Asa

Ginọ uzẹme inọ akpọ ọkpokpọ na ọ re ze he. Ma be ruẹ e riẹ obọnana ha. Rekọ eware jọ e riẹ nọ ma be ruẹ obọnana. Ma be ruẹ isi na, ire, erao gbe ahwo. Ohwo ọvo ọ rẹ vro vievie he inọ eware nana e riẹ hẹ. Rekọ oke jọ o jariẹ nọ eware nana e jariẹ hẹ. Kọ eme o ru nọ eware nana e rọ riẹ? Jihova ọye ọ ma rai. (Emu. 1:1, 26, 27) Epọvo na re, Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te rọ akpọ ọkpokpọ ze. O ti ru eyaa yena gba. Nọ akpọ ọkpokpọ na ọ tẹ ze no, ma te rria bẹdẹ bẹdẹ avọ omokpokpọ. Oke nọ Ọghẹnẹ o fihọ o te te, ma te ruẹ akpọ ọkpokpọ na wọhọ epanọ ma be ruẹ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma fihọ akpọ na nẹnẹ na. (Aiz. 65:17; Evia. 21:3, 4) Taure Ọghẹnẹ ọ tẹ te rehọ akpọ ọkpokpọ na ze, hae daoma ra kpobi re who ru eware nọ e rẹ lẹliẹ ẹrọwọ ra ga. Hai roro didi kpahe idhe ẹtanigbo na, jẹ hae kareghẹhọ inọ yọ obọdẹ oware jọ nọ Jihova o ru kẹ omai. Hai roro kpahe epanọ Jihova o wo ẹgba te. Hai ru eware nọ e rẹ lẹliẹ owhẹ si kẹle Jihova kẹse kẹse. Who te bi ru ere, whọ te jọ usu ahwo nọ “e rọ ẹkwoma ẹrọwọ gbe odiri reuku eyaa na.”—Hib. 6:11, 12. w23.04 31 ¶18-19

Jesu ọ kpare ovao rri ehru, ọ tẹ lẹ evaọ iraro ahwo na kpobi. O ru ere re ahwo na a riẹ nọ Jihova ọye ọ kẹ riẹ ogaga nọ o ti ro ru oware igbunu nọ o bi ti ru na. Jesu ọ tẹ rọ urru oruarua ta nọ: “Lazarọs, nya lahwe!” (Jọn 11:43) Lazarọs ọ tẹ ginẹ nya lahwe no eva uki na ze! Oware nọ ahwo jọ a je roro nọ o sae via ha, oye Jesu o ru na. Iku Lazarọs na e rẹ lẹliẹ ẹruore ẹkparomatha na mu omai ẹro gaga. Fikieme ma rọ ta ere? Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta kẹ Mata nọ: “Oniọvo ra ọ te kparoma ze.” (Jọn 11:23) Jesu ọ ginẹ gwọlọ nọ o re ru oware nọ ọ ta kẹ Mata na, yọ o wo ogaga nọ ọ sai ro ru ei, nwane wọhọ epanọ Ọsẹ riẹ ọ ginẹ gwọlọ kpare ahwo ze na, o te je wo ogaga na re na. Irui-oviẹ nọ i no Jesu aro ze na i dhesẹ nọ ọ ginẹ gwọlọ nọ ọ rẹ kpare ahwo nọ a whu no ze re uweri u je notọ. Yọ o wo ogaga nọ ọ sae rọ kpare ahwo ze re keme nọ ọ ta ẹme ọvo, Lazarọs ọ tẹ kparoma, o te no eva uki na ze. U te no ere no, kọ who muẹrohọ oware jọ evaọ onọ nọ Jesu ọ nọ Mata na? Ọ nọ riẹ onọ nọ o rrọ oria ikere inẹnẹ na. Obọdẹ eware buobu e ginẹ riẹ nọ e rẹ lẹliẹ omai rọwo nọ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya inọ ọ te kpare ahwo nọ a whu no ze na, o ti gine ru ei gba. w23.04 11-12 ¶15-16

Nọ ma tẹ lẹ kpahe oware jọ te oria jọ no, nọ ma jẹ ruẹ nọ oware nọ Jihova ọ gwọlọ ọye he, ma sae lẹ kẹ oware ofa. Joma hae kareghẹhọ nọ u wo avro jọ nọ ọ rrọ otọ nọ o lẹliẹ Jihova kẹ akpọ na uvẹ inọ ọ gbẹ jọ enẹ. Yọ o fi oke họ nọ a ti ro ku avro na họ. Nọ oke na o te te no, oware kpobi nọ o be kẹ omai uye, ọ te tọlọ iẹe no otọakpọ na no. Eware wọhọ owhe nọ ọ rẹ raha eware, ẹyao, gbe uwhu e gbẹ te jọ họ. Nọ Uvie riẹ o tẹ ze no, onana o te rọ via. (Dan. 2:44; Evia. 21:3, 4) Rekọ taure oke yena o te ti te, Jihova ọ kẹ Setan uvẹ inọ o su akpọ na. (Jọn 12:31; Evia. 12:9) Jihova o te ku ebẹbẹ kpobi nọ ma wo evaọ akpọ nana họ obọnana, o te wọhọ ẹsenọ isuẹsu Setan e rrọ ziezi. Fikiere joma gbe thihakọ hẹrẹ oke nọ o fihọ. Rekọ ri bọo oke yena, Jihova o re kiukeku omai hi. O ti fiobọhọ kẹ omai. w23.05 8 ¶4; 9-10 ¶7-8

Ẹvẹ ma sai ro ru re amọfa a riẹ kpahe Emu Owọwọ na? Ma rẹ nyai zizie ahwo. Ma sai je kere edẹ ahwo jọ fihotọ nọ ma gwọlọ zizie. Ahwo jọ họ, imoni mai, emọ isukulu mai, ahwo nọ ma gbe bi ru iruo, gbe amọfa. Ebe uzizie mai e gbẹ maki bu tere he, ma sae rọ ifonu vi obe uzizie na se ai. Ma re zizie ahwo buobu keme ma riẹ ọnọ ọ te nyaze he. (Ọtausi. 11:6) Jọ o thọrọ owhẹ ẹro ho inọ ahwo nọ ma bi ti zizie na a sae nọ omai enọ, maero otẹrọnọ a re ziọ ewuhrẹ mai ẹdẹvo ho. U fo re ma roro kpahe enọ jọ nọ a sae nọ, gbe uyo nọ ma te kẹ ae. Nọ a te ku Emu Owọwọ na họ no, ẹsejọhọ ahwo nọ ma zizie ze a ti wo enọ efa jọ. Joma daoma gaga re ma zizie ahwo ziọ Emu Owọwọ na, joma dede ae rehọ nọ a tẹ nyaze, ma vẹ jẹ kẹ iyo enọ rai nọ a te ru Emu Owọwọ na no. Ma te rọ ere fiobọhọ kẹ ahwo nọ i wo “emamọ eva” ruẹ epanọ uwhu Jesu u wuzou te.—Iruẹru 13:48. w24.01 12 ¶13, 15; 13 ¶16

