Azie

Pita ukọ na ọ rọ eme nọ e dina wo ohẹriẹ wariẹ ẹme Joẹl na. (Iruẹru 2:16, 17) Pita ọ rọ uzedhe eme Joẹl mu ẹme riẹ họ họ inọ “oyena o tẹ vrẹ no,” ukpoye ọ ta nọ: “Yọ evaọ edẹ urere na,” (koyehọ edẹ urere uyero-akpọ ahwo Ju,) Ọghẹnẹ o ti ku ẹzi riẹ ku “oghẹrẹ uwo kpobi.” Onana u dhesẹ nọ etoke jọ o vrẹ taure eruẹaruẹ Joẹl na i te ti rugba. Nọ Ọghẹnẹ o ku ẹzi ọfuafo na ku idibo riẹ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ no, iruo usi uwoma ota na e tẹ jẹ nyaharo ziezi. Iruo na e nyaharo te epanọ Pọl ukọ na ọ rọ jọ ileta nọ o kere se Ileleikristi obọ Kọlọsi oware wọhọ 61 C.E. ta nọ, a ta usi uwoma na te “emama kpobi nọ e rrọ otọ odhiwu na” no. (Kọl. 1:23) Nọ Pọl ukọ na ọ fodẹ “emama kpobi,” ọ jẹ ta kpahe oria nọ Ileleikristi oke yena a rẹ sai te kpobi. Ẹzi Jihova nọ o wo ẹgba gaga na o fiobọhọ kẹ omai ta usi uwoma na kẹre vi eria nọ Pọl ọ ta kpahe na thethabọ no. Ma ta te “oka avọ oka otọakpọ na” no.—Iruẹru 13:47. w20.04 6-7 ¶15-16

Jihova o you omai idibo riẹ kpobi, makọ ogodẹ nọ o ghoro no uthuru riẹ. (Mat. 18:12-14) Ọghẹnẹ ọ jọ obe Izikiẹl ya eyaa nọ ọ te gwọlọ igodẹ riẹ nọ i vru, je fiobọhọ kẹ ae zihe ze. Ọ fodẹ eware nọ o ti ru ro fiobọhọ kẹ ae. Eware itieye na ithuru-igodẹ Izrẹl a jẹ hai ru nọ ogodẹ rai o te vru. (Izik. 34:12-16) Orọ ọsosuọ, othuru-igodẹ na ọ rẹ gwọlọ ogodẹ nọ o vru na, onana okolo iruo ho. Nọ ọ tẹ ruẹ ogodẹ na no, ọ vẹ whae ze ti kuomagbe uthuru na. Otẹrọnọ ogodẹ na ọ nwoma hayo ohọo u bi kpei, othuru-igodẹ na ọ rẹ rẹrotei, gba emela riẹ, wọe, jẹ kẹe emu. Epọvo na ekpako ukoko nọ e be rẹrote “uthuru Ọghẹnẹ” a re ru nọ oniọvo jọ ọ tẹ siọ egagọ Jihova ba. (1 Pita 5:2, 3) Ekpako na a rẹ gwọlọ ae, fiobọhọ kẹ ae zihe ziọ ukoko na, jẹ rọ edhere oyoyou fiobọhọ kẹ ae wariẹ kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. w20.06 20 ¶10

Kọ Jesu ọ ta nọ idhu na e who no kẹ ivuẹvu fikinọ o je rẹro nọ ahwo buobu a te jọ ilele riẹ? Vievie. A jọ Ikereakere na ruẹaro nọ umutho ahwo jọ ọvo a ti fi ẹrọwọ họ iẹe. (Jọn 12:37, 38) Whaọ Jesu o wo ẹgba nọ ọ sae rọ riẹ oware nọ o rrọ ahwo udu. (Mat. 9:4) Ghele na ọ rọ fiki umutho ahwo nọ a ti fi ẹrọwọ họ iẹe na ta usi uwoma na kẹ ohwo kpobi avọ ajọwha. Kọ fikieme mai nọ ma rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu amọfa ha, ma rẹ rọ jọ udu mai brukpe ahwo jọ inọ a sai kurẹriẹ hẹ? Ukpenọ ma ru ere, ma re rri ahwo kpobi wọhọ enọ e rẹ sae jọ ilele Jesu. Kareghẹhọ ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ. Idhu na e who no, koyehọ e ruẹrẹ oma kpahe no kẹ ivuẹvu. Ahwo a rẹ sai nwene je zihe ruọ ilele Jesu. Jihova o rri ahwo nana wọhọ “eware eghaghae.” (Hag. 2:7) Ma te bi rri ahwo wọhọ epanọ Jihova avọ Jesu a rri rai, ma te daoma riẹ kpahe eware nọ a rọwo gbe eware nọ e rẹ were ae. Ma te jọ udu mai brukpe ai hi, inọ a rẹ sai kurẹriẹ hẹ. Ma ti rri rai wọhọ enọ e rẹ sai zihe ruọ ibe Ileleikristi mai. w20.04 13 ¶18-19

Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ re ma sai ru Jihova eva were, o gwọlọ nọ ma re wo usu okpekpe kugbe Jesu jẹ daoma ru re usu na o tọ. Oware jọ nọ ma rẹ sai ru re ma jọ egbẹnyusu Jesu họ ma rẹ daoma riẹ oghẹrẹ ohwo nọ Jesu ọ rrọ. Ma re se obe Matiu, Mak, Luk, gbe Jọn nọ e ta kpahe iẹe na. Ma te roro didi kpahe iku Jesu nọ e rrọ Ebaibol na jẹ ruẹ oghẹrẹ nọ ọ rọ rehọ edhere owowou yerikugbe ahwo, onana o te lẹliẹ omai you rie jẹ kẹe adhẹẹ. Wọhọ oriruo, Jesu o je ru ilele riẹ wọhọ erigbo ho dede nọ ọye ọ jọ Olori rai. Ukpoye, ọ ta eva kẹ ae. Oware nọ o kẹ ilele riẹ uye, o jẹ kẹ Jesu uye re, yọ o lele i rai viẹ. (Jọn 11:32-36) Makọ enọ e jẹ wọso ẹe dede a ruẹ vevẹ nọ Jesu ọ jọ ogbẹnyusu enọ e gaviezọ kẹe. (Mat. 11:19) Ma tẹ rọ aro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o ro yerikugbe ilele riẹ, usu mai kugbe amọfa o te ga ziezi, ma ti wo evawere vi epaọ ọsosuọ, ma ve ti je you Jesu jẹ kẹe adhẹẹ vi epaọ anwẹdẹ kpobi. w20.04 22 ¶9-10

