Akpe

Ma te bi wuhrẹ kpahe Jesu, ma te gwọlọ wo ọkpọ iroro riẹ. Yọ epanọ ma riẹ riẹ jẹ rọ aro kele iei te, ere usu mai avọ iẹe o te kpekpe te. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu? Joma ta kpahe oriruo jọ. Epanọ Jesu o re ro fiobọhọ kẹ amọfa o mae jariẹ oja vi omobọ riẹ nọ o re ru eva were. (Mat. 20:28; Rom 15:1-3) Fiki oghẹrẹ iroro nana nọ o wo na, u no rie eva ze inọ ọ rẹ ruẹ uye fiki amọfa jẹ rọvrẹ ahwo. Ẹme nọ amọfa a ta kpahe iẹe ọ rẹ kake dhae eva ha. (Jọn 1:46, 47) Ọ jẹ rọ ekpehre ubiẹro rri ohwo ọvo ho fiki iruthọ rai evaọ okenọ u kpemu nọ ọyomariẹ o fihọ eva. (1 Tim. 1:12-14) Jesu ọ ta nọ: “Ẹkwoma onana ahwo kpobi a te rọ riẹ nọ whai yọ ilele mẹ, otẹrọnọ wha te wo uyoyou evaọ udevie rai.” (Jọn 13:35) U ti woma re whọ nọ omara nọ, “Wọhọ Jesu, kọ mẹ be dawo ẹgba mẹ kpobi, re mẹ ruẹ nọ udhedhẹ o rrọ udevie mẹ avọ ibe Ileleikristi mẹ?” w20.04 24 ¶11

Dede nọ whọ rrọ akpọ nọ ahwo buobu a be jọ raha odẹ Ọghẹnẹ, who wo uvẹ nọ whọ sae rọ ta uzẹme na via, inọ Jihova yọ Ọghẹnẹ ọrẹri, o kiẹrẹe, o woma, jẹ rrọ yoyou. Whọ sai dhesẹ nọ abọ Jihova whọ rrọ. Whọ sai fiobọhọ kẹ ahwo riẹ nọ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro su oye o mai woma, inọ esuo riẹ ọ te wha udhedhẹ gbe evawere se emama kpobi. (Ol. 37:9, 37; 146:5, 6, 10) Ẹsibuobu nọ ma te bi wuhrẹ ahwo Ebaibol, ma rẹ ta kẹ ae nọ Jihova họ Osu ehrugbakpọ na, inọ ọye o te Ọnọ o re su omai, yọ ẹme nana ọ gba kerọ ọka. Dede nọ u wuzou re ma wuhrẹ ahwo kpahe izi Ọghẹnẹ, ma re wuhrẹ ai re a you Jihova Ọsẹ mai, re a je yoẹme kẹe evaọ oware kpobi. Onana họ oware nọ o mai wuzou. Fikiere, u fo re ma hae ta kpahe emamọ iruemu Jihova, ma vẹ rọ ere dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ o wo odẹ na via. (Aiz. 63:7) Ma te bi wuhrẹ ahwo oghẹrẹ utioye, u re ru ai you Jihova je yoẹme kẹe. w20.06 6 ¶16; 7 ¶19

Oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ma ẹvori mai na o gbunu gaga. Okenọ whọ jọ edhede oni ra, ẹvori ra ọ jẹ rro lele oghẹrẹ nọ a ma omaa riẹ fihọ, yọ evaọ uminiti kpobi, egẹgẹ ẹvori na nọ i je kuomagbe enọ e jariẹ no vẹre i bu te idu buobu. Egba-eriariẹ a ta nọ egẹgẹ ẹvori nọ a re se neuron nọ e rrọ ẹvori ọkpako i bu te enwenọ ima-idu udhusoi (100,000,000,000) soso. Egẹgẹ nana nọ a nabe ruẹrẹhọ oria ovo họ ẹvori mai na, onọ o rọ omojọ gbẹdẹ vi ọmọ-utho (koyehọ oware wọhọ ikilogramo ọvo gbe ubro). Oware jọ nọ u dhesẹ epanọ ẹvori mai na o gbunu te họ oghẹrẹ nọ ma be sae rọ ta ẹme. Re whọ sai rovie unu ta ẹme, ẹvori ra na o re ru iriẹ nọ i bu te udhusoi ru iruo evaọ ẹrọo na, edhuru, igbenu, agba, gbe igbama na. Iriẹ nana kpobi i re go evaọ oghẹrẹ nọ u fo, o gbẹ rrọ ere he whọ rẹ sae ta ẹme gba ha. Ukpe 2019, a jọ ekiakiẹ jọ nọ a ru dhesẹ nọ, emọ nọ a yẹ obọ a sae riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ eme sa-sa nọ a yo. Ekiakiẹ nana i dhesẹ nọ oware nọ egba-eriariẹ a rọwo anwẹdẹ na uzẹme inọ a yẹ omai avọ areghẹ nọ ma sai ro vuhu je wuhrẹ ẹvẹrẹ. Uzẹme, ẹmeọta yọ okẹ nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. w20.05 22-23 ¶8-9

U no Abraham eva ze inọ ọ rẹ nyasiọ akpọ ọlọlọhọ nọ o je yeri evaọ okpẹwho nọ a re se Ọr ba. Fikieme? Keme ọ jẹ hẹrẹ “okpẹwho nọ u wo uvi otọhotọ” na. (Hib. 11:8-10, 16) Okpẹwho nọ Abraham ọ jẹ hẹrẹ na họ Uvie Ọghẹnẹ. Uvie yena họ isuẹsu Jesu Kristi avọ ahwo idu udhuhrẹ-gbene (144,000) nọ a rọ ẹzi wholo na. Pọl ukọ na ọ ta nọ Uvie na yọ “okpẹwho Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na . . . Jerusalẹm obọ odhiwu.” (Hib. 12:22; Evia. 5:8-10; 14:1) Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ re Uvie na o ze, re a jọ otọakpọ na ru oreva Ọghẹnẹ wọhọ epanọ a bi ru evaọ obọ odhiwu. (Mat. 6:10) Kọ Abraham ọ riẹ oghẹrẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ o te jọ dẹẹ? Ijo. Evaọ ikpe buobu, idibo Ọghẹnẹ a riẹ oghẹrẹ nọ Uvie na o te jọ dẹẹ hẹ, onana o jọ “oware udidi ọrẹri.” (Ẹf. 1:8-10; Kọl. 1:26, 27) Rekọ Abraham ọ riẹ nọ emọ riẹ jọ e te jọ ivie. Ere Jihova ọ ya eyaa kẹe.—Emu. 17:1, 2, 6. w20.08 2-3 ¶2-4

