Azeza

Oniọvo nọ o bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo ọ rẹ jọ ogbẹnyusu riẹ. O re rri rie wọhọ ohwo nọ o ti kurẹriẹ ziọ ukoko na odẹnotha. Re ahwo nana nọ ma bi wuhrẹ kugbe na a nyasiọ egbẹnyusu rai vẹre ba je nwene uzuazọ rai re a sae gọ Jihova, o lọhọ tere he. Emamọ owuhrẹ o re dhesẹ ohwo nọ o bi wuhrẹ Ebaibol kẹ inievo efa evaọ ukoko na nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹe, nọ uruemu rai o rẹ sae jọ emamọ oriruo kẹe. Ohwo na ọ vẹ te rọ enẹ kuomagbe idibo Ọghẹnẹ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹe kruga jẹ sasa iẹe oma. Ma gwọlọ nọ ohwo kpobi nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ọ riẹ nọ ọyomariẹ yọ omọvo ukoko na, inievo ukoko na a te je rri rie ghaghae. Ma gwọlọ nọ o muoma họ họ, ukpoye ma re dhesẹ uruemu nọ o rẹ lẹliẹe si kẹle omai. Onana u ti ru nọ o rẹ rọ lọhọ kẹe re ọ siọ usu okpekpe ba ẹnya kugbe ahwo nọ a rẹ sai fiobọhọ kẹe kruga ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ. (Itẹ 13:20) Nọ egbẹnyusu riẹ a tẹ se iẹe, ọ vẹ riẹ nọ ọ sai wo emamọ egbẹnyusu evaọ ukoko Jihova.—Mak 10:29, 30; 1 Pita 4:4. w20.10 17 ¶10-11

Ma tẹ rrọ egbẹnyusu Jesu, ẹsiẹe ma sae rọ jọ egbẹnyusu Jihova. Fikieme o rọ rrọ ere? Joma ta kpahe eware ivẹ jọ. Orọ ọsosuọ, Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Ọsẹ na omariẹ o you owhai fikinọ wha you omẹ.” (Jọn 16:27) Ọ ta re nọ: “Ohwo ọvo ọ rẹ nyabru Ọsẹ na ze he ajokpaọ ẹkwoma mẹ.” (Jọn 14:6) Ohwo nọ ọ gwọlọ jọ ogbẹnyusu Jihova ababọ ogbẹnyusu Jesu nọ ọ rẹ jọ, ọ wọhọ ohwo nọ ọ gwọlọ ruọ eva uwou rekọ ọ gwọlọ rọ unuẹthẹ ruọ eva ha. Jesu ọ ta oghẹrẹ ẹme otiọnana nọ ọ ta nọ ọyomariẹ yọ “unuẹthẹ nọ igodẹ na e rẹ rọ ruọ eva.” (Jọn 10:7) Orọ avọ ivẹ, Jesu ọ rọ aro kele iruemu Ọsẹ riẹ gbagba. Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na no re.” (Jọn 14:9) Fikiere, edhere jọ nọ o wuzou nọ ma rẹ rọ riẹ Jihova họ, ma re wuhrẹ kpahe oghẹrẹ uzuazọ nọ Jesu o yeri. Nọ ma bi wuhrẹ kpahe Jesu na, ma ve ti you rie vi epaọ ọsosuọ. Yọ epanọ ma you Jesu te, ere uyoyou nọ ma wo kẹ Ọsẹ riẹ o rẹ ga te re. w20.04 21-22 ¶5-6

Kọ whọ rrọ akaba-ọmo, hayo whọ be mọ ẹyao jọ nọ ọ be jọ owhẹ kpama no ehwa ha? Kọ ighilawọ i mu owhẹ họ ẹrrọ no, hayo whọ gbẹ be ruẹ ude tere he? O tẹ rrọ ere, kọ whọ te sai lele izoge nọ oma rai o gbẹ ga dhẹ ohrẹ uzuazọ na? Ee, whọ sai ru ei. Inievo buobu nọ e kpako no, gbe enọ oma o ga tere he a rrọ ohrẹ uzuazọ na. Orọnikọ ẹgba obọrai a be sai ro ru onana ha. Jihova ọ be kẹ ae ẹgba keme a be hae gaviezọ kẹ iwuhrẹ ukoko na evaọ ifonu, hayo rọ ekwakwa itanẹte rri ividio iwuhrẹ na. Yọ a be hae ta usi uwoma kẹ edọkita, enọso, gbe imoni rai. Whọ jọ owho hayo ebẹbẹ ẹyao i ru owhẹ roro vievie he inọ whọ gbẹ te sae dhẹ ohrẹ uzuazọ na ha. Jihova o you owhẹ gaga fiki ẹrọwọ ra gbe eware kpobi nọ who ru no evaọ egagọ riẹ anwọ ikpe buobu ze na. Enẹna whọ mae gwọlọ obufihọ riẹ, yọ ọ te siọ owhẹ ba ha. (Ol. 9:10) Ukpoye, o ti tube si kẹle owhẹ vi epaọ anwẹdẹ. w20.04 29 ¶16-17

Eme whọ rẹ sai lele ohwo nọ ọ rrọ egagọ ta kpahe? Daoma riẹ abọ nọ whẹ avọ ohwo na wha jọ rọwokugbe? Ẹsejọhọ Ọghẹnẹ ọvuọvo ọ be gọ, o sae jọ nọ ọ rehọ Jesu wọhọ Osiwi ahwo-akpọ, hayo ọ sae rọwo nọ emuemu ọ dafia evaọ oke mai na yọ u ti kuhọ kẹle. Nọ who te muẹrohọ eware nọ wha jọ rọwokugbe no, whọ vẹ ta ẹme kẹe no Ebaibol ze evaọ oghẹrẹ nọ o rẹ rọ were iẹe. Hae kareghẹhọ nọ ahwo jọ, orọnikọ oware kpobi nọ a be jọ egagọ rai wuhrẹ a rọwo ho. Fikiere, nọ whọ tẹ make riẹ egagọ ohwo jọ, daoma riẹ oware nọ ohwo na omariẹ ọ rọwo. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ rrọ imishọnare o muẹrohọ nọ ahwo jọ evaọ ẹkwotọ riẹ a rẹ ta nọ a rọwo uwuhrẹ esanerọvo na, rekọ who te lele ai ta ẹme whọ rẹ ruẹ nọ a rọwo ho inọ Ọsẹ na, Ọmọ na, gbẹ ẹzi ọfuafo na yọ Ọghẹnẹ ọvo. Oniọvo na ọ ta nọ: “Whọ tẹ riẹ onana, ẹsiẹe o rẹ mae lọhọ re whọ riẹ abọ nọ whẹ avọ ohwo na wha jọ rọwokugbe.” Fikiere, daoma riẹ oware nọ ahwo a ginẹ rọwo. Wọhọ Pọl ukọ na, who ve ti ‘zihe ruọ eware kpobi kẹ oghẹrẹ ahwo kpobi.’—1 Kọr. 9:19-22. w20.04 10 ¶9-10