A jọ Ebaibol gbiku imaree nọ a whu nọ a kpare zihe ziọ otọakpọ na. Kọ whọ gbẹ daoma re whọ romatotọ wuhrẹ kpahe ae ọvuọvo? Who te bi se iku na, roro kpahe ae ziezi re whọ jariẹ wuhrẹ eware jọ. Nọ who te se iku jọ no, roro kpahe iẹe re whọ jariẹ ruẹ oware jọ nọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ gwọlọ kpare ahwo ze, yọ o wo ogaga nọ ọ sai ro ru ei. Nọ who ti se iku ahwo nọ a kpare ze na, jọ ọnọ ọ mai wuzou evaọ usu rai o thọrọ owhẹ ẹro ho. Oye họ ẹkparomatha Jesu. Kareghẹhọ nọ ahwo buobu a ruẹ Jesu nọ a kpare iẹe ze no. Yọ ẹkparomatha riẹ na oye o lẹliẹ omai wo ẹrọwọ ọgaga inọ ẹkparomatha ọ te jariẹ. (1 Kọr. 15:3-6, 20-22) Eva e were omai gaga inọ Jihova ọ ya eyaa kẹ omai nọ ọ te kpare ahwo nọ a whu no ze. Ma riẹ nọ eyaa yena e te seba erugba ha keme o rrọ Jihova oja inọ o re ru ei gba yọ o wo ogaga na kiọkọ. Fikiere joma hai ru epanọ u re ro mu omai ẹro viere inọ ẹkparomatha o te ginẹ jọ. Ma te ru ere, ma te kẹle Jihova Ọghẹnẹ mai na gaga, ọnọ ọ ya eyaa kẹ omai omomọvo nọ, ‘Ahwo ra nọ a whu no a te kparoma ze!’—Jọn 11:23. w23.04 8 ¶2; 12 ¶17; 13 ¶20

Ohwo nọ ọ riẹ utho ẹgba riẹ yọ ohwo nọ o wo omaurokpotọ. Ma tẹ riẹ utho ẹgba mai koyehọ ma riẹ nọ orọnọ oware kpobi ma rẹ sai ru hu. Yọ omaurokpotọ o rẹ whae ze nọ ma je rri amọfa inọ a riẹ eware jọ eru vi omai. (Fil. 2:3) Eware ivẹ na i tho ohwohwo gaga. Gidiọn ọ riẹ utho ẹgba riẹ, o te je wo omaurokpotọ. Nọ ẹnjẹle Jihova ọ vuẹe nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ ọye o ti siwi ahwo Izrẹl no obọ ahwo Midian, Gidiọn ọ ta ẹme jọ nọ u dhesẹ nọ ọ riẹ utho ẹgba riẹ, o te je wo omaurokpotọ. Ọ ta nọ: “Unuwou mẹ họ onọ o mae kawo evaọ orua Manasẹ, yọ mẹ họ ọnọ a mai rri nọ o fioka ha evaọ uwou ọsẹ mẹ.” (Ibr. 6:15) O rri omariẹ nọ epanọ ahwo Midian a ga te na, ọ sai ti lele ai fi ẹmo ho. Rekọ Jihova ọ riẹ nọ ọ sai ru ei. Yọ o fiobọhọ kẹe fi ẹmo na te uwou. Ekpako ukoko a bi ru oware nọ u dhesẹ nọ a wo omaurokpotọ a tẹ jẹ riẹ utho ẹgba rai. (Iruẹru 20:18, 19) A te ru oware jọ a rẹ rehọ iẹe seha ha. Yọ a gbẹ riẹ oware jọ ru ziezi hi, a rẹ nwani rri omarai nọ a be riẹ ru hu hu. w23.06 3 ¶4-5

A te whọlọ araomuomu na uzou no, koyehọ a ti kpe Setan no. Yọ o te vrẹ odu ikpe re onana o tẹ te via. (Evia. 20:7-10) Taure oyena o tẹ te via, Ebaibol ọ vuẹ omai eware imuozọ nọ e te jọ akpọ na via. Orọ ọsosuọ, a te jọ akpọ na bo ubo “udhedhẹ gbe omofọwẹ!” (1 Tẹs. 5:2, 3) “Idudhe” na, isu akpọ na a ve ti mu egagọ erue họ ẹraha no, yọ ere uye ulogbo na u ti ro muhọ. (Evia. 17:16) U te no ere no, Jesu o ti bruoziẹ ahwo, ọ vẹ te hẹriẹ igodẹ no ewe. (Mat. 25:31-33, 46) Oke nana kpobi yọ Setan ọ gbẹ be gwọlọ edhere kpobi nọ o re ro gbe edha họ idibo Ọghẹnẹ aro. O ve ti ru nọ isu akpọ na kpobi a ti ro kuomagbe re a họre idibo Jihova. Ahwo nana Ebaibol o se Gọg ọrọ ẹkwotọ Magọg na. (Izik. 38:2, 10, 11) U je ti te oria jọ no, ahwo nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu, Ọghẹnẹ o ve ti koko ae họ vrẹ kpobọ odhiwu. Aikpobi a ve ti lele Jesu ziọ ẹmo Amagidọn. Ere uye ulogbo na u ti ro kuhọ. (Mat. 24:31; Evia. 16:14, 16) Ukuhọ riẹ, Jesu o ve ti mu otọakpọ na họ esu, yọ o ti su odu-ikpe.—Evia. 20:6. w23.10 20-21 ¶9-10

Ma be ta ẹme na, idibo Jihova buobu a be rria erẹwho nọ egọmeti ọ jọ rọwo nọ ma ta usi uwoma hayo kpohọ ewuhrẹ hẹ. A be kẹ isu erẹwho yena adhẹẹ, rekọ inievo mai nana a wọhọ Obedaya. A be daoma re a rehọ udu rai kpobi gọ Jihova dede nọ egọmeti ọ gwọlọ nọ a ru ere he. (Mat. 22:21) Fikinọ a be dhozọ Ọghẹnẹ, ọye a bi yoẹme kẹ orọnikọ ahwo ho. (Iruẹru 5:29) Edhere jọ nọ a bi ro yoẹme họ a be rọ areghẹ ta usi uwoma na jẹ be lẹlẹ ru ewuhrẹ. (Mat. 10:16, 28) O tẹ jẹ rrọ ae oja gaga inọ a re fiobọhọ kẹ inievo rai wo ebe ukoko na gbe Ebaibol nọ a re wuhrẹ. Joma ta kpahe oniọvo otiọye jọ nọ a re se Henri. Ọ be rria orẹwho Africa jọ nọ a jọ rọwo nọ ma ta usi uwoma hayo kpohọ ewuhrẹ hẹ. Oke nọ ẹbẹbẹ na ọ jọ otọ, Brọda Henri ọ ta nọ ọ gwọlọ jọ usu ahwo nọ a rẹ hae wọ ebe ukoko na se inievo na. O kere nọ: “Oma o rẹ vuọ omẹ gaga. . . . Fiki adhẹẹ nọ mẹ be kẹ Jihova gaga jabọ nọ me ro wo udu jẹ ta nọ me re ru iruo nana.” Kọ who wo oghẹrẹ udu nọ Henri o wo na? Whọ tẹ daoma wo ozodhẹ Ọghẹnẹ, whọ sai woi. w23.06 16 ¶9, 11

