Asoi

Jihova o ru nọ a ro kere iku Jesu fihọ ebe Usi Uwoma ene na, koyehọ obe Matiu, Mak, Luk gbe Jọn re o sai fiobọhọ kẹ omai riẹ Ọmọ riẹ ziezi. A jọ ebe nana ta kpahe uyẹ Jesu gbe iruo usi uwoma ota riẹ. Enẹ ma rọ riẹ eme nọ Jesu ọ ta, eware nọ o ru gbe epanọ eware e jọ kẹe. Ebe ene nana i re fiobọhọ kẹ omai “romatotọ roro kpahe” oriruo Jesu. Ma rẹ jarae ruẹ ithihi Jesu wọhọ odẹme. Fikiere nọ ma te bi se ebe Usi Uwoma na, u re fiobọhọ kẹ omai riẹ Jesu ziezi. Onana u ve ti ru nọ ma sai ro lele ithihi riẹ kpekpekpe. Re ma sai gine wo erere ziezi no ebe Usi Uwoma na ze, orọnikọ ese ọvo ma re se ai hi. Ma rẹ jẹ romatotọ wuhrẹ ae je roro didi kpahe eware nọ ma wuhrẹ. (Je rri Joshua 1:8, ẹme-obotọ.) Hai se ebe Usi Uwoma na evaọ oghẹrẹ nọ o rẹ rọ wọhọ nọ whọ rrọ etẹe be ruẹ eware nọ e be via, je bi yo edo kpobi nọ ọ rrọ etẹe. Daoma jọ ebe gbe eware efa nọ ukoko Jihova u ru no ru ekiakiẹ kpahe eware nọ who bi se na. w21.04 4-5 ¶11-13

Ikpe buobu taure a te ti yẹ Jesu, Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ a te rọ ewẹ isiliva ọgba vivie Mesaya na. (Zẹk. 11:12, 13) Ohwo jọ nọ ọ kpekpe Jesu oma gaga họ ọnọ o ti vivie ei. (Ol. 41:9) Zẹkaraya ọruẹaro na o te je kere nọ: “Duwu othuru-igodẹ na, re uthuru na o vahabọ.” (Zẹk. 13:7) U fo nọ eruẹaruẹ nana nọ i rugba evaọ oma Jesu na u re ru ẹrọwọ ahwo nọ a gwọlọ gọ Ọghẹnẹ jọ gaga, orọnikọ a re si uke kpemu hu. Kọ oware ovona o be via nẹnẹ? Ee. Evaọ oke mai na, inievo jọ nọ a riẹ ziezi a no ukoko na no a te zihe ruọ ikọ erue jẹ be gwọlọ epanọ a re ro si ahwo lele oma. A jọ etẹlẹvisiọno, iredio, gbe itanẹte ta ikpehre eme kpahe omai gaga no. Ẹsejọ a re bru okpa họ eme nọ a yo kpahe omai, fi uwhei gbe emagi họ ẹme, je tube gu erue koikoi kpahe omai dede. Ghele na, ahwo nọ a wo emamọ eva a re si uke kpemu hu. A riẹ nọ Ebaibol ọ ta riẹ no vẹre inọ eware itiena e te via.—Mat. 24:24; 2 Pita 2:18-22. w21.05 11 ¶12; 12-13 ¶18-19

Ebaibol na ọ ta nọ eriariẹ Ọghẹnẹ i re dhe evevẹ nọ oke o be nyaharo na. (Kọl. 1:9, 10) Ẹmẹrera Jihova o re ro ru uzẹme na vẹ, fikiere ma rẹ hẹrẹ bẹsenọ elo uzẹme na o re ro vẹ gahọ. Inievo nọ e be rẹrote iruẹru ukoko Ọghẹnẹ a tẹ ruẹ nọ u fo re ma nwene iwuhrẹ mai jọ, a rẹ raha oke re a te ru ere he. Ahwo ichọche buobu a re nwene eware hayo iwuhrẹ rai re eva e ruẹse were ahwo egagọ rai hayo re akpọ na ọ ruẹse riẹ ae odẹ. Rekọ oware nọ o rẹ lẹliẹ ukoko Isẹri Jihova nwene eware hayo iwuhrẹ rai họ, re a sai si kẹle Ọghẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ hayo re o rọwokugbe oghẹrẹ nọ Jesu gbe ikọ na a rọ gọ Ọghẹnẹ ziezi. (Jem. 4:4) Nọ uwuhrẹ Ebaibol jọ u te vẹ kẹ omai vi epaọ anwẹdẹ oye o rẹ lẹliẹ omai nwene uwuhrẹ mai, orọnikọ re ma ru eva were ahwo jọ hayo re ahwo-akpọ a riẹ omai odẹ hẹ. Uzẹme na o be were omai gaga!—1 Tẹs. 2:3, 4. w21.10 22 ¶12

Eme whọ rẹ sai ru nọ oma o tẹ rrọ owhẹ ọkọkora? Hai roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ be rọ rẹrote owhẹ. (Ol. 55:22) Who te bi ru ere, u ti fiobọhọ kẹ owhẹ ruẹ nọ Jihova ọ rrọ kugbe owhẹ. Hai je roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ inievo efa nọ e rrọ ọkora. (1 Pita 5:9, 10) Oniọvo-ọmọzae nọ a re se Hiroshi nọ ohwo uviuwou riẹ ọvuọvo ọ rrọ ukoko na ha anwọ ikpe buobu ze na ọ ta nọ: “Ma tẹ kareghẹhọ nọ ma be dao utho ẹgba mai kpobi evaọ egagọ Jihova, o rẹ lẹliẹ oma sasa omai, maero kọ mai otu nọ ohwo uviuwou mai ọvuọvo ọ rrọ ukoko na ha.” Hae jẹ daoma ru eware nọ e rẹ lẹliẹ usu ra avọ Jihova kpekpe ẹsikpobi. Ojọ rai họ, eva nọ whọ rẹ ta kẹ Jihova ẹsikpobi. U wuzou gaga re whọ hai se Ebaibol na ẹsikpobi re whọ hai je roro didi kpahe iku kpobi nọ i dhesẹ nọ Jihova o you owhẹ. Inievo jọ a re fi eria Ebaibol jọ họ uzou nọ o rẹ lẹliẹ oma sasa ae ẹsikpobi nọ a tẹ kareghẹhọ ae. Ejọ rai họ, Olezi 27:10 gbe Aizaya 41:10. Oware jọ nọ o rẹ lẹliẹ oma sasa inievo efa họ, nọ a tẹ be gaviezọ kẹ eme ewuhrẹ na nọ a rekọdo rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ, hayo nọ a tẹ be gaviezọ kẹ isase Ebaibol nọ a rekọdo. w21.06 9-10 ¶5-8