Evaọ ukpe 1870, egọmeti Britain ọye ọ jọ esuo nọ ọ mae rro evaọ akpọ-soso, o te je wo egbaẹmo nọ e mae ga. Egọmeti yena o dikihẹ kẹ uzei osese nọ a jọ eruẹaruẹ na ta nọ o te kpare izei esa efa no na, koyehọ France, Spain, gbe Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Egọmeti nana ọ gbẹ jọ ovie obọze ovatha-ọre makọ okenọ Ẹmo Akpọ Ọsosuọ o muhọ no. Evaọ etoke ovona, America ọ jọ orẹwho nọ o mai fe evaọ akpọ-soso, kẹsena usu America avọ Britain u te muhọ ẹkpekpe gaga. Evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ, America avọ Britain a jọ abọ, u te ru nọ a rọ jọ ogbaẹmo ulogbo. Oke yena a ro zihe ruọ Ogaga-Esuo Akpọ Britain avọ America. Wọhọ epanọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ na, egọmeti nana o koko “ogbaẹmo nọ o rrọ buobu gaga jẹ goma thesiwa” họ. Evaọ etoke edẹ urere na kpobi, ogaga-esuo Britain avọ America họ ovie obọze ovatha-ọre na. w20.05 4 ¶7-8

Oware nọ ma be sae rọ jọ akpọ na wo ame họ, akpọ na o thabọ no ọre na ga hrọ họ, yọ ọ kẹle riẹ ga hrọ gbe he. O hae jọnọ akpọ na ọ kẹle ọre na vi enẹ omojọ, ame na kpobi ọ hae te ya no, akpọ na soso ọ vẹ jọ wọhọ utho nọ o be rrorro. Yọ o hae jọnọ u thabọ no ọre na omojọ, ame kpobi nọ ọ rrọ akpọ na ọ hae te ma ukpulu, akpọ na soso ọ vẹ jọ wọhọ ukpulu ame ogheghelie. Rekọ fikinọ Jihova o fi akpọ na họ oria nọ u fo, u ru nọ ma bi ro wo ame ẹsikpobi. Nọ ọre ọ tẹ bẹre ze, ẹrrorro riẹ o ve ru nọ ame nọ ọ rrọ abade gbe eria efa o re ro kuye kpobọ ehru je zihe ruọ ẹgho. Kukpe kukpe, ame nọ ẹrrorro ọre na ọ rẹ wọ kuye kpehru o bu vi ame nọ ọ rrọ ewa kpobi nọ e rrọ akpọ na. Ame nana ọ rẹ jọ idadeghe na te oware wọhọ edẹ ikpe, kẹsena ọ vẹ rrọ oso ze hayo ru igrigri kie. Ame na ọ vẹ wariẹ su kpohọ abade hayo eria efa nọ ame ọ rrọ. Enenẹ ọvo o re ru. Edhere igbunu nana nọ ma be hai ro wo ame ẹsikpobi na u dhesẹ nọ Jihova o wo ẹgba ologbo je wo areghẹ thesiwa.—Job 36:27, 28. w20.05 22 ¶6

Jesu ọ ta nọ ma hae lẹ se Ọghẹnẹ re ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo na. (Luk 11:9, 13) Jihova ọ rẹ rọ ẹzi ọfuafo na kẹ omai “ogaga nọ u vi ogaga.” (2 Kọr. 4:7) Ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ ọ sai fiobọhọ kẹ omai thihakọ edawọ kpobi nọ i bi te omai. Ẹzi ọfuafo na o re je fiobọhọ kẹ omai ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai evaọ egagọ riẹ. Ọ rẹ sai je fiobọhọ kẹ omai wo onaa vi epanọ ma wo vẹre. Uzẹme riẹ họ, o gbẹ rrọ obufihọ ẹzi Ọghẹnẹ hẹ ma sai ru eware iwoma nọ ma bi ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ nẹnẹ na ha. Ma rẹ sai dhesẹ nọ ma rri ẹzi ọfuafo na ghaghae nọ ma tẹ be hae lẹ se Ọghẹnẹ re ọ rehọ iẹe fiobọhọ kẹ omai riẹ ekpehre iroro nọ e rrọ omai udu. (Ol. 139:23, 24) Ma tẹ lẹ olẹ utioye, Jihova ọ sae rọ ẹzi ọfuafo na fiobọhọ kẹ omai vuhu iroro ethọthọ itieye na mu. Kẹsena ma vẹ lẹ se Ọghẹnẹ re ọ rọ ẹzi riẹ ọvona kẹ omai ẹgba nọ ma sae rọ whaha ae. Enẹ ma re ro dhesẹ nọ ma gba riẹ mu inọ ma rẹ whaha oware kpobi nọ o rẹ sai ru nọ Jihova ọ gbẹ rọ rehọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ omai hi.—Ẹf. 4:30. w20.05 28-29 ¶10-12

Ma te bi fiobọhọ kẹ ahwo riẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ ginẹ rrọ, yọ ma be rọ aro kele Jesu Kristi. Orọnikọ ese nọ Jesu o je se odẹ Ọsẹ riẹ ọvo o ro dhesẹ odẹ na via ha, o je dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rrọ via kẹ amọfa. Wọhọ oriruo, ahwo Farisi a dhesẹ Jihova fihọ Ọghẹnẹ nọ o re dhuaro, nọ izi riẹ i bu hrọ, nọ a rẹ sai fou kẹle he, nọ o wo ohrọ họ. Rekọ Jesu o dhesẹ nọ ọ rrọ ere he. O ru nọ ahwo a rọ riẹ nọ kpakọ Ọsẹ riẹ o wo odiri, ọ rrọ yoyou, o wo erọvrẹ, yọ izi riẹ e ga hrọ họ. Fikinọ Jesu ọ jẹ rọ aro kele uruemu Ọsẹ riẹ evaọ oware kpobi nọ o je ru, u fiobọhọ kẹ ahwo riẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rrọ. (Jọn 14:9) Wọhọ Jesu, ma rẹ vuẹ amọfa oware nọ ma riẹ kpahe Jihova. Ma re wuhrẹ ae nọ ọ rrọ yoyou gaga. Enẹ ma re ro si afuẹwẹ no odẹ Jihova, onana u ve ti ru nọ ahwo a rẹ rọ rehọ emamọ ubiẹro rri rie. Ma rẹ rọ ẹmeunu gbe uruemu mai dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ ginẹ rrọ via. Ma te bi wuhrẹ ahwo kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ ginẹ rrọ, u re fiobọhọ kẹ ai vuhu erue nọ a gu kpahe iẹe. w20.06 6 ¶17-18