Eware nọ e te via evaọ obaro i re bru omai udu hu keme eruẹaruẹ Daniẹl avọ Jọn e kẹ omai imuẹro nọ ahwo nọ a be gọ Jihova jẹ be gbodibo kẹ Jesu a te zọ evaọ etoke uye ulogbo nọ o be tha na. Daniẹl ọ ta nọ ohwo kpobi nọ a “kere odẹ riẹ fihọ obe na” ọ te zọ. Eme ma re ru re odẹ mai o sae jọ eva obe na? Ma re ru eware nọ e rẹ kẹ imuẹro nọ ma fi ẹrọwọ họ Jesu, Omogodẹ Ọghẹnẹ. (Jọn 1:29) O gwọlọ nọ ma rẹ roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ jẹ họ-ame. (1 Pita 3:21) Ma rẹ jẹ daoma fiobọhọ kẹ amọfa wuhrẹ kpahe Jihova, onọ u re dhesẹ nọ abọ Uvie Ọghẹnẹ ma rrọ. Enẹna họ oke nọ ma re ro fi eva mai kpobi họ Jihova gbe ukoko riẹ. Enẹna họ oke nọ ma re ro dhesẹ via nọ abọ Uvie Ọghẹnẹ ma rrọ. Ma te ru ere, a ti siwi omai evaọ okenọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha ovie obọze ovatha-ọre avọ ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre no na. w20.05 16 ¶18-19

Adamu avọ Ivi a riẹ odẹ Jihova, a tẹ jẹ riẹ eware buobu kpahe Ọnọ o wo odẹ na. A riẹ nọ ọye ọ ma eware kpobi, te ae omarai, gbe ọgbọ owoma nọ a be rria na. Ọ tẹ jẹ ma ae gbagba jẹ whẹ aimava gbe. (Emu. 1:26-28; 2:18) Kọ a jẹ kareghẹhọ oware nọ Jihova o ru kẹ ae na ẹsikpobi? Kọ a you Jihova no udu rai kpobi ze je wo edẹro? Oware nọ a ru okenọ ọwegrẹ Ọghẹnẹ ọ dawo ae o fere oware nọ o rrọ udu rai via. Setan ọ rọ araomuomu nọ Ivi inọ: “Kọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ ta nọ wha rẹ re ubi-ure kpobi evaọ ọgbọ na ha?” (Emu. 2:16, 17; 3:1) Onọ nana yọ onọ ẹghẹ. Whaọ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta họ, a rẹ sae re ubi-ure kpobi evaọ ọgbọ na, ọvo ọ ta nọ a rẹ re he. Oghẹrẹ ibi-ire sa-sa e vọ ọgbọ na nọ Adamu avọ Ivi a rẹ sae re. (Emu. 2:9) Setan o fi ẹme na họ wọhọ ẹsenọ Ọghẹnẹ ọ be gbọ ogbọ. Ẹsejọhọ onana o lẹliẹ Ivi je roro nọ, ‘Kọ emamọ oware jọ o riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be gwọlọ nọ me wo ho?’ w20.06 3 ¶8-9

Idibo Jihova jọ e siọ egagọ Jihova ba fikinọ oniọvo jọ o ru rai oware nọ o da rai te ẹzi. Pọl ukọ na ọ ta nọ ẹsejọ oniọvo ọ rẹ sai gine ru oniọvo oware nọ “u re ru ei go.” A sai tube kienyẹ omai dede. Ma gbẹ yọroma ha, ma sai fi ẹgo họ eva. Ẹmẹrera na, ma ve ti kpukuke evaọ egagọ Jihova. Ere o via kẹ oniọvo-ọmọzae jọ evaọ obọ South America nọ a re se Pablo. A wọ eku họ iẹe uzou, o tẹ whae ze nọ a ro mi ei iruo jọ nọ a kẹ riẹ evaọ ukoko na. Eme Pablo o ru? Ọ ta nọ: “Eva e dha omẹ, ẹmẹrera na, me te ti no ukoko na no.” U te no ere no, udu o sai brukpe ohwo nọ ọ raha uzi Ọghẹnẹ evaọ okenọ u kpemu te epanọ o re ro roro nọ Ọghẹnẹ o ti gbe you rie ofa ha. Nọ ọ tẹ maki kurẹriẹ no, a jẹ rọvrẹ riẹ no, ọ sai gbe rri omariẹ inọ o gbe te ohwo nọ o re kuomagbe idibo Ọghẹnẹ hẹ. Ẹvẹ whọ be hai rri inievo nọ eware e rrọ enẹ kẹ? w20.06 19 ¶6-7

U fo nọ ma re vuhu eware nọ e rẹ sae raha usu mai kugbe Ọghẹnẹ, ma vẹ kẹnoma kẹ ae. (Hib. 5:14) Wọhọ oriruo u fo nọ ma rẹ kẹnoma kẹ erozaha gbe ifimu nọ i fo ho. Erozaha gbe ighe sa-sa nọ a be jọ etẹlẹvisiọno dhesẹ nẹnẹ yọ erọ ọfariẹ-ogbe. Ighe itiena e rẹ dha Ọghẹnẹ eva je si uye se omai. Fikiere ma rẹ whaha ighe nọ e rẹ sae rọ ẹmẹrera si omai no edhere Ọghẹnẹ. (Ẹf. 5:5, 6) Ma rẹ jẹ yọroma gaga kẹ eme eviẹhọ nọ otu nọ o kie no ẹrọwọ na no a rẹ ta. Ahwo nana a rẹ sae ta eme nọ e rẹ lẹliẹ omai wo avro kpahe inievo mai gbe ukoko Jihova. (1 Tim. 4:1, 7; 2 Tim. 2:16) Ma gbẹ yọroma ha, eme itieye na e rẹ sai whrehe ẹrọwọ mai. Joma rọwo eme yena vievie he. Fikieme? Ahwo nọ “iroro rai i gbeku no nọ a gbe wo otoriẹ uzẹme na ha” ae a re gbe iku erue nana. Oware nọ a gwọlọ kpobi họ “avro-ọvro gbe ikẹ-isio.” (1 Tim. 6:4, 5) A gwọlọ nọ ma rọwo eme ọtaraha rai na re ma viẹro ku inievo mai evaọ ukoko na. w20.09 29 ¶13, 15