Nọ Adamu avọ Ivi a wọso Jihova jẹ zihe ruọ erahaizi no, O tẹ wọhọ ẹsenọ Setan ọ raha eware ku Ọghẹnẹ abọ no. Ẹsejọhọ Ẹdhọ o je roro nọ ahwo nọ a rrọ gbagba nọ i ti yoẹme kẹ Ọghẹnẹ a te gbẹ jọ akpọ na ha. Jihova ọ hae sai kpe Adamu avọ Ivi no re ọ ma ọzae-avọ-aye ọgbagba ọfa nọ i re yẹ emọ egbagba fihọ otọakpọ na. Rekọ o hae jọ nọ Jihova o ru ere, Setan ọ hae te ta nọ oware nọ Jihova ọ ta nọ o te via, o via ha. Fikieme? Keme evaọ Emuhọ 1:28, Jihova ọ ta nọ jọ Adamu avọ Ivi a yẹ emọ, re emọ rai a vọ otọakpọ na. Ẹsejọhọ Setan o je roro nọ otẹrọnọ Jihova ọ kẹ rai uvẹ inọ a yẹ, emọ rai a sae te jọ ahwo ọgbagba ẹdẹvo ho. (Ọtausi. 7:20; Rom 3:23) Yọ o tẹ ginẹ via ere, yọ Ẹdhọ ọ ruẹ oware nọ ọ rẹ rọ so Ọghẹnẹ ole no inọ ọ sai ru oware nọ ọ jiroro riẹ na ha. Eme o lẹliẹ omai ta ere? Otẹrọnọ mai emọ nọ Adamu avọ Ivi a yẹ kpobi ma rẹ sae jọ ahwo ọgbagba ẹdẹvo ho, koyehọ ahwo nọ a gba ha ọvo a te jọ aparadase evaọ otọakpọ na. Yọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ọye he. Ahwo nọ a rrọ gbagba nọ i re yoẹme kẹe ọ gwọlọ nọ a rẹ rria otọakpọ na. w23.11 6 ¶15-16

Eware nọ Jihova ọ be rehọ Ebaibol na gbe ukoko riẹ vuẹ omai i te kẹ omai. Joma fi izi obọmai ba eware yena ha. (Itẹ 3:5-7) Joma ru vrẹ eware nọ Ebaibol ọ ta na ha, yọ ma fi izi obọmai họ kẹ inievo ukoko na ha. Setan o bi wuhrẹ ahwo eware nọ e rrọ uzẹme he. A jọ Ebaibol se iwuhrẹ ethọthọ itienana “eviẹhọ ifofe” gbe “eware esese akpọ na.” (Kọl. 2:8) Edhere jọ nọ o je ro wuhrẹ ahwo thọ evaọ oke Ileleikristi ọsosuọ na họ, o ru nọ ahwo a jẹ rọ rehọ eriariẹ ahwo-akpọ wuhrẹ ahwo eware nọ i fo ho. Ere ọvo ho, ahwo jọ a je wuhrẹ ahwo iwuhrẹ ahwo Ju nọ e rrọ Ikereakere na ha, yọ ahwo jọ a jẹ ta nọ Ileleikristi a re koko izi Mosis. Eme yena ginọ eme eviẹhọ. E wha riẹ ze nọ ahwo a gbẹ jẹ rọ daezọ ẹme nọ Jihova nọ ọ mai wo areghẹ kpobi na ọ ta ha. Setan o bi ru oware ovona nẹnẹ re. O bi ru nọ ahwo a be rọ jọ iredio, etẹlẹvishọno gbe itanẹte ta eme atanọ atanọ. Ẹsejọ dede, isu egọmeti a re ru nọ a rẹ rọ jọ eria itieye na vuẹ ahwo usi eware nọ e via ha. w23.07 16 ¶11-12

O wọhọ nọ oware nọ Jihova o ru re o ro ku ẹbẹbẹ nọ Setan gbe Adamu avọ Ivi a so fihotọ na họ u gbe Setan unu gaga. O rẹro riẹ vievie he. Ukpenọ Jihova o ru oware nọ a rẹ rọ ta nọ ọ ta ọrue, ọ tẹ kẹ Adamu avọ Ivi uvẹ nọ a yẹ emọ re ẹme nọ ọ ta inọ jọ a yẹ na, o sai rugba. Oye ovo gbe he, Jihova ọ ya eyaa nọ “ọmọ” jọ o ti no uyẹ Adamu ze nọ o ti siwi ahwo nọ a yoẹme. Onana o via no re. Setan ọ sai ru re o seba ẹvia ha. (Emu. 3:15; 22:18) Ma riẹ nọ oware nọ Ọghẹnẹ o ru re ọ sae ta ahwo-akpọ no igbo na u gbe Setan unu re. Fikieme? Keme u dhesẹ nọ Jihova o you ahwo-akpọ gaga. Ọ gwọlọ nọ eware i woma kẹ ohwo-akpọ. (Mat. 20:28; Jọn 3:16) Rekọ Setan ọ rrọ ere he. Kọ emamọ oware vẹ u ti no idhe ẹtanigbo Jesu na ze? Nọ Jesu o te su odu-ikpe no, yọ emọ Adamu avọ Ivi kpobi a zihe ruọ ahwo ọgbagba no. Oke yena, ahwo ọgbagba nọ i bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ ọvo a te rria otọakpọ nọ a ru fihọ aparadase no. Oke yena yọ Jihova o ru oware nọ ọ gwọlọ na gba no. w23.11 6 ¶17