Kọ ohwo jọ nọ ọ kpekpe owhẹ oma gaga o whu siọ owhẹ ba? O tẹ rrọ ere, hae jọ Ebaibol na se iku ahwo nọ a kpare no uwhu ze, u ve ti mu owhẹ ẹro viere inọ Jihova ọ te gine kpare ahwo nọ a whu no ze. Kọ whọ rrọ ọkọkora fikinọ a si ohwo uviuwou ra jọ no ukoko? O tẹ rrọ ere, hai se Ebaibol gbe ebe ukoko na re u mu owhẹ ẹro ziezi nọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ whọku ohwo o mai woma. Who te wo ẹbẹbẹ jọ kpobi, rọ uvẹ yena ru epanọ ẹrọwọ ra ọ rẹ rọ ga ziezi. Hae ta eva ra kpobi kẹ Jihova evaọ olẹ. Who siomano inievo ukoko na ha, ukpoye hai bikẹle ae. (Itẹ 18:1) Hai ru eware nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ o tẹ make rọnọ e rẹ lẹliẹ owhẹ kareghẹhọ oware nọ o via na jẹ lẹliẹ owhẹ viẹ. (Ol. 126:5, 6) Hai kpohọ ewuhrẹ gbe usi uwoma ẹsikpobi, whọ vẹ jẹ hai se Ebaibol kẹdẹ kẹdẹ. Hai roro kpahe eware iwoma nọ Jihova o ti ru kẹ owhẹ evaọ obaro ẹsikpobi. Nọ whọ tẹ ruẹ nọ Jihova o bi gine fiobọhọ kẹ owhẹ, ẹrọwọ ra o ti dhe ẹgẹga. w21.11 23 ¶11; 24 ¶17

Oghẹrẹ vẹ ilele Jesu a rọ wọhọ “esese”? Dai roro ẹme nana. Amono a bi rri fihọ emamọ ahwo evaọ akpọ na? Ahwo nọ i fe, enọ i wo okpodẹ, gbe enọ e rrọ ekwa ilogbo. Rekọ fikinọ mai ilele Jesu ma rrọ ikpahwo ho, ahwo a re rri omai vo inọ mai yọ ahwo ‘ọsese’ gheghe. (1 Kọr. 1:26-29) Rekọ orọnọ ere Jihova o bi rri omai hi. Eme ọ wha riẹ ze nọ Jesu ọ rọ ta kpahe “esese nana”? Ilele riẹ a nọ riẹ onọ jọ inọ: “Ono ọ ginẹ mae rro evaọ Uvie odhiwu?” (Mat. 18:1) Ọkwa ọ jẹ hae were ahwo Ju buobu evaọ oke yena. A jẹ hae gwọlọ nọ ahwo a rri rai fihọ ahwo ologbo. Ọgba-uwuhrẹ jọ ọ ta nọ: “Ahwo oke yena a jẹ hae dhogbo epanọ a re ro wo okpodẹ gbe ọkwa te epanọ a re ro whu fihọ iẹe dede.” Jesu ọ riẹ nọ oma-uhrowo ahwo Ju na u wholo ilele riẹ no, yọ a rẹ daoma gaga re a siobọnoi riẹriẹriẹ. w21.06 20 ¶2; 21 ¶6, 8, 9

Pọl ukọ na yọ ọkpako nọ ma rẹ sai lele oriruo riẹ. Oke nọ ọ ruẹ nọ u fo re ọ kẹ inievo obọ Tẹsalonika ohrẹ, ọ kẹ rai ohrẹ na. Rekọ evaọ ileta nọ o kere se ai be rọ kẹ ae ohrẹ, ọ kake ta kpahe eware sa-sa nọ inievo na a bi ru nọ u dhesẹ nọ a wo uyoyou, a wo ẹrọwọ, a te bi je thihakọ. Ọ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ae re. Ọ ta nọ akpọ ọ lọhọ kẹ ae he. A te je bi thihakọ ukpokpoma. (1 Tẹs. 1:3; 2 Tẹs. 1:4) Ọ tubẹ vuẹ ae nọ a wo emamọ uruemu nọ inievo efa a be rọ aro kele. (1 Tẹs. 1:8, 9) Ma riẹ nọ eva e te were ae gaga nọ a se ileta Pọl na kẹ ae. A ruẹ nọ Pọl o you rai gaga. Uyoyou nọ Pọl o wo kẹ inievo obọ Tẹsalonika oye u ru nọ ọ sae rọ kẹ ae ohrẹ nọ u te rai udu evaọ ileta ivẹ nọ o kere se ai na.—1 Tẹs. 4:1, 3-5, 11; 2 Tẹs. 3:11, 12. w22.02 15 ¶6

Setan ọ be rọ isu egagọ erue wuhrẹ ahwo eware nọ e be lẹliẹ ai roro nọ Jihova ọ rrọ eva gaga gbe inọ ọye ọ be wha uye-oruẹ ze. Ejọ e rẹ tubẹ ta kẹ ahwo nọ ọmọ rai o whu inọ Ọghẹnẹ ọ rehọ ọmọ na kpobọ odhiwu keme ọ gbẹ gwọlọ ikọ-odhiwu. Who rri eme-aghọ nọ ahwo a be ta! U woma gaga nọ ma rọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ yoyou, ọ sai ru oware utioye he. Okpẹyao jọ o te kie omai hayo ohwo o te whu ku omai, ma rẹ ta nọ Ọghẹnẹ ọ wha riẹ ze he. Ukpoye ma riẹ nọ oke jọ u ti te nọ o ti ro si ẹyao no otọ jẹ kpare ahwo nọ a whu no ze. Ma rẹ ta kẹ ohwo kpobi nọ ọ rọwo gaviezọ inọ Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ yoyou gaga. Ma te kru ẹrọwọ mai je bi thihakọ ghelọ ebẹbẹ nọ i re te omai kpobi kẹhẹ, ọ te ruẹ ẹme kpahe kẹ ọnọ ọ be poviẹ iẹe na. (Itẹ 27:11) Jihova ọ rẹ re ohrọ ohwo gaga. Ma tẹ be viẹ fiki uye nọ o be bẹ omai, ẹsejọhọ fikinọ a be wọso omai, ẹyao o kie omai hayo ma rọ obọ si ebẹbẹ jọ se omamai fikinọ ma gba ha, o rẹ da Jihova gaga. (Ol. 22:23, 24) Ohrọ mai o be re Jihova gaga, ọ gwọlọ si ebẹbẹ kpobi notọ kẹ omai, yọ o ti ru ere.—Je rri Ọnyano 3:7, 8; Aizaya 63:9. w21.07 9-10 ¶9-10