A rẹ sae jọ itanẹte ru emamọ eware buobu. Wọhọ oriruo, ma rẹ sae jariẹ ta ẹme kugbe ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu mai. Rekọ who te rri mu ziezi, whọ te ruẹ nọ eware jọ nọ ahwo a re fihọ itanẹte na yọ erọ oma-udhesẹ. O wọhọ ẹsenọ a be rọ eware na ta kẹ ahwo nọ: “Wha rri omẹ.” Ahwo jọ a re tube kere ikpehre eme fihọ ifoto rai hayo erọ amọfa nọ a fihọ itanẹte. Kọ uruemu utiona u gine fo Oleleikristi, kpakiyọ Ebaibol ọ ta nọ ma dhesẹ omaurokpotọ gbe ororokẹ? (1 Pita 3:8) Taure who te ti fi oware họ itanẹte, nọ omara nọ: ‘Kọ ẹme nọ me bi ti kere na, ifoto hayo ividio nọ me bi ti fihọ iẹe na o te lẹliẹ ahwo rri omẹ nọ mẹ be ya-oma? Kọ o sai ru ahwo re omẹ ihri?’ U fo nọ Ileleikristi a re dhesẹ oma ha. A re lele ohrẹ Ebaibol nọ o rrọ oria ikere okpẹdẹ mai na. Ma te wo omaurokpotọ, ma te jọ wọhọ ahwo obọ akpọ họ, enọ e rẹ wọ oma jẹ gwọlọ nọ amọfa a rri rai ruaro.—1 Jọn 2:16. w20.07 6 ¶14-15

Taure Pọl ukọ na o te ti zihe ruọ olele Jesu, ọ jọ ohwo nọ ọ jẹ hae ta eme ẹsọ yọ o je kpokpo Ileleikristi. (Iruẹru 7:58) Rekọ Jesu ọ tẹ whaha iẹe. Jesu ọ ta ẹme kẹe no obọ odhiwu ze, je tu ei aro. Nọ o via no ere, Ileleikristi nọ o je kpokpo na ọvo họ enọ e rẹ sai fiobọhọ kẹe wariẹ ruẹ ude. Rekọ ọ romakpotọ, ọ rọwo nọ Oleleikristi nọ a re se Ananayas ọ lẹ kẹe. Kẹsena aro riẹ o te rovie. (Iruẹru 9:3-9, 17, 18) Uwhremu na, Pọl o te ti zihe ruọ Oleleikristi nọ o wo ọwhọ ziezi, rekọ oware nọ Jesu o wuhrẹ i rie okenọ o je kpobọ Damaskọs na o thọrọ e riẹ ẹro vievie he. Pọl o wo romakpotọ, oyejabọ nọ inievo na a sai ro fiobọhọ kẹe. Ọ ta nọ a bọ riẹ ga ziezi.—Kọl. 4:10, 11, ẹme-obotọ. w20.07 18-19 ¶16-17

Dede nọ Jihova o wo ogaga nọ o re ro ru oware kpobi, ọ kẹ amọfa udu nọ a re ro ru eware jọ. Wọhọ oriruo, ọ rọ Jesu mu Ovie ọrọ Uvie riẹ, yọ ọ te jẹ kẹ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) udu nọ a ti ro lele Jesu su. Ma riẹ nọ Jihova họ ọnọ o wuhrẹ Jesu epanọ ọ sae rọ jọ emamọ Ovie gbe Ozerẹ Okpehru. (Hib. 5:8, 9) Yọ o bi wuhrẹ ahwo nọ a ti lele Jesu su na re, rekọ orọnọ ọ tẹ rehọ ai mu isu no ọ vẹ jẹ kpọ oware kpobi nọ a bi ru hu. O fievahọ ae inọ a ti ru ẹgwọlọ riẹ. (Evia. 5:10) Otẹrọnọ Ọsẹ mai nọ ọ rrọ obọ odhiwu nọ ọ rẹ sai ru oware kpobi, ọ rẹ kẹ amọfa iruo, kọ u gbe fo re ma ru epọvo na? Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Jihova otẹrọnọ whẹ yọ ọzae uwou-orọo hayo ọkpako ukoko? Hae kẹ amọfa iruo, yọ whọ tẹ kẹ ae iruo no, who fiẹrohọ omoware kpobi nọ a bi ru hu. Whọ tẹ rọ aro kele Jihova evaọ onana, iruo na e te nyaharo, yọ amọfa a te riẹ iruo na, je ru ai ababọ ozọ.—Aiz. 41:10. w20.08 9-10 ¶5-6

Ẹvẹ Jihova ọ gwọlọ nọ ma re rri igodẹ riẹ nọ i vru? Ma sai wuhrẹ eware jọ mi Jesu. Ọ riẹ nọ Jihova o rri igodẹ riẹ kpobi ghaghae, fikiere ọ daoma kpobi re o fiobọhọ kẹ “igodẹ uwou Izrẹl nọ i vru” zihe bru Jihova ze. (Mat. 15:24) Jesu othuru-igodẹ owoma na ọ tẹ jẹ daoma kpobi re igodẹ Jihova nọ ọ be rẹrote e seba evru. (Jọn 6:39) Pọl ukọ na ọ tuduhọ ekpako ukoko Ẹfisọs awọ inọ a rọ aro kele oriruo Jesu. Ọ ta nọ: “Wha re fiobọhọ kẹ enọ e ga ha, wha ve je wo ẹme Olori na Jesu họ iroro, nọ ọyomariẹ ọ ta nọ: ‘Ẹkẹ evawere e mae rrọ vi emio.’” (Iruẹru 20:17, 35) Obọdẹ iruo Ọghẹnẹ o mu họ ekpako ukoko obọ na. Ọkpako ukoko jọ evaọ obọ Spain nọ a re se Salvador ọ ta nọ: “Me te roro te epanọ igodẹ Jihova nọ i vru e ghare kẹe te, u re ru omẹ daoma kpobi re me fiobọhọ kẹ ae zihe ze. Mẹ riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ mẹ kpairoro vrẹ ae he.” w20.06 23 ¶15-16

