Ahrẹ

Ọghẹnẹ o ru kẹhẹ nọ ọ rọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma be sae rọ ta ẹme. Rekọ nọ Jihova ọ ma Adamu no, u kri hi, ẹme oyoma o te mu unu ahwo-akpọ gbe ikọ-odhiwu jọ họ eno ze. Setan Ẹdhọ na o gu ọrue kẹ Ivi, yọ oye o wha uzioraha ze akpọ na, ahwo-akpọ a gbẹ jọ ahwo ọgbagba ha. (Emu. 3:1-4) Adamu omariẹ, ekpehre ẹme o no rie unu ze re. Nọ ọ raha uzi no, ọ tẹ ta nọ aye riẹ ọye ọ wha riẹ ze. O tube gu ẹme na fihọ Jihova uzou. (Emu. 3:12) Nọ Keni o kpe Ebẹle oniọvo riẹ no, o te gu ọrue kẹ Jihova. (Emu. 4:9) Ifimu buobu nọ ahwo a bi rri nẹnẹ, a rẹ jarae ta eme iyoma. Emọ nọ e gbẹ rrọ isukulu a rẹ jọ obọ isukulu yo eme iyoma nọ a be ta, yọ ekpako a rẹ jọ oria iruo rai yo oghẹrẹ eme itieye re. Ma gbẹ yọroma ha, ma sai mu ikpehre eme họ ẹta fikinọ ere ahwo a be ta. U fo nọ mai Ileleikristi ma rẹ whaha eme itieye na. Rekọ re eva mai e were Jihova orọnikọ ma rẹ whaha eme nọ i fo ho ọvo ho, ma rẹ jẹ daoma ta eme nọ e rẹ wha ujiro se Jihova. w22.04 4 ¶1-3

Jesu ọ jẹ dhogbo epanọ o re ro fe gbe epanọ ọ rẹ rọ reakpọ kuoma ha. Ghele na, ọ jẹ hae re emamọ emu jẹ da udi. (Luk 19:2, 6, 7) U wo ẹdẹ jọ dede nọ Jesu o zihe ame ruọ emamọ enwaene nọ ọ were gaga. Oyena o jọ iruo igbunu ọsosuọ riẹ. (Jọn 2:10, 11) Ere ọvo ho, ẹdẹ nọ a ro kpei na, ewu nọ ọ jariẹ oma ọ ghare gaga. (Jọn 19:23, 24) Rekọ orọnikọ efe gbe akpọriọ họ eware nọ e jọ Jesu oja ha. Jesu ọ ta nọ ma tẹ rọ Uvie Ọghẹnẹ karo, Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai wo eware nọ e ginẹ roja kẹ omai. (Mat 6:31-33) Inievo buobu a rọ egagọ Ọghẹnẹ karo viukpọ ugho wọhọ epanọ Ebaibol ọ ta, yọ eghale buobu i te rai no. Ere o jọ kẹ oniọvo jọ nọ o ri wo aye he nọ a re se Daniel. Ọ ta nọ: “Oke nọ mẹ jọ uzoge, mẹ tẹ ta nọ egagọ Ọghẹnẹ họ oware nọ mẹ rẹ rọ karo evaọ uzuazọ mẹ.” Fikinọ Daniel o je le efe he, ọ tẹ jẹ rọ oke riẹ gbe eware nọ ọ riẹ ru iruo sa-sa evaọ ukoko na. Ọ ta nọ: “Eghale nọ Jihova ọ kẹ omẹ no, unuigho ọvo o riẹ nọ a sai ro kele ai hi.” w22.05 21-22 ¶6-7

Oware jọ nọ u re dhesẹ nọ uzẹme na o were omai gaga họ, nọ ma te bi se Ebaibol gbe ebe ukoko na kẹse kẹse. O tẹ make rọnọ ma kri ukoko na no, ma rẹ hae gbẹ daoma se Ebaibol gbe ebe ukoko na ziezi keme ohwo ọvo nọ ọ riẹ eware na kpobi no ọ rrọ họ. Re ohwo ọ romatotọ wuhrẹ Ebaibol, o nwane lọhọ tere he. Rekọ u fo oware nọ ma rẹ daoma ru keme erere o re noi ze. Re a se obe hayo romatotọ wuhrẹ oware, u re fou omai ahwo jọ ehoo. Rekọ Jihova ọ vuẹ omai nọ joma gbẹ “gwọlọ” epanọ ma rẹ rọ riẹ uzẹme na kodo viere. (Itẹ 2:4-6) Ma tẹ daoma ru ere, irere buobu i ti te omai. Oniọvo jọ nọ a re se Corey ọ ta nọ o te bi se Ebaibol, o re roro didi kpahe owọ ọvuọvo. Ọ ta nọ: “Me re rri eme-obotọ hayo eme-oruvẹ kpobi nọ e rrọ owọ na, me re se eria Ebaibol kpobi nọ a riobọhọ, mẹ vẹ jẹ kiẹ kpahe eme na ziezi. . . . Onana o be whae ze nọ mẹ be hai ro wuhrẹ eware buobu no eria nọ me bi se ze.” Otẹrọnọ ere ma be hai ru, hayo u wo oghẹrẹ ọfa jọ nọ ma be hai ro ru ei, ma tẹ be hae romatotọ wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ kẹse kẹse, u re dhesẹ nọ uzẹme na o were omai.—Ol. 1:1-3. w22.08 17 ¶13; 18 ¶15-16

Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ rọ emama wuhrẹ ilele riẹ kpahe Ọsẹ riẹ. Joma ta kpahe oware jọ nọ o wuhrẹ i rai. Jihova o you ahwo kpobi. Nọ Jesu ọ jẹ kẹ ovuẹ evaọ obọ ugbehru na, ọ ta kpahe emama ivẹ jọ nọ mai ahwo-akpọ ma re gbolaro kẹ. Eye họ uvo gbe oso. Ababọ eware ivẹ nana ma sae jọ uzuazọ họ. Jihova ọ hae sae ta nọ emamọ ahwo ọvo ọ rẹ rehọ eware nana kẹ. Rekọ fikinọ o you omai, o bi ru ọre riẹ va ze kẹ ahwo kpobi, je bi ru oso rrọ kẹ ahwo kpobi, te ahwo oyoma re. (Mat. 5:43-45) Jesu ọ rọ emama nana wuhrẹ ilele riẹ nọ u fo re ma you oghẹrẹ ahwo kpobi. Ẹsikpobi nọ ma tẹ ruẹ epanọ ọre nọ o bi kiediwi o woma te hayo nọ oria kpobi o tẹ rrọ dhedhẹ rirẹ fiki oso nọ ọ be rrọ, jọ o hae kareghẹhọ omai epanọ Jihova o you omai te. Ere ọvo ho, joma rọ ajọwha ta usi uwoma na kẹ ahwo kpobi keme ere ma re ro dhesẹ nọ ma you rai. w23.03 17 ¶9-10