Ma rẹ siọ iwuhrẹ enọ i kiukeku uzẹme na no. Anwẹnọ a rọ tuọ ukoko Ileleikristi na họ Ẹdhọ ọ be rọ rehọ eviẹahwohọ buobu gwọlọ fi avro họ idibo Ọghẹnẹ udu. Fikiere, u fo re ma riẹ oghẹrẹ nọ ma re ro vuhu ọrue gbe uzẹme. Ewegrẹ mai a rẹ sai fi evuẹ jọ họ itanẹte re a ro whrehe ẹrọwọ mai, jẹ rehọ izou mai kpeke evaọ ukoko na. Kareghẹhọ nọ Ẹdhọ họ ọnọ ọ be lẹliẹ ae ru onana, re whọ kẹnoma kẹ eware itieye na. (1 Jọn 4:1, 6; Evia. 12:9) Re ma sai dikihẹ ga nọ Ẹdhọ ọ tẹ be dawo omai, ma re fievahọ Jesu ziezi jẹ riẹ nọ Jihova ọ be rehọ iẹe ru ẹjiroro riẹ gba. Ma re je fievahọ enọ Jihova o ro mu re a rẹrote omai. (Mat. 24:45-47) Ma te bi wuhrẹ Ebaibol na ẹsikpobi u re fiobọhọ kẹ omai fievahọ Jesu gbe inievo nana ziezi. Ẹrọwọ mai ọ vẹ te jọ gaga wọhọ ure nọ o ta awọ kpobọ otọ kokodo. Pọl ukọ na ọ ta ọkpọ ẹme otiọye evaọ oria ikere okpẹdẹ mai na. w20.07 23-24 ¶11-12

Fikinọ ma gba ha, mai kpobi ma rẹ gwọlọ rọ oware nọ ẹro mai ọ ruẹ ro bruoziẹ ahwo. (Jọn 7:24) Rekọ uzẹme riẹ họ, ma sae rọ oware nọ ẹro mai ọ ruẹ rọ riẹ oghẹrẹ nọ ohwo ọ ginẹ rrọ họ. Wọhọ oriruo, edọkita nọ ọ make riẹ iruo ziezi ọ sae riẹ ẹyao nọ ọ be kẹ ohwo uye dẹẹ hẹ nọ o te rri ohwo na ọvo. Ọ rẹ gaviezọ ziezi re ohwo na ọ vuẹe oghẹrẹ ẹyao nọ ọ mọ vrẹ no gbe epanọ oma na u bi ru ei. Edọkita na ọ sae tubẹ ta nọ jọ a ru etẹste kẹe re a gbẹ riẹ kpahe oma na ziezi. Edọkita na o gbe ru ere he, ọ sae kẹ ohwo na umu thọ. Epọvo na re, ma sae rọ oware nọ ma be rọ ẹro ruẹ ọvo riẹ kpahe ibe Ileleikristi mai hi. O gwọlọ nọ ma rẹ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ a ginẹ rrọ. Uzẹme riẹ họ, ma rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu omọfa ha. Rekọ ma sae daoma rọ aro kele Jihova. Jihova ọ rẹ gaviezọ kẹ idibo riẹ. O re roro kpahe uzuazọ nọ a yeri evaọ okenọ u kpemu, gbe oware nọ o soriẹ nọ a ro dhesẹ oghẹrẹ uruemu jọ. O re je dhesẹ ọdawẹ kẹ ae. w20.04 14-15 ¶1-3

U fo nọ ma re wo omaurokpotọ keme ahwo omorro a wo “iroro nọ e gba” ha. A rẹ vro avro gaga jẹ gwọlọ dhesẹ nọ ae a mai woma. Oghẹrẹ nọ a re roro gbe eware nọ a re ru o rẹ wha ẹbẹbẹ se ai, yọ uruemu rai o rẹ kẹ amọfa uye. A gbe nwene he, Setan ọ te rọ onana ruọ ae oma, ọ vẹ raha uzuazọ rai kuotọ. (2 Kọr. 4:4; 11:3) Ohwo nọ o wo omaurokpotọ yọ ohwo nọ iroro riẹ e gba. O re rri omariẹ epanọ u fo keme ọ rẹ kareghẹhọ nọ u wo idhere buobu nọ amọfa a ro woma vi ei. (Fil. 2:3) Ọ riẹ nọ “Ọghẹnẹ ọ rẹ wọso enọ i wo omorro, rekọ o re dhesẹ uwowou ulogbo kẹ enọ i wo omaurokpotọ.” (1 Pita 5:5) Ahwo nọ a wo iroro nọ e gba, a rẹ gwọlọ nọ Jihova ọ wọso ae he. Re omaurokpotọ u gbe fi omai abọ kie he, ma re ru lele ohrẹ Ebaibol na nọ o ta nọ ma “ba uruemu anwae na avọ iruẹru riẹ no oma no, [re ma] whẹ uruemu okpokpọ na họ oma.” Ma re wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ Jesu o ro dhesẹ omaurokpotọ, ma vẹ jẹ daoma rọ aro kele iei.—Kọl. 3:9, 10; 1 Pita 2:21. w20.07 7 ¶16-17

Ọghọ riẹ ọ rro kẹhẹ nọ ma rọ rrọ ukoko Jihova! Ma wo udhedhẹ gbe evawere evaọ ukoko na. Kọ iruo vẹ who wo evaọ ukoko na? Pọl ukọ na ọ ta nọ ukoko na o wọhọ ugboma ohwo-akpọ. Ọ tẹ jẹ ta nọ ahwo nọ a rrọ ukoko na a wọhọ ekwakwa sa-sa nọ e rrọ ugboma na. (Rom 12:4-8; 1 Kọr. 12:12-27; Ẹf. 4:16) Oware jọ nọ ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Pọl na ze họ, ohwo kpobi nọ ọ rrọ uviuwou Jihova ọ rrọ ghaghae kẹe. Enẹ Pọl o ro mu oriruo na họ: “Wọhọ epanọ ma wo ekwakwa sa-sa evaọ ugboma ovona, rekọ aikpobi a wo iruo evona ha na, ere ọvona, dede nọ ma rrọ buobu, mai yọ ugboma ọvo evaọ usu kugbe Kristi, rekọ mai omomọvo yọ ekwakwa nọ e jẹhọ ohwohwo.” (Rom 12:4, 5) Eme họ otọ ẹme Pọl na? Ma wo ọvuọ iruo riẹ nọ ma bi ru evaọ ukoko na, rekọ onana u dhesẹ nọ ahwo jọ a wuzou vi amọfa ha. w20.08 20 ¶1-2; 21 ¶4