Jihova o ti rẹro nọ ma te jọ gbagba nọ ma tẹ nwane ruọ Aparadase no ho, ọ te hẹrẹ bẹsenọ odu-ikpe na o re kuhọ no. Bọo oke yena, Jihova ọ te gbẹ rọ izieraha mai vrẹ omai. Kọ u gbe ti woma re mai omamai ma hai wo odiri kẹ amọfa jẹ tẹrovi abọ owoma rai? Oke nọ Jihova ọ ma akpọ na, Jesu avọ ikọ-odhiwu a ghọghọ. Dai roro epanọ eva e te were ai te nọ a te ruẹ akpọ na nọ ọ vọ avọ ahwo ọgbagba, nọ a you Jihova jẹ be gọe. Roro epanọ eva e te were ahwo nọ a ti lele Jesu su na te okenọ a te ruẹ ahwo-akpọ nọ a bi wo erere no esuo rai ze. (Evia. 4:4, 9-11; 5:9, 10) Who je roro epanọ o te jọ nọ irui-oviẹ nọ i ti no ahwo aro ze e gbẹ te jọ erọ edada ha rekọ erọ oghọghọ, nọ ẹyao, uweri, gbe uwhu e gbẹ te jọ ofa ha. Bọo oke yena, gbaemu nọ whọ rẹ rọ aro kele Ọsẹ obọ odhiwu ra nọ ọ rrọ yoyou, nọ o wo areghẹ, je wo odiri na. Who te ru ere, who ti wo evawere ghelọ ebẹbẹ kpobi nọ i ti te owhẹ. (Jem. 1:2-4) Eva e be were omai kẹhẹ inọ Jihova ọ ya eyaa nọ “ẹkparomatha . . . ọ te jọ.”—Iruẹru 24:15. w20.08 19 ¶18-19

Ebaibol na yọ obọdẹ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. Ọsẹ obọ odhiwu mai na ọye ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ ahwo kere iei fiki uyoyou nọ o wo kẹ omai. Jihova ọ rọ Ebaibol na kuyo enọ nọ i wuzou gaga, enọ wọhọ: Bovẹ ma no ze? Ẹjiroro vẹ ma rọ rrọ uzuazọ? Ẹvẹ akpọ na ọ te jọ evaọ obaro? Jihova ọ gwọlọ nọ emọ riẹ kpobi a rẹ riẹ uyo enọ yena, oyejabọ nọ ọ rọ rehọ ahwo fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ sa-sa anwọ ikpe buobu ze na. Enẹna, a fa Ebaibol na soso hayo abọjọ riẹ fihọ evẹrẹ nọ i bu vi idu esa (3,000) no! Ebaibol na họ obe nọ a mae fa fihọ evẹrẹ buobu no, o tẹ jẹ rrọ obe nọ ahwo a mai wo evaọ usu ebe nọ a kere no. Ma te bi se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ, roro kpahe eware nọ ma se jẹ daoma fi ai họ iruo, yọ ma bi dhesẹ nọ Ebaibol na ọ rrọ ghaghae kẹ omai. U te no ere no, ma rẹ jẹ vuẹ amọfa kpahe eware nọ ma wuhrẹ. Ere ma re ro dhesẹ kẹ Ọghẹnẹ nọ okẹ na o da omai ẹro fia.—Ol. 1:1-3; Mat. 28:19, 20. w20.05 24-25 ¶15-16

Oria nọ a vi Jerimaya ọruẹaro na kpohọ inọ ọ jọ whowho ẹme Jihova, ahwo buobu a jẹ gaviezọ họ. U wo oke jọ nọ oware na o kẹ riẹ uye te epanọ ọ rọ ta nọ o re gbe whowho ovuẹ Ọghẹnẹ hẹ. Rekọ ọ siọ iruo Ọghẹnẹ ba ha. Fikieme? “Ẹme Jihova” ọ jọ wọhọ erae evaọ igbenwa riẹ. Fikiere, Jerimaya ọ sai fibo ho. (Jeri. 20:9) Ere o rẹ jọ kẹ omai re nọ ma tẹ be hai se Ẹme Ọghẹnẹ kẹse kẹse, je roro didi kpahe oware nọ ma se. U ti ru omai wereva ziezi evaọ usi uwoma ota na, ahwo a vẹ te jẹ gaviezọ kẹ omai ziezi. (Jeri. 15:16) Fikiere, nọ udu u te whrehe owhẹ, lẹ se Jihova, o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ nọ eware e tẹ thọ owhẹ obọ, nọ oma o gbẹ ga owhẹ hẹ, hayo nọ a gbẹ kẹ owhẹ iruo jọ nọ who rẹro riẹ hẹ. O ve ti je fiobọhọ kẹ owhẹ wo oghọghọ evaọ usi uwoma ota na, dede nọ ahwo a be gaviezọ tere he. Hae lẹ se Jihova ẹsikpobi, jẹ ta eva ra kẹe. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ wariẹ wo evawere evaọ egagọ riẹ, oke kpobi nọ udu u whrehe owhẹ. w20.12 27 ¶20-21

Uvẹ nọ inievo-emetẹ jọ a wo nọ a sai ro kuomagbe ibe Ileleikristi rai họ, nọ a te kpohọ ewuhrẹ. Fikiere, ẹsikpobi nọ ma te kpohọ ewuhrẹ, joma dede ai rehọ, lele ai ta ẹme, je dhesẹ kẹ ae nọ a rrọ ghaghae kẹ omai. Ma rẹ sai se inievo-emetẹ na gboma wọhọ epanọ Jesu o ru. (Luk 10:38-42) Ma rẹ sai zizie ai ziọ uwou mai te re emu hayo zizie ai re a kuomagbe omai evaọ arozaha. Oke kpobi nọ ma zizie i rai, joma ta ẹme nọ ọ rẹ bọ ae ga. (Rom 1:11, 12) Jọ ekpako ukoko a rọ aro kele Jesu evaọ ẹme nana. Jesu ọ riẹ nọ o sae dina jọ bẹbẹ kẹ ahwo jọ nọ a re rọo ho. Rekọ ọ ta vevẹ nọ orọnikọ orọo hayo emọ-iyẹ oye o rẹ lẹliẹ ohwo wo evawere he. (Luk 11:27, 28) Ukpoye oware nọ o rẹ ginẹ lẹliẹ eva were ohwo họ egagọ Jihova nọ ọ rẹ rọ karo. (Mat. 19:12) Ekpako ukoko o mae tubẹ gwọlọ nọ a re tete inievo-emetẹ na wọhọ ẹsenọ a rrọ ahwo uviuwou rai. U ti woma re ekpako ukoko a daoma rehọ omoke jọ lele inievo-emetẹ na ta ẹme taure ewuhrẹ o te ti muhọ, gbe nọ ewuhrẹ ọ tẹ fa no. w20.09 21-22 ¶7-9