Ma re koko uzi nọ Jihova o jie kpahe uzuazọ gbe azẹ. Fikieme? Keme Jihova ọ ta nọ azẹ họ uzuazọ. Uzuazọ yọ obọdẹ okẹ nọ ọyomariẹ ọ kẹ omai. (Izerẹ 17:14) Okenọ Jihova ọ ta nọ ahwo-akpọ a sai mu erao họ ẹre, o jie uzi nọ a du re azẹ rai vievie he. (Emu. 9:4) Ọ wariẹ jie uzi nana evaọ oke nọ ọ jẹ kẹ ahwo Izrẹl izi riẹ. (Izerẹ 17:10) O te je ru nọ inievo nọ e jọ utu ẹruorote ukoko Ileleikristi na evaọ oke anwae a ro kere se Ileleikristi kpobi nọ jọ a “hai siomano . . . azẹ.” (Iruẹru 15:28, 29) Ma rẹ daoma gaga re ma koko uzi yena nọ ma tẹ be gwọlọ edhere nọ ma re ro siwi omamai. Ma re je koko uzi nọ Ọghẹnẹ o jie kpahe ọfariẹ-ogbe. Pọl ukọ na ọ ta nọ joma “kpe” isiuru ugboma mai nọ i woma ha no. Koyehọ ma rẹ daoma gaga re ma si ekpehre iroro kpobi no udu mai no. Ma re rri eware nọ e rẹ lẹliẹ ọfariẹ-ogbe si omai urru hu. Yọ ma re ru oware ovo nọ o rẹ lẹliẹ omai gbe-ọfariẹ hẹ.—Kọl. 3:5; Job 31:1. w23.07 15 ¶5-6

Kọ ẹvẹ Samsin ọ gbẹ riẹ nọ oware uyoma Dilaela ọ gwọlọ ru hu? Kọ ere ọ nwani you rie te nọ o ro fi eva riẹ kpobi họ iẹe? Ma riẹ hẹ. Rekọ ma riẹ nọ ẹsikpobi o je kpokpo iei re ọ vuẹe oware nọ o be kẹe ogaga na. Ghele na Samsin o rri Dilaela nọ ọ sai ti ru oware utioye na ha. Nọ o kpokpo iei raha no, ọ tẹ dhugbẹ vuẹe. O da omai gaga inọ Samsin o ru oware nọ o lẹliẹ Jihova nyase iẹe ba, o tẹ whae ze nọ ogaga riẹ u ro noi oma no. (Ibr. 16:16-20) Samsin ọ ruẹ uye gaga fikinọ o fievahọ Dilaela ukpenọ ọ rẹ talamu Jihova. Ahwo Filistia a mu rie kpo, a te tu ei aro, a te fi ei họ uwou-odi. Yọ obọ Gaza a mu rie kpohọ. A tẹ rehọ iẹe ru ọrigbo rai nọ o re wuhu eka. Okenọ ahwo Filistia a kokohọ je ru ehaa rai, a “te se Samsin no uwou-odi ze re o ru eware ehwẹ kẹ ae.” A te dhe idhe buobu kẹ ẹdhọ rai nọ a re se Degọn, keme a roro nọ ọye o ru nọ Samsin o ro te ai obọ. A tẹ jẹ rehọ Samsin zaro.—Ibr. 16:21-25. w23.09 5-6 ¶13-14

Ẹsejọhọ fiki oware jọ nọ mai Isẹri Jihova ma re ru hu, ohwo nọ wha gbe bi ru iruo hayo ọmọ isukulu ra ọ sae ta nọ, ‘Izi rai e ga hrọ.’ Ma rẹ sae vuẹe oware nọ o lẹliẹ omai rri oware na ere, rekọ ma rẹ tae avọ adhẹẹ. (1 Pita 3:15) Uvẹ nọ ma rẹ rọ riẹ oware nọ o rẹ were ohwo na u rovie no na. Joma rri rie inọ o mukpahe omai jabọ họ. O tẹ make rọnọ o mukpahe omai dede, joma rọ unu kpotọ lele iei ta ẹme. Ẹsejọhọ o te lẹliẹe roro ẹme na didi, ọ vẹ te ruẹ nọ kpakọ oghẹrẹ nọ o je rri rie na, ere o rrọ họ. Ma rehọ iẹe nọ ohwo nọ ma gbe bi ru iruo ọ nọ omai nọ, ‘Fikieme wha gbe bi ru ehaa ẹdẹ-eyẹ hẹ?’ U fo re ma kake nọ omamai nọ, ‘Kọ o bi roro nọ mai Isẹri Jihova ma rẹ reakpọ kuoma ha?’ O sae jọ nọ o bi roro nọ ma gbe bi lele ai ru eware itieye na ha, o te whae ze nọ ma gbe ti ro yerikugbe ohwohwo sasasa ha evaọ oria nọ ma bi jo ru iruo na. Ma sai jiri ei inọ ọ daoma nọ ọ rọ gwọlọ nọ ahwo a hai ru eware kugbe. Ẹme otiọye na o sae lẹliẹe rọ udu kpotọ. Who ve dhesẹ oware nọ Ebaibol ọ ta kpahe ehaa ẹdẹ-eyẹ kẹe. w23.09 17 ¶10-11

Joma rehọ omoke nọ u kiọkọ na wuhrẹ ahwo Ebaibol re a sae zọ. Pita ukọ na ọ ta nọ joma hai ‘roro kpahe ẹdẹ Jihova ẹsikpobi.’ (2 Pita 3:11, 12) Kọ eme onana u dhesẹ? O tẹ lọhọ, kẹdẹ kẹdẹ, joma hai roro kpahe eghale nọ i ti te omai evaọ akpọ ọkpokpọ na. Hae jọ iroro ra ruẹ oghẹrẹ nọ whọ te rọ wẹ emamọ ofou rehọ, re emamọ emu, dede ahwo ra nọ a kpare ze, je wuhrẹ ahwo oke anwae epanọ eruẹaruẹ Ebaibol i ro rugba. Nọ ma tẹ be hai roro kpahe eware nana, o te lẹliẹ omai rẹro ẹdẹ Jihova ẹsikpobi, jẹ kareghẹhọ nọ edẹ urere na ma rrọ na. Yọ o te lẹliẹ omai dikihẹ ga re ahwo nọ a bi wuhrẹ iwuhrẹ erue ‘a gbe su omai thọ họ.’ w23.09 27 ¶5-6