Whai esẹgbini, ẹvẹ wha sae rọ rehọ aro kele omaurokpotọ Jihova? Ẹsejọ nọ wha tẹ gwọlọ ru oware jọ, wha sae nọ emọ rai oghẹrẹ nọ a roro nọ a re ru oware na. Otẹrọnọ onọ a ta ze u kiehọ, wha ve ru oyena. Jihova o wo odiri gaga re. Wọhọ oriruo, idibo riẹ a tẹ ta nọ oware jọ nọ ọ gwọlọ ru o were rai hi, ọ rẹ gaviezọ kẹ ae. Oke nọ Abraham ọ ta kẹe nọ u fo re ọ raha ahwo kpobi nọ a rrọ Sọdọm avọ Gomora ha, Jihova ọ gaviezọ kẹe avọ odiri. (Emu. 18:22-33) U te no oyena no, kareghẹhọ oware nọ Jihova o ru oke nọ Sera aye Abraham ọ hwẹ fiki eyaa nọ Jihova ọ ya kẹe inọ o ti dihọ dede nọ ọ kpako no. Eva e dha Jihova ha. (Emu. 18:10-14) Jihova o bru ọghọ họ iẹe oma ghele. Whai esẹgbini gbe ekpako ukoko, eme wha rẹ sai wuhrẹ mi Jihova? Nọ ọmọ ra hayo oniọvo jọ evaọ ukoko na ọ tẹ ta nọ oghẹrẹ nọ who ru oware jọ o were riẹ hẹ, eme who ti ru? Kọ whọ te nwane ta nọ onọ who ru na oye o mai woma? Manikọ whọ te gaviezọ kẹe? Eware e rẹ riẹ nya evaọ uviuwou gbe ukoko na nọ esẹgbini gbe ekpako ukoko a tẹ be rọ aro kele Jihova. w20.08 10 ¶7-9

Nọ ma je kurẹriẹ ziọ ukoko na obọ, ẹsejọhọ ma je rri omamai inọ ma riẹ oware ovo ho fikiere ma jẹ hae nọ amọfa kpahe eware buobu. (1 Kọr. 3:1, 2) Kọ ẹvẹ o rrọ enẹna? Fikinọ ma gọ Jihova ikpe buobu no jẹ riẹ eware buobu no, ẹsejọhọ ma ti roro nọ o gbẹ gwọlọ nọ amọfa a re dhesẹ oware ovo kẹ omai hi, maero kọ enọ e jọ iraro mai kurẹriẹ ziọ ukoko na. Rekọ ẹsibuobu, inievo mai eye Jihova ọ rẹ rọ tuduhọ omai awọ. (Rom 1:11, 12) Fikiere, ma tẹ gwọlọ nọ Jihova ọ kẹ omai ẹgba, jọ inievo mai a fiobọhọ kẹ omai. Jọ ohwo ọvuọvo ọ rẹroso ẹgba obọriẹ hẹ, hayo isukulu nọ ọ nya, eriariẹ akpọ na nọ o wo, efe riẹ hayo epanọ a riẹ riẹ te, rekọ joma romakpotọ jẹ rẹroso Jihova. Jọ mai kpobi ma ru eware esa nana: (1) Hae rẹroso Jihova, (2) hai wuhrẹ mi ahwo nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na, (3) jẹ kuvẹ re inievo mai a tuduhọ omai awọ. Ma te ru ere, Jihova ọ te kẹ omai ẹgba. w20.07 14 ¶2; 19 ¶18-19

O rẹ jọ bẹbẹ re ma wo odiri nọ ma tẹ gwọlọ ta usi uwoma kẹ imoni mai. Rekọ ẹme nọ ọ rrọ obe Ọtausiuwoma Na 3:1, 7 o sai fiobọhọ kẹ omai. O ta nọ: “U wo oke . . . nọ a re ro fibo gbe oke nọ a rẹ rọ ta ẹme.” Ma rẹ sae rọ emamọ uruemu mai ta usi uwoma ẹsikpobi. O make rrọ ere na, ma rẹ rọ ẹro da uvẹ kpobi nọ ma rẹ rọ ta ẹme no Ebaibol ze. (1 Pita 3:1, 2) Dede nọ ma rẹ daoma rọ ọwhọ ta usi uwoma na je wuhrẹ ahwo, ma rẹ daoma wo odiri kẹ ahwo kpobi, te ahwo uviuwou mai. Iriruo ahwo jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na gbe idibo Jihova jọ evaọ oke mai nana o rẹ sai wuhrẹ omai odiri. Habakọk ọ jẹ gwọlọ nọ eware iyoma nọ a je ru evaọ oke riẹ i kuhọ vẹrẹ vẹrẹ. Dede na ọ ta nọ: “Me ti gbe dikihẹ oria nọ mẹ rẹ jọ rou na.” (Hab. 2:1) O jọ Pọl ukọ na oja gaga inọ o re ru iruo usi uwoma ota riẹ na “te urere.” Rekọ onana o rehọ oke. Ghele na ọ rọ odiri “se isẹri ziezi kpahe usi uwoma” na.—Iruẹru 20:24. w20.09 11-12 ¶12-14

Jesu o re rri omariẹ kpehru vi epanọ u fo ho dede nọ u te no Jihova no ọye u re te. Ma te wo omaurokpotọ wọhọ Jesu, ẹsiẹe ma te mai wo uyoyou evaọ ukoko na. Jesu ọ ta nọ uyoyou a ti ro vuhu uvi Ileleikristi. (Luk 9:48; Jọn 13:35) Kọ eme who re ru nọ who te roro nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ ukoko na, yọ o rrọ owhẹ oma nọ ekpako na a bi ru emamọ oware ovo kpahe iẹe he? Ukpenọ whọ rẹ go, ru onọ inievo nọ e be kobaro na a ta kpobi, onọ u ti dhesẹ nọ who wo omaurokpotọ. (Hib. 13:17) Re whọ sai ru onana, nọ omara nọ: ‘Kọ ẹbẹbẹ na ọ ginẹ rro te epanọ a re ro ru oware jọ kpahe iẹe? Kọ obọnana u fo nọ a rẹ kpọe vi? Kọ mẹ họ ọnọ ọ rẹ wọ ẹme na họ uzou? Re a ta uzẹme, kọ mẹ be ginẹ daoma re okugbe o jọ ukoko na, manikọ onọ mẹ gwọlọ ọvo me bi roro kpahe?’ Omaurokpotọ nọ ma re wo o rrọ Jihova oja vi epanọ ma goma iruo te. Okugbe nọ o rẹ jọ udevie mai o tẹ jẹ riẹe oja vi onaa nọ ma wo. Fikiere, daoma kpobi re who wo omaurokpotọ evaọ egagọ Jihova. Who te ru ere, u ti ru nọ okugbe ọ te rọ jọ ukoko na.—Ẹf. 4:2, 3. w20.07 4-5 ¶9-11