Eme Jọn ukọ na ọ ruẹ nọ u gbe rie unu gaga? Aye jọ nọ ọ be dhẹ arao ojihẹ ọwawae. Ebaibol ọ ta nọ aye nana yọ “ogberẹ ologbo,” a te je sei “Babilọn Ologbo na.” O lele “ivie otọakpọ na” “gbe-ọfariẹ.” (Evia. 17:1-5) Ono họ “Babilọn Ologbo na”? Aye nana nọ a se “Babilọn Ologbo na” ọ sai dikihẹ kẹ isu akpọ na ha keme a jọ Ebaibol ta nọ o lele isu akpọ na gbe-ọfariẹ. (Evia. 18:9) Ọ rẹ tubẹ gwọlọ ta họ isu na obọ ẹsejọ. Oyejabọ Ebaibol ọ rọ ta nọ ọ be dhẹ arao ojihẹ na. Yọ ọ sai dikihẹ kẹ ihreki akpọ Setan nana nọ e be wha ahwo re na ha keme a jọ oria ofa evaọ obe Eviavia se ai “egba-ihreki otọakpọ na.” (Evia. 18:11, 15, 16) Evaọ oke anwae, a jẹ hae gọ edhọ gaga evaọ ẹwho Babilọn. Fikiere ma sae ta nọ Babilọn Ologbo na họ egagọ erue kpobi nọ e rrọ otọakpọ na.—Evia. 17:5, 18. w22.05 11 ¶14-16

Ẹsejọ iniemọ a rẹ ruawa sọ emọ rai e te sae ginẹ gọ Jihova. O rrọ ere keme esẹgbini a riẹ nọ re emọ rai a sai gine si kẹle Jihova evaọ akpọ oyoma nana nọ Setan o bi su na, o lọhọ tere he. U te no ere no, u wo ini buobu nọ ae ọvo a be rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ rai. Ejọ, ezae rai a gbẹ rrọ kugbe ai hi, efa, ezae rai a be gọ Jihova ha. Orọnikọ uviuwou nọ ọsẹgboni a jọ rrọ ọvuọ egagọ riẹ ọvo o rẹ jọ bẹ re emọ a si kẹle Jihova ha. Makọ uviuwou nọ ọsẹgboni a jọ rrọ ukoko Jihova, ọmọziọ iruo ho re a wuhrẹ emọ re a you Jihova. O tẹ make rọnọ whẹ ọvo o bi wuhrẹ emọ ra Ebaibol, jọ udu u bru owhẹ hẹ. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Whọ sae nọ esẹgbini nọ emọ rai a be riẹ ru evaọ ukoko na re a vuẹ owhẹ oghẹrẹ nọ a be hae rọ rehọ eware nọ ukoko na o ruẹrẹhọ ru egagọ uviuwou rai. (Itẹ 11:14) Jihova ọ sai je fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ nọ whọ sae rọ ta ẹme nọ o re te emọ ra udu. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ epanọ whọ sai ro lele emọ ra ta ẹme re whọ riẹ oware nọ o rrọ ai udu.—Itẹ 20:5. w22.04 17 ¶4, 7; 18 ¶9

Ma tẹ daoma riẹ Jesu ziezi, o rẹ lẹliẹ omai you Jihova viere keme Jesu ọ rọ aro kele Ọsẹ riẹ gaga evaọ oke nọ ọ jọ otọakpọ. (Hib. 1:3) Oware nọ o te mai fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ Jesu ziezi họ, whọ tẹ be hae romatotọ se obe Matiu rite obe Jọn. Fikiere otẹrọnọ whọ be hai se Ebaibol kẹdẹ kẹdẹ hẹ, daoma muhọ. Nọ who ti se na, muẹrohọ iruemu nọ Jesu o wo. Wọhọ oriruo, Jesu ọ jọ sasasa fikiere ahwo a jẹ hae gwọlọ jọ kugbei ẹsikpobi, makọ emaha na dede. Ọ jẹ hae wọ emaha na họ igbama riẹ. (Mak 10:13-16) Makọ ilele Jesu dede, ozọ u je mu ai hi re a ta ẹme kẹ Jesu, keme ọ jọ wowou. (Mat. 16:22) Jesu ọ ginẹ rọ aro kele Ọsẹ riẹ. Jihova ọ rrọ wowou, fikiere ma sae lẹ sei oke kpobi. Ma sae ta eva mai kẹe nọ ma tẹ be lẹ sei. Ghelọ oware kpobi nọ ma lẹ kpahe kẹhẹ, eva mai e te dhae he keme o you omai yọ ọ be daezọ mai.—1 Pita 5:7. w22.08 3 ¶4-5

Jihova họ ọnọ ọ ma omai, fikiere ọ riẹ omai lafi. Jihova ọ riẹ omoware kpobi kpahe ohwo kpobi nọ ọ rrọ otọakpọ na. U gbunu kẹhẹ! (Ol. 139:15-17) Ọ riẹ nọ a yẹ omai kpobi avọ uzioraha. Rekọ oye ọvo ho, ọ riẹ eware nọ e via kẹ omai no emaha ze nọ e rẹ lẹliẹ omai mu ru ẹsejọ na. Kọ fikinọ Jihova ọ riẹ omai totọ, eme onana o rẹ lẹliẹe ru? O rẹ lẹliẹe re ohrọ mai. (Ol. 78:39; 103:13, 14) Jihova o ru oware jọ nọ u dhesẹ nọ u gine noi eva ze re ọ rọvrẹ omai. Ọ riẹ nọ fiki uzioraha Adamu, ọzae ọsosuọ na, mai kpobi ma reuku uzioraha gbe uwhu. (Rom 5:12) Ma sae ta oma mai hayo omọfa no igbo nana ha. (Ol. 49:7-9) Rekọ Ọghẹnẹ oyoyou mai na ọ re omai ohrọ, o te ru oware jọ re ma sai no igbo na. Jọn 3:16 o ta nọ Jihova o vi ọmọvo riẹ ze ti whu kẹ omai.—Mat. 20:28; Rom 5:19. w22.06 3 ¶5-6