Kẹle na, ahwo nọ a bi yoẹme kẹ Jihova a ti you rie jẹ gọe bẹdẹ bẹdẹ, a rẹ ruẹ uvẹ-ọghọ nọ u te ọnana ha. Ebẹbẹ kpobi nọ i bi te omai nẹnẹ fiki uviuwou Ọghẹnẹ nọ Adamu avọ Ivi a no na, Jesu o ti ku ai kpobi họ oke yena. Jihova ọ te kpare ahwo buobu gbidi gbidi no uwhu ze, a ve ti wuhrẹ ae kpahe iẹe. Kẹsena nọ a je ru eware nọ a wuhrẹ, a vẹ te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ aparadase nọ ẹyao ọ te jọ họ. (Luk 23:42, 43) Nọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ nọ a te jọ otọakpọ oke yena a tẹ rọ ẹmẹrera zihe ruọ ahwo ọgbagba no, a ve ti wo oghẹrẹ “oruaro gbe ọghọ” nọ Devidi o kere kpahe na. Otẹrọnọ whẹ yọ omọvo “ogbotu obuobu” na, kiyọ who bi rẹro obọdẹ eghale nọ who ti wo. (Evia. 7:9) Jihova o you owhẹ gaga, yo ọ gwọlọ nọ whọ jọ uviuwou riẹ. Fikiere daoma gaga re whọ hai ru oware nọ o rẹ were iẹe. Hae kareghẹhọ eyaa nọ ọ ya kẹ omai na kẹdẹ kẹdẹ. Hai rri uvẹ nọ whọ be rọ gọ Jihova Ọsẹ oyoyou mai na ghaghae, re who je rẹro oke nọ who ti ro jiri ei bẹdẹ bẹdẹ. w21.08 7 ¶18-19

Jerimaya ọruẹaro na ọ ta usi uwoma ikpe buobu. Yọ evaọ oke yena, ahwo jọ a jẹ gaviezọ kẹe he, yọ ahwo jọ a jẹ wọso ẹe. Ahwo nọ a jẹ wọso ẹe a jẹ ‘lae eka je sei ẹkoko,’ onọ o lẹliẹ udu whrehe iei. U tube te epanọ ọ rọ ta nọ ọ rẹ siọ iruo na ba. (Jeri. 20:8, 9) Rekọ Jerimaya ọ siọ iruo na ba ha. Eme o fiobọhọ kẹe nọ ọ sae gbẹ rọ ta usi uwoma na yọ eva e be were iẹe? O fi iroro riẹ họ eware ivẹ jọ nọ i wuzou gaga. Orọ ọsosuọ, ẹme Ọghẹnẹ nọ ọ jẹ ta kẹ ahwo na o jọ orọ epanọ Ọghẹnẹ o ti ro ru re ‘eware i woma kẹ ae evaọ obaro, a ve je wo ẹruore.’ (Jeri. 29:11) Orọ avọ ivẹ, Jihova họ ọnọ ọ ta kẹe nọ jọ ọ ta usi uwoma na. (Jeri. 15:16) Epọvo na re, ma be ta usi uwoma nọ o be lẹliẹ ahwo wo ẹruore, yọ a rọ odẹ Jihova se omai re. Ma tẹ be hai roro kpahe eware ivẹ nana, eva e te were omai evaọ iruo usi uwoma na nọ ahwo a gbẹ maki yo ho. Fikiere, whọ jọ udu u whrehe owhẹ hẹ, jọ iruo na e bẹ owhẹ no ho nọ ohwo nọ who bi wuhrẹ Ebaibol ọ gbẹ be nyaharo vẹrẹ te epanọ whọ gwọlọ họ. Re ma sai fiobọhọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele Jesu, ma re thihakọ hẹrẹ.—Jem. 5:7, 8. w21.10 27 ¶12-13

O make rọnọ ma gọ Jihova kri no hayo ma muhọ obọ, ma rẹ daoma ru eware nọ ẹrọwọ mai ọ rẹ rọ jọ gaga ẹsikpobi. Fikieme? Keme ma gbe rri otọ mu hu, ẹrọwọ mai ọ sai whrehe no. Kareghẹhọ nọ, wọhọ epanọ ma wuhrẹ no na, eware nọ ma be ruẹ hẹ rekinọ i mu omai ẹro oye u ru nọ ma ro wo ẹrọwọ. Whaọ ma gbẹ be ruẹ oware he, u re kri omai ẹro ẹthọrọ họ. Oyejabọ nọ Pọl ọ rọ ta nọ ẹrọwọ mai nọ o re whrehe ẹsejọ na yọ “uzioraha nọ ma re kie ro lọlọhọ.” Kọ eme ma re ru re ẹrọwọ mai ọ seba ewhrehe? (2 Tẹs. 1:3) Orọ ọsosuọ, ma rẹ lẹ se Jihova ẹsikpobi inọ jọ ọ kẹ omai ẹzi riẹ. Fikieme? Keme ẹrọwọ yọ abọjọ ubi ẹzi na. (Gal. 5:22, 23) Ẹzi Ọghẹnẹ ọ gbẹ rrọ omai oma ha, ma sai fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ je ru epanọ ẹrọwọ na ọ rẹ rọ ga ha. Ma tẹ be hae lẹ nọ ọ kẹ omai ẹzi riẹ ẹsikpobi, ọ te kẹ omai. (Luk 11:13) Ma sae lẹ nọ: “Tua ẹrọwọ mai.” (Luk 17:5) U te no ere no, hai se Ebaibol na kẹ omara ẹsikpobi.—Ol. 1:2, 3. w21.08 18-19 ¶16-18