Evaọ Izrẹl, ọwhẹrẹ ọ rẹ kọ eware nọ iso ọsosuọ e tẹ rrọ no, onọ u kiefihọ amara akpe mai. O ve vu eware na nọ iso urere e tẹ rrọ no, onọ u kiefihọ amara ane mai. (Mak 4:28) Ma tẹ be rọ aro kele odiri ọwhẹrẹ, u re dhesẹ nọ ma wo areghẹ. Rekọ ẹsikpobi onana o rẹ jọ lọlọhọ họ. Fikinọ ma gba ha, ma rẹ gwọlọ nọ ẹdẹdẹ nọ ma ru oware ma rẹ re erere riẹ. Rekọ re ohwo o te ti vu oware, o re kporo udhu, ọ vẹ kọ oware na je ku ame ku ei. Ọ vẹ gbẹ ẹbe họ iẹe jẹ hẹrẹ bẹsenọ oware na o rẹ who tao. Epọvo na iruo usi uwoma ota mai na e rrọ. Nọ ma te kpohọ usi uwoma, ma rẹ nyaku ahwo jọ nọ a be rọ ekpehre ubiẹro rri Isẹri Jihova. Re ahwo otiọnana a te ti nwene oghẹrẹ nọ a bi rri omai jẹ gaviezọ kẹ eware nọ ma bi wuhrẹ ai, o rẹ rehọ oke. Odiri o rẹ whae ze nọ ma rẹ rọ ruabọhọ usi uwoma ota na nọ ma tẹ nyaku ahwo nọ a gwọlọ gaviezọ họ. Ahwo jọ a tẹ make gaviezọ kẹ omai dede, ma re wo odiri ghele keme ma sae gba ahwo nọ ma bi wuhrẹ họ rọwo ẹme nọ Ebaibol ọ ta ha. Makọ ilele Jesu dede, oke jọ o jariẹ nọ a jẹ kaki wo otoriẹ oware nọ Jesu o je wuhrẹ ai hi. (Jọn 14:9) Joma kareghẹhọ nọ ma rẹ sae kọ je ku ame ku, rekọ Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ sai ru ei rro.—1 Kọr. 3:6. w20.09 10-11 ¶10-11

Mai kpobi ma gwọlọ nọ ahwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe a nyaharo te epanọ a rẹ rọ họ-ame. Ma te zizie ai ziọ ewuhrẹ, u re fiobọhọ kẹ ae nyaharo ziezi. Ẹsibuobu, nọ ohwo nọ a bi wuhrẹ Ebaibol kugbe ọ tẹ be ziọ ewuhrẹ ọ rẹ nyaharo vẹrẹ vẹrẹ. Inievo jọ a rẹ ta kẹ ahwo nọ a bi wuhrẹ nọ umutho eware jọ ọvo a rẹ sae jọ obọ uwou wuhrẹ ai, inọ a te riẹ eware nọ i kiọkọ nọ a tẹ ziọ obọ ewuhrẹ. Se obe Ahwo Hibru 10:24, 25 kẹ ohwo nọ who bi wuhrẹ na re whọ jẹ vuẹe irere nọ o ti wo no iwuhrẹ mai ze. Rọ evawere ta kẹe kpahe oware jọ nọ who wuhrẹ evaọ ewuhrẹ jọ kẹle na. Oyena o te lẹliẹ ewuhrẹ na ruọ ẹe oma vi ezizie ọvo nọ who re zizie iei. Eware nọ o ti wuhrẹ jẹ ruẹ evaọ ẹdẹ ọsosuọ nọ ọ te ziọ ewuhrẹ i ti gbei unu. Ọ te ruẹ nọ ewuhrẹ mai o woma gaga vi egagọ efa kpobi nọ ọ nya no. (1 Kọr. 14:24, 25) Ọ te ruẹ ahwo nọ i wo emamọ uruemu nọ ọ rẹ sae rọ aro kele, nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹe nyaharo te epanọ ọ rẹ rọ họ-ame. w20.10 10-11 ¶14-15

Ẹzi Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ ru eware nọ whọ be jọ Ebaibol wuhrẹ. Lẹ wọhọ epanọ ọso-ilezi na ọ lẹ inọ: “Wuhrẹ omẹ idhere ra, O Jihova. Mẹ te nya evaọ uzẹme ra. Ru re mẹ rehọ udu mẹ kpobi dhozọ odẹ ra.” (Ol. 86:11) Gbẹ hai se Ebaibol na gbe ebe efa nọ ukoko Jihova o be kẹ omai. Orọnikọ who re ru onana re who wo eriariẹ ọvo ho. Oware nọ o rẹ jọ owhẹ oja họ, re eware nọ who bi wuhrẹ na i te owhẹ udu, re who je ru epanọ who bi wuhrẹ na. Ẹzi Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ ru onana. U re je fo re whọ tuduhọ inievo na awọ. (Hib. 10:24, 25) Fikieme? Keme whai kpobi uviuwou ovona. Lẹ se Ọghẹnẹ re ọ rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ owhẹ hae kẹ iyo nọ i no eva ze evaọ obọ ewuhrẹ, re whọ jẹ hai ru ẹme nọ a kẹ owhẹ ziezi. Enẹ Jihova avọ Ọmọ riẹ a rẹ rọ riẹ nọ who you “igodẹ” eghaghae rai na. (Jọn 21:15-17) Fikiere, rọ eware nọ ukoko Ọghẹnẹ o ruẹrẹhọ fiobọhọ kẹ omara gbe amọfa dikihẹ ga evaọ ukoko na jẹ rọ ere dhesẹ nọ whọ be gaviezọ kẹ Owuhrẹ Ologbo Oride ra. w20.10 24-25 ¶15-17