Jesu o rri eyae nọ e rehọ “eyero obọrai” gbodibo kẹe ghaghae. (Luk 8:1-3) O wuhrẹ i rai eware ididi jọ. Wọhọ oriruo, ọ vuẹ rai nọ o ti whu, kẹsena ọ vẹ te kparoma ze. (Luk 24:5-8) O wuhrẹ eyae nana epanọ a sai ro fi edawọ nọ i ti te ai kparobọ wọhọ epanọ o wuhrẹ ikọ na. (Mak 9:30-32; 10:32-34) Ikọ na e dhẹ siọ Jesu ba oke nọ a mu ei, rekọ eyae jọ e jariẹ nọ i dikihẹ gba Jesu evaọ oke nọ a kare iẹe fihọ ure-oja na. (Mat. 26:56; Mak 15:40, 41) Eyae e kake ruẹ e riẹ nọ ọ kparoma no. Jesu ọ ta kẹ eyae nana inọ a nyae vuẹ ikọ riẹ inọ ọ kparoma no uwhu ze no. (Mat. 28:5, 9, 10) Evaọ Pẹntikọst 33 C.E., o wọhọ nọ eyae e jọ usu ahwo nọ a ku ẹzi ọfuafo na ku. Yọ a jọ usu ahwo nọ e jẹ jẹ evẹravẹrẹ, jẹ rọ ere vuẹ amọfa kpahe “iruo urirẹ Ọghẹnẹ.”—Iruẹru 1:14; 2:2-4, 11. w20.09 23 ¶11-12

Usi uwoma nọ ma be ta na u re siwi uzuazọ ohwo. Ẹvẹ ma rọ riẹ? Oke nọ Jesu ọ jẹ vuẹ ilele riẹ inọ a nyae ta usi uwoma evaọ obe Matiu 28:19, 20, ọ ta nọ: “Wha nya, re wha ru ahwo zihe ruọ ilele . . . , wha họ ae ame.” Fikieme ame-ọhọ o ro wuzou gaga? Re ohwo ọ sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, ọ rẹ họ-ame. Ohwo nọ ọ be te họ-ame ọ rẹ rọwo nọ fiki uwhu Jesu gbe ẹkparomatha riẹ ọvo ma sai ro wo uzuazọ. Oyejabọ nọ Pita ukọ na ọ rọ ta kẹ Ileleikristi nọ: “Ame-ọhọ, u bi siwi owhai enẹna . . . fiki ẹkparomatha Jesu Kristi.” (1 Pita 3:21) Fikiere nọ ma te wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo, nọ ọ jẹ họ-ame, o re wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Re ma fiobọhọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele Jesu, ma rẹ daoma wo “onaa ewuhrẹ.” (2 Tim. 4:1, 2) Fikieme? Keme Jesu ọ ta kẹ omai nọ: “Wha nya, re wha ru ahwo zihe ruọ ilele . . . , wha wuhrẹ ae.” Pọl ọ tẹ jẹ ta nọ ma “ruabọhọ” iruo nana ‘keme enẹ oruo ma ti ro siwi omamai gbe enọ e gaviezọ kẹ omai.’ w20.10 14 ¶1-2

Iruo ikuori ahwo na e were Pita ukọ na nọ o mu ai họ no. Nọ oke o be nyaharo na, Jihova o te ti fiobọhọ kẹ Pita riẹ iruo na ziezi. (Iruẹru 2:14, 41) Oware nọ o rẹ mae wọ omai ta usi uwoma họ, uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova. Ma te bi roro nọ ma te kẹ iruo na ha, uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova u re fiobọhọ kẹ omai si iroro itieye no udu no. Nọ Jesu o zizie Pita inọ o lele iei re ọ te jọ okuori ahwo, ọ ta kẹe nọ: “Whọ gbẹ dhozọ họ.” (Luk 5:8-11) Orọnikọ Pita ọ jẹ dhozọ oware nọ o te via kẹe nọ ọ tẹ rrọ olele Jesu hu. Ukpoye, iruo igbunu nọ Jesu o ru, nọ a ro kpe iyei buobu na oye u mu Pita ozọ na. O rri omariẹ nọ o te ohwo nọ o re lele ohwo kerọ Jesu ru iruo ho. Ozọ o sai mu owhẹ re nọ who te roro kpahe iruo nọ i re lele iei nọ whọ tẹ rrọ olele Jesu. Otẹrọnọ ozọ u bi mu owhẹ, daoma re uyoyou nọ who wo kẹ Jihova, Jesu, gbe amọfa o ga ziezi. Who te ru ere, who ti wo ọwhọ nọ whọ rẹ rọ jọ okuori ahwo wọhọ epanọ Jesu o zizie owhẹ na.—Mat. 22:37, 39; Jọn 14:15. w20.09 3 ¶4-5

U no omai eva ze nọ ma rẹ rehọ oke mai, ẹgba mai, gbe eyero mai gwọlọ ahwo nọ “a wo emamọ eva, nọ a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Iruẹru 13:48) Ma te ru ere, yọ ma be rọ aro kele Jesu. Ọ ta nọ: “Emu mẹ họ re me ru oreva ọnọ o vi omẹ ze je ru iruo riẹ re.” (Jọn 4:34; 17:4) Ere mai omamai ma gba riẹ mu nọ ma re ru re. Ma gwọlọ ru iruo nọ a mu họ omai obọ na te urere. (Jọn 20:21) Ma tẹ jẹ gwọlọ nọ amọfa a re kuomagbe omai ru iruo na te urere, te enọ e tubẹ siọ iruo Uvie na ba no. (Mat. 24:13) Ma riẹ nọ re ma sai ru iruo nọ Jesu ọ kẹ omai na o nwane lọhọ tere he. Rekọ ẹgba obọmai ma te sai ro ru iruo na ha. Jesu ọ ya eyaa kẹ omai nọ ọ te jọ kugbe omai. Ebaibol ọ ta nọ mai yọ “ibe iruiruo Ọghẹnẹ” nọ ma bi fiobọhọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele na, ma tẹ jẹ rrọ “usu kugbe Kristi.” (1 Kọr. 3:9; 2 Kọr. 2:17) Fikiere ma sai gine ru iruo na te urere. Eva e be were omai gaga inọ ma bi ru iruo nana, ma te bi je fiobọhọ kẹ amọfa ru epọvo na!—Fil. 4:13. w20.11 7 ¶19-20