U wo oghẹrẹ sa-sa nọ inievo nọ e kpako no a bi ro fiobọhọ evaọ ukoko na. Dede nọ a gbẹ rrọ gragragra wọhọ izoge na ha, a wo eriariẹ ziezi fiki eware buobu nọ a ru no evaọ ukoko na anwọ ikpe buobu ze na. Jihova ọ rẹ gbẹ sae rehọ ae ru iruo buobu evaọ ukoko riẹ. Iku ahwo jọ nọ e gọ Jihova rite oke owho rai e rrọ Ebaibol na. Wọhọ oriruo, Mosis ọ jọ oware wọhọ ikpe udhone evaọ oke nọ Jihova ọ rọ rehọ iẹe mu re ọ jọ ọruẹaro riẹ, re o je su orẹwho Izrẹl. Daniẹl ọ gbẹ jọ ọruẹaro Jihova dede nọ o wọhọ nọ ọ kpako vrẹ ikpe udhone-gbikpe no. Yọ Jọn ukọ na ọ vrẹ oware wọhọ ikpe udhone-gbikpe no evaọ oke nọ Jihova ọ rọ rehọ iẹe kere obe Eviavia. Ẹmẹme kakao ọvo a jọ Ebaibol ta kpahe Simiọn nọ o “kiẹrẹe je se egagọ gboja” gaga na. Ghele na, Jihova ọ riẹ riẹ totọ, yọ o ru nọ ọzae na ọ rọ ruẹ Jesu evaọ oke nọ a ro yẹi ze obọ. Ọ tẹ jẹ ruẹaro kpahe Jesu gbe oni riẹ.—Luk 2:22, 25-35. w21.09 3-4 ¶5-7

Ọsẹ hayo oni o re rri otọ mu re ọ gbẹ rọ ọmọ riẹ jọ kele ọfa ha, hayo re ọ ta nọ ọmọ riẹ o ru oware nọ ọ riẹ nọ ọmọ na ọ sai ru hu. Ogbẹrọ ere he, ọmọ na ọ sai roro nọ ọ be daoma vievie he. (Ẹf. 6:4) Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Sachiko ọ ta nọ: “Oni mẹ ọ gwọlọ nọ makọ emake ọvo dede o re kpe omẹ hẹ nọ ma te kere ẹdawọ. Yọ oware utioye na o sae lọhọ họ. Me nwrotọ no isukulu kri no, rekọ ẹsejọ me re gbe roro nọ epanọ oni mẹ o je rri omẹ ẹdẹ na ere Jihova o bi rri omẹ re, inọ eware nọ mẹ be sai ru evaọ egagọ riẹ e be dae ẹro ho.” Devidi ovie na ọ ta nọ ọ be “gwọlọ eware nọ e rro hrọ họ” koyehọ re o ru eware nọ e ga vi ei. Ọ “fọ rirẹ je fibo” keme o wo omaurokpotọ, yọ ọ riẹ nọ u wo eware jọ nọ ọ rẹ sai ru hu. (Ol. 131:2) Eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ no ẹme Devidi na ze? U fo nọ esẹgbini a re wo omaurokpotọ, a re ru oware he nọ ẹgba rai o gbe mu ei hi, yọ a rẹ gwọlọ nọ emọ rai a ru oware jọ gbe he nọ ẹgba rai o gbe mu ei hi. Fikiere esẹgbini a rẹ riẹ oware nọ emọ rai a rẹ sai ru gbe oware nọ a rẹ sai ru hu. A vẹ rọ ere fiobọhọ kẹ emọ na fi itee nọ ẹgba rai o mu họ. w21.07 21-22 ¶5-6

Joma kareghẹhọ nọ Jihova ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ mai ọvo ma rẹ rọ ta nọ enẹ gbe enẹ mẹ gwọlọ yeri uzuazọ mẹ. Ọ kẹ ohwo kpobi uvẹ nọ ọ rẹ rọ salọ sọ o re yoẹme kẹe hayo o re yoẹme kẹe he. Izoge jọ nọ esẹgbini rai a rrọ ukoko Jihova dede he, a salọ nọ a rẹ gọ Jihova, yọ a be gọe ziezi. Efa nọ esẹgbini rai a nabe rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ziezi, nọ a rro te oria, a te kie no egagọ Jihova. Ẹme na họ, mai omomọvo ma rẹ salọ sọ ma rẹ gọ Jihova hayo ma rẹ gọe he. (Jos. 24:15) Fikiere whai esẹgbini nọ emọ rai i kie no ukoko Jihova no, wha fuọ omarai vievie he inọ whai wha wha riẹ ze. Ẹsejọ ọsẹ hayo oni uwou o re kie no ukoko. Ejọ dede a rẹ jẹ dhẹ siọ ahwo uviuwou rai ba. (Ol. 27:10) Onana o rẹ da emọ gaga keme emọ a rẹ kpekpe ọsẹgboni rai oma. Whai izoge, otẹrọnọ a si ọsẹ hayo oni ra no ukoko, kareghẹhọ nọ Jihova ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ owhẹ. Jihova o you owhẹ, eva e be were iẹe inọ who kru ẹrọwọ ra. Kareghẹhọ re inọ orọnọ whẹ whọ wha riẹ ze he, nọ ọsẹ hayo oni ra o ro kie no egagọ Jihova. w21.09 27 ¶5-7

Ohwo kpobi nọ a si no ukoko ọ wọhọ ogodẹ nọ ọ be mọ ẹyao nọ ọ rẹ sai vo ruọ igodẹ nọ i kiọkọ, keme yọ usu riẹ avọ Jihova o raha no. (Jem. 5:14) Ohwo ọ tẹ be mọ oghẹrẹ ẹyao jọ, ẹyao na ọ sai vo ruọ amọfa. Ere ọvona re, ohwo nọ usu riẹ avọ Jihova o raha no, ọ sae whẹ ekpehre uruemu riẹ họ amọfa. Fikiere, ẹsejọ u re woma re a si ohwo otiọna no ukoko. Jihova ọ be rọ ọruẹrẹfihotọ nana dhesẹ nọ o you idibo riẹ nọ i kiọkọ nọ e be daoma koko izi riẹ na. O sai je ru nọ ohwo nọ a si no ukoko na o re ro bruoma kpiroro o ve kurẹriẹ. Ohwo nọ a si no ukoko ọ sai kpohọ ewuhrẹ ọ vẹ hai yo eme nọ e rẹ wariẹ ru ẹrọwọ riẹ ga. Ọ sae jẹ rehọ ebe ukoko na nọ o re se kẹ omariẹ, je rri JW Broadcasting^®. Ekpako ukoko na a te muẹrohọ nọ ọ be daoma nwene a sae kẹe ohrẹ noke toke re usu riẹ avọ Jihova ọ sae wariẹ jọ ziezi, a ve zihe iei ze ukoko na. w21.10 10 ¶9, 11