U fo nọ ọzae-avọ-aye a re you ohwohwo jẹ kẹ ohwohwo adhẹẹ. (Ẹf. 5:33) Ebaibol ọ ta nọ ma hai roro kpahe oware nọ ma re ru kẹ amọfa orọnikọ onọ a re ru kẹ omai hi. (Iruẹru 20:35) Eme o re fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye you ohwohwo jẹ kẹ ohwohwo adhẹẹ? Omaurokpotọ. Ileleikristi buobu nọ i bi dhesẹ omaurokpotọ a bi wo evawere ziezi evaọ orọo rai. Wọhọ oriruo, ọzae jọ nọ a re se Steven ọ ta nọ: “Ọzae-avọ-aye nọ a wo iroro evo a rẹ rọ uzou te uzou nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rrọ otọ. U fo ho re ọzae hayo aye ọ hae nọ omariẹ inọ ‘ovẹ o mai kiehọ kẹ omẹ?’ ukpoye ọ rẹ nọ inọ ‘ovẹ o mai kiehọ kẹ omai?’” Aye riẹ nọ a re se Stephanie ọ rọwo fihọ ẹme na. Ọ ta nọ: “Uwou nọ ẹwhọ ọ rrọ o rẹ were ohwo ọvo ho. Nọ ẹwhọ ọ tẹ rrọ otọ, ma rẹ daoma riẹ oware nọ o wha riẹ ze. Ma vẹ lẹ, kẹsena ma vẹ jọ Ebaibol na avọ ebe ukoko na kiẹ kpahe ẹbẹbẹ na, jẹ keria ta kpahe epanọ ma re ro ku ei họ. Oware nọ o rẹ jọ omai oja oye, orọnikọ epanọ ma rẹ rọ gwọlọ ohwo nọ o ru thọ họ.” Ọzae-avọ-aye a rẹ ginẹ riẹ yeri ziezi nọ ọvuọvo o gbe bi rri omariẹ kpehru vi epanọ u fo ho. w20.07 3-4 ¶5-6

Ma tẹ be gọ Jihova, ma rẹ rẹroso ẹgba hayo eriariẹ mai hi. Pọl ukọ na o kpohọ isukulu ziezi, yọ Gamaliẹl nọ o wuhrẹ i rie ọ jọ omọvo isu ahwo Ju nọ a jẹ mae kẹ adhẹẹ. (Iruẹru 5:34; 22:3) Pọl omariẹ ọ nyaharo te epanọ a jẹ rọ kẹe adhẹẹ gaga evaọ egagọ ahwo Ju. (Iruẹru 26:4) Ghele enana kpobi, Pọl ọ rẹroso omobọ riẹ hẹ. Pọl ọ nyasiọ eware nọ ahwo a je ro rri rie ruaro na ba. (Fil. 3:8) Ebẹbẹ i te Pọl nọ o zihe ruọ olele Jesu. Ahwo orẹwho riẹ a mukpahe iẹe. (Iruẹru 23:12-14) Ahwo Rom a kpe rie gaga je fi ei họ uwou-odi dede nọ ọyomariẹ yọ ọmotọ Rom re. (Iruẹru 16:19-24, 37) U te no ere no, Pọl ọ ruẹ nọ eware buobu e rẹ thọe obọ. (Rom 7:21-25) Rekọ ọ siọ Jesu ba elele he fiki ukpokpoma na hayo ethobọ riẹ. Ukpoye, ọ ta nọ: “Oma o rẹ were omẹ okenọ mẹ ga ha.” Fikieme oma o jẹ hae rọ were iẹe? Keme okenọ ọ ga ha, ẹsiẹe ọ rẹ ruẹ vevẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be kẹe ẹgba.—2 Kọr. 4:7; 12:10. w20.07 16 ¶7-8

O gwọlọ nọ ma rẹ romakẹ iruo usi uwoma ota na ziezi nẹnẹ. Jesu ọ ta nọ iruo na e te jọ ruaro, yọ a ti gbe ru ai nọ o te whu no. Nọ Jesu ọ kparoma no uwhu ze no, o ru oware igbunu jọ. O ru nọ ilele riẹ a ro kpe iyei buobu. Ọ tẹ rọ uvẹ yena wuhrẹ ai nọ ikuori ahwo nọ a rẹ jọ u wuzou vi oware ofa kpobi. (Jọn 21:15-17) Taure Jesu o te ti kpobọ odhiwu ọ vuẹ ilele riẹ nọ orọnikọ orẹwho Izrẹl ọvo a te jọ ta usi uwoma na ha, a te tae thabọ te oka avọ oka akpọ na. (Iruẹru 1:6-8) Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Jesu ọ jọ eruẹaruẹ dhesẹ oware nọ o te via “evaọ ẹdẹ Olori na” kẹ Jọn ukọ na. Jọn ọ ruẹ oware jọ nọ u gbe rie unu gaga. Ọ ruẹ ukọ-odhiwu nọ o bi “whowho usi uwoma ebẹdẹ bẹdẹ kẹ . . . orẹwho, orua, ẹrọunu gbe utu ahwo kpobi,” onọ u dhesẹ nọ ikọ-odhiwu e be kpọ iruo usi uwoma ota na. (Evia. 1:10; 14:6) O rrọ vevẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma ta usi uwoma na bẹsenọ ọ rẹ ruẹ nọ u te no. w20.09 9 ¶5

Ebẹbẹ jọ e jọ uviuwou Abraham. Sera, aye Abraham ọ jọ ọga ikpe buobu, yọ onana o jẹ kẹ ae uye. Nọ a thihakọ bẹ no, Sera ọ tẹ rọ odibo riẹ nọ a re se Hega kẹ Abraham re o yẹ emọ kẹ ae. Rekọ nọ Hega o di eva Ishmẹl họ no, o te mu Sera họ erivo. Hega o ru onana te epanọ Sera o ro lei no uwou. (Emu. 16:1-6) Uwhremu na, Sera o te ti dihọ, o te yẹ ọmọzae kẹ Abraham. Abraham o te sei Aiziki. Abraham o you Ishmẹl avọ Aiziki. Rekọ fikinọ Ishmẹl o je kpokpo Aiziki gaga, Abraham ọ tẹ ta kẹ Ishmẹl avọ Hega nọ a no uwou na. (Emu. 21:9-14) Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Jihova ọ tẹ ta kẹ Abraham inọ ọ rọ Aiziki dhe idhe. (Emu. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) Re Abraham ọ sai ru eware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe na, o gwọlọ nọ o re fievahọ Jihova inọ o ti ru eyaa nọ ọ ya kpahe emezae ivẹ riẹ na gba. w20.08 4 ¶9-10