Ẹsejọ o rẹ jọ bẹbẹ kẹ emọ re a yoẹme. Ebaibol ọ ta nọ emọ a te “ghẹmeeyo kẹ esẹgbini” rai. (2 Tim. 3:1, 2) Fikieme emọ buobu a gbẹ rọ gwọlọ yoẹme kẹ esẹgbini rai hi? Emọ jọ a re rri nọ esẹgbini rai a bi ru oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta ha, rekọ a be vuẹ ae nọ jọ a ru ei. A ve bi roro nọ, ‘Fikieme ọsẹgboni mẹ a rẹ rọ vuẹ omẹ nọ me ru oware nọ ae omarai a bi ru hu?’ Emọ efa jọ a re roro nọ, izi nọ ọsẹgboni rai a bi fihọ kẹ ai na, nọ akpọ nọ a gbẹ be jọ koko izi itieye na ha. A re roro nọ ọsẹgboni rai a be rọ ifi gba ae. Kọ ere whẹ omara who rri rie re? O lọhọ kẹ emọ buobu hu re a ru oware nọ oria ikere inẹnẹ o be ta na. Kọ eme o ti fiobọhọ kẹ owhẹ hai yoẹme kẹ ọsẹgboni ra? Nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ jẹ hai yoẹme kẹ ọsẹgboni riẹ ẹsikpobi. Daoma rọ aro kele iei. (1 Pita 2:21-24) Jesu ọ jọ ohwo ọgbagba, rekọ ọsẹgboni riẹ a gba ha. Ghele na, ọ jẹ kẹ ae adhẹẹ nọ a tẹ maki ru oware jọ thọ hayo nọ a te ru ei oware nọ o kẹ riẹ uye.—Ọny. 20:12. w23.10 7 ¶4-5

Pọl ukọ na ọ ta nọ idhe nọ Uzi Mosis o ta inọ a dhe na o sai ru nọ ahwo a rẹ rọ siọ uzi ba ẹraha ha. Yọ Ọghẹnẹ ọ sae rehọ fiki idhe yena rọ izieraha mai vrẹ omai riẹriẹriẹ hẹ. Oyejabọ a ro “si” Uzi Mosis na no. Pọl o te wuhrẹ ae eware ididi jọ nọ e rrọ Ẹme Ọghẹnẹ. Ọ vuẹ rai nọ a wo “ẹruore nọ ọ mai woma” fikinọ Jesu o whu kẹ ae, yọ oware nọ o te lẹliẹ ae “si kẹle” Ọghẹnẹ oye. (Hib. 7:19) Pọl ọ vuẹ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Hibru na nọ oghẹrẹ nọ a be rọ gọ Ọghẹnẹ enẹna u woma vi oghẹrẹ nọ a jẹ rọ gọe okenọ a jọ egagọ ahwo Ju. Fikieme u ro woma vi ei? Keme oghẹrẹ nọ ahwo Ju a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ yọ “uwoho eware nọ e be tha, rekọ Kristi na họ uzedhe oware na.” (Kọl. 2:17) Ohwo ọ tẹ be ruẹ uwoho oware, orọnikọ uzedhe oware na dẹẹ ọ be ruẹ na ha, rekọ uwoho riẹ gheghe. Ẹme na họ, oghẹrẹ nọ ahwo Ju a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ yọ uwoho gheghe ọrọ oghẹrẹ nọ ahwo a te rọ gọ Ọghẹnẹ. U fo re ma riẹ oware nọ Jihova o ru re ọ sae rọ izieraha mai vrẹ omai, ma vẹ sae gọe oghẹrẹ nọ ọ gwọlọ. w23.10 25 ¶4-5

A jọ obe Daniẹl izou 11 ta kpahe ivie ivẹ jọ nọ i bi lele ohwohwo dariẹ rri re a riẹ ohwo nọ ọ mae ga nọ o re su akpọ na soso. Ma te rri eruẹaruẹ nana gbe efa, o rẹ lẹliẹ omai riẹ nọ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” na họ Russia avọ erẹwho nọ e rrọ abọ riẹ. Yọ “ovie obọze ovatha-ọre” na họ egọmeti Britain avọ America. A be lahiẹ inievo mai nọ e be rria erẹwho nọ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” na o bi su. A kpe ejọ je fi ai họ uwou-odi fikinọ a be gọ Ọghẹnẹ. Rekọ ozọ u bi mu ai ghele he. Ukpokpoma na o be tubẹ lẹliẹ ẹrọwọ rai ga. Fikieme? Keme inievo na a riẹ nọ oware nọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ oye u bi rugba na. (Dan. 11:41) Ma tẹ be hae kareghẹhọ oware yena re, o te lẹliẹ omai kru ẹrọwọ mai, jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ru eyaa nọ ọ ya kẹ omai kpobi gba. w23.08 11 ¶15-16

Fikinọ Jihova o you omai gaga, oware jọ o tẹ be kẹ omai uye, o re kri ẹriẹ hẹ. O rẹ kẹe uye, yọ ọ rẹ thọ omai. Fikiere oware jọ o tẹ be kẹ omai uye, joma lẹ se Jihova nọ: “Sẹro mẹ wọhọ ọmọ-ẹro ra.” (Ol. 17:8) Ubiẹro ohwo-akpọ ọ dhozọ viere. Ọ rẹ gwọlọ nọ oware u tei hi. Fikiere nọ Jihova ọ ta nọ ma wọhọ ọmọ-ẹro riẹ na, ẹme nọ ọ be vuẹ omai na họ, “Whai yọ ahwo mẹ. Ohwo kpobi nọ ọ gwọlọ rọ obọ te owhai, kiyọ ọ be gwọlọ omẹ ẹme. A rẹ rọ owhai zaro kẹ omẹ hẹ.” Jihova ọ gwọlọ nọ whọ riẹ nọ o you owhẹ. Rekọ ọ riẹ nọ ẹsejọhọ fiki eware nọ e via kẹ owhẹ no, who bi roro nọ ọ sai you owhẹ hẹ. Hayo o sae jọ nọ ebẹbẹ nọ i bi te owhẹ e ga te epanọ who bi ro roro nọ Jihova o gbe you owhẹ hẹ. Kọ eme who re ru re u mu owhẹ ẹro inọ Jihova o gine you owhẹ? Ma te ta ẹme te epanọ Jihova o ro dhesẹ nọ o you Jesu, enọ a rọ ẹzi wholo na, gbe omai kpobi. w24.01 27 ¶6-7

Ẹzra ọ ruẹ epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ ahwo riẹ evaọ oke jọ. Ikpe jọ nọ e vrẹ taure amọ Ẹzra a tẹ te gwọlọ nọ a re kpobọ Jerusalẹm na, oware jọ o via. Evaọ ukpe 484 B.C.E., Ahasuirọs ovie Pasia o jie uzi nọ jọ a kpe ahwo Ju kpobi nọ e rrọ ewho kpobi nọ o bi su no. Oke yena o wọhọ nọ Ẹzra ọ jẹ rria obọ Babilọn. (Ẹsta 3:7, 13-15) Ẹzra ọ jọ usu ahwo nọ a ta nọ a kpe no na. Kọ eme ọ via? Ahwo Ju nọ e jọ “ubrotọ kpobi” nọ ovie Pasia o je su, a tẹ siọ emu ba ẹre, yọ a bi weri. O wọhọ nọ a lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ ae riẹ oware nọ a re ru. (Ẹsta 4:3) Ẹsiẹvo na, Jihova o te ru nọ omaa nọ ewegrẹ ahwo Ju a ma o ro hwẹ ku ae uzou. Kọ ae a kpe, a gbe kpe ahwo Ju hu. Ma riẹ nọ eva e were Ẹzra gbe ahwo Ju efa kpobi gaga oke yena. (Ẹsta 9:1, 2) O wọhọ nọ oware yena o lẹliẹ ẹrọwọ Ẹzra ga. O lẹliẹ e riẹ ruẹ nọ Jihova ọ rẹ ginẹ thọ ahwo riẹ, yọ u fo re o fievahọ iẹe nọ ebẹbẹ efa i te tei. w23.11 17 ¶12-13