Ma tẹ be rọvrẹ amọfa, Jihova ọ rẹ rọvrẹ omai re. Oware nọ o via kẹ odibo Ọghẹnẹ nọ a re se Job u fiobọhọ kẹ omai riẹ onana. Eme edada nọ Ẹlifaz, Bildad, avọ Zofa a ta kẹ Job e da riẹ te ẹzi. Jihova ọ tẹ ta kẹ Job nọ jọ ọ lẹ kẹ aimasa na. Nọ Job ọ lẹ kẹ ae no, Jihova ọ tẹ ghale Job. (Job 42:8-10) Ma tẹ be hai fi ẹgo họ eva, yọ ma bi si uye se omamai. Jihova ọ riẹ nọ ma te fi ẹgo họ eva, yọ owha nọ o gbẹdẹ vi omai oma ma be wọ na. Oyejabọ nọ ọ rọ ta nọ ma rọvrẹ amọfa re owha yena u no omai uzou. (Ẹf. 4:31, 32) Jihova ọ vuẹ omai nọ ma “nyasiọ evedha ba” re ma jẹ “siọ ofu-omuo ba.” (Ol. 37:8) Ohrẹ yena o woma gaga. Ohwo nọ o re fi ẹgo họ eva ọ rẹ sasa ha, yọ eva e rẹ were iẹe he. (Itẹ 14:30) Ma te fi ẹgo họ eva, omobọ mai ma bi ru orọnọ ohwo nọ o ru omai thọ na ha. O wọhọ ẹsenọ ma be da enua fikinọ ohwo jọ o ru omai thọ. Rekọ ma tẹ rọvrẹ amọfa, yọ ma bi ru oware uwoma kẹ omobọ mai. (Itẹ 11:17) Ma tẹ be hae rọvrẹ, o rẹ whae ze nọ udu u re gbe ro mu bru omai hi, ma vẹ jẹ sae gọ Jihova vrẹ. w22.06 10 ¶9-10

Eruore mai na ọ wọhọ etu-ọgaga. O bi ru nọ ma gbẹ be rọ dhogbo epanọ ma rẹ rọ reakpọ kuoma ha keme ma te bi yeri oghẹrẹ akpọ otiọye, o rẹ raha usu mai avọ Jihova. (1 Kọr. 15:33, 34) Ẹruore mai nọ ọ wọhọ etu-ọgaga na o re fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe roro nọ Jihova nọ ma be gọ na yọ oke oraha kufiẹ hẹ. Ẹlifaz nọ ọ jọ usu egbẹnyusu esa nọ a nyaze te sasa Job oma na ọ ta ọkpọ ẹme otiọye na. Ọ ta nọ: “Ono họ ohwo-akpọ gheghe nọ ọ rẹ rọ jọ fuafo?” Ọ tẹ jẹ ta kpahe Ọghẹnẹ nọ: “O fievahọ erẹri riẹ hẹ, makọ odhiwu na dede ọ fo evaọ aro riẹ hẹ.” (Job 15:14, 15) Nọ ọrue koikoi! Kareghẹhọ nọ Setan họ ọnọ ọ gwọlọ nọ ma roro ere. Ọ riẹ nọ ma te bi roro ere, ẹruore mai o re gbe mu omai ẹro tere he. Fikiere joma roro iroro itieye na ha. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova ọ gwọlọ nọ who wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, yọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ woi.—1 Tim. 2:3, 4. w22.10 25-26 ¶8-10

Setan ọ gwọlọ nọ Job o roro nọ o ru Jihova thọ jabọ nọ ọ be rọ ruẹ uye nana nọ u bi tei na. Eme o ru re Job ọ sai roro ere? Ọ rehọ ofou ọgaga ze, ofou na u te gele uwou nọ emọ Job a jọ kie ruru ae. Ere emọ ikpe Job nọ e jọ evaọ uwou na jẹ re emu a ro whu. (Job 1:18, 19) O te je ru erae kie no obọ ehru ze nọ e mahe erao riẹ gbe idibo riẹ nọ e jẹ rẹrote ae. (Job 1:16) Fikinọ ofou gbe erae na yọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma, Job o te roro nọ Jihova Ọghẹnẹ o vi rai ze. O tẹ whae ze nọ Job o je ro roro nọ o ru Jihova eva dha. Ghele na, Job ọ la Ọsẹ obọ odhiwu riẹ eka ha. Job ọ ta nọ Jihova o bi ru emamọ eware kẹe anwẹdẹ fikiere ọ tẹ maki ru oware jọ nọ o kẹ riẹ uye, u yoma ha. Oyejabọ nọ ọ rọ ta nọ: “Jọ a gbe jiri odẹ Jihova.”—Job 1:20, 21. w22.06 21 ¶7

Jesu ọ vuẹ ilele riẹ oghẹrẹ ẹme ọvona re evaọ Jọn 17:14. A bi gine mukpahe idibo Ọghẹnẹ wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ na, mae ga kọ anwọ ikpe udhusoi (100) nọ i kpemu na. Ẹvẹ a bi ro ru ei? Nọ a rọ Jesu mu Ovie no evaọ ukpe 1914, u gbe kri hi, a te le Setan no obọ odhiwu ziọ otọakpọ. Obọnana ọ gbẹ sai no otọakpọ na kpohọ oria ofa ha, uwhu riẹ ọvo ọ be hẹrẹ. (Evia. 12:9, 12) Rekọ orọnọ ọ keria be hẹrẹ uwhu riẹ hẹ. Ofu o bi mu ei gaga, yọ ọ be waro ku ahwo Ọghẹnẹ. (Evia. 12:13, 17) Oye o soriẹ ze nọ ahwo a bi ro mukpahe idibo Ọghẹnẹ gaga na. Rekọ ozọ Setan avọ ahwo riẹ u bi mu omai hi. Ẹme nọ Pọl ukọ na o kere u mu omai ẹro. O kere nọ: “Ọghẹnẹ ọ tẹ rrọ abọ mai, ono ọ rẹ sae rọsuọ omai?” (Rom 8:31) Fikiere, ma sai fi eva mai kpobi họJihova. w22.07 18 ¶14-15