Eme Jesu o ru nọ ẹrọwọ ikọ riẹ o whrehe evaọ oke yena? Nọ ọ nwane kparoma no uwhu ze no, ọ ta kẹ ilele riẹ jọ nọ: “Ozọ u mu owhai hi! Wha nyae vuẹ inievo mẹ [inọ mẹ kparoma no].” (Mat. 28:10a) Jesu o kiukeku ikọ riẹ hẹ. Dede nọ a dhẹ siọ iẹe ba, o gbe se ai “inievo mẹ.” Jesu ọ re ohrọ rai, ọ tẹ rọvrẹ rai wọhọ epanọ Jihova ọsẹ riẹ o re ru na. (2 Iv. 13:23) Epọvo na ma be daezọ inievo nọ e siọ usi uwoma ota na ba no. Inievo mai a rrọ, yọ ma you rai. Ma gbẹ be kareghẹhọ epanọ a jẹ daoma te evaọ egagọ Jihova evaọ oke nọ u kpemu. (Hib. 6:10) Ẹro rai o bi vo omai gaga! (Luk 15:4-7) Fikiere, zizie enọ e siọ iruo Uvie na ba no re a wariẹ mu iwuhrẹ họ. Yọ a tẹ ziọ Ọgwa Uvie, joma dede ae rehọ sasasa. w20.11 6 ¶14-17

Jemis avọ Jọn gbe oni rai a nyae yare Jesu inọ ọ kẹ ae ọkwa nọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ kẹ ae he. Jesu ọ tẹ nwane vuẹ ae vevẹ nọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ ọvo ọ rẹ salọ ohwo nọ ọ rẹ keria obọze gbe ẹkpẹlobọ riẹ evaọ Uvie na. (Mat. 20:20-23) Onana u dhesẹ nọ Jesu ọ riẹ umuo nọ udu riẹ o ba. O wo omaurokpotọ gaga. Eware nọ Jihova ọ ta kẹe nọ o ru ọvo o ru, ọ la vrẹ usi hi. (Jọn 12:49) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele omaurokpotọ Jesu? Ma te bi lele ohrẹ nọ o rrọ oria ikere okpẹdẹ mai na yọ ma be rọ aro kele Jesu. Fikiere, nọ ohwo jọ ọ tẹ nọ omai kpahe oware jọ, orọnikọ oware nọ o nwane ziọ omai iroro kpobi hayo onọ u kiehọ evaọ aro mai ma rẹ ta kẹe nọ o ru hu. Ukpoye, ma rẹ kẹe ohrẹ nọ o rrọ Ebaibol hayo ebe ukoko na. Ma te ru ere, u re dhesẹ nọ ma riẹ umuo nọ ma rẹ nya ba. Onana yọ omaurokpotọ keme ma bi dhesẹ nọ “izi ikiẹrẹe” Jihova i woma vi ohrẹ kpobi nọ ma te rọ iroro obọmai kẹ.—Evia. 15:3, 4. w20.08 11-12 ¶14-15

Whọ tẹ gwọlọ kẹ ogbẹnyusu ra ohrẹ, eme u fo nọ whọ rẹ kareghẹhọ? Re whọ tẹ te nyabru ogbẹnyusu ra na, nọ omara nọ: ‘Kọ fikinọ me “kiẹrẹe ga hrọ” me bi ro roro nọ o ru thọ na?’ Ohwo nọ o kiẹrẹe ga hrọ o re gu amọfa ẹdhọ fikinọ a bi ru eware nọ e rẹ dhae eva, orọnikọ fikinọ a bi ru eware nọ e rẹ dha Jihova eva ha. Ohwo otiọye na ọ rẹ nwani wo ohrọ-oriọ tere he. Whọ tẹ kiẹ omara riwi ziezi no, ghele na whọ ruẹ nọ u fo re whọ gbẹ kẹ ogbẹnyusu ra ohrẹ, vuẹe oware nọ o ru thọ na vevẹ. Whọ vẹ jẹ nọe enọ nọ e rẹ lẹliẹe roro didi, nọ ọye ọvo o re ro vuhumu nọ oware na o ginẹ thọ. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ oware nọ whọ be ta na u no Ikereakere na ze. Kareghẹhọ nọ Jihova họ ọnọ o ti bruoziẹ ogbẹnyusu ra orọnikọ owhẹ hẹ. (Rom 14:10) Whọ tẹ gwọlọ kẹ ohwo ohrẹ, rọ Ẹme Ọghẹnẹ kẹe ohrẹ na, re whọ jẹ rehọ ohrọ-oriọ kpọe vi wọhọ epanọ Jesu ọ jẹ hai ru. (Itẹ 3:5; Mat. 12:20) Fikieme onana u ro wuzou? Keme oghẹrẹ nọ ma ru amọfa Jihova o ti ru omai.—Jem. 2:13. w20.11 21 ¶13

Kọ o te were owhẹ re ahwo a rri ovioma ra, oghẹrẹ nọ ovao ra o rrọ, hayo epanọ whọ kawo hayo rro te ro bruoziẹ ra? Ma riẹ nọ o te were owhẹ hẹ. U woma gaga nọ ma rọ riẹ inọ orọnikọ oware nọ ma be ruẹ Jihova o re rri ro bruoziẹ hẹ. Wọhọ oriruo, okenọ Samuẹle o rri emezae Jẹsi, u wo oware nọ ọ ruẹ hẹ nọ Jihova ọ ruẹ. Jihova ọ vuẹ Samuẹle no vẹre inọ ọmọzae Jẹsi jọ ọ te jọ ovie Izrẹl. Kọ ọvẹ evaọ usu rai? Nọ Samuẹle ọ ruẹ ọmọzae ọkpako Jẹsi nọ a re se Ẹlayab, ọ tẹ ta nọ: “U mu omẹ ẹro nọ ọnọ Jihova o wholo ọna.” Ẹlayab ọ jọ goba wọhọ ovie. “Rekọ Jihova ọ tẹ ta kẹ Samuẹle nọ: ‘Who rri oma riẹ gbe epanọ o theri te he, keme ọye mẹ salọ họ.’” Eme onana u wuhrẹ omai? Muẹrohọ ẹme ọfa nọ Jihova ọ ta, inọ: “Oware nọ ibiaro ohwo-akpọ e be ruẹ ọvo ọ rẹ ruẹ, rekọ Jihova ọ rẹ ruẹ obọ udu na.” (1 Sam. 16:1, 6, 7) U fo nọ ma rọ aro kele Jihova evaọ oghẹrẹ nọ ma re rri inievo mai. w20.04 14 ¶1; 15 ¶3