Ma bi lele oriruo ukoko Ileleikristi ọsosuọ na nẹnẹ. Ma ruẹrẹ ukoko na họ lele oghẹrẹ nọ a ruẹrẹ ukoko Ileleikristi ọsosuọ họ. Ma wo esẹro ọnyawariẹ, ekpako ukoko, gbe idibo iruiruo nwane wọhọ epanọ o jọ evaọ oke ikọ na. (Fil. 1:1; Tait. 1:5) Yọ wọhọ epanọ o jọ evaọ oke ikọ na, ma bi koko izi Ọghẹnẹ nọ e ta kpahe owezẹ ọzae-avọ-aye, orọo, azẹ, yọ ma re je si erahaizi nọ e rọwo kurẹriẹ hẹ no ukoko na re ma rọ ere thọ inievo na. (Iruẹru 15:28, 29; 1 Kọr. 5:11-13; 6:9, 10; Hib. 13:4) Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ “ẹrọwọ ọvo” ọ riẹ, yọ ọye Ọghẹnẹ ọ jẹrehọ. (Ẹf. 4:4-6) Ọghọ nọ ma wo ọ rro kẹhẹ nọ ma rọ rrọ Isẹri Jihova, nọ ma rọ riẹ uzẹme na kpahe Jihova gbe ẹjiroro riẹ. Ajọ u mu omai ẹro ziezi nọ egagọ uzẹme na ma rrọ na. w21.10 22-23 ¶15-17

Jehoshafat ovie na ọ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ ologbo jọ. Egbaẹmo ahwo Ammọn, ahwo Moab gbe ahwo nọ a jọ ubrotọ igbehru Siya nọ e jọ buobu a wọ ẹmo bru ei ze. Uzuazọ riẹ, te orọ ahwo uviuwou riẹ gbe ahwo otọ esuo riẹ kpobi o jọ ọza. (2 Irv. 20:1, 2) Kọ eme Jehoshafat o ru? Ọ rẹroso Jihova inọ ọ te kẹe ẹgba je fiobọhọ kẹe. Ẹme nọ Jehoshafat ọ ta evaọ olẹ riẹ nọ a kere fihọ obe 2 Iruẹru-Ivie 20:5-12 u dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ, o te je fievahọ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu riẹ gaga. Jihova o vi ohwo Livae jọ nọ a re se Jehazaẹl nyae vuẹ Jehoshafat ẹme oria ikere inẹnẹ na. Jehoshafat o fi eva riẹ kpobi họ Jihova je ru oware nọ ọ ta kẹe na. Nọ ọye avọ ahwo riẹ a kpohọ ẹmo na, ahwo nọ a rẹ suile nọ a wha ekwakwa ẹmo ho eye o fihọ obaro, orọnikọ egbaẹmo riẹ nọ e mae riẹ ẹmo efio ho. Kọ Jihova o ru oma vo Jehoshafat? Vievie! Jihova o kpe ewegrẹ riẹ na kpobi muotọ.—2 Irv. 20:18-23. w21.11 15-16 ¶6-7

U mu omai ẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ mai nọ ma te wo ẹbẹbẹ. (2 Kọr. 4:7-9) Ajọ u mu omai ẹro nọ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai o te hiẹ vievie he, keme Ebaibol ọ ta nọ: “Ubiẹro Jihova u bi rri enọ e be dhozọ riẹ, enọ e be hẹrẹ iẹe re o dhesẹ uyoyou riẹ nọ o rẹ hiẹ hẹ na.” (Ol. 33:18-22) Taure ma te ti kurẹriẹ ziọ ukoko na, Jihova o you omai wọhọ epanọ o you ahwo-akpọ kpobi na. Rekọ nọ ma zihe ruọ idibo riẹ no, o te wo oghẹrẹ uyoyou ofa kẹ omai, koyehọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ. Onana o wha riẹ ze nọ Jihova o ro dede omai fihọ igbama riẹ, ọ tẹ jẹ be thọ omai. Ọ te kuvẹ re oware jọ o hẹriẹ usu mai kugbei hi, yọ o ti ru eyaa riẹ kpobi gba kẹ omai. Ọ gwọlọ nọ ma jọ egbẹnyusu riẹ bẹdẹ bẹdẹ. (Ol. 46:1, 2, 7) Fikiere ghelọ odawọ kpobi nọ u re te omai kẹhẹ, Jihova Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ mai. w21.11 7 ¶17-18

Ẹsejọhọ whọ ruẹ ohwo nọ o fi ẹgo họ eva ikpe buobu no fiki oware nọ ohwo jọ o ru rie. O sae jọ ohwo nọ a gbe bi ru iruo, ọmọ isukulu riẹ, omoni riẹ, hayo ohwo uviuwou riẹ jọ. Kareghẹhọ nọ ẹgo nọ inievo ikpe Josẹf a fihọ eva u ru nọ a ro ru ei oware odada. (Emu. 37:2-8, 25-28) Rekọ dede nọ a ru Josẹf oware uyoma, o fi ẹgo họ eva ha. Dede nọ ọ jọ ọkwa nọ ọ hai ro ru ai gaga, ọ re ohrọ rai. Oware nọ Josẹf o ru na oye a be jọ Iruo-Izerẹ 19:18 vuẹ omai nọ ma ru re na. (Emu. 50:19-21) Ileleikristi kpobi nọ e gwọlọ ru eva were Ọghẹnẹ, a rẹ rọ aro kele emamọ oriruo Josẹf na. O ru inievo riẹ kele he, o fi ẹgo họ eva ha. Jesu ọ ta nọ ma rẹ rọvrẹ enọ i ru omai thọ. (Mat. 6:9, 12) Pọl ukọ na omariẹ ọ hrẹ Ileleikristi nọ: “Iyoyou, wha kioja kẹ omobọ rai hi.”—Rom 12:19. w21.12 11 ¶13-14