Jesu ọ jẹ ruawa epanọ a te rọ ruẹ ahwo nọ a te ta usi uwoma na evaọ edẹ urere na ha. Ọ riẹ nọ a jọ obe Ilezi ruẹaro nọ: “Ahwo ra a te rọ unevaze fialoma via evaọ ẹdẹ nọ egbaẹmo ra a te wọ owọ ẹmo.” (Ol. 110:3) Whọ tẹ rrọ usu ahwo nọ a be ta usi uwoma na, u dhesẹ nọ whọ be romakpotọ kẹ Jesu avọ ọrigbo nọ a re fievahọ na, who te je bi ru eruẹaruẹ yena gba. Iruo na e be nyaharo ziezi, rekọ ebẹbẹ jọ e riẹ. Ẹbẹbẹ jọ nọ ma bi wo fikinọ ma be ta usi uwoma họ, ahwo a be wọso omai. Ahwo nọ a be wọso ukoko na, isu egagọ, gbe ahwo ologbo egọmeti a bi gu erue buobu fihọ omai uzou, onọ o be lẹliẹ ahwo rehọ ekpehre ubiẹro rri omai. Imoni mai, ahwo iruo mai gbe amọfa nọ a rọwo erue nana a re kpokpo omai re ma siọ Jihova ba ẹgọ jẹ siọ usi uwoma na ba ẹta. Evaọ erẹwho jọ, egọmeti o jie uzi nọ ma gbẹ ta usi uwoma na ha. Ohwo nọ ọ ta usi uwoma a re mu ei je tube fi ei họ uwou-odi. w22.07 8 ¶1; 9 ¶5-6

Jihova ọ gwọlọ nọ ma hai ru uvẹ fihọ nọ ma re ro se Ebaibol kẹdẹ kẹdẹ, ma vẹ jẹ romatotọ roro kpahe eware nọ ma se. Nọ ma je bi ru eware nọ ma wuhrẹ evaọ Ebaibol na, ẹrọwọ mai o re dhe ẹgẹga, usu mai avọ Ọsẹ obọ odhiwu mai na o vẹ jẹ kpekpe ga. Nọ ebẹbẹ i je te omai, ma vẹ sai thihakọ. Jihova ọ rẹ rọ ẹzi ọfuafo riẹ fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ be hai se Ebaibol. Ẹzi ọfuafo na ọ rẹ sae lẹliẹ omai wo “ogaga nọ u vi ogaga,” yọ onana u re fiobọhọ kẹ omai thihakọ ẹbẹbẹ kpobi nọ o te omai. (2 Kọr. 4:7-10) Jihova o bi ru nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” a bi ro kere izoẹme buobu, ru ividio gbe ile nọ i re ru ẹrọwọ mai ga. Yọ i re fiobọhọ kẹ omai dikihẹ ga nọ ebẹbẹ i te te omai. (Mat. 24:45) Jihova o wuhrẹ omai nọ ma you ohwohwo je dikihẹ kẹ ohwohwo nọ ẹbẹbẹ o te te oniọvo jọ. (2 Kọr. 1:3, 4; 1 Tẹs. 4:9) Inievo ukoko na a rẹ tuduhọ omai awọ je fiobọhọ kẹ omai nọ ebẹbẹ i te te omai. w22.08 12 ¶12-14

U fo re ma hae ta emamọ ẹme inievo ukoko na. O rẹ lẹliẹ omai you ohwohwo gaga jẹ riẹ yerikugbe ziezi evaọ ukoko na. Ẹsejọ makọ inievo nọ i kruga ziezi evaọ ukoko na a sae rọ ẹme jọ vravro hayo si ikẹ. Pọl ukọ na avọ Banabas nọ a jọ egbẹnyusu ivẹ a si ikẹ gaga ẹdẹ jọ re. Ẹdẹ jọ nọ a jẹ wọ owọ erẹ usi uwoma ota, ọjọ ọ tẹ ta nọ a wha Mak lele oma, ọdekọ nọ jọ a whae lele oma ha. Fikiere “ẹwhọ ọgaga o te du lahwe” evaọ udevie rai, ọvuọ oboriẹ ọ tẹ nya. (Iruẹru 15:37-39) Rekọ Pọl avọ Banabas gbe Mak a ku ẹme na họ. Uwhremu na, Pọl ọ ta ẹme owoma Banabas gbe Mak. (1 Kọr. 9:6; Kọl. 4:10) Epọvo na u fo nọ ma re ru nẹnẹ re. Mai avọ oniọvo jọ ma te wo ẹwhọ, ma rẹ daoma ku ẹwhọ na họ re ma rri eware iwoma nọ oniọvo na o bi ru. Ma te bi ru ere, udhedhẹ gbe okugbe o rẹ jọ ukoko na. w22.08 23 ¶10-11

Dede nọ ma be daoma ru oware nọ Jihova ọ ta nọ u kiehọ, ma rẹ daoma re ma gbe gu amọfa ẹdhọ họ, ma gbe je rri omamai nọ ma woma vi amọfa ha. Joma kareghẹhọ nọ Jihova họ “Obruoziẹ otọakpọ na soso.” (Emu. 18:25) Jihova ọ rehọ omai mu ibruoziẹ hẹ. Kareghẹhọ Josẹf ọzae okiẹrẹe na. Ọ rọ amọfa gu ẹdhọ họ, makọ ahwo nọ a ru rie thọ. Inievo obọ riẹ a gbe edha họ iẹe aro, a zẹ riẹ kpohọ igbo, a tẹ jẹ lẹliẹ ọsẹ rai họ inọ o whu no. Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Josẹf ọ tẹ wariẹ ruẹ inievo riẹ na. Oke yena yọ a rehọ e riẹ mu osu no evaọ orẹwho nọ a zẹ riẹ kpohọ na. Josẹf ọ hae te ta nọ uvẹ nọ o re ro ru inievo riẹ kele u te rie obọ no, rekọ o ru ere he. Ozọ u je mu inievo riẹ na inọ Josẹf o ti ru ai kele dede nọ a wounu kẹe gaga no. Rekọ Josẹf ọ vuẹ rai nọ: “Kọ mẹ rrọ ẹta Ọghẹnẹ?” (Emu. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21) Josẹf ọ nyasiọ oziẹobro na ba kẹ Jihova. w22.08 30 ¶18-19