Pọl ukọ na ọ jẹ ta kpahe, “eruo eware nọ uzi o ta.” Koyehọ uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ Mosis kẹ ahwo Izrẹl. (Rom 3:21, 28) O wọhọ nọ okenọ Pọl o ro kere ileta se inievo obọ Rom na, Ileleikristi jọ nọ e jọ ahwo Ju a je si ikẹ nọ Ileleikristi a re ru eware nọ uzi Mosis na o ta. A jẹ rọwo nọ uzi yena u no otọ no ho. Fikiere Pọl ọ tẹ ta ẹme te Abraham re a riẹ nọ orọnikọ fiki “eruo eware nọ uzi o ta,” Ọghẹnẹ o re ro rri ohwo nọ o kiẹrẹe he. Rekọ o re wo ẹrọwọ. Ẹme yena o rẹ lẹliẹ eva were omai keme o lẹliẹ omai riẹ nọ ma sae kẹle Ọghẹnẹ, o ve rri omai inọ ma kiẹrẹe. Oware nọ ma re ru họ, ma re fi ẹrọwọ họ Ọghẹnẹ gbe Jesu. Kọ “iruo” vẹ Jemis ọ jẹ ta ẹme kpahe evaọ obe Jemis izou 2 na? Orọnikọ “eware nọ uzi o ta” nọ ohwo o re ru, nọ Pọl ọ fodẹ na oye Jemis ọ jẹ ta na ha. Rekọ ọ jẹ ta ẹme kpahe eware nọ Oleleikristi o re ru kẹdẹ kẹdẹ. (Jem. 2:24) Oleleikristi o te bi ru eware yena, koyehọ o gine wo ẹrọwọ. O gbe bi ru ai hi, koyehọ o wo ẹrọwọ họ. w23.12 3 ¶8; 4-5 ¶10-11

Inievo-emetẹ nọ e gwọlọ wo ọzae ẹdẹfa a re rri otọ mu gaga. Riẹ nọ ọzae nọ whọ te rehọ ọye o ti su owhẹ. (Rom 7:2; Ẹf. 5:33) Oye u ro fo re whọ nọ omara nọ: ‘Kọ oniọvo-ọmọzae na o gine you Jihova gaga? Kọ ọ be rọ egagọ Jihova karo? Kọ ọ be hai ru oware nọ u dhesẹ nọ o gine wo areghẹ? Kọ o te ruthọ, ọ be hae rọwo nọ o ruthọ? Kọ ọ be hai rri emetẹ na inọ yọ ahwo ọvo ho je ru ai epanọ u je rie? Kọ o kruga te epanọ o ti ro fiobọhọ kẹ omẹ kruga re? Kọ o wuhrẹ iruo jọ nọ ọ sai ti ro fiobọhọ kẹ omẹ? Kọ ọ te hae sai ru eva were omẹ?’ Kareghẹhọ nọ whọ be te gwọlọ emamọ ọzae nọ whọ rẹ rehọ na, whẹ omara whọ rẹ jọ emamọ aye re. Emamọ aye yọ “ofiobọhọ” kẹ ọzae riẹ, yọ “o re ru ei gba.” (Emu. 2:18) Yọ aye nọ o you Jihova o re ru re ahwo a rọ emamọ ubiẹro rri ọzae riẹ. (Itẹ 31:11, 12; 1 Tim. 3:11) Oware nọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ jọ emamọ aye otiọye họ, who re you Jihova gaga. Hai je fiobọhọ kẹ ọsẹgboni ra gbe inievo ra gbe inievo ukoko na. w23.12 22-23 ¶18-19

Jihova ọ ta nọ ọ te kẹ omai areghẹ nọ ma rẹ rọ jẹ emamọ iroro. Areghẹ yena o re fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ gwọlọ ru oware jọ nọ o te lẹliẹ oghẹrẹ nọ ma bi yeri uzuazọ mai nwene. Ọ rẹ jẹ kẹ omai ẹgba nọ ma re ro thihakọ. Epanọ Jihova ọ kẹ Pọl ukọ na ẹgba nọ o ro thihakọ edawọ riẹ na, ere ọ rẹ kẹ omai ẹgba re. (Fil. 4:13) Ọ rẹ rehọ inievo mai fiobọhọ kẹ omai. Evaọ aso urere Jesu taure o te ti whu, Jesu ọ jẹ lẹ se Jihova gaga. Ọ riẹ nọ uwhu nọ o bi ti whu na o sae lẹliẹ ahwo rri rie nọ ọ ta eme-aghọ kpahe Ọghẹnẹ. Fikiere ọ tẹ lẹ inọ jọ Jihova o ru re oghẹrẹ uwhu utioye na o thọe wa. Rekọ Jihova ọ thọ riẹ no uwhu na ha. Ukpoye, o vi ukọ-odhiwu ze re ọ tuduhọ iẹe awọ. Ukọ-odhiwu na ọ jọ wọhọ oniọvo kẹ Jesu. (Luk 22:42, 43) Jihova ọ sae rọ oniọvo mai jọ tuduhọ omai awọ re. Oniọvo jọ ọ sae rọ ifonu se omai hayo nyabru omai ze te tuduhọ omai awọ. Joma hae rọ ẹro da uvẹ kpobi nọ ma rẹ rọ ta “emamọ ẹme” nọ ọ rẹ lẹliẹ oniọvo kru udu ga.—Itẹ 12:25. w23.05 10-11 ¶9-11

Ẹsejọhọ udu u bi bru inievo nọ e siọ iruo Uvie na ba no nọ e ziọ Ekareghẹhọ inọ ma te rọ ubiẹro jọ rri rai. Fikiere whọ nọ ae onọ ọvo nọ o rẹ lẹliẹ oma vuọ ae he, yọ whọ ta ẹme nọ ọ rẹ kẹ ae uye he. Ahwo nana yọ inievo mai. Yọ ma gwọlọ nọ a rẹ wariẹ kuomagbe omai re ma gbẹ gọ Jihova. (Ol. 119:176; Iruẹru 20:35) Eware nọ ma wuhrẹ no na i dhesẹ nọ u gine wuzou re ma hae kareghẹhọ uwhu Jesu kukpe kukpe wọhọ epanọ ọ vuẹ omai na. Ma te bi ru ere, irere buobu i re te omai gbe amọfa. (Aiz. 48:17, 18) O rẹ lẹliẹ omai you Jihova avọ Jesu gaga. O rẹ jẹ lẹliẹ omai ru oware nọ u dhesẹ nọ oware nọ a ru kẹ omai na o da omai ẹro. Emu Owọwọ na nọ ma rẹ nya o rẹ jẹ lẹliẹ omai kẹle inievo mai gaga. Yọ uvẹ u re rovie fihọ nọ ma re ro wuhrẹ amọfa re a sai wo eghale nọ uwhu Jesu o te wha ze. Fikiere joma daoma ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ ẹdẹ nọ ọ mae rro evaọ ukpe nana, koyehọ ẹdẹ Emu Owọwọ na. w24.01 14 ¶18-19