Nọ owọwọ Nisan 14, 33 C.E. u te, Jesu o te kpobọ ọgbọ Gẹtsemane. Ọ tẹ jọ etẹe ta eva riẹ kpobi kẹ Jihova evaọ olẹ. (Luk 22:39-44) Oke nana nọ Jesu ọ jẹ rọ rova fiki eware nọ e be te via kẹe na, ọ “lẹ elẹ ayare-ọgaga . . . avọ urru oruarua gbe irui-oviẹ.” (Hib. 5:7) Eme Jesu ọ lẹ kpahe evaọ aso ẹdẹ yena taure o te ti whu? Ọ lẹ nọ jọ Jihova ọ kẹe ẹgba nọ o re ro ru oreva riẹ, re o je kru ẹrọwọ riẹ te urere. Jihova o yo olẹ ayare-ọgaga nọ Ọmọ riẹ ọ lẹ sei na, o te vi ukọ-odhiwu nyae bọe ga. Jesu ọ riẹ nọ o roja gaga re o kru ẹrọwọ riẹ te urere, keme ere ọ sai ro ru oware nọ o rẹ wha orro se odẹ Ọghẹnẹ. Fikieme Jihova o ro yo olẹ Jesu? Keme oware nọ o mae jọ Jesu oja họ epanọ o re ro kru ẹrọwọ riẹ, je ru oware nọ o rẹ wha orro se odẹ Ọsẹ riẹ. Nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rrọ otọ kẹ omai, Jihova o re yo olẹ mai otẹrọnọ oware nọ o mae jọ Jesu oja o rrọ omai oja re.—Ol. 145:18. w22.01 18 ¶15-17

O be kẹ ahwo buobu uye nẹnẹ inọ mai Isẹri Jihova ma re dhomahọ isuẹsu hu. A rẹ gwọlọ nọ ma votu. Rekọ ma riẹ nọ ma te votu kẹ ohwo jọ, kiyọ ma be ta nọ Jihova họ Osu mai hi. (1 Sam. 8:4-7) Ahwo jọ a rẹ jẹ ta nọ u fo nọ ma bọ isukulu, esipito, hayo ru eware itieye efa nọ i re fiobọhọ kẹ ẹwho. O be kẹ ae uye nọ usi uwoma ọvo ma be ta ukpenọ ma ru oware jọ kpahe ebẹbẹ nọ e be kẹ ahwo uye evaọ akpọ na nẹnẹ. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ nọ ma gbe ro si uke kpemu hu? (Mat 7:21-23.) Oware nọ o rẹ mae jọ omai oja họ, epanọ ma re ro ru iruo nọ Jesu ọ kẹ omai. Ajọ ma si iroro no iruo nana ha re ma dhogbo epanọ egọmeti i re ro woma gbe epanọ ma re ro ru akpọ na woma. Uzẹme riẹ họ, ma you amọfa, yọ o rẹ da omai nọ a tẹ be ruẹ uye. Rekọ ma riẹ nọ oware nọ o mai woma nọ ma re ru ro fiobọhọ kẹ ae họ, Uvie Ọghẹnẹ nọ ma re wuhrẹ ae kpahe, ma ve je fiobọhọ kẹ ae jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ. w21.05 7 ¶19-20

Dede nọ isu erẹwho na buobu a ta nọ Ọghẹnẹ a be gọ, a be rọwo siobọno esuo rai re a jọ otọ Ọghẹnẹ hẹ. Nwane wọhọ epanọ isu oke Jesu a je ru, a be họre idibo Ọghẹnẹ, jẹ be rọ ere wọso Ovie nọ Jihova o ro mu, Jesu Kristi. (Iruẹru 4:25-28) Eme Jihova o bi ru kpahe oware nana? Olezi 2:10-12 o kuyo onọ na. O ta nọ: “Obọnana, whai ivie, wha wo ovuhumuo; wha jẹ ọkpọvio rehọ, whai ibruoziẹ otọakpọ na. Wha gọ Jihova avọ ozọ, jẹ ghọghọ avọ enuhu. Wha rọ adhẹẹ kẹ ọmọ na, o gbẹ rrọ ere he eva e te dha Ọghẹnẹ ọ vẹ te raha owhai no edhere na no, keme ofu Riẹ ọ rẹ wọ ze ovovẹrẹ. Jọ eva e were enọ e dhẹ bru ei re a ruẹse zọ kpobi.” Jihova ọ kẹ rai uvẹ nọ a sai ro kurẹriẹ. Uvẹ o gbẹ riẹ nọ a sai ro kurẹriẹ jẹ rọwo nọ Jihova o su ai. Rekọ ma be ta ẹme na, oke nọ u kiọkọ u gbe tulo ho. (Aiz. 61:2) Oke o gbẹ riẹ vievie he. Uvẹ nọ ahwo a re ro wuhrẹ re a riẹ uzẹme na je kurẹriẹ ze te gọ Jihova u gbe tulo ho. w21.09 15-16 ¶8-9

Ẹme nọ ọ be ta na họ, jọ oware kpobi nọ ma wo o da omai ẹro. (Fil. 4:12) Oware nọ o mae roja kẹ omai họ, usu mai avọ Jihova orọnikọ eyero akpọ nọ ma wo ho. (Hab. 3:17, 18) Muẹrohọ ẹme nọ Mosis ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ a rria udhude na te ikpe udhuvẹ no. Ọ ta kẹ ae nọ: “Jihova Ọghẹnẹ rai ọ jọ oware kpobi nọ wha ru ghale owhai no. . . . Evaọ ikpe udhuvẹ nana kpobi Jihova Ọghẹnẹ rai ọ rrọ kugbe owhai, yọ oware ovo o kare owhai hi.” (Izie. 2:7) Evaọ ikpe udhuvẹ yena, Jihova ọ rọ emana kuọ ahwo Izrẹl. Iwu nọ a wha evaọ oke nọ a ro no Ijipti na e bẹre he. (Izie. 8:3, 4) Nọ eware nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai wo e tẹ be da omai ẹro, o tẹ make rọnọ i tulo ho, eva e rẹ were iẹe. Eva e rẹ ginẹ were iẹe gaga nọ ma te bi rri rai nọ obọ riẹ i no ze je bi yere iei kẹ eware nana. w22.01 5 ¶10-11