Kọ whọ tubẹ riẹ nọ Jihova ọ sae rọ owhẹ kẹ uyo olẹ ohwo jọ? Ọ sae rọ owhẹ ru ere te owhẹ ọkpako ukoko, hayo odibo oruiruo, ọkobaro hayo owhowho-uvie, te owhẹ ọmaha te owhẹ ọkpako, te owhẹ oniọvo-ọmọzae hayo oniọvo-ọmọtẹ. Nọ ohwo nọ o you Jihova ọ tẹ lẹ sei re o fiobọhọ kẹe, ẹsibuobu Jihova ọ rẹ rọ ekpako na gbe idibo riẹ efa nọ i you rie ro ru re o wo “omosasọ.” (Kọl. 4:11) Ọghọ riẹ ọ rro kẹhẹ nọ Jihova ọ be hae rọ rehọ omai kẹ uyo olẹ amọfa. Ọ sae rọ omai fiobọhọ kẹ inievo mai nọ okpẹyao o te du lahwe, nọ oware okpẹtu o tẹ via, hayo a tẹ be wọso omai. Ma sae jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ oniọvo jọ, rekọ ahwo uviuwou mai dede, eware e lọhọ kẹ ae gbe he. Eware e tẹ make rrọ ere, ma rẹ gbẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ inievo mai, yọ eva e rẹ were Jihova nọ ma te ru utho nọ ma sai ru.—Itẹ 19:17. w22.12 22 ¶1-2

Who te you ahwo, o rẹ whae ze nọ a re ro fievahọ owhẹ. Jesu ọ ta nọ ijaje ivẹ nọ e mae rro họ, ma re you Jihova, ma ve je you erivẹ mai. (Mat. 22:37-39) Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ a re fievahọ. Yọ fikinọ ma you rie, ma gwọlọ rọ aro kele iei ru eware nọ a re ro fievahọ omai. Ma you inievo mai, fikiere ma rẹ daoma re ma gbẹ vuẹ amọfa oware nọ a lẹlẹ vuẹ omai hi. Ma tẹ vuẹ amọfa oware utioye na, o rẹ sae kẹ oniọvo na uye hayo ru oma vuọ ẹe, yọ ma gwọlọ ru oniọvo mai oware utioye na ha. Ma te wo omaurokpotọ, o rẹ so ẹe ze nọ ahwo a re ro fievahọ omai. Ma te yo ẹme jọ kpahe oniọvo jọ, ma te nwane rọ okpakpa vuẹ amọfa ha re a rri omai nọ ma rẹ kaki yo eware nọ e be via gaga. (Fil. 2:3) Ma rẹ vuẹ ahwo eware nọ e rẹ lẹliẹ ae rri omai nọ ma riẹ eware buobu nọ a riẹ hẹ hẹ, kpakiyọ u fo nọ unu mai a re jo yo ẹme otiọye na ha. Omaurokpotọ o rẹ jẹ whae ze nọ ma rẹ rọ yọroma re ma gbẹ vuẹ ahwo eware nọ Ebaibol ọ ta ẹme kpahe he hayo nọ a jọ ebe ukoko na ta kpahe gbiae he he. w22.09 12 ¶12-13

Ukọ-odhiwu jọ ọ ta kẹ Daniẹl nọ idibo Ọghẹnẹ a te riẹ otọ eware nọ a kere fihọ obe Daniẹl na ziezi, rekọ “ohwo omuomu ọvuọvo o ti wo otoriẹ eme na ha.” (Dan. 12:10) O roja gaga enẹna re ma ru oware nọ u dhesẹ nọ ma rrọ usu ahwo omuomu hu. (Mal. 3:16-18) Ma be ta ẹme na, Jihova o bi koko ahwo riẹ họ, yọ o rri rai inọ “okwakwa obọdẹ” a rrọ. Ọ rẹ rehọ ae zaro vievie he. Ma gwọlọ jọ usu ahwo yena. Eruẹaruẹ buobu i bi rugba evaọ okpẹdoke inẹnẹ na. Rekọ ikpeware e gbẹ rrọ obaro tha. Kẹle na, a te raha ahwo omuomu kpobi no. Kẹsena eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Daniẹl na i ve ti rugba. Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Whọ te kparoma re who wo ẹkẹ ra evaọ urere edẹ na.” (Dan. 12:13) Kọ whọ gwọlọ ruẹ Daniẹl gbe ahwo ra nọ i whu no nọ a te “kparoma” ze? O tẹ rrọ ere, hae daoma ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Who te ru ere, odẹ ra o te jọ obe uzuazọ na bẹdẹ bẹdẹ. w22.09 24 ¶17; 25 ¶19-20

Ma riẹ nọ ẹme yena o te lẹliẹ udu jọ Izikiẹl awọ. Fikieme? Keme ẹsejọhọ ọ te kareghẹhọ nọ oghẹrẹ eme itieye na Jihova ọ ta kẹ Mosis gbe Aizaya oke nọ o je vi ai uwou. (Ọny. 3:10; Aiz. 6:8) Izikiẹl ọ riẹ nọ Jihova o fiobọhọ kẹ Mosis gbe Aizaya nọ a sae rọ nya uwou nọ o vi rai dede nọ ebẹbẹ i te rai. Fikiere nọ Jihova ọ ta kẹ Izikiẹl isiava soso inọ o bi vi ei bru ahwo Izrẹl na, Izikiẹl ọ riẹ nọ Jihova ọ te jọ kugbei. Ere ọvo ho, who te se obe Izikiẹl, whọ rẹ ruẹ ẹme na, “ẹme Jihova o te bru omẹ ze,” unuẹse buobu. (Izik. 3:16) Ẹme ọfa jọ nọ ọ rrọ obe Izikiẹl gaga re họ: “Ẹme Jihova ọ tẹ wariẹ bru omẹ ze.” (Izik. 6:1) Enana kpobi e lẹliẹ udu jọ Izikiẹl awọ keme ọ riẹ nọ Jihova ọye o vi rie uwou na. U te no ere no, ozerẹ ọsẹ Izikiẹl ọ jọ. Fikiere ẹsejọhọ o ti wuhrẹ Izikiẹl kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ tuduhọ eruẹaro riẹ awọ evaọ oke nọ u kpemu inọ ọ te jọ kugbe ae. Wọhọ oriruo, Jihova ọ ta kẹ Aiziki, Jekọp, gbe Jerimaya nọ: “Mẹ rrọ kugbe owhẹ.”—Emu. 26:24; 28:15; Jeri. 1:8. w22.11 2 ¶3