Roro kpahe epanọ eva e te were ahwo nọ a kpare ze na te nọ a te siobọno uruemu anwae rai je mu eware nọ e rẹ were Ọghẹnẹ họ eru no. Ahwo nọ a ru ere kpobi a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Rekọ ahwo nọ a rọwo ru oreva Ọghẹnẹ hẹ, Ọghẹnẹ ọ te kẹ ae uvẹ re a raha Aparadase na ha. (Aiz. 65:20; Jọn 5:28, 29) Nọ Uvie na u te muhọ esuo no, ẹme nọ ọ rrọ Itẹ 10:22 o ti rugba kẹ ahwo Ọghẹnẹ kpobi, onọ o ta nọ: “Oghale Jihova oye u re ru ohwo fe, yọ o re fi edada evuevo bae he.” Jihova ọ te rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ ahwo nọ a gwọlọ ru oreva riẹ re a rọ aro kele Kristi jẹ rọ ẹmẹrera zihe ruọ ahwo ọgbagba. A rẹ rọ efe ọvo kele onana ha. (Jọn 13:15-17; Ẹf. 4:23) Ugboma mai o te ga kẹdẹ kẹdẹ, yọ uruemu mai u ti dhe ewewoma. Akpọ ọ te were kẹhẹ!—Job 33:25. w20.08 17 ¶11-12

Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ ma be kẹ inievo nọ e re rọo ho adhẹẹ? U fo re ma kareghẹhọ nọ Ileleikristi jọ a jiroro nọ a rẹ rọo ho. Efa a gwọlọ rọo rekọ a re ruẹ ohwo nọ o kiehọ ae oma ha. U te je wo inievo efa nọ ọzae hayo aye rai o whu no. Nọ o rrọ ere na, kọ u fo re inievo ukoko na a nọ ohwo nọ ọ re rọo ho inọ fikieme ọ gbẹ be rọo ho, hayo ta kẹe inọ a ti lele iei gwọlọ ohwo? Rekọ oniọvo jọ ọ gbẹ ta kẹ omai nọ ma lele iei gwọlọ ohwo ho, kọ ẹvẹ who roro nọ o te jariẹ oma nọ ma tẹ ta kẹe nọ ma ruẹ ohwo jọ kẹe no? (1 Tim. 5:13) Eva e rẹ were inievo mai nọ e re rọo ho nọ ma te bi rri rai ghaghae fiki emamọ uruemu nọ a wo, ukpenọ ma rẹ rọ oghẹrẹ ubiẹro jọ rri rai fikinọ a re rọo ho. Ma re rri rai ghaghae fiki ẹrọwọ rai, orọnikọ ohrọ rai o rẹ re omai hi. Ma te bi rri inievo mai nọ e re rọo ho ere, ma te whaha oware nọ o rẹ kẹ ae uye, nọ o rẹ wọhọ ẹsenọ ma be ta kẹ ae nọ: “Who wo iruo kẹ omẹ hẹ.” (1 Kọr. 12:21) Ukpoye, a te riẹ nọ ma be kẹ ae adhẹẹ je rri rai ghaghae evaọ ukoko na. w20.08 29 ¶10, 14

Jesu ọ romavia kẹ Pọl ukọ na omariẹ uwhremu na. (1 Kọr. 15:8) Nọ Pọl (nọ a je se Sọl vẹre) ọ jọ edhere je kpobọ Damaskọs o te yo urru Jesu nọ ọ kparoma ze no, ọ tẹ jẹ jọ eruẹaruẹ ruẹ Jesu nọ ọ rrọ obọ odhiwu. (Iruẹru 9:3-5) Oware nọ o via kẹ Pọl na o kẹ imuẹro re inọ ẹkparomatha Jesu na uzẹme, orọnọ iku esia ha. (Iruẹru 26:12-15) Ahwo jọ nọ a wo avro oke yena a te gwọlọ gaviezọ kẹ ẹme nọ Pọl ọ ta inọ Jesu ọ ginẹ kparoma ze no. Keme evaọ oke nọ u kpemu, Pọl o je kpokpo Ileleikristi gaga. Nọ Pọl o vuhumu inọ Jesu ọ ginẹ kparoma no uwhu ze no, ọ tẹ jẹ daoma kpobi re o ru amọfa rọwo onana. Dede nọ a kpe rie ukpe ẹsọ, a mu rie fihọ uwou-odi, okọ u te je zue ei, ọ jẹ rọ ọwhọ vuẹ ahwo inọ Jesu o whu, a tẹ jẹ kpare iẹe ze. (1 Kọr. 15:9-11; 2 Kọr. 11:23-27) Jesu nọ o whu jẹ kparoma no uwhu ze na u mu Pọl ẹro te epanọ ọ rọ gwọlọ nọ ọ rẹ vuẹ ahwo inọ ere o ginẹ via, o tẹ make rọnọ a re kpei dede. Kọ eware nana nọ Ileleikristi ọsosuọ a rọ ẹro ruẹ na u gbe ru ei mu owhẹ ẹro nọ Jesu ọ ginẹ kparoma no uwhu ze? Kọ u gbe ru owhẹ rọwo nọ ẹkparomatha na o te seba ẹvia ha? w20.12 3 ¶8-10