Whẹ oniọvo-ọmọzae nọ o wo aye no, whẹ họ ohwo nọ ọ rẹ rẹrote uviuwou ra. Oyejabọ whọ be rọ daoma gaga re whọ sae thọ uviuwou ra je ru iruo nọ whọ rẹ rọ rẹrote ae na. Ẹbẹbẹ o te te owhẹ, ẹsejọhọ who ti roro nọ whọ sai ku ei họ kẹ omara. Rekọ u fo re whọ rẹroso omobọ ra ha. Ukpoye, lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Whẹ avọ aye ra wha hae jẹ lẹ kugbe kpahe ẹbẹbẹ na. Hae romatotọ se Ebaibol na gbe ebe ukoko na, re who je ru oware nọ whọ jarai wuhrẹ. Whọ vẹ rọ ere dhesẹ nọ oware nọ Jihova ọ ta whọ gwọlọ ru. Who te rri ẹme Ọghẹnẹ rọ jiroro, ẹsejọhọ iroro na e te were ahwo jọ họ. A sae ta kẹ owhẹ nọ who te wo ugho jẹ dẹ eware fihotọ, o te thọ owhẹ avọ uviuwou ra odẹnotha. Rekọ kareghẹhọ Jehoshafat ovie na. (2 Irv. 20:1-30) Ọ rẹroso Jihova, o te je ru eware nọ i dhesẹ nọ ọ ginẹ rẹroso ẹe. Jihova o fi rie hotọ họ, yọ o ti fi owhẹ hotọ gbe he.—Ol. 37:28; Hib. 13:5. w21.11 15 ¶6; 16 ¶8

Mai ahwo-akpọ ma wo emamọ iruemu nọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma omai na o wo. Oye o wha riẹ ze nọ o rẹ rọ kẹ omai uye gaga na nọ a te bi kienyẹ ohwo jọ. (Emu. 1:26) Rekọ fikinọ ma gba ha, nọ oware jọ o tẹ via, ma tẹ maki roro nọ ma riẹ oware nọ o via na totọ, ma sai gbe rri oware na thọ ghele. Wọhọ oriruo, nọ Jihova ọ ta nọ ọ gbẹ be raha ahwo Nanivi hi, oware na o kẹ Jona uye gaga. (Jona 3:10–4:1) Rekọ, rri emamọ oware nọ u no rie ze fikinọ Jihova ọ rọvrẹ rai. U ru nọ ahwo Nanivi nọ a bu vi idu udhozeza (120,000) soso a gbe ro whu hu. Ukuhọ riẹ, Jona họ ọnọ o rri ẹme na thọ orọnikọ Jihova ha. U du gwọlọ nọ Jihova ọ rẹ vuẹ ahwo-akpọ oware nọ o lẹliẹ e riẹ ru oware jọ họ. Uzẹme inọ evaọ oke nọ u kpemu, Jihova ọ gaviezọ kẹ idibo riẹ nọ e jẹ nọe kpahe oware nọ o ru hayo oware nọ o bi ti ru. (Emu. 18:25; Jona 4:2, 3) Yọ ẹsejọ, Jihova ọ rẹ ta oware nọ o lẹliẹ e riẹ ru oware jọ. (Jona 4:10, 11) O make rrọ ere na, u du gwọlọ nọ ma rẹ whobọhọ iẹe kẹe nọ u woma hayo u yoma ha nọ o te bi ti ru oware jọ hayo nọ o te ru oware jọ no.—Aiz. 40:13, 14; 55:9. w22.02 3-4 ¶5-6

Ma tẹ be hai “rri amọfa inọ a rro vi” omai, yọ ma bi dhesẹ nọ mai họ enọ e “mae maha.” (Fil. 2:3) Ma te bi ru ere, ma te kaki ru inievo mai eva dha ha. U wo oghẹrẹ jọ nọ oniọvo kpobi nọ ọ rrọ ukoko na ọ rọ rro vi omai. Rekọ ma sae riẹ oghẹrẹ nọ a rọ rro vi omai hi nọ ma gbe bi roro kpahe eware iwoma nọ a bi ru hu. Joma hae kareghẹhọ ohrẹ nọ Pọl ukọ na ọ kẹ Ileleikristi obọ Kọrint inọ: “Ono o ru owhẹ wo ohẹriẹ no ọdekọ? Evaọ uzẹme, eme who wo nọ a kẹ owhẹ hẹ? Kọ otẹrọnọ ẹkẹ a kẹ owhẹ, fikieme who bi ro seha wọhọ nọ ẹkẹ a kẹ owhẹ hẹ?” (1 Kọr. 4:7) Ma rẹ yọroma gaga re ma gbẹ rọ oghẹrẹ ovo dhesẹ oma ha inọ ma woma vi amọfa. Nọ oniọvo-ọmọzae ọ tẹ be hai ru ẹme ziezi evaọ ukoko na, hayo nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ tẹ riẹ epanọ a re mu ebe-iwuhrẹ Ebaibol họ kugbe ahwo ziezi, jọ a hae rọ ujiro na kẹ Jihova. w21.06 21-22 ¶9-10

Inievo buobu a bi di ahwo họ uwou hu nọ a te kpohọ usi uwoma. Inievo jọ a be ta usi uwoma na evaọ eria nọ ahwo buobu a jọ di ogba wariẹ iwou rai họ hayo eria nọ a re rou gaga. Evaọ eria itienana, a gbe zizie owhẹ hẹ, ohwo nọ o bi rou ighẹ na ọ rẹ kẹ owhẹ uvẹ ruọ eva ha. Eva eria efa, o sae jọ nọ a rẹ kaki di ahwo họ họ, hayo iwou e rrọ godo godo, fikiere inievo na a rẹ nya ugbo thethabọ fiki omọvo nọ a gwọlọ ta usi uwoma kẹ yọ ẹsejọhọ a re di ohwo na họ uwou hu. Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ owhẹ, whọ jọ usi uwoma ota o bẹ owhẹ no ho. Daoma nwene oke nọ whọ be rọ nyae ta usi uwoma. Ma te bi kpohọ usi uwoma evaọ oke nọ ma riẹ nọ ahwo a te mae rọ jọ uwou, ma te ruẹ ahwo ta usi uwoma kẹ ziezi. O rrọ ere keme ohwo o kpohọ oria kẹhẹ, ọ rẹ siọ uwou riẹ ba ezihe ze he. Fikiere inievo jọ a re kpohọ usi uwoma evaọ oke uvo hayo owọwọ keme oke yena a re ro di ahwo họ uwou. U te no ere no, a ruẹ nọ oke yena ahwo a rẹ mae gaviezọ. w21.05 15 ¶5, 7