Nọ Adamu avọ Ivi a raha uzi no, o tẹ so ẹe ze nọ emọ rai a bi ro whu. Ghele na, Jihova ọ gbẹ gwọlọ nọ ahwo nọ i yoẹme kẹe a rẹ rria bẹdẹ bẹdẹ. O ri nwene iroro ho. (Aiz. 55:11) Ma riẹ ere keme u wo eme jọ nọ ọ ta gbe eware nọ o ru re ẹjiroro riẹ o sai rugba. Joma ta kpahe ae. Jihova ọ ya eyaa inọ ọ te kpare ahwo nọ a whu no ze, uvẹ u ve ti rovie kẹ ae nọ a rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ. (Iruẹru 24:15; Tait. 1:1, 2) Odibo Jihova nọ a re se Job ọ ta ẹme nọ u dhesẹ nọ Jihova ọ ginẹ gwọlọ nọ ọ rẹ kpare ahwo ze. (Job 14:14, 15) Yọ Daniẹl ọruẹaro na omariẹ ọ riẹ nọ Jihova ọ te kpare ahwo nọ a whu no ze, a ve ti wo uvẹ nọ a rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ. (Ol. 37:29; Dan. 12:2, 13) U te no ere no, ahwo Ju evaọ oke Jesu a riẹ nọ ohwo o te bi ru oware nọ o rẹ were Jihova, ọ rẹ sai wo “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Luk 10:25; 18:18) Yọ Jesu omariẹ ọ jẹ hai si unu no ẹme ẹkparomatha gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. Nọ o whu no, Ọsẹ riẹ ọ kpare riẹ ze.—Mat. 19:29; 22:31, 32; Luk 18:30; Jọn 11:25. w22.12 4-5 ¶8-9

Jihova ọ ta kẹ omai nọ ma si kẹle iẹe. (Jem. 4:8) Ọ vuẹ omai nọ ọye họ Ọghẹnẹ mai, Ọsẹ mai, yọ ọ gwọlọ nọ ma jọ egbẹnyusu riẹ. O re yo olẹ mai nọ ebẹbẹ i te te omai yọ o re fiobọhọ kẹ omai. Ọ be jẹ rọ ukoko riẹ wuhrẹ omai je ru re ma gbe si uye se omamai hi. Edhere jọ nọ ma rẹ rọ kẹle Jihova ziezi họ, nọ ma tẹ be hae lẹ sei, se Ebaibol je roro didi kpahe eware nọ ma se. Onana o rẹ so ẹe ze nọ ma re ro you rie gaga, eware nọ o bi ru kẹ omai e vẹ jẹ da omai ẹro. Ma vẹ te hai yoẹme kẹe je jiri ei keme o gine te Ọghẹnẹ nọ ma re yoẹme kẹ. (Evia. 4:11) Epanọ ma riẹ Jihova te, ere ma ti fievahọ iẹe gbe ukoko nọ o bi ro wuhrẹ omai na te. Ẹdhọ ọ rẹ daoma ru re ma gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ hẹ, yọ ẹmẹrera o re ro ru ei. Rekọ ma sai dikihẹ ga kẹe. Ma re ru epanọ ẹrọwọ mai ọ rẹ rọ ga ziezi, ma ve je fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ. Ma te ru ere, ma te nyasiọ Jihova gbe ukoko riẹ ba ha.—Ol. 31:13, 14. w22.11 14 ¶1-3

A bi gboja kẹ uvi Ileleikristi. Inievo mai jọ a rọwo nọ a re whu keme a you Jihova Osu rai nọ Ọ Mai Kpehru na. Nwanọ oware nọ emezae Hibru esa nọ a gbolo fihọ ebruerae na a ru oye. A ta nọ Jihova Ọghẹnẹ Oride na ọvo a rẹ gọ, yọ ọ thọ rai. Devidi ọso-ilezi na ọ ta oware nọ u ro wuzou re ma kru ẹgbakiete mai. Ọ ta nọ: “Bruoziẹ mẹ, O Jihova, wọhọ epaọ ẹrẹreokie mẹ jẹ wọhọ epaọ ẹgbakiete mẹ.” (Ol. 7:8) O te je kere nọ: “Jọ ẹgbakiete gbe ẹrẹreokie e sẹro mẹ.” (Ol. 25:21) Oware nọ o mai fo nọ ma re ru họ ma re kru ẹgbakiete mai. Ma te ru ere, eva nọ e te were omai, okolo ho, keme ọso-ilezi na ọ ta nọ: “Jọ eva e were enọ i kru ẹgbakiete, enọ i bi koko uzi Jihova.”—Ol. 119:1, ẹme-obotọ. w22.10 17 ¶18-19

Oke nọ Job ọ jọ akpọ, o lele ahwo buobu ta ẹme. Rekọ ẹme nọ Jihova o lele i rie ta ọye ọ te mae kareghẹhọ. Jihova ọ ta kẹe nọ jọ o muẹrohọ eware jọ nọ ọ ma. Ọ rọ ere fiobọhọ kẹe ruẹ nọ o wo areghẹ gaga, yọ ọ rẹ rẹrote idibo riẹ. Job ọ ruẹ nọ Jihova ọ be rẹrote erao na, fikiere ọ te rẹrote ọyomariẹ re. (Job 38:39-41; 39:1, 5, 13-16) Eware nọ Jihova ọ ma nọ ọ ta ẹme kpahe na o lẹliẹ Job riẹ eware buobu kpahe Jihova. Ma tẹ be hae romatotọ rri eware nọ Jihova ọ ma, o rẹ lẹliẹ omai riẹ eware jọ kpahe Jihova. Ẹsejọ o rẹ nwane lọhọ tere he re ma ru ere. O sae jọ nọ ẹwho nọ ma be rria, a bọ iwou vọ oria kpobi. Onana o sai ru nọ ma gbẹ kake ruẹ emama Ọghẹnẹ hẹ. Yọ ma tẹ make be rria oria nọ ma sae jọ ruẹ emama Ọghẹnẹ ziezi, ma sai roro nọ ma wo uvẹ nọ ma ti ro rri rai ziezi hi. Rekọ ma re wo erere nọ ma tẹ be hae romatotọ rri emama Ọghẹnẹ. w23.03 15 ¶1-2