Ẹsibuobu, oghẹrẹ iroro nọ esẹgbini a jẹ u re dhesẹ oghẹrẹ uzuazọ nọ emọ rai a ti yeri. Nọ ọsẹgboni a tẹ jiroro thọ, o rẹ sai si uye se emọ rai. Rekọ nọ a tẹ riẹ iroro jẹ, u re ru nọ emọ rai a rẹ rọ wereva evaọ uzuazọ. Ghele na, o gwọlọ nọ emọ na omarai a rẹ jẹ emamọ iroro. Ohwo kpobi nọ ọ jiroro inọ ọ rẹ gọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na, ọye ọ mae riẹ iroro jẹ kpaobọ. (Ol. 73:28) O jọ Josẹf avọ Meri oja gaga inọ a re fiobọhọ kẹ emọ rai gọ Jihova. Yọ eware nọ a je ru u dhesẹ nọ oware nọ a rọ karo evaọ uzuazọ oye. (Luk 2:40, 41, 52) Eware nọ Jesu omariẹ ọ rọ karo evaọ uzuazọ i dhesẹ nọ oware nọ o mae jariẹ oja họ re o ru oware nọ o rẹ were Jihova. (Mat. 4:1-10) Nọ Jesu ọ kpako ze, ọ tẹ jọ ohwo nọ ọ rrọ wowou, nọ o wo udu, nọ o kru egagọ Ọghẹnẹ ga ziezi. Ọ jọ oghẹrẹ ọmọ nọ ọsẹgboni nọ a be gọ Ọghẹnẹ a sai ro seha. w20.10 26 ¶1-2

Dai roro kpahe iriruo nana. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ kpako no ọ be kareghẹhọ emamọ eware nọ o ru evaọ oke nọ u kpemu. Dede nọ eware e lọhọ kẹe obọnana ha, ọ be daoma ru utho ẹgba riẹ evaọ egagọ Jihova. (1 Kọr. 15:58) Kẹdẹ kẹdẹ o re roro kpahe oghẹrẹ nọ akpọ ọ te were te nọ tei te ahwo uviuwou riẹ gbe egbẹnyusu riẹ a te jọ kugbe evaọ akpọ ọkpokpọ nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ na. Oniọvo-ọmọtẹ ọfa jọ ọ kareghẹhọ nọ oniọvo jọ o ru rie oware nọ o da riẹ, rekọ ọ tẹ kpairoro vrẹ oware nọ a ru rie na. (Kọl. 3:13) Oniọvo-ọmọzae jọ ọ kareghẹhọ eware nọ o ru thọ evaọ oke nọ u kpemu, rekọ obọnana, oware nọ o riẹe oja họ epanọ o re ro ru eva were Jihova no umuo enẹna vrẹ. (Ol. 51:10) Eme who muẹrohọ evaọ oma inievo esa nana? Aikpobi a be kareghẹhọ eware nọ e vrẹ no. Rekọ a bi roro kpahe eware nana ẹsikpobi hi, a be daoma kpairoro vrẹ rai. A bi “rri obaro kiọkiọkiọ.” Fikieme o rọ roja gaga re ma “rri obaro kiọkiọkiọ”? Ohwo nọ ọ be nya onya ọ rẹ sae nya ososo ho nọ o te bi dhe emu errierri. Epọvo na re, ma sae nyaharo evaọ egagọ Jihova ha otẹrọnọ ma be hai roro kpahe eware nọ e via vrẹ no ẹsikpobi.—Luk 9:62. w20.11 24 ¶1-3

Nọ Goliat, ọgbaẹmo ologbo na ọ ruẹ Devidi, o rri rie wọhọ ohwo nọ ọ rẹ tọlọ gbolo kufiẹ. Kọ ẹvẹ o gbẹ jọ ere he na? Whaọ Goliat ọ rro vi ei, o wo ekwakwa ẹmo vi ei, ọ tẹ jẹ riẹ kpahe ẹmo-ofio vi ei. Rekọ Devidi yọ ọmaha nọ ọ riẹ oware ovo kpahe ẹmo-ofio ho, nọ ọ tubẹ wha eware nọ a re ro fi ẹmo ho. Ghele na, Devidi ọ rẹroso Jihova, yọ ere o ro fi ọwegrẹ na kparobọ. (1 Sam. 17:41-45, 50) U wo ẹbẹbe ọfa nọ o hai ti ru oma lọhọ Devidi. Devidi ọ jẹ rọ eva riẹ kpobi ru iruo kẹ Sọl nọ Jihova o ro mu ovie Izrẹl. Evaọ oke ọsosuọ, Devidi ọ were Sọl gaga. Rekọ uwhremu na, omorro o tẹ whae ze nọ Sọl ọ jẹ rọ re Devidi ihri. Sọl ọ gbẹ jẹ rọ emamọ eva lele Devidi yeri hi, u tube te epanọ ọ jẹ rọ gwọlọ kpei no. (1 Sam. 18:6-9, 29; 19:9-11) Dede nọ Sọl ọ rọsuọ Devidi gheghe gheghe, Devidi ọ gbẹ jẹ kẹe adhẹẹ fikinọ Jihova họ ọnọ ọ rehọ Sọl mu ovie. (1 Sam. 24:6) Devidi ọ rẹroso Jihova inọ ọ te kẹe ẹgba nọ o re ro thihakọ ẹbẹbẹ na.—Ol. 18:1, ẹme-obehru na. w20.07 17 ¶11-13