Jesu ọ be nya idhu buobu vrẹ anwẹsiẹ, yọ o wọhọ nọ ebali eboba e rrọ idhu nana. (Jọn 4:3-6) U ti te enwenọ emerae ene taure ebali na e tẹ te who te epanọ a rẹ rọ kọrọ ae. Jesu ọ tẹ ta ẹme jọ nọ o gbe ahwo unu, inọ: “Wha kpare aro rai re wha rri idhu na, inọ e who no kẹ ivuẹvu.” (Jọn 4:35, 36) Eme họ otọ ẹme riẹ na? Orọnikọ Jesu ọ be ta kpahe ivuẹvu dẹẹ hẹ, ukpoye kọ ahwo nọ a re fiobọhọ kẹ kurẹriẹ. Roro kpahe oware nọ o nwane via no taure Jesu ọ tẹ te ta ẹme na. Dede nọ ahwo Ju a jẹ hai ru oware ovo kugbe ahwo Sameria ha, Jesu ọ ta usi uwoma kẹ aye Sameria jọ nọ ọ gaviezọ. Okenọ Jesu ọ jẹ tubẹ ta nọ idhu na “e who no kẹ ivuẹvu” na yọ ogbotu ahwo Sameria nọ aye na ọ vuẹ kpahe Jesu a rrọ edhere tha re a te gaviezọ kẹe. (Jọn 4:9, 39-42) A jọ obe jọ nọ o ta kpahe oria Ebaibol nana ta nọ: “Ajọwha nọ ọ jọ ahwo na oma . . . u dhesẹ nọ a jọ wọhọ ekakọ nọ e who no kẹ evuo.” w20.04 8 ¶1-2

Iwuhrẹ nọ ma rẹ nya u re fiobọhọ kẹ omai. Ma rẹ jọ obei wuhrẹ epanọ ma sae rọ ta usi uwoma je wuhrẹ amọfa ziezi. Wọhọ oriruo, ma rẹ jọ obei riẹ epanọ ma rẹ rọ rehọ eware nọ e rrọ Ẹkpẹti Ekwakwa Ewuhrẹ na ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo ziezi. Fikiere, hae ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ ziezi. Hae gaviezọ ziezi re nọ whọ tẹ rrọ obọ ewuhrẹ, re whọ hai je ru eware nọ who wuhrẹ. Enẹ whọ te rọ jọ “emamọ osoja Kristi Jesu.” (2 Tim. 2:3) Jihova o wo ikọ-odhiwu buobu gbidi gbidi nọ i bi fiobọhọ kẹ omai re, yọ a wo ogaga ulogbo. Kareghẹhọ nọ ukọ-odhiwu ọvuọvo o kpe ezae idu buobu. (Aiz. 37:36) A gbe du ta ha oware nọ ogbaẹmo ikọ-odhiwu soso a rẹ sai ru! Ohwo-akpọ hayo ukumuomu ọvuọvo ọ sae dadamu kẹ ogbaẹmo Jihova ha evaọ ohọre. Jihova o wo ogaga kpobi, fikiere nọ ọ tẹ rrọ kugbe omai no, ma rẹ ga vi ewegrẹ mai makọ oghẹrẹ nọ a bu te kẹhẹ. (Ibr. 6:16) Uzẹme ọvo o rrọ ẹme yena. Fikiere, hae kareghẹhọ eme yena nọ ohwo nọ wha gbẹ rrọ iruo, ibe ọmọ-isukulu ra, hayo ohwo uviuwou ra jọ nọ ọ rrọ ukoko ho ọ tẹ ta ẹme hayo ru oware jọ nọ o be lẹliẹ ozọ mu owhẹ. Nọ orọnọ who bi ru oreva Jihova na, riẹ nọ ahwo nọ a rrọ kugbe owhẹ a rrọ buobu. w21.03 29 ¶13-14

Ẹsejọhọ eme nọ e rrọ Aizaya 22:13 eye Pọl ukọ na ọ jẹ wariẹ na, nọ Aizaya ọ jọ ta kpahe uruemu ahwo Izrẹl. Ukpenọ a ru eware nọ e rẹ were Ọghẹnẹ, kọ epanọ a rẹ rọ reakpọ kuoma ọvo o jarai oja. Ma sae ta nọ uruemu nọ ahwo Izrẹl yena a wo na họ, “joma reakpọ kuoma nẹnẹ, ma riẹ sọ uwhu o te nyaze odẹ hẹ.” Ahwo buobu a wo uruemu nana nẹnẹ re. Ma riẹ nọ Jihova ọ rẹ sae kpare ahwo nọ a whu no ze. Fikiere ma rẹ kẹnoma kẹ ahwo nọ a be vro ẹkparomatha na. Pọl ọ ta kẹ inievo obọ Kọrint inọ a nyusu kugbe ahwo nọ a be vro ẹkparomatha na ha. Ma rẹ sai wuhrẹ oware jọ no ẹme yena ze. Ma tẹ be nyusu okpekpe kugbe ahwo nọ oware nọ o rrọ ae oja kpobi họ epanọ a rẹ rọ reakpọ kuoma, a rẹ sae raha omai. Usu ahwo otiọye na u re ru nọ ma sae rọ rehọ ẹmẹrera mu ẹkparomatha na họ ẹvro. O sai tube ru nọ ma re ro mu izi Ọghẹnẹ họ ẹraha. Oyejabọ nọ Pọl ọ rọ ta vevẹ nọ: “Wha jaja aro vi re wha ru oware nọ u kiẹrẹe, wha ruabọhọ uzioraha ha.”—1 Kọr. 15:33, 34. w20.12 9 ¶3, 5-6

Oria Ebaibol nana u bi dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ ruẹrẹ uviuwou riẹ họ, te obọ odhiwu gbe obọ otọakpọ obonẹ. Jihova họ Ọnọ o “wuzou” mai, yọ udu kpobi o rrọ obọ riẹ. Oghẹrẹ nọ Jihova ọ ruẹrẹ uviuwou riẹ fihọ u ru nọ ọ rọ kẹ ahwo jọ udu, yọ ọ te nọ mi ai kpahe oghẹrẹ nọ a ru ahwo nọ a rrọ otọ rai. (Rom 14:10; Ẹf. 3:14, 15) Jihova o mu ukoko na họ Jesu obọ, yọ ọ rẹ nọ mi iei kpahe oghẹrẹ nọ o bi ru omai. (1 Kọr. 15:27) Jihova ọ kẹ ọzae udu inọ ọye họ ohwo nọ o wuzou uviuwou riẹ. Ẹvẹ ọzae ọ sae rọ riẹ epanọ ọ rẹ rọ rẹrote ahwo uviuwou riẹ ziezi? Ọ rẹ daoma riẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ọ rẹ rẹrote uviuwou riẹ. Ọ rẹ jẹ daoma riẹ oware nọ Jihova ọ rọ ta nọ ahwo jọ a wuzou amọfa, gbe epanọ ọ sae rọ rehọ aro kele Jihova avọ Jesu. Onana u wuzou gaga. Fikieme? Keme udu nọ Jihova ọ kẹ ahwo nọ a wuzou uviuwou na, ọ gwọlọ nọ a rehọ iẹe ru ugberuo ho.—Luk 12:48b. w21.02 2 ¶1-3

U ti woma re ma hae rọ aro kele Jihova kpairoro vrẹ eware jọ. Wọhọ oriruo, Jihova ọ rẹ sae kareghẹhọ oware kpobi, rekọ ma te ru oware jọ thọ je kurẹriẹ, ọ rẹ rọvrẹ omai yọ ọ rẹ gbẹ kareghẹhọ oware na ha. (Ol. 25:7; 130:3, 4) Ọ gwọlọ nọ ma ru epọvo na nọ ahwo a te wounu kẹ omai rọkẹ eware nọ a ru omai thọ. (Mat. 6:14; Luk 17:3, 4) Ma rẹ sai dhesẹ nọ okẹ ẹvori nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na o da omai ẹro fia nọ ma tẹ be rehọ iẹe wha orro se Ọnọ ọ kẹ omai okẹ na. Ahwo jọ a rẹ rọ ẹvori rai ru oware nọ a gwọlọ ọvo, a rẹ gwọlọ jiroro oware nọ u woma gbe onọ u yoma kẹ omobọ rai. Rekọ nọ orọnọ Jihova họ ọnọ ọ ma omai na, oware nọ ọ ta nọ u woma hayo u yoma o gba vi onọ mai ọvo ma jiroro riẹ kẹ omobọ mai. (Rom 12:1, 2) Ma te bi ru lele eware nọ ọ ta kẹ omai, ma re wo ufuoma. (Aiz. 48:18) Ma vẹ jẹ riẹ ugogo ẹjiroro nọ ma rọ rrọ uzuazọ, oyehọ re ma wha orro se Ọsẹ mai nọ ọ ma omai, je ru ei eva were.—Itẹ 27:11. w20.05 24 ¶13-14

Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uyoyou-inievo kẹ ibe Ileleikristi mai nẹnẹ? Ma tẹ riẹ inievo mai ziezi, ẹsiẹe ma sae rọ kpairoro vrẹ eware nọ a ru omai thọ je you rai ziezi. O make rọnọ mai kpobi ma rrọ umuo ikpe evona ha, yọ ma no oria ovona ze gbe he, ma sai si kẹle inievo mai ghele. Kareghẹhọ nọ Jonatan ọ rọ enwenọ ikpe ọgba soso vi Devidi. Ghele na, aimava a jọ egbẹnyusu ekpekpe. Whọ sai mu usu kugbe oniọvo nọ o vi owhẹ hayo nọ who vi thethabọ evaọ ukoko ra. Who te bi ru ere yọ who bi dhesẹ nọ who “you inievo na kpobi.” (1 Pita 2:17) Kọ uyoyou-inievo nọ a be ta nọ ma wo na u dhesẹ nọ oghẹrẹ ovona usu mai kugbe inievo ukoko na kpobi o rẹ kpekpe te? Ijo, o rẹ sae nwane lọhọ ere he. O thọ họ re oniọvo jọ ọ kpekpe omai oma vi oniọvo ọfa, ẹsejọhọ fikinọ oware jọ nọ o rẹ were omai o rẹ were iẹe re. Jesu o se ikọ riẹ kpobi “egbẹnyusu,” rekọ Jọn ọ kpekpe riẹ oma vi ikọ edekọ. (Jọn 13:23; 15:15; 20:2) Ghele na Jesu ọ jẹ riẹ Jọn ru vi ikọ edekọ họ.—Mak 10:35-40. w21.01 23 ¶12-13

Oghẹrẹ nọ Pọl ukọ na ọ rọ ta usi uwoma kẹ enọ e jọ ahwo Ju hu evaọ Athẹns u wo ohẹriẹ no oghẹrẹ nọ ọ rọ ta kẹ ahwo Ju nọ e jọ isinagọgo. Ọ romatotọ rri oria na je muẹrohọ iruemu egagọ ahwo na. (Iruẹru 17:23) Kẹsena Pọl ọ tẹ daoma vuhu eware jọ nọ a bi ru evaọ egagọ rai nọ o wọhọ nọ e rọwokugbe Ikereakere na. Pọl ọ daoma kpọ ẹme riẹ rri oware nọ ahwo na a rọwo. Ọ ta kẹ ahwo Athẹns nọ ovuẹ riẹ na u no obọ “Ọghẹnẹ nọ A Riẹ Hẹ” na ze, ọnọ a be daoma gọ anwẹdẹ na. Dede nọ enọ e rrọ ahwo Ju hu a riẹ Ikereakere na ha, Pọl o gbobọnẹ ae he. Ukpoye, o rri rai wọhọ ekakọ nọ e who no kẹ evuo, ọ tẹ daoma kpọ ovuẹ riẹ rri oware nọ a rọwo. Muẹrohotọ wọhọ Pọl. Daoma muẹrohọ eware nọ ahwo ẹkwotọ usi uwoma ota ra a rọwo. Eme ohwo nọ whọ gwọlọ ta usi uwoma kẹ ọ rọ whẹ erru họ uwou hayo omoto riẹ? Kọ odẹ riẹ, ẹgọ gbe osẹ hayo ẹmeunu riẹ o bi dhesẹ egagọ nọ ọ rrọ? w20.04 9-10 ¶7-8