Jesu ọ ta nọ “etọ i ti nuhu gaga,” yọ eware okpẹtu sa-sa e te via evaọ oke urere na. (Luk 21:11) Jesu ọ tẹ jẹ ta nọ “emuemu o ti vihọ,” yọ ikpehre ahwo, ahwo nọ a re ru ozighi a ginẹ da akpọ na fia nẹnẹ. (Mat. 24:12) Jesu ọ ta gbe he inọ ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ ọvo, eware nana e te via kẹ. Eware okpẹtu e be via kẹ idibo Ọghẹnẹ re. (Aiz. 57:1; 2 Kọr. 11:25) Uzẹme riẹ họ, Jihova ọ te nwani ru re ebẹbẹ nana i gbe te omai hi hi. Rekọ o ti fiobọhọ kẹ omai re udu u te omai otọ, re ma gbẹ jọ awawa ha. Nọ ma tẹ riẹ oware nọ ma ti ru no taure oware okpẹtu o tẹ te via, u re ru nọ ma gbẹ rọ ruawa ga hrọ họ nọ o tẹ via. Kọ ma tẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ eware itieye na, yọ u dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova ha? Ijo. Ma te ru ere, yọ u dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova inọ ọ te sẹro mai. Fikieme ma rọ ta ere? Keme Ebaibol ọ vuẹ omai nọ ma hae ruẹrẹ omai kpahe taure eware okpẹtu e tẹ te via. w22.12 18 ¶9-10

Nọ Josẹf ọ jọ uwou-odi na, Jihova o te ru nọ Fẹro ovie Ijipti ọ rọ wezẹ ewezẹ ivẹ nọ e lẹliẹ e riẹ rova gaga. Nọ o yo nọ Josẹf ọ rẹ sae fa otọ ewezẹ, ọ tẹ ta nọ jọ a rehọ iẹe sei. Jihova o te fiobọhọ kẹ Josẹf sae fa otọ ewezẹ na. Yọ ohrẹ nọ ọ kẹ Fẹro o were riẹ gaga. Nọ Fẹro ọ ruẹ nọ Jihova ọ rrọ kugbe Josẹf, ọ tẹ rehọ iẹe mu ọnọ o wuzou emuore kpobi nọ a bi kokohọ evaọ ẹkwotọ Ijipti. (Emu. 41:38, 41-44) Uwhremu na, ohọo ogaga u te je mu evaọ Ijipti gbe obọ Kenan. Oke yena yọ ọsẹ Josẹf avọ inievo riẹ a jọ obọ Kenan. Ọkwa nọ a fi Josẹf họ na u ru nọ ọ sai ro fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou riẹ ruẹ emu re. Ọ tẹ rọ ere siwi uzuazọ ahwo uyẹ nọ Mesaya na o ti no ze. O rrọ vevẹ nọ Jihova ọye o ru nọ eware kpobi e jẹ rọ riẹ nya kẹ Josẹf. Jihova ọ rehọ omaa umuomu nọ esevo Josẹf a ma kpahe iẹe ro ru ẹjiroro riẹ gba. w23.01 17 ¶11-12

Re ma sai ru epanọ Jesu ọ ta na, ma re muẹrohọ oware kpobi nọ o rẹ sae raha usu mai avọ Jihova, ma vẹ daoma kẹnoma kẹe. Ma te bi ru ere, Jihova Ọghẹnẹ o ti gbe you omai ẹsikpobi. (Itẹ 22:3; Jud 20, 21) Pọl ukọ na ọ vuẹ Ileleikristi nọ jọ a hae muẹrohọ omarai. Ọ vuẹ Ileleikristi obọ Ẹfisọs nọ: “Wha fiẹrohotọ ziezi re wha ruẹ nọ oghẹrẹ nọ wha be nya o rrọ wọhọ igheghẹ hẹ rekọ wọhọ ahwo nọ a wo areghẹ.” (Ẹf. 5:15, 16) Ẹdhọ ọ be gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ ọ rẹ rọ raha usu mai avọ Jihova. Oyejabọ Ebaibol ọ rọ vuẹ omai nọ ma “gbẹ hae daoma wo otoriẹ oware nọ oreva Jihova o rrọ.” Ma te bi ru ere, Ẹdhọ ọ tẹ maki ru kẹhẹ, ma ti kie kẹe he. (Ẹf. 5:17) Re ma sai ru oware nọ u fo, ma rẹ “daoma wo otoriẹ oware nọ oreva Jihova o rrọ.” Yọ re ma sae riẹe, ma rẹ hai se Ebaibol je roro didi kpahe eware nọ ma se. O rẹ jọ oware nọ ma be hai ru no anwẹdẹ. Ma tẹ be hai ru ere, ma te riẹ oreva Jihova ziezi, jẹ rọ ẹmẹrera wo “iroro Kristi.” Kẹsena ma vẹ te jọ “ahwo nọ a wo areghẹ.” Ma vẹ te riẹ oware nọ ma re ru makọ oke nọ ma tẹ be jiroro kpahe oware nọ Ebaibol o jie uzi ọvo kpahe he.—1 Kọr. 2:14-16. w23.02 16-17 ¶7-9

Brẹse whọ be hai hwere uwou ra? Ẹsejọhọ taure whọ tẹ te kwa ruọ ẹe, whọ romatotọ hwere iei, jẹ wozẹ iẹe. Rekọ who te no ere kpairoro vrẹ uwou na, who gbe bi ru ei fo ho, eme ọ rẹ via? Uwou na o re gbe raha no. Whọ tẹ gwọlọ nọ uwou ra ọ jọ fuafo, who re hwere iei ẹsikpobi. Ere ọvona o gwọlọ nọ ma rẹ daoma ẹsikpobi re uruemu mai gbe iroro mai e were Ọghẹnẹ. Ma riẹ nọ taure ma tẹ te họ-ame, ma ginẹ daoma re ma “ru omamai fo no eware kpobi nọ i re zue oma gbe ẹzi, re ma jọ ọrẹri ziezi nọ ma be dhozọ Ọghẹnẹ na.” (2 Kọr. 7:1) Kinọ ma họ-ame no na, ma rẹ rọ abọ mu oma? Ijo. Pọl ukọ na o kere nọ: “Wha gbẹ hai ru ẹzi nọ ọ be kpọ iroro rai kpokpọ.” (Ẹf. 4:23) Epanọ o rẹ raha oke he re oria nọ ma ru fo no o te ti gbe na, ere ọvona ekpehre iroro gbe iruemu etọtọ akpọ na i re kri omai ewholo ho. Oyejabọ u ro fo re ma hai muẹrohọ omamai ẹsikpobi sọ iroro mai, eware nọ e be hai si omai urru, gbe uruemu mai i gine kiehọ Jihova oma. w23.01 8 ¶1-2