Abọ buobu eruẹaruẹ kpahe ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre gbe ovie obọze ovatha-ọre na i rugba no, fikiere ma wo imuẹro nọ umutho abọ nọ o kiọkọ na ọ te seba erugba ha. Re ma sai wo otoriẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Daniẹl uzou avọ 11 na, ma rẹ kareghẹhọ nọ isu gbe egọmeti nọ isuẹsu rai i kpomahọ idibo Ọghẹnẹ gaga ọvo a jọ etẹe fodẹ. Ofariẹ, idibo Ọghẹnẹ nọ e rrọ akpọ na i bu tere he nọ a tẹ rehọ ae wawo unu ahwo nọ a rrọ akpọ na soso, ghele na, ẹsibuobu ae egọmeti ọ rẹ mae wọso. Fikieme? Fikinọ Setan avọ akpọ omuomu riẹ a gwọlọ raha idibo Jihova nọ i bi se isẹri kpahe Jesu muotọ. (Emu. 3:15; Evia. 11:7; 12:17) U te no ere no, u fo nọ eruẹaruẹ Daniẹl na e rẹ rọwokugbe eruẹaruẹ efa nọ e rrọ Ebaibol na. Uzẹme riẹ họ, nọ ma tẹ rọ eruẹaruẹ Daniẹl na wawo eria efa Ebaibol na, ẹsiẹe ọvo ma sai ro wo otoriẹ eruẹaruẹ na gbagba. w20.05 2 ¶1-2

Ahwo buobu a rọwo eware sa-sa kpahe oware nọ o rẹ via nọ ohwo o te whu no. Eme Ebaibol ọ ta kpahe ẹme nana? Ohwo o te whu no, ugboma na u ve gbo zihe ruọ ẹkpẹ no. Rekọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma ehrugbakpọ na ọ rẹ sae kẹe ugboma nọ u fo rie oke nọ ọ te kpare iẹe ze. (Emu. 1:1; 2:7) Pọl ukọ na ọ kẹ oriruo jọ ro dhesẹ nọ u du gwọlọ nọ ugboma nọ o ro whu na oye Ọghẹnẹ ọ rẹ rọ kpare iẹe ze he. Roro kpahe “ubi gheghe” nọ a kọ. Ubi na o rẹ dhẹ ze u ve zihe ruọ okakọ okpokpọ. Okakọ na u re wo ohẹriẹ gaga no ubi nọ a kọ fihọ otọ na. Pọl ọ rọ oriruo nana dhesẹ nọ, ohwo ọ tẹ maki gbo no, Ọghẹnẹ ọ rẹ sae “kẹe oma nọ o were riẹ.” Pọl ọ tẹ jẹ ta nọ, “oma obọ odhiwu o riẹ, oma otọakpọ o riẹ.” Eme họ otọ ẹme riẹ na? Evaọ otọakpọ obonẹ, ugboma ohwo-akpọ ma wo, evaọ obọ odhiwu kọ oma ẹzi, wọhọ otiọ ọnọ ikọ-odhiwu a wo na.—1 Kọr. 15:36-41. w20.12 10 ¶7-9

Mai kpobi ma gwọlọ yeri uzuazọ mai dhedhẹ avọ evawere. Ohwo ọvo nọ awaọruọ ọ rẹ were ọ rrọ họ. Rekọ ẹsejọ oware jọ o sae whae ze nọ ma rẹ rọ ruawa. Onana u re ru nọ ma rẹ rọ nọ ọkpọ onọ nọ Devidi ovie na ọ nọ evaọ oria ikere okpẹdẹ mai nẹnẹ na. Eware buobu nọ e rẹ lẹliẹ omai ruawa na, ma rẹ sai ru oware ovo kpahe ae he. Wọhọ oriruo, emu, iwu, gbe eware nọ a rẹ rọ bọ uwou i bi dhe ẹghẹghae kukpe kukpe, yọ ma rẹ sai ru oware ovo kpahe onana ha. Ẹsibuobu, emọ isukulu hayo ibe iruiruo mai a rẹ gwọlọ nọ ma gu ọrue hayo lele ai gbe-ọfariẹ. U wo oware ovo nọ ma re ru kpahe iẹe he nọ a gbẹ rọ dawo omai hi. Yọ, ma rẹ sae whaha ikpehre ahwo ho re a siọ uthu ba ẹhọre evaọ oria mai. Eware nana e be via kẹdẹ kẹdẹ keme ahwo buobu a bi ru oware nọ Ebaibol ọ ta ha. Setan nọ ọ rrọ ọghẹnẹ uyerakpọ nana ọ riẹ nọ “awaọruọ uyero-akpọ nana” o te whaha ahwo jọ nọ a gbẹ te rọ gọ Jihova ha. (Mat. 13:22; 1 Jọn 5:19) Agbẹta nọ eware nọ e rẹ sae lẹliẹ ahwo ruawa e rọ da akpọ na fia na! w21.01 2 ¶1, 3

Jọn ukọ na ọ tuduhọ omai awọ inọ ma mukpahe uvumọ oniọvo evaọ ukoko na ha. Ma te mukpahe oniọvo jọ, Setan ọ vẹ te rọ omai ru ẹgwọlọ riẹ. (1 Jọn 2:11) Ere o via kẹ Ileleikristi ọsosuọ jọ. Evaọ oke yena, Setan ọ jẹ gwọlọ rehọ edhere kpobi fi egrẹ họ udevie idibo Ọghẹnẹ re ọ ruẹse hẹriẹ ae. Oke nọ Jọn o kere ileta riẹ na, yọ ahwo jọ nọ a wo ọkpọ uruemu Setan a lẹlẹ ruọ eva ukoko na no. Wọhọ oriruo, Diọtrẹfis ọ jẹ wha ohẹriẹ ulogbo fihọ ukoko na. (3 Jọn 9, 10) Ọ jẹ kẹ ahwo nọ utu ẹruorote oke yena u vi ze ti rri ukoko na adhẹẹ vievie he. Ọ jẹ tubẹ gwọlọ si ohwo kpobi nọ ọ be nya usu kugbe oniọvo nọ ọ were riẹ hẹ no ukoko. Ọ wharo kẹhẹ! Nẹnẹ, Setan ọ be gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ o re ro fi ohẹriẹ họ udevie idibo Ọghẹnẹ re. Wha joma kuvẹ re egrẹ ọ hẹriẹ omai vievie he. w21.01 11 ¶14

Evaọ etoke ẹmo akpọ ọsosuọ, egọmeti Germany avọ ọrọ Britain a je kpokpo idibo Ọghẹnẹ fikinọ a rọwo nọ a re fi ẹmo ho. Yọ egọmeti America o fi enọ e jẹ kobaro evaọ iruo usi uwoma ota na họ uwou-odi. Ukpokpoma nana họ orugba eruẹaruẹ nọ e rrọ Eviavia 11:7-10 na. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o gboja kẹ idibo Ọghẹnẹ gaga nọ ukpe 1930 o vrẹ no, maero kọ okenọ a je fi ẹmo akpọ avivẹ. Hitler avọ ahwo nọ a jọ otọ riẹ a te fi awhaha họ iruo idibo Ọghẹnẹ. Otu ọwọsuọ nana a kpe idibo Jihova nọ i bu te enwenọ odu ọvo gbe egba isoi (1,500) je fi idu buobu họ ega uye. Ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre na o “zue aruẹri na” je “si iruẹru ikẹse kẹse na no,” okenọ ọ whaha idibo Ọghẹnẹ inọ a re gbe jiri odẹ Jihova evaọ ẹgbede he. (Dan. 11:30b, 31a) Osu Germany nọ a re se Hitler ọ tubẹ ta nọ o ti kpe idibo Ọghẹnẹ kpobi nọ e rrọ Germany muotọ. w20.05 6 ¶12-13

Ma te bi dhesẹ uyoyou-inievo kẹ ohwohwo evaọ ukoko na, o te whae ze nọ ohwo ọvo o gbe ti hrowo oma epanọ o re ro woma vi ọdekọ họ. Kareghẹhọ nọ Jonatan o je lele Devidi hrowo oma ha inọ ọye uvie na u te. (1 Sam. 20:42) Jọ mai kpobi ma rọ aro kele oriruo Jonatan. Whọ re inievo ra ihri hi fikinọ a be riẹ eware jọ ru vi owhẹ, ‘rekọ avọ omaurokpotọ rri amọfa inọ a rro vi owhẹ.’ (Fil. 2:3) Kareghẹhọ nọ oniọvo kpobi o wo abọ nọ ọ be jọ fiobọhọ evaọ ukoko na. Ma te wo omaurokpotọ, ẹsiẹe ma sae rọ ruẹ abọ owoma inievo mai jẹ rọ aro kele emamọ oriruo rai. (1 Kọr. 12:21-25) Irere buobu i re noi ze nọ ma te you inievo mai gaga. Okugbe ọ te jọ udevie mai. Ma te rọ onana dhesẹ nọ mai yọ ilele Jesu, yọ u ti ru nọ ahwo nọ a wo emamọ eva a ti ro kuomagbe omai gọ Jihova. Maero na, ma te wha orro se Jihova, “Ọsẹ nọ o wo ohrọ-oriọ gbe Ọghẹnẹ omosasọ kpobi” na.—2 Kọr. 1:3. w21.01 24 ¶14; 25 ¶16

Nẹnẹ ahwo jọ a re rri Ileleikristi vo inọ a riẹ oware ovo ho, yọ a ga ha. Fikieme? Keme ma bi yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ a bi yeri hi. Ma be daoma wo omaurokpotọ, jọ wolẹ, je yoẹme. Rekọ ahwo nọ a rẹ kpare igabọ jẹ wọso enọ i bi su, eye akpọ na o re se gb’ahwo. U te no ere no, ma re dhomahọ isuẹsu hu, yọ ma rẹ jọ isoja ha. Ma rẹ rọ aro kele ahwo akpọ na ha, oyejabọ nọ a gbe bi se omai gb’ahwo ho na. (Rom 12:2) Dede nọ ahwo akpọ na a bi rri omai vo, Jihova ọ be rọ omai ru ikpeware. Ọ be kẹ omai ẹgba nọ ma be rọ jọ akpọ na soso ta usi uwoma. A re ta usi uwoma na te enẹ ẹdẹvo ho. U te no ere no, idibo Jihova họ ahwo nọ a be mae fa ebe fihọ evẹrẹ sa-sa rọ kẹ ahwo evaọ akpọ na soso. A be jẹ rọ Ebaibol na fiobọhọ kẹ ima ahwo buobu wo emamọ uruemu. Jihova ma re yere kẹ eware nọ ma be sai ru na. w20.07 15 ¶5-6

Jesu ọ be romakpotọ kẹ Jihova, rekọ orọnọ fikinọ o wo eriariẹ tere he o bi ro ru ere he. Jesu o je wuhrẹ ahwo evaọ oghẹrẹ nọ a sai ro wo otoriẹ eware egaga lọlọhọ. Ohwo nọ o wo eriariẹ ziezi ọ rẹ sai wuhrẹ oghẹrẹ utiona. (Jọn 7:45, 46) Jihova ọ riẹ nọ Jesu o wo eriariẹ gbe onaa ziezi, oye o soriẹ nọ ọ rọ kẹe uvẹ re o lele iei ma odhiwu gbe otọakpọ gbe eware nọ e rrọ eva rai. (Itẹ 8:30; Hib. 1:2-4) U te no ere no, Jihova ọ rọ ‘udu-esuo kpobi evaọ obọ odhiwu gbe otọakpọ’ kẹ Jesu nọ ọ nwane kpare iẹe no uwhu ze no. (Mat. 28:18) Dede nọ Jesu o wo onaa gbe eriariẹ ziezi, ọ rẹ gbẹ nọ mi Jihova nọ ọ tẹ gwọlọ ru oware. Fikieme? Fikinọ o you Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu riẹ. U fo nọ ezae a rẹ riẹ nọ orọnikọ Jihova o rri eyae kpotọ vi ezae jabọ nọ ọ rọ ta nọ a jọ otọ ezae rai hi. Ẹme nana ginọ uzẹme, keme te ezae te eyae Jihova ọ salọ nọ a ti lele Jesu su evaọ Uvie Ọghẹnẹ. (Gal. 3:26-29) Jihova ọ kẹ Jesu udu nọ o re ro ru eware jọ, onọ u dhesẹ nọ o fievahọ Jesu. Epọvo na u fo nọ ọzae ọ rẹ kẹ aye riẹ udu nọ o re ro ru eware jọ evaọ uwou, ọ vẹ rọ ere dhesẹ nọ o fievahọ iẹe. w21.02 11 ¶13-14

