova ọ gwọlọ nọ ma hae ta eva mai kpobi kẹe nọ ma tẹ be lẹ sei. (Ol. 62:8) U fo nọ ma rẹ nọ omamai onọ nana: ‘Kọ eme evona mẹ be hai dhe ẹwẹwariẹ evaọ elẹ mẹ wọhọ ẹsenọ me bi se ai no obe ze, manikọ e be hai no omẹ udu ze?’ Ababọ avro, who you Jihova gaga, yọ whọ gwọlọ ru oware nọ usu ra kugbei o rẹ rọ ga. Re usu rai o sae kpekpe, u fo nọ whọ rẹ lẹ sei ẹsikpobi. Horie eva ra kpobi kẹe. Vuẹe eware nọ e be kẹ owhẹ uye gbe enọ i bi ru eva were owhẹ. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ whọ rẹ sae lẹ sei ẹsikpobi re o fiobọhọ kẹ owhẹ. w20.02 8-9 ¶4-5

Jihova ọ kẹ ekpako ukoko owha-iruo jọ nọ u wuzou gaga, inọ a rẹrote ahwo riẹ. Ekpako na a rẹ sai wuhrẹ eware buobu mi Nehemaya evaọ oghẹrẹ nọ o yerikugbe idibo Jihova. Ọba Juda Nehemaya ọ jọ, fikiere o wo udu-esuo. (Neh. 1:11; 2:7, 8; 5:14) Dai roro kpahe ebẹbẹ jọ nọ Nehemaya ọ rẹriẹ ovao dhe. O muẹrohọ nọ ahwo na a gbe etẹmpol na ku no, yọ a gbẹ jẹ rọ ugho ze nọ a rẹ rọ rẹrote ahwo Livae he wọhọ epanọ Uzi na o ta. Ahwo Ju na a gbe je koko uzi Ẹdijala ha, yọ ezae jọ a rehọ eyae erẹwho efa. O gwọlọ nọ Nehemaya ọba na o re ru oware jọ kpahe ebẹbẹ nana. (Neh. 13:4-30) Nehemaya ọ rọ udu-esuo riẹ fi izi obọriẹ họ kẹ idibo Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, ọ lẹ se Jihova re ọ vuẹe oware nọ o re ru, o te je wuhrẹ ahwo na izi Jihova. (Neh. 1:4-10; 13:1-3) U te no ere no, Nehemaya ọ rọ omaurokpotọ lele ibe eg’Ọghẹnẹ riẹ ru iruo, o tube kuomagbe ai evaọ okenọ a jẹ wariẹ bọ igbẹhẹ Jerusalẹm.​—Neh. 4:15. w19.09 16 ¶9-10