Ma rehọ iẹe nọ whọ jọ usu ahwo nọ e jẹ gaviezọ kẹ Jesu oke nọ ọ jọ otọakpọ na. Kọ eva e gbẹ hae were owhẹ gaga? Ẹsibuobu nọ Jesu o te bi wuhrẹ ahwo, ọ rẹ ta ẹme no Ikereakere na ze uzuzou. O wọhọ nọ oke nọ Jesu ọ họ-ame no, nọ Ọghẹnẹ o ku ẹzi ọfuafo riẹ ku ei no, Jesu ọ rọ kareghẹhọ uzuazọ nọ o yeri kpobi evaọ obọ odhiwu gbe eware nọ ọ riẹ taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ na. Eme nọ ọ ta nọ ọ họ-ame no nọ a kaki kere fihotọ, Ikereakere na ọ rehọ e rai no ze. Yọ oke nọ o je whu, ọ ta ẹme no Ikereakere na ze. (Izie. 8:3; Ol. 31:5; Luk 4:4; 23:46) Evaọ ikpe esa gbe ubro nọ Jesu ọ rọ ta usi uwoma na, ẹsikpobi ọ jẹ hae ta ẹme kpahe Ikereakere na jẹ fa otọ rai. (Mat. 5:17, 18, 21, 22, 27, 28; Luk 4:16-20) Ikpe buobu taure Jesu o te ti mu odibọgba riẹ họ, ọ jẹ hai se ẹme Ọghẹnẹ yọ ọ jẹ hae gaviezọ ẹsikpobi nọ a te bi sei. Ma riẹ nọ ẹsibuobu, ọ jẹ hai yo nọ Meri avọ Josẹf a jẹ hae ta ẹme te ẹme nọ Ebaibol ọ ta. (Izie. 6:6, 7) Jesu ọ jẹ hai lele ahwo uviuwou riẹ kpohọ obọ isinagọgo koka koka evaọ ẹdẹ Ẹdijala. (Luk 4:16) Nọ a tẹ rrọ obọ isinagọgo na, ọ rẹ gaviezọ ziezi nọ a te bi se Ikereakere na. w23.02 8 ¶1-2

Eware buobu e riẹ nọ e rẹ lẹliẹ omai you Jihova. Ọjọ họ, “obọ [riẹ] uzuazọ u no ze,” yọ “okẹ uwoma kpobi gbe okẹ ogbagba kpobi” obọ riẹ u no ze re. (Ol. 36:9; Jem. 1:17) Eware iwoma kpobi nọ whọ be re erere rai nẹnẹ na, obọ Jihova Ọghẹnẹ mai nọ o re ru ọghọ gaga na i no ze. Uwhu nọ Jesu o whu kẹ omai na yọ okpoware gaga nọ Jihova o ru kẹ omai. Fikieme ma rọ ta ere? Keme Jihova avọ Ọmọ riẹ Jesu a kpekpe gaga. Jesu ọ ta nọ: “Ọsẹ na o . . . you omẹ.” Ọ tẹ jẹ ta nọ: “Me you Ọsẹ na.” (Jọn 10:17; 14:31) Jesu ọ jọ kugbe Jihova ikpe ima-odu buobu evaọ obọ odhiwu. Aimava na a tẹ te kpekpe ohwohwo oma gaga. (Itẹ 8:22, 23, 30) Fikiere o te da Jihova gaga nọ ọ jẹ ruẹ Ọmọ riẹ nọ ọ kpekpe riẹ oma gaga na nọ ọ be reoja, o te je whu uwhremu na. Gine roro iei. Epanọ Jihova o you Jesu te na, ọ kuvẹ nọ o whu re whẹ avọ amọfa kpobi a vẹ sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Jihova o gine you omai gaga, te owhẹ re. (Jọn 3:16; Gal. 2:20) Uwhu Jesu na họ oware nọ o rẹ mae lẹliẹ omai you Jihova. w23.03 4-5 ¶11-13

Ma rẹ gaviezọ kẹ eware nọ ahwo nọ a be wọso ukoko na a bi wuhrẹ hẹ. Jesu ọ whọku ahwo jọ evaọ ukoko nọ o jọ obọ Pẹgamọm fikinọ a jẹ hẹriẹ oma fihọ itu sa-sa. (Evia. 2:14-16) O jiri inievo nọ e kẹnoma kẹ “eware ididi Setan,” jẹ tuduhọ ae awọ nọ jọ a “kru” uzẹme na ga. (Evia. 2:24-26) Inievo jọ nọ ẹrọwọ rai ọ ga ha evaọ ukoko yena a jẹ gaviezọ kẹ iwuhrẹ erue nọ ahwo jọ a je wuhrẹ. Kọ eme u fo nọ ma re ru nẹnẹ? Ma rẹ kẹnoma kẹ ohwo kpobi nọ o bi wuhrẹ eware nọ e wọso uzẹme na. Ahwo nọ a be wọso ukoko na a re “ru wọhọ ẹsenọ a be gọ Ọghẹnẹ,” rekọ a rẹ “rọ uruemu rai dhesẹ nọ a siọ ogaga riẹ.” (2 Tim. 3:5) Ma tẹ be romatotọ wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ, ohwo jọ o te bi wuhrẹ omai thọ, ma te riẹ. Ma vẹ te kẹnoma kẹe. (2 Tim. 3:14-17; Jud 3, 4) O roja gaga re ma ru eware nọ e rẹ were Jihova. Otẹrọnọ ma bi ru oware nọ u woma ha, ma re nwene vẹrẹ vẹrẹ.—Evia. 2:5, 16; 3:3, 16. w22.05 4 ¶9; 5 ¶11