Kọ oware ovona o be via nẹnẹ? Ee. Eva e rẹ dha ahwo buobu inọ Isẹri Jihova a re lele ai ru ehaa sa-sa nọ i no otọ ze he, wọhọ ehaa ẹdẹ-eyẹ hayo Kresimesi. Yọ o rẹ kẹ ahwo jọ uye inọ Isẹri Jihova a re kuomagbe ai ru ehaa orẹwho ho hayo kuomagbe ai hi evaọ iruẹru iwhori nọ e rọwokugbe Ebaibol na ha. Ahwo nọ eva mai e be hae dha inọ ma bi kuomagbe ai hi na a re roro nọ a be gọ Ọghẹnẹ evaọ emamọ edhere. Rekọ Ọghẹnẹ ọ sae jẹ egagọ rai rehọ họ, keme iruemu akpọ na nọ i no otọ ze a bi lele viukpọ oware nọ Ebaibol ọ ta. (Mak 7:8, 9) Eme ọ rẹ sai fiobọhọ nọ ma gbe ro si uke kpemu hu? U fo nọ izi Jihova e rẹ were omai gaga. (Ol. 119:97, 113, 163-165) Ma te gine you Jihova, ma te whaha uruemu kpobi nọ u no otọ ze nọ Jihova o mukpahe. Ma rẹ whaha oware kpobi nọ u re ru nọ uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova o gbẹ rọ ga tere he. w21.05 6 ¶15-16

Ẹvẹ ma sai ro ru oware nọ Pọl ukọ na ọ ta na? Ma tẹ be hai ru uwuhrẹ omobọ mai ẹsikpobi, lẹ ẹsikpobi je ru iruo nọ Jihova ọ kẹ omai nọ ma ru, ẹrọwọ mai ọ te jọ gaga. (2 Tim. 4:4) Ẹrọwọ mai ọ tẹ ga ziezi, udu u ti bru omai hi nọ ma tẹ maki yo ekpehre ẹme jọ kpahe Isẹri Jihova. (Aiz. 28:16) Ma te you Jihova gbe inievo na, Ẹme Ọghẹnẹ ọ tẹ be jẹ ginẹ were omai ziezi, ma ti si uke kpemu hu nọ ma te yo ekpehre ẹme nọ ahwo nọ a kie no ukoko na no a be ta kpahe Isẹri Jihova. Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ahwo buobu a zoruẹ, a rọwo lele iei hi. Dede na, amọfa buobu a lele i rie. Wọhọ oriruo, o tẹ kawo, omọvo ogbẹgwae Sanhẹdrin na jọ ọ jọ olele riẹ. Yọ uwhremu na, “ogbotu izerẹ buobu” a zihe ruọ ilele riẹ. (Iruẹru 6:7; Mat. 27:57-60; Mak 15:43) Ahwo buobu nẹnẹ a bi si uke kpemu gbe he. Fikieme? Fikinọ a riẹ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na, yọ o be were ae. Ebaibol na ọ ta nọ: “Enọ uzi ra o were a re wo udhedhẹ ulogbo; oware ovo u re ru ai zoruẹ hẹ.”—Ol. 119:165. w21.05 13 ¶20-21

Pọl ukọ na ọ riẹ nọ eware kpobi nọ o ru evaọ egagọ Jihova, orọnikọ ẹgba riẹ o ro ru ai hi. Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ kẹ riẹ ẹgba na. Jihova ọ kẹ Pọl ẹzi ọfuafo riẹ, onọ u fiobọhọ kẹe ta usi uwoma na ziezi dede nọ a je kpokpo iei, a fi rie họ uwou-odi, o te je wo ebẹbẹ efa. Timoti, ogbẹnyusu Pọl yọ ohwo ọfa nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ ẹgba nọ ọ sae rọ ta usi uwoma na. Timoti ọ jẹ hai lele Pọl kpohọ usi uwoma ota evaọ eria sa-sa nọ i thabọ gaga. U te no ere no, Pọl o vi Timoti kpohọ ikoko sa-sa re ọ nyae tuduhọ inievo na awọ. (1 Kọr. 4:17) Ẹsejọhọ Timoti o je rri omariẹ nọ o te ohwo nọ o re ru iruo yena ha. O sae jọ nọ oyejabọ nọ Pọl ọ rọ ta kẹe nọ: “Who ru re ohwo ọvo o rri owhẹ vo ho fikinọ whọ rrọ ọmaha.” (1 Tim. 4:12) U te no ere no, evaọ oke ovo yena, Timoti o wo unwe nọ u je duwu iei re. Ebaibol na ọ ta nọ o je “dhe ẹmẹmọ.” (1 Tim. 5:23) Ghelọ ebẹbẹ nana kpobi, Timoti ọ riẹ nọ Jihova ọ te rọ ẹzi ọfuafo riẹ kẹe ẹgba re ọ sae ta usi uwoma na avọ ajọwha re ọ jẹ tuduhọ inievo na awọ.—2 Tim. 1:7. w21.05 21 ¶6-7

Ma tẹ gwọlọ kẹ ohwo ohrẹ, u fo nọ ma re ru oware nọ o rrọ obe Jemis 1:19 na. Jemis o kere nọ: “Ohwo kpobi ọ rẹ jọ ọnọ ọ rẹ kake gaviezọ, ọnọ ọ rẹ rọ okpakpa ta ẹme he, ọnọ ọ rẹ kaki mu ofu hu.” Ẹsejọ ọkpako o re roro nọ ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ohwo na. Kọ ọ ginẹ riẹ epanọ eware e rrọ kẹe? Obe Itẹ 18:13 o ta kẹ omai nọ: “Ohwo ọ tẹ be kpahe fihọ ẹme taure o te ti yo oware nọ o ginẹ via, yọ ugheghẹ gbe oware omovuọ.” Re whọ ginẹ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ohwo na, whọ rẹ romatotọ gaviezọ kẹe re whọ tẹ te ta ẹme. Ọkpako na ọ sae nọe inọ: “Ẹvẹ eware e rrọ kẹ owhẹ?” “Eme mẹ rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ owhẹ?” Ekpako a tẹ be daoma riẹ epanọ eware e rrọ kẹ inievo na, u re fiobọhọ kẹ ae riẹ edhere nọ ọ mai woma nọ a sai ro fiobọhọ kẹ inievo na jẹ tuduhọ ae awọ. Re a kẹ ohwo ohrẹ nọ u re tei udu, orọnikọ thakpinọ a se eria jọ evaọ Ebaibol hayo ta oware nọ o re ru kẹe he. Jọ ohwo nọ whọ gwọlọ kẹ ohrẹ na ọ ruẹ nọ who you rie, whọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹe, whọ tẹ jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹe. w22.02 17 ¶14-15