Oghẹrẹ vẹ Jihova o bi ro su omai nẹnẹ? Ebaibol na o bi ro dhesẹ edhere kẹ omai. Rekọ nwanọ Ebaibol ọvo ho, ọ rehọ ahwo jọ mu re a wuhrẹ omai. Ọ be rọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” wuhrẹ omai re ma ru oware nọ u fo. (Mat. 24:45) Jihova o te je wo ezae efa nọ i kruga ziezi nọ o bi ro su omai. Ma wo esẹro okogho gbe ekpako ukoko nọ e rẹ tuduhọ omai awọ jẹ vuẹ omai oware nọ u fo nọ ma re ru nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rrọ otọ. Ma yere Ọghẹnẹ inọ ọ be rehọ ahwo nana dhesẹ edhere kẹ omai evaọ edẹ urere nana nọ i yoma thesiwa na. O tẹ whae ze nọ usu mai avọ Jihova o rọ kpekpe ziezi. O make rrọ ere na, ẹsejọ o rẹ jọ bẹbẹ kẹ omai re ma ru oware nọ Jihova ọ ta kẹ omai, maero otẹrọnọ ahwo-akpọ ibe mai nọ e gba ha ọ rọ vuẹ omai oware na. Iroro itieye e tẹ rrọ owhẹ udu, kareghẹhọ nọ Jihova họ ọnọ ọ be rehọ ahwo nana vuẹ omai oware nọ ma re ru na, yọ ma tẹ gaviezọ kẹ ae eghale i ti te omai. w24.02 20 ¶2-3

Mai omamai, ma tẹ be hai romatotọ roro didi kpahe oware nọ ma se evaọ Ebaibol, o te lẹliẹ omai you Jihova gaga re. Who te bi se Ebaibol, whọ họrọ oma ha, roro didi re whọ jariẹ wuhrẹ oware jọ kpahe Jihova. Hae nọ omara nọ: ‘Eme mẹ jọ oria nọ me se na wuhrẹ nọ u dhesẹ nọ Jihova o you omẹ? Kọ eme mẹ jariẹ wuhrẹ nọ o te lẹliẹ omẹ you Jihova?’ Oware ofa nọ u ti fiobọhọ kẹ omai you Jihova gaga họ, nọ ma tẹ be lẹ sei jẹ ta eva mai kpobi kẹe. (Ol. 25:4, 5) Ma tẹ lẹ se Jihova o ti yo olẹ mai. (1 Jọn 3:21, 22) U fo nọ uyoyou nọ ma wo kẹ amọfa u re dhe ẹgẹga. Roro kpahe Pọl ukọ na, ọnọ avọ Timoti a gbẹ jọ ibe iruiruo nọ ọyomariẹ o kurẹriẹ no. Timoti o you Jihova gaga, o te je you amọfa re. Evaọ ileta nọ Pọl o kere se inievo obọ Filipai ọ ta kẹ ae nọ: “Me wo omọfa nọ o wo ọkpọ uruemu [Timoti hi] nọ ọ te rọ eva riẹ kpobi rẹrote eware nọ e rrọ ọdawẹ kẹ owhai.” (Fil. 2:20) Timoti o you inievo na gaga yọ onana o jẹ lẹliẹ eva riẹ were Pọl. Yọ ma riẹ nọ ẹsenọ ukoko jọ u te yo nọ Timoti ọye ọ be nyabru ai ze, eva ọvo e rẹ were ai.—1 Kọr. 4:17. w23.07 9 ¶7-10

Mosis o whu no re ahwo Izrẹl a tẹ te ruọ Ẹkwotọ Eyaa na. Kọ idibo Ọghẹnẹ a gbe wo ohwo ọvo nọ ọ jẹ rẹrote ai hi? Ijo. Jihova ọ jẹ hae rẹrote ae nọ a te yoẹme kẹe. Taure Mosis o te ti whu, Jihova ọ ta kẹe nọ jọ ọ rehọ Joshua mu re ọ rehọ ẹta riẹ. Yọ u kri no nọ Mosis o bi ro wuhrẹ Joshua. (Ọny. 33:11; Izie. 34:9) Yọ orọnọ Joshua ọvo o ti su ahwo na ha. A rehọ ezae efa nọ i te ziezi mu. A rehọ ejọ mu iletu itu ahwo idu, ejọ iletu itu ahwo udhusoi, efa iletu itu ahwo udhuvẹ-gbikpe, efa jọ kọ iletu itu ahwo ikpe. (Izie. 1:15) Ahwo nana a jẹ rẹrote ahwo Ọghẹnẹ ziezi. U te no ere no, evaọ oke Elaejah, Ọghẹnẹ ọ rehọ Elaejah mu re o fiobọhọ kẹ ahwo Izrẹl kru egagọ riẹ ga. Yọ Elaejah o gine fiobọhọ kẹ ae ikpe buobu. Rekọ nọ u te oke jọ, Jihova ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ rehọ Elaejah kpohọ ofẹ jọ evaọ obọ Juda re ọ jọ obei ru iruo riẹ. (2 Iv. 2:1; 2 Irv. 21:12) Kọ ahwo Izrẹl nọ e jẹ gọ Ọghẹnẹ ziezi nọ e jọ ofẹ Izrẹl nọ Elaejah ọ jọ vẹre na, a gbe wo ọruẹaro Ọghẹnẹ ọvo nọ ọ jọ kugbe ae? Kọ emejabọ! Elaejah o wuhrẹ Elaesha te ikpe buobu no taure ọyomariẹ ọ tẹ te nyavrẹ. Jihova o je ru oware nọ ọ gwọlọ, yọ ọ jẹ rẹrote ahwo nọ a jẹ gọe ziezi. w24.02 5 ¶12

Ileleikristi obọ Ẹfisọs a no ebi ruọ elo keme a rọwo eware nọ a jọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ae. (Ol. 119:105) A kpairoro vrẹ iwuhrẹ erue nọ a rọwo vẹre, yọ a siobọno eware edhọ nọ a jẹ hai ru gbe iruemu etọtọ nọ a wo vẹre. A tẹ jẹ daoma be “rọ aro kele Ọghẹnẹ.” Yọ a jẹ daoma gọ Ọghẹnẹ ziezi je ru oware nọ o rẹ were iẹe. (Ẹf. 5:1) Ere ọvona re, taure ma tẹ te riẹ uzẹme na, ma jọ ebi keme ma jọ egagọ erue yọ ma je yeri uzuazọ nọ o rẹ were Ọghẹnẹ ziezi hi. Otu mai jọ a je ru ehaa nọ i no Ebaibol ze he. Efa jọ a je gbe-ọfariẹ. Rekọ nọ ma riẹ oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ gbe onọ o rẹ dhae eva no, ma te siobọno eware nọ ma je ru na. Ma te mu oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ họ eru. Yọ eghale buobu i te omai no re. (Aiz. 48:17) O make rrọ ere na, edawọ jọ i bi te omai nọ e rẹ sae lẹliẹ omai zihe kpohọ ebi nọ ma no ze na. Rekọ joma kẹnoma kẹ ebi na re ma “gbẹ hae nya wọhọ emọ elo.” w24.03 21 ¶6-7

Ẹsejọhọ who bi roro nọ u ri te epanọ whọ rẹ rọ rehọ uzuazọ ra kẹ Jihova jẹ họ-ame he. O sae jọ nọ eware jọ e gbẹ riẹ nọ who ri siobọno ho nọ u fo nọ who re siobọno re eva ra e sae were Jihova ziezi. Hayo whọ gwọlọ ru epanọ ẹrọwọ ra ọ rẹ rọ ga ziezi tao. (Kọl. 2:6, 7) Kareghẹhọ nọ ahwo jọ nọ a bi wuhrẹ Ebaibol a rẹ nyaharo vẹrẹ vi ahwo jọ. Yọ orọnọ unuikpe nọ ọmọ jọ ọ jọ nọ ọ rọ họ-ame, oye ọmọ ọfa ọ rẹ rọ họ-ame he. Whọ rọ omara kele ohwo ho. Rekọ rri sọ whọ be nyaharo vẹrẹ te epanọ u fo nọ whọ rẹ nyaharo te. (Gal. 6:4, 5) Whọ tẹ ruẹ nọ eware jọ e riẹ nọ who re gbe ru re whọ sae rọ uzuazọ ra kẹ Jihova, o kẹ owhẹ uye he. Hai gbe roro kpahe iẹe evaọ udu ra. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ re whọ sai ru eware nọ i gbe kiọkọ nọ who ti ru na. (Fil. 2:13) Riẹ nọ Jihova o ti yo olẹ ra.—1 Jọn 5:14. w24.03 5 ¶9-10

Oke jọ nọ oware jọ o jẹ kẹ Sera uye, ọ vuẹ Abraham epanọ o jẹ kẹe uye te. Ọ tubẹ ta nọ Abraham ọye ọ so ẹbẹbẹ na ze. Abraham ọ riẹ nọ Sera yọ aye nọ o wo omaurokpotọ, o te je bi fiobọhọ kẹe gaga. Abraham ọ gaviezọ kẹe jẹ daoma ru oware nọ o rẹ sai ku ẹbẹbẹ na họ. (Emu. 16:5, 6) Kọ eme onana u wuhrẹ omai? Ma riẹ nọ ọzae họ ọnọ o wuzou uwou, yọ ọye ọ rẹ jiroro oghẹrẹ nọ eware e rẹ jọ evaọ uwou na. (1 Kọr. 11:3) O make rrọ ere na, re whẹ ọzae who te ti ru oware jọ, u fo re whọ daoma gaviezọ ziezi re whọ riẹ oghẹrẹ nọ aye ra o ti rri oware na, maero otẹrọnọ oware nọ u ti noi ze u ti te aye ra re. Who te bi ru ere, u re dhesẹ nọ who you rie. (1 Kọr. 13:4, 5) Ẹdẹ ọfa jọ ọ jariẹ nọ Abraham ọ jẹ gwọlọ ghọ erara nọ e kpahe riẹ idudhe. Ọ tẹ ta kẹ Sera nọ jọ ọ siọ oware nọ o bi ru ba re ọ nyai there emu buobu nọ erara na a te re. (Emu. 18:6) Sera ọ raha oke he, ọ tẹ nwani ru oware nọ ọzae riẹ ọ ta na. Whai eyae, wha te bi ru oware nọ ezae rai a ta, yọ wha be rọ aro kele Sera. Yọ o rẹ whae ze nọ ezae rai a re ro you owhai gaga.—1 Pita 3:5, 6. w23.05 24-25 ¶16-17

Nọ Jihova ọ rehọ Gidiọn mu obruoziẹ no, ọ vuẹ riẹ nọ o ru eware jọ. Ọ gbẹ rrọ ohwo nọ o re yoẹme o te je wo udu hu, ọ hai sai ru ai hi. Jihova ọ vuẹ riẹ nọ jọ o kporo agbada-idhe Ebale ọsẹ riẹ no. Oke yena, ohwo nọ o ru oware utioye na a re ru ei gaga. (Ibr. 6:25, 26) Ere ọvo ho, nọ o koko ahwo nọ ọ gwọlọ wha kpohọ ẹmo họ no, Jihova ọ tẹ vuẹe nọ ahwo na a bu ga hrọ, jọ ọ ta kẹ ejọ nọ a kpo. Isiava soso ọ vuẹ riẹ ere. (Ibr. 7:2-7) Yọ aso Jihova ọ rọ vuẹe nọ ọ wọ ohọre bru ahwo na, koyehọ ebiebi o ti ro fi ẹmo na. (Ibr. 7:9-11) U fo nọ ekpako a re “yoẹme.” Ọkpako nọ o re yoẹme ọ rẹ nyasiọ oware nọ o were riẹ ba o ve ru onọ Ebaibol gbe ukoko Ọghẹnẹ ọ ta. O te bi ru ere, inievo na a rẹ rọ aro kele iei. Rekọ ẹsejọ o rẹ jọ bẹbẹ re ọkpako o yoẹme, ẹsejọhọ fikinọ a vuẹ riẹ eware buobu nọ o re ru, hayo a nwene eware buobu evaọ ukoko na ẹsiẹvo. O sae jọ nọ o bi roro nọ, ‘Kọ oyena nọ ukoko o ta na oye o te mai gine woma?’ O sae jẹ jọ nọ a kẹ riẹ iruo jọ nọ a rẹ sae rọ fiki riẹ mu ohwo. Kọ ẹvẹ ekpako a sae rọ rehọ aro kele Gidiọn yoẹme nọ a te wo ẹbẹbẹ otiọna? Daoma riẹ otọ oware nọ ukoko o ta ziezi je ru ei. w23.06 4-5 ¶9-11