Ebaibol na ọ wọhọ ughẹgbe, u re fiobọhọ kẹ omai riẹ ekpehre uruemu nọ ma wo nọ u fo nọ ma re siobọno. (Jem. 1:23-25) Wọhọ oriruo, ma sai se oria jọ evaọ Ebaibol na nọ u re fiobọhọ kẹ omai ruẹ nọ u fo re ma kpọ ofu mai. Jihova ọ tẹ rọ ere fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ ma sae rọ kpọ ofu mai nọ a te ru omai eva dha, hayo nọ ma te wo ebẹbẹ nọ i re ru uzou dhe omai. U te je ru nọ ma bi ro rorote ziezi je ru oware nọ u fo. (Jem. 3:13) Whọ gbẹ ruẹ nọ ma tẹ be hai se Ebaibol ziezi je bi ru oware nọ ma se u re fiobọhọ kẹ omai gaga? Ẹsejọ ma te ru oware thọ nọ okpẹtu o je noi ze no, ẹsiẹe ma rẹ rọ ta nọ ma riẹ ma hai ti ru oware na ha. Dede na, edhere nọ o fo nọ ma re ro wo areghẹ họ, nọ ma tẹ be hai roro kpahe emamọ oware nọ amọfa a ru nọ u fiobọhọ kẹ ae gbe ekpehre oware nọ a ru nọ o wha uye se ai. Oyejabọ nọ Jemis ọ rọ ta nọ ma roro kpahe oriruo ahwo wọhọ Abraham, Rehab, Job gbe Elaejah. (Jem. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18) Idibo Jihova nana a thihakọ ebẹbẹ nọ e hae te wha ọkora se ai. Onana u dhesẹ nọ Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ omai ru epọvo na re. w21.02 29-30 ¶12-13

Oniọvo o te zizie owhẹ nọ wha nyai wuhrẹ Ebaibol kugbe ohwo jọ, kareghẹhọ nọ ọye họ ohwo nọ o re fiobọhọ kẹ ohwo na wo otoriẹ eware nọ o bi wuhrẹ no Ebaibol ze na. Ofiobọhọ whọ rrọ kẹ oniọvo nọ wha gbẹ nya na. (Ọtausi. 4:9, 10) Rekọ eme whọ rẹ sai ru ro fiobọhọ ziezi evaọ uwuhrẹ na? Ruẹrẹ oma kpahe kẹ uwuhrẹ na. Kake nọ oniọvo na re ọ vuẹ owhẹ eware jọ kpahe ohwo nọ o bi wuhrẹ Ebaibol kugbe na. Whọ sae nọe nọ: “Eware jọ vẹ whọ riẹ kpahe ohwo na? Ma be te nya na, eme who ti wuhrẹ kugbei? Eme whọ gwọlọ nọ ọ riẹ evaọ uwuhrẹ na? Kọ u wo eware jọ nọ whọ gwọlọ nọ me ru hayo whaha evaọ etoke uwuhrẹ na? Kọ u wo ẹme jọ nọ whọ gwọlọ nọ mẹ ta hayo ta ha? Oghẹrẹ eme vẹ who roro nọ mẹ rẹ ta nọ o rẹ sae tuduhọ ohwo na awọ ruabọhọ uwuhrẹ na?” Uzẹme riẹ họ, oniọvo na ọ te vuẹ owhẹ eware nọ ọ riẹ kpahe ohwo na nọ u fo nọ a rẹ ko dhere he. Rekọ, eware nọ ọ te vuẹ owhẹ e sai fiobọhọ. Imishọnare jọ nọ a re se Joy ọ ta nọ: “Eme itieye na nọ mẹ rẹ vuẹ ohwo nọ o bi lele omẹ na i re fiobọhọ kẹe. Keme u ti ru nọ ọ rẹ rọ gwọlọ ruẹ ohwo na jẹ gwọlọ edhere nọ o ti ro fiobọhọ kẹe evaọ etoke uwuhrẹ na.” w21.03 9 ¶5-6

Ẹsejọ ahwo a re mukpahe omai fikinọ ma bi koko izi Ọghẹnẹ. Oghẹrẹ nọ ahwo nọ a rrọ ukoko na ha a bi rri izi nana u wo ohẹriẹ. Oware nọ ahwo-akpọ a rri nọ u woma hayo u yoma u wo ohẹriẹ no onọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ u woma hayo u yoma. Wọhọ oriruo, ahwo buobu a bi gbe oghẹrẹ ọfariẹ ọtọtọ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ fiki riẹ raha Sọdọm avọ Gomora, yọ a be daezọ họ. (Jud 7) Fikinọ Ọghẹnẹ o mukpahe eware nana, yọ ma bi koko izi riẹ, o wha riẹ ze nọ ahwo buobu a bi ro se omai ẹkoko, jẹ be ta nọ ma bi si izi keke hrọ. (1 Pita 4:3, 4) Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai thihakọ nọ ahwo a te bi mukpahe omai jẹ be la omai eka? Ma rẹ daoma ru epanọ ẹrọwọ mai ọ rẹ rọ ga je fievahọ Jihova inọ o ti fiobọhọ kẹ omai. Wọhọ ojese, ẹrọwọ mai o re fiobọhọ kẹ omai “furie ese kpobi nọ e be ware erae nọ omuomu na ọ be sa.” (Ẹf. 6:16) Rekọ orọnọ ẹrọwọ ọvo ma re wo ho. Ma re wo uyoyou re. Fikieme? Fikinọ uyoyou “u re mu ofu hu.” U re wo odiri je thihakọ evaọ eware kpobi. (1 Kọr. 13:4-7, 13) Uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova, inievo ukoko na, te ahwo nọ a bi mukpahe omai dede u re fiobọhọ kẹ omai thihakọ nọ a te bi mukpahe omai. w21.03 20-21 ¶3-4

Ẹsejọ oghẹrẹ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma you inievo mai họ, nọ ma tẹ siọ oware jọ ba eruo. Wọhọ oriruo, ma rẹ daoma re ma siọ eva ba ẹdha nọ oniọvo jọ ọ tẹ ta ẹme jọ nọ ọ were omai hi. Joma ta kpahe oware jọ nọ o via taure Jesu o te ti whu. Ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a tẹ gwọlọ wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ a rẹ re uwo-oma riẹ jẹ da azẹ riẹ. (Jọn 6:53-57) Ẹme nana ọ dha ilele riẹ buobu eva te epanọ a rọ nyasiọ iẹe ba. Rekọ uvi egbẹnyusu riẹ a nyasiọ iẹe ba ha. O sae jọ nọ ẹme na o gbe rai unu re. Rekọ eva e dha rai hi, inọ ẹme nọ Jesu ọ ta na ọ thọ. A riẹ nọ Jesu o re mu ẹme ta ha, dede nọ a nwane riẹ otọ ẹme na okioke yena ha. (Jọn 6:60, 66-69) Onana u wuhrẹ omai nọ, ogbẹnyusu mai ọ tẹ ta ẹme jọ nọ o kiehọ omai oma ha, joma nwane dha eva ha. Ukpoye, joma gaviezọ kẹe re o ru ẹme na vẹ kẹ omai.—Itẹ 18:13. w21.01 11 ¶13