Ma rẹ sae nọ omamai nọ, ‘Kọ mẹ be hai kpohọ iwuhrẹ kẹse kẹse?’ Ma te kpohọ ewuhrẹ, ma re yo eme nọ e rẹ lẹliẹ ẹrọwọ mai ga, inievo mai e vẹ jẹ sasa omai oma. (Mat. 11:28) Ma rẹ jẹ sae nọ omamai nọ, ‘Kọ mẹ be hai wuhrẹ Ebaibol na kẹ omobọ mẹ ẹsikpobi?’ Otẹrọnọ whọ be rria kugbe ahwo uviuwou ra, kọ who fi oke jọ họ koka koka nọ who re ro ru egagọ uviuwou? Otẹrọnọ whẹ ọvo whọ be rria uwou, who wo oke nọ who fihọ nọ who re ro ru uwuhrẹ omobọ ra epanọ ahwo uviuwou a re ru egagọ uviuwou na? Kọ who wo ajọwha usi uwoma ota? Fikieme ma rẹ rọ nọ omamai enọ nana? Ebaibol na ọ ta nọ Jihova ọ rẹ kiẹ udu mai riwi, yọ ọ riẹ oware nọ ma bi roro. Fikiere o gwọlọ nọ ma rẹ kiẹ omamai riwi. (1 Irv. 28:9) Ma tẹ ruẹ nọ u fo nọ ma re nwene uruemu mai, iroro mai, gbe eware jọ nọ ma bi le, ma rẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai nwene. Enẹna ma rẹ rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ edawọ nọ e rrọ obaro tha. w20.09 19 ¶19-20

Jesu ọ kẹ oriruo jọ nọ u dhesẹ oware nọ ohwo o re ru re ọ sae jọ olele riẹ. Ọ ta kpahe ohwo nọ ọ gwọlọ bọ uwou ukpehru gbe ovie nọ ọ gwọlọ kpohọ ẹmo. Jesu ọ ta nọ ohwo nọ ọ gwọlọ bọ uwou na ‘ọ rẹ kake keria tao re o roro araha na’ sọ o wo ugho nọ ọ rẹ rọ bọ uwou na re. Ọ tẹ jẹ ta nọ ovie nọ ọ gwọlọ kpohọ ẹmo na ọ rẹ “kake keria tao” re o “lele ekiroro riẹ jiroro” sọ egbaẹmo riẹ a te sai fi ẹmo na kparobọ. (Luk 14:27-32) Epọvo na re, Jesu ọ riẹ nọ re ohwo ọ tẹ te jọ olele riẹ ọ rẹ romatotọ roro kpahe oware nọ u fo nọ o re ru tao. Fikiere ma rẹ ta kẹ ahwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe oware nọ u ro fo re ma hai ru uwuhrẹ na koka koka. Re whọ tẹ te nyabru ei, whọ rẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ uwuhrẹ na ziezi. Roro kpahe ohwo nọ who bi wuhrẹ na. Who ve je roro kpahe oghẹrẹ nọ who ti ro wuhrẹ iẹe re ọ sai wo otoriẹ eware nọ who bi ti wuhrẹ iẹe na lọlọhọ je fi ai họ iruo.—Neh. 8:8; Itẹ 15:28a. w20.10 7 ¶5; 8 ¶7

Oware nọ Jesu ọ gwọlọ nọ ma ru na o rrọ vevẹ. Ma re wuhrẹ ahwo eware nọ o jie uzi rai. Rekọ, joma kareghẹhọ oware ofa jọ evaọ iruo nọ ọ kẹ omai na. Orọnikọ Jesu ọ ta nọ: ‘Wha wuhrẹ ai eware kpobi nọ me jie uzi rai’ hi. Ukpoye ọ ta nọ: “Wha wuhrẹ ae re a ru eware kpobi nọ me jie uzi rai kẹ owhai.” Re ma sai ru oware nana nọ Jesu ọ ta na orọnikọ ma re wuhrẹ ai ijaje Jesu ọvo ho, ma re je fiobọhọ kẹ ae re a riẹ oghẹrẹ nọ a re ro koko ijaje na. (Iruẹru 8:31) Ohwo o te bi “ru” oware nọ a ta kẹe u re dhesẹ nọ o bi yoẹme. Ma te bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ahwo, yọ ma bi wuhrẹ ae oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ ma ru. Rekọ orọnọ ere u re no kuhọ họ. Ma re je wuhrẹ ae oghẹrẹ nọ a re ro ru eware nọ ma bi wuhrẹ ae na evaọ uzuazọ rai kẹdẹ kẹdẹ. (Jọn 14:15; 1 Jọn 2:3) A tẹ ruẹ nọ ma bi koko izi Ọghẹnẹ evaọ uzuazọ mai, a te rọ aro kele omai ru epọvo na nọ a te kpobọ isukulu, hayo iruo, gbe oke nọ a tẹ rrọ oria arozaha hayo ugheriwo. Ma tẹ nyai wuhrẹ ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol mai, ma sae lẹ se Jihova re ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹe jẹ emamọ iroro.—Jọn 16:13. w20.11 2-3 ¶3-5

U wo ebẹbẹ jọ nọ ilele Jesu a wo. Wọhọ oriruo, iko Ikereakere na nọ e jariẹ oke yena i bu tere he. Yọ a wo ebe nọ i re fiobọhọ kẹ ae wo otoriẹ Ikereakere na ha, wọhọ epanọ ma wo nẹnẹ. U te no ere no, ahwo nọ o gwọlọ nọ ilele Jesu a rẹ ta usi uwoma na kẹ a wo ọvuọ ẹvẹrẹ riẹ sa-sa. Ghelọ ebẹbẹ nana kpobi, ilele nana nọ i wo ajọwha na a ru oware nọ ohwo ọvo o roro nọ a rẹ sai ru ẹdẹvo ho. Oware wọhọ ikpe ọgba ọvo a rọ ta usi uwoma na kẹ “emama kpobi nọ e rrọ otọ odhiwu na.” (Kọl. 1:6, 23) Evaọ oke mai na, Jihova ọ gbẹ be kpọ idibo riẹ jẹ be kẹ ae ẹgba nọ a re ro ru iruo riẹ. Ebaibol na ọ be mae rọ kpọ idibo riẹ nẹnẹ, onọ ẹzi ọfuafo na o fiobọhọ kẹ ahwo kere na. Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iku usi uwoma ota Jesu gbe ujaje nọ ọ kẹ ilele riẹ inọ a ruabọhọ iruo nọ o muhọ na. (Mat. 28:19, 20) Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ, ọ ta anwẹdẹ nọ a ti whowho usi Uvie na “kẹ orẹwho, orua, ẹrọunu gbe utu ahwo kpobi.” (Evia. 14:6, 7) Jihova ọ gwọlọ nọ oghẹrẹ ahwo kpobi a re yo usi Uvie na. w20.10 21 ¶6-8

Devidi ovie na o you “uzi Jihova.” (Ol. 1:1-3) Devidi ọ riẹ nọ Jihova o re siwi ahwo nọ a wo omaurokpotọ, rekọ o mukpahe ahwo nọ a re ru omorro. Fikiere Devidi ọ jẹ hai ru oware nọ uzi Ọghẹnẹ o ta viukpenọ o re ru onọ udu riẹ o ta kẹe. O kere nọ: “Me re jiri Jihova, nọ ọ kẹ omẹ ohrẹ. Makọ evaọ aso, iroro mẹ nọ e mai diwi e rẹ kpọ omẹ vi.” (Ol. 16:7) Ma te wo omaurokpotọ, oke kpobi nọ iroro iyoma e ruọ omai udu, ma te daoma roro kpahe oware nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta re ma siọ oware uyoma ba eruo. Ebaibol na ọ te wọhọ urru nọ o be ta kẹ omai nọ: “Ọnana họ edhere na. Wha nya evaọ eva riẹ.” Ọ te vẹvẹ omai unu nọ ma te bi reghe no edhere uzuazọ na kpohọ obọze hayo ẹkpẹlobọ. (Aiz. 30:21) Ma te ru oware nọ Jihova ọ ta, ma re wo irere buobu. (Aiz. 48:17) Wọhọ oriruo, ma te ru oware nọ o thọ, ohwo jọ ọ sai se omai ta kẹ, onọ o rẹ wha omovuọ se omai, rekọ ma te ru oware nọ Jihova ọ ta, onana o rẹ gbẹ via kẹ omai hi. Yọ ma te daoma si kẹle Jihova gaga keme ma ruẹ nọ o bi wuhrẹ omai wọhọ epanọ ọsẹ oyoyou o re wuhrẹ emọ riẹ na.—Hib. 12:7. w20.11 20 ¶6-7

Ẹsejọhọ iroro ethọthọ ahwo nana oye o wha riẹ ze nọ ahwo jọ evaọ Kọrint a gbẹ rọ rọwo ẹkparomatha ha na. (1 Kọr. 15:12) O sae jẹ jọnọ ejọ a roro nọ ẹkparomatha o dikihẹ kẹ oware ofa. Ahwo nana a rẹ ta nọ, ohwo nọ o gbe bi ru umuomu a rẹ sai dhesẹ iẹe nọ o “whu” no, yọ ọnọ o zihe ruọ Oleleikristi no ọ ziọ “uzuazọ” no keme yọ a rehọ izieraha riẹ vrẹ riẹ no. Oghẹrẹ kpobi kẹhẹ, ẹkparomatha na nọ a rọwo ho na u dhesẹ nọ ẹrọwọ rai ofofe. Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ kpare Jesu no uwhu ze he, koyehọ a ta omai no igbo ho. Onana u dhesẹ nọ mai kpobi ma gbẹ rrọ igbo uzioraha. Fikiere ahwo nọ a rọwo nọ ẹkparomatha ọ rrọ họ, a wo ẹruore ọvo ho. (1 Kọr. 15:13-19; Hib. 9:12, 14) Oware nọ Pọl ukọ na ọ rọ ẹro ruẹ o kẹ riẹ imuẹro nọ a “kpare Kristi no uwhu ze.” Ẹkparomatha Kristi u wo ohẹriẹ gaga no orọ ahwo nọ a kpare ze evaọ oke nọ u kpemu keme ahwo nana a wariẹ whu. Pọl ọ ta nọ Jesu họ “ubi ọsosuọ evaọ usu enọ i kie ruọ owezẹ uwhu no.” Ọye họ ohwo ọsosuọ nọ a kpare ze avọ oma ẹzi, ọ tẹ jẹ rrọ ohwo ọsosuọ nọ a kpare kpobọ odhiwu.—1 Kọr. 15:20; Iruẹru 26:23; 1 Pita 3:18, 22. w20.12 5 ¶11-12

Evaọ oke ikọ na, utu ẹruorote nọ o jọ obọ Jerusalẹm a jẹ hae rọ uzou te uzou re a sai fiobọhọ kẹ inievo na ru eware kpatiẹ je yerikugbe ohwohwo dhedhẹ. (Iruẹru 2:42) Wọhọ oriruo, oke nọ avro ologbo ọ j’otọ kpahe oyawo evaọ oware wọhọ 49 C.E., ẹzi ọfuafo na o fiobọhọ kẹ utu ẹruorote na ku ẹme na họ. O hae jọnọ inievo na a rọ ẹme na si ikẹ ribri, a hae te sae ta usi uwoma na te epanọ u fo ho. Dede nọ ikọ na gbe ekpako na a jọ ahwo Ju, a suobọhọ uruemu ahwo Ju nọ u notọ ze he. Yọ a whoma họ ofẹ ahwo nọ a jẹ ta nọ ohwo kpobi ọ gbẹ yawo ho oja ona ha. Ukpoye, a rri Ikereakere na re a riẹ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta kpahe oware nana. A tẹ jẹ kuvẹ re ẹzi ọfuafo na ọ kpọ ae. (Iruẹru 15:1, 2, 5-20, 28) Eme o no onana ze? Jihova o fiobọhọ kẹ ae jẹ emamọ iroro, o tẹ whae ze nọ a ro wo udhedhẹ gbe okugbe, jẹ ruabọhọ usi uwoma ota na. (Iruẹru 15:30, 31; 16:5) Evaọ oke mai na, ukoko Jihova o be daoma gaga re eware e nya kpatiẹ, re ma je yerikugbe ohwohwo dhedhẹ. w20.10 22-23 ¶11-12

O sae jọnọ a kẹ omai iruo jọ nọ ma rẹro riẹ evaọ ukoko hayo okogho mai hi fiki ẹyao, epanọ ma kpako te no, hayo eware efa. O tẹ rrọ ere, ma sai wuhrẹ oware jọ no oriruo Devidi ze. O jọ Devidi oja gaga inọ ọ rẹ bọ etẹmpol kẹ Ọghẹnẹ. Rekọ a tẹ vuẹe nọ ọye ọ te bọe he. Ghele na Devidi o ru eware buobu ro fiobọhọ kẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ iruo na. Ọ tubẹ rọ eware buobu ze dede inọ a kugbe rọ bọ etẹmpol na. Onana yọ emamọ oriruo nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele. (2 Sam. 7:12, 13; 1 Irv. 29:3-5) U wo oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Hugues evaọ obọ France nọ oma o ga ha. Onana u ru nọ o ro no ọkpako ukoko nọ ọ jọ. U te epanọ ọ gbẹ jẹ sai ro ru imiruo uwou dede he. O kere nọ: “Oke ọsosuọ, eva e gbẹ jẹ were omẹ vievie he, yọ me je rri omamẹ nọ u gbe wo oware ovo nọ mẹ rẹ sai ru hu. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, ukpenọ o da omẹ nọ mẹ gbẹ be sai ru eware jọ họ, mẹ tẹrovi umutho eware nọ mẹ be sai ru evaọ egagọ Jihova. Ere mẹ rọ wariẹ mu evawere họ ewo. Wọhọ Gidiọn avọ egbaẹmo egba esa (300) riẹ nọ a siọ ohọre ba ha dede nọ oma o rrọ rai, mẹ te họre ohọre na te urere.”—Ibr. 8:4. w20.12 25 ¶14-15

Unuẹse nọ Jọn ukọ na ọ jọ iku nọ o kere kpahe uzuazọ Jesu fodẹ “uyoyou” u bu vi unuẹse nọ a jọ obe Matiu rite Luk fodẹ uyoyou. Eware nọ Jọn o kere na kpobi i dhesẹ nọ uyoyou họ oware nọ o rẹ wọ Oleleikristi ru oware kpobi. (1 Jọn 4:10, 11) Ghele na, orọnọ no emaha ze Jọn omariẹ ọ riẹ onana ha. O rehọ oke re o te ti vuhu onana mu. Oke nọ Jọn ọ gbẹ maha, ẹsikpobi ọ jẹ hai dhesẹ uyoyou hu. Wọhọ oriruo, u wo oke jọ nọ Jesu avọ ikọ riẹ a nya orọ Sameria nọ a je kpobọ Jerusalẹm. Nọ a te iwhre Sameria jọ, ahwo iwhre na a rọwo dede ae rehọ họ. Jọn ọ tẹ ta kẹ Jesu nọ jọ a lẹ re erae i no odhiwu ze te mahe ahwo iwhre na kpobi no. (Luk 9:52-56) Evaọ oke ofa, o wọhọ nọ Jọn avọ oniọvo riẹ Jemis a ta kẹ oni rai nọ ọ lẹ Jesu re ọ kẹ ae ekwa ilogbo evaọ Uvie riẹ. Nọ ikọ nọ i kiọkọ a yo kpahe oware nọ Jemis avọ Jọn a ru, eva e dha rai gaga. (Mat. 20:20, 21, 24) Rekọ dede nọ Jọn o ru eware nana kpobi nọ i fo ho na, Jesu o you rie ghele.— Jọn 21:7. w21.01 8-9 ¶3-4

Oware kpobi nọ Jihova o re ru o bi ru ei fiki ewoma amọfa. Wọhọ oriruo, ọ ma eware nọ e rrọ uzuazọ orọnikọ re e wha erere se ọyomariẹ hẹ, rekọ re ma reawere uzuazọ re. Ohwo ọvo ọ gba Jihova họ vi Ọmọ riẹ ze ti whu kẹ omai hi. Ọye ọvo ọ rọ iroro obọriẹ ru ere, re ọ ruẹse ta omai no igbo. Jesu omariẹ o re ru eware nọ e rẹ wha erere se amọfa, orọnikọ omobọ riẹ hẹ. Wọhọ oriruo, evaọ oke jọ, ọ rọ uvẹ nọ ọ hai ti ro serihọ ro wuhrẹ ogbotu ahwo buobu. (Mak 6:31-34) Emamọ ọzae ọ riẹ nọ o rrọ bẹbẹ re ọ jiroro nọ e rẹ wha erere se uviuwou na soso, fikiere ọ rẹ rọ iruo nana zaharo vievie he. Oyejabọ u ro fo nọ ọ rẹ yọroma gaga, re o gbẹ jọnọ oware kpobi nọ o ze riẹ iroro ọ rẹ nwani ru hu. Ukpoye, o re ru ekiakiẹ jẹ yare Jihova re ọ kẹe areghẹ. (Itẹ 2:6, 7) Enẹ o ti ro ru oware nọ o rẹ wha erere se aye gbe emọ riẹ, orọnikọ omobọ riẹ ọvo ho. (Fil. 2:4) Nọ ọzae ọ tẹ be rọ aro kele Jihova avọ Jesu, ọ rẹ jọ emamọ ọsẹ kẹ uviuwou riẹ. w21.02 7 ¶19-21

Oke nọ Asa ọ gbẹ jọ uzoge, o wo omaurokpotọ yọ ọ gudu. Wọhọ oriruo, oke nọ Abaija ọsẹ riẹ o whu nọ a jẹ rọ ọyomariẹ mu ovie no, o te je si emedhọ no ẹkwotọ na no. U te no ere no, “ọ vuẹ ahwo Juda inọ a gwọlọ Jihova Ọghẹnẹ esẹ-esẹ rai, re a je koko Uzi na gbe ujaje na.” (2 Irv. 14:1-7) Evaọ oke nọ ohwo Ẹtiopia nọ a re se Zira avọ egbaẹmo ima ọvo (1,000,000) a wọ ẹmo ze, Asa o ru oware areghẹ. O bo se Jihova re o fiobọhọ kẹe. Ọ ta nọ: “O Jihova, o rrọ ẹbẹbẹ kẹ owhẹ hẹ sọ ahwo nọ who bi fiobọhọ kẹ a rrọ buobu hayo a wo ogaga ha. Fiobọhọ kẹ omai, O Jihova Ọghẹnẹ mai, keme whẹ ma be rẹroso.” Emamọ ẹme nana nọ Asa ọ ta na u dhesẹ nọ o fi eva riẹ kpobi họ Jihova inọ ọ te siọ iẹe ba esiwi hi, tei te ahwo riẹ. O fievahọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ, yọ “Jihova o . . . fi ahwo Ẹtiopia na kparobọ.” (2 Irv. 14:8-12) Mai kpobi ma riẹ nọ re ohwo ọ rọ ovao dhe egbaẹmo nọ i bu te ima ọvo (1,000,000) soso yọ oware imuozọ. O make jọ ere na, Asa o fi rai kparobọ fikinọ ọ rẹroso Jihova. w21.03 5 ¶12-13

Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iku ahwo nọ a you ohwohwo gaga dede nọ a gba ha wọhọ omai. Ahwo otiọye jọ họ, Jonatan avọ Devidi. Ebaibol na ọ ta nọ: “Jonatan avọ Devidi a . . . dhẹ ruọ ohwohwo oma, a te zihe ruọ egbẹnyusu ekpekpe, Jonatan o te you rie wọhọ epanọ o you omariẹ.” (1 Sam. 18:1) Oke yena yọ Ọghẹnẹ ọ salọ Devidi no inọ ọye ọ te rehọ ẹta Sọl nọ ọ jọ ovie. Nọ oke o be nyaharo na, Sọl o te mukpahe Devidi gaga, jẹ gwọlọ epanọ o re ro kpei no. Rekọ ọmọ Sọl nọ a re se Jonatan o kuomagbe ọsẹ riẹ wọso Devidi hi. Jonatan avọ Devidi a ya eyaa kẹ ohwohwo inọ a te nyasiọ ohwohwo ba ha. (1 Sam. 20:42) Ma rẹ sae ruẹ nọ uyoyou-inievo nọ Jonatan avọ Devidi a wo kẹ ohwohwo o jọ gaga. Eme ọ lẹliẹ omai ta ere? Dede nọ aimava na a wo ohẹriẹ gaga, a jọ egbẹnyusu ekpekpe. Wọhọ oriruo, Jonatan ọ rehọ oware wọhọ ikpe ọgba soso vi Devidi. Jonatan ọ hai ti rri Devidi nọ ọ maha vi ohwo nọ o re lele nya usu. Dede na o rri Devidi wọhọ ọmọboba nọ ọ riẹ oware ovo ho ho. w21.01 21-22 ¶6-7

Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a te wereva ziezi evaọ uzuazọ. Ghele na, ọ vẹvẹ e rai unu nọ a te nyaku ebẹbẹ sa-sa. (Mat. 10:22, 23; Luk 6:20-23) Ilele Jesu nọ ma rrọ na o be lẹliẹ eva were omai. Rekọ ẹvẹ o te jọ nọ ma tẹ kareghẹhọ nọ ahwo uviuwou mai a sai mukpahe omai, te ahwo egọmeti, gbe inọ ibe iruiruo mai hayo emọ isukulu mai a sae gwọlọ nọ ma ru oware nọ u fo ho? Ma te roro kpahe eware nana, o rẹ sai ru nọ udu o rẹ rọ gwọlọ bru omai. Ahwo a rẹ ta nọ ukpokpoma yọ oware nọ o rẹ lẹliẹ ohwo ghọghọ họ. Whaọ Ebaibol ọ ta nọ o rẹ lẹliẹ ohwo ghọghọ. Wọhọ oriruo, Jemis olele na o kere nọ u fo nọ ma rẹ ghọghọ nọ oghoghẹrẹ edawọ i te bi te omai, orọnikọ ma rẹ ruawa vrẹta ha. (Jem. 1:2, 12) Jesu omariẹ ọ tẹ jẹ ta nọ joma wereva nọ a te bi kpokpo omai. (Mat. 5:11) Jihova ọ rọ ẹzi riẹ kpọ Jemis re o kere ileta nana se ibe Ileleikristi riẹ, re ọ vuẹ ae eware nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ ai wo oghọghọ dede nọ ebẹbẹ i bi te ai. w21.02 26 ¶1-2; 27 ¶5

Ileleikristi jọ evaọ oke Timoti, a se rie gb’oware ovo ho inọ a rrọ ibe iruiruo Ọghẹnẹ. Ejọ rai họ Dimas, Fajẹlọs, Hẹmojẹnis, Himẹnayọs, Alẹkzanda, gbe Falitọs. (1 Tim. 1:19, 20; 2 Tim. 1:15; 2:16-18; 4:10) O sae jọnọ ahwo nana kpobi a jẹ gọ Ọghẹnẹ ziezi vẹre, rekọ uwhremu na a gbe se oware nọ a mu họ ae obọ na gb’oware ovo ho. Eme Setan ọ be daoma ru re ma gbabọkẹ eware nọ Jihova o mu họ omai obọ na? Joma fodẹ ejọ rai. Ọ rẹ rọ ighe etẹlẹvisiọno, itanẹte, ebe, gbe eware itieye na efa rọ gwọlọ gele omai no edhere Ọghẹnẹ no. Setan ọ rẹ gwọlọ bẹbẹ omai họ re ma kuomagbe ehwa mai ru oware uyoma. O re je ru nọ imoni mai hayo egọmeti a re ro kpokpo omai re ma siọ usi uwoma na ba ẹta. Setan ọ rẹ jẹ gwọlọ ru omai gaviezọ kẹ “eware nọ e wọso uzẹme na nọ a bi se ugbese nọ ‘eriariẹ,’” re ma kie no edhere Ọghẹnẹ no. Ma gbẹ yọroma ha, ma sae rọ ẹmẹrera kiukeku izi Ọghẹnẹ.—1 Tim. 6:21. w20.09 27 ¶6-8

Kọ ogbẹnyusu hayo ohwo uviuwou ra jọ nọ who fievahọ o ru owhẹ oware jọ nọ o da owhẹ gaga no ẹdẹjọ? O tẹ rrọ ere, kiyọ who ti wuhrẹ oware jọ nọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ nọ who te se kpahe oware nọ Absalọm ọmọ Devidi o ru. (2 Sam. 15:5-14, 31; 18:6-14) Nọ who bi roro kpahe iku na, lẹ se Jihova kpahe oware odada nọ a ru owhẹ gbe epanọ o be kẹ owhẹ uye te. (Ol. 6:6-8) Obọnana joma roro kpahe epanọ o rẹ sae jọnọ o jẹ kẹ Devidi uye te nọ eware nana kpobi e jẹ via kẹe na, re o jọ wọhọ ẹsenọ ma ginẹ jọ etẹe. Whaọ, o you Absalọm ọmọ riẹ na gaga, o te je fievahọ Ahitofẹl. Rekọ ghelọ epanọ a kpekpe riẹ oma te na, a kuomagbe jẹ wọso ẹe. A ru Devidi eware iyoma gaga, a jẹ tubẹ gwọlọ epanọ a re ro kpei no dede. Devidi ọ hae gbẹ sae fievahọ amọfa nọ a kẹle riẹ oma ha, ọ hai ti viẹro ku ai nọ a kuomagbe Absalọm no re. Ọ hae te tọlọ oma riẹ dhẹ no ẹwho, ababọ omọfa nọ ọ rẹ kuvẹ re o lele iei. Hayo ọ hai ti ru ọkọkora. Ukpoye ọ lẹ se Jihova nọ o fiobọhọ kẹe, ọ tẹ jẹ ta kẹ ahwo nọ a kpekpe riẹ oma re a fiobọhọ kẹe re. Ọ jiroro oware nọ o re ru je ru ei vẹrẹ vẹre. O gbe je fievahọ Jihova gbe ahwo nọ a kpekpe riẹ oma. w21.03 15 ¶7-8; 17 ¶10-11