Azeza

Jihova ọ ghale Ileleikristi ọsosuọ na kpobi oke yena keme a daoma nwene lele epanọ eware e rrọ kẹ ai. A je kpokpo gaga. Ẹsejọ onana o jẹ hae via oke nọ a rẹro riẹ hẹ. Wọhọ oriruo, oware jọ o via ẹdẹ jọ nọ Pọl avọ Banabas a jẹ ta usi uwoma evaọ obọ Listra. Oke ọsosuọ, ahwo na a jẹ gaviezọ ziezi. Rekọ uwhremu na, ahwo nọ a jẹ wọso usi uwoma na “a tẹ bẹbẹ ogbotu” ahwo nọ a be gaviezọ na họ. U te epanọ ahwo jọ evaọ usu rai a rọ rehọ itho fi Pọl je si rie ruọ otafe okpẹwho na, bi roro nọ o whu no. (Iruẹru 14:19) Pọl avọ Banabas a te tube no ẹwho yena kpohọ ọfa nyae ta usi uwoma. Kọ eghale vẹ i te rai? A “fiobọhọ kẹ ahwo buobu zihe ruọ ilele.” Eme nọ a ta gbe eware nọ a ru i fiobọhọ kẹ inievo na gaga. (Iruẹru 14:21, 22) Pọl avọ Banabas a ruabọhọ jẹ ta usi uwoma dede nọ ukpokpoma nọ a rẹro riẹ hẹ u te rai. Oriruo rai o lẹliẹ inievo na kruga. Ere ọvona re, ma tẹ ruabọhọ iruo nọ Jihova ọ kẹ omai ghelọ ukpokpoma, Jihova ọ te ghale omai. w23.04 16-17 ¶13-14

Devidi ovie na ọ rẹriẹ ovao ku oghoghẹrẹ ewegrẹ evaọ edẹ uzuazọ riẹ yọ kẹse kẹse ọ jẹ hae lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe. Devidi ọ ta nọ Jihova o yo olẹ riẹ. Ma riẹ nọ Jihova o bi yo elẹ mai re. Ebaibol na dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ kẹ omai areghẹ nọ ma sae rọ jẹ emamọ iroro gbe ẹgba nọ ma sai ro thihakọ ebẹbẹ mai. Ẹsejọ ọ rẹ rehọ inievo mai fiobọhọ kẹ omai. Ọ sae tubẹ rehọ ahwo nọ a ri mu ei họ ẹgọ họ fiobọhọ kẹ omai re. Dede nọ orọnikọ ẹsikpobi Jihova ọ rẹ nwani ru oware nọ ma lẹ kẹ dẹẹ hẹ, ma riẹ nọ o re yo elẹ mai. Ọ rẹ kẹ omai oware nọ u re fiobọhọ kẹ omai gbẹ gọe. Yọ o re ru ei evaọ oke nọ o te mai ro kiehọ. Fikiere gbẹ hae lẹ sei. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova o you omai, yọ evaọ akpọ ọkpokpọ nọ ọ be tha na o ti “ru ẹgwọlọ oware kpobi nọ o rrọ uzuazọ kẹe.”—Ol. 145:16. w23.05 8 ¶4; 13 ¶17-18

U woma re whọ hai roro kpahe eghale nọ who bi wo nọ who te bi ru oware nọ whọ ma omaa riẹ na. Kọ eware jọ vẹ whọ rẹ sai roro kpahe? Otẹrọnọ whọ gwọlọ nọ whọ rẹ hai se Ebaibol jẹ lẹ ẹsikpobi, whọ sai roro kpahe epanọ o te lẹliẹ usu ra avọ Jihova jọ. (Ol. 145:18, 19) Otẹrọnọ uruemu jọ nọ o rẹ were Ọghẹnẹ gaga whọ gwọlọ wo, whọ sae kareghẹhọ nọ who te wo uruemu yena, o te lẹliẹ owhẹ riẹ yerikugbe ahwo. (Kọl. 3:14) Whọ sai roro kpahe eware iwoma kpobi nọ i ti noi ze nọ who te ru oware nọ whọ ma omaa riẹ, who ve kere ai fihotọ. Hai rri eware nọ who kere na noke toke. U te no ere no, hai bikẹle ahwo nọ a sae lẹliẹ owhẹ wo ọwhọ. (Itẹ 13:20) Ẹsejọ re ma ru oware nọ ma ma omaa riẹ, o rẹ ruọ omai oma tere he. Kọ oyena u dhesẹ nọ ma sai gbe ru oware na ha? Ijo. Ma rẹ gba omamai họ ru ei. Ma te ru ere, erere o ti noi ze. w23.05 27-28 ¶5-8

Fikinọ ma riẹ nọ ma tẹ raha uzi, Jihova ọ te rọ omai gu ẹdhọ, o sae lẹliẹ omai vuẹ Jihova oware uyoma nọ ma ru, ma ve ru oware nọ u fo, ma vẹ daoma re ma gbẹ wariẹ ru oware na ha. Ma te ru ere, o rẹ whae ze nọ ma rẹ gbẹ rọ dhẹ ohrẹ uzuazọ na. Otẹrọnọ oware uyoma nọ who ru o raha eware buobu, yọ whọ sai ru oware ovo kpahe iẹe he, eme who re ru? Who du ta nọ who ruthọ họ họ. Ghele na, who du kpe omara no ho inọ, ‘O kinọ oware nọ me re ru?’ Yọ who du ta nọ, ‘Ohwo otiọnana ọ wha riẹ ze nọ me ro ru oware na’ ha. Rọwo nọ who ruthọ, re who je ru oware uwoma kpobi nọ whọ rẹ sai ru. Udu u te bi brukpe owhẹ, lẹ se Jihova re whọ romakpotọ, vuẹe nọ who ruthọ, inọ jọ ọ rọvrẹ owhẹ. (Ol. 25:11; 51:3, 4) Otẹrọnọ oware nọ who ru na o lẹliẹ eva dha ahwo jọ, wounu kẹ ae. Whọ sae jẹ nyabru ekpako ukoko na. (Jem. 5:14, 15) Jọ oware nọ who ru na u wuhrẹ owhẹ areghẹ re whọ gbẹ wariẹe ẹdẹfa ha. Whọ tẹ daoma ru eware nana kpobi, Jihova ọ te re ohrọ ra, o ve ti fiobọhọ kẹ owhẹ.—Ol. 103:8-13. w23.08 28-29 ¶8-9

Emamọ uruemu Jehoyada u fiobọhọ kẹ Jehoash gaga. O wha riẹ ze nọ okenọ ọ jọ ọmaha, nọ a rehọ iẹe mu ovie no, o te je ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ. Rekọ nọ Jehoyada o whu no, Jehoash ọ tẹ jẹ gaviezọ kẹ eme nọ ikpahwo-esuo nọ e be gọ Ọghẹnẹ hẹ a jẹ ta. (2 Irv. 24:4, 17, 18) Oware na o kẹ Jihova uye gaga yọ “ọ ruabọhọ je vi eruẹaro bru ai re a zihe bru ei ze. . . , rekọ a rọwo gaviezọ họ.” A gaviezọ kẹ ẹme nọ Zẹkaraya ọmọzae Jehoyada ọ jẹ ta gbe he, dede nọ Zẹkaraya ọ jọ ozerẹ gbe ọruẹaro, ọ tẹ jẹ jọ ọmọ-oniọvo Jehoash. O tube kpe Zẹkaraya. (2 Irv. 22:11; 24:19-22) Nọ Jehoash ọ dhozọ Jihova te oria jọ, ọ gbẹ jẹ dhozọ riẹ hẹ. Jihova ọ ta nọ: “Ahwo nọ a be jẹ omẹ kufiẹ, a ti rri rai vo.” (1 Sam. 2:30) Nọ u te oria jọ, ogbaẹmo Siria nọ o jọ kakao a te fi ogbaẹmo Jehoash nọ “u bu gaga” kparobọ yọ a ‘nwa Jehoash oma gaga.’ (2 Irv. 24:24, 25) Nọ ahwo Siria a kpo no, idibo Jehoash a te kpei fikinọ o kpe Zẹkaraya. w23.06 18-19 ¶16-17

Pọl ukọ na ọ jẹ jọ obọ Ẹfisọs ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo evaọ omoke jọ. (Iruẹru 19:1, 8-10; 20:20, 21) O you inievo na gaga. Fikiere ọ jẹ gwọlọ epanọ ọ rẹ rọ tuduhọ ae awọ re a gbẹ gọ Jihova vrẹ. Taure inievo obọ Ẹfisọs nọ Pọl o kere ileta se na a te ti kurẹriẹ, a jẹ gọ edhọ, yọ a rọwo iwuhrẹ erue. Evaọ Ẹfisọs ọfariẹ-ogbe ọ jọ robọ duotọ. A jẹ hai ru eware etọtọ epa kpobi nọ u je rai, oma o rẹ vuọ ae he. A jẹ hae ta eme ọfariẹ-ogbe evaọ oria nọ a jẹ hai kokohọ jọ zaharo. Yọ a te bi ru ehaa kẹ edhọ rai, a rẹ ta eme itieye na re. (Ẹf. 5:3) Ahwo ẹwho na buobu “a zẹ omovuọ rai no riẹriẹriẹ.” Ẹme nọ a fa ẹme yena no ze o dhesẹ epanọ “oware o rẹ gbẹ da ohwo ho.” (Ẹf. 4:17-19) Taure inievo obọ Ẹfisọs na a tẹ te riẹ oware nọ u gine woma gbe onọ u yoma, udu rai o jẹ hai brukpe ae he nọ a tẹ be maki ru oware uyoma. Oyejabọ Pọl ọ rọ ta nọ “a rrọ ebi evaọ iroro rai jẹ hẹriẹ oma no uzuazọ nọ o rrọ orọ Ọghẹnẹ.” Ahwo jọ evaọ Ẹfisọs na a tẹ te rọwo nọ a re no ebi nọ a jọ na. w24.03 20 ¶2, 4; 21 ¶5-6

Gidiọn o tilẹmu iruo nọ a kẹ riẹ. Oke nọ a je fi ẹmo na, ahwo Midian a tẹ be dhẹ. Kọ ere Gidiọn o ro mu ai họ ele. O le rai te ugbo obọ ethẹ Jọdan. (Ibr. 7:22) Kọ etẹe o no zihe kpo? Ijo. Dede nọ oma o rrọ riẹ avọ ezae egba esa (300) riẹ no, o le rai bẹsenọ o ro le ai mu. (Ibr. 8:4-12) Gidiọn ọ riẹ nọ Jihova ọ te kẹe ẹgba, yọ Jihova ọ ginẹ kẹe ẹgba re. (Ibr. 6:14, 34) Nọ a je fi ẹmo na, ivie ivẹ ahwo Midian a tẹ dhẹ. Yọ o wọhọ nọ ekamẹle a ro jẹ rọ dhẹ na. Rekọ owotọ Gidiọn avọ ahwo riẹ a je ro le ai. (Ibr. 8:12, 21) Ghele na, Gidiọn avọ ahwo riẹ a gwọlọ nọ a re le ai mu, yọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai ẹgba nọ a ro le ai mu. Whai ekpako ukoko, wha rẹroso Jihova keme “o rẹ bẹe vievie he, yọ oma o rẹ rrọe he.” Ọ te kẹ owhai ẹgba.—Aiz. 40:28-29. w23.06 6 ¶14, 16

Ma sai kru udu mai ga nọ odawọ u te te omai. Fikiere, fievahọ Jihova. Kọ whọ kareghẹhọ Berak nọ iku riẹ e rrọ Ebaibol na? Nọ o kpohọ ẹmo, o fi te uwou fikinọ o fievahọ Jihova je ru oware nọ ọ ta. Oke yena, ohwo ọvo o wo ojese hayo ozuẹ evaọ Izrẹl he. Ghele na, Jihova ọ ta kẹ Berak nọ jọ ọ nyae họre ogbaẹmo Sisera. Oke yena ogbaẹmo Sisera a wo ekwakwa ẹmo gaga. (Ibr. 5:8) Debora nọ ọ jọ ọruẹaro-aye ọ ta kẹ Berak nọ jọ ọ wọ ẹmo bru Sisera avọ ahwo riẹ nọ e dhẹ ekẹkẹ-ẹmo egba izii (900) ze, yọ a jọ oria opraprara jọ. Berak ọ riẹ nọ ekẹkẹ-ẹmo e rẹ dhẹ ohrẹ gaga evaọ otọ opraprara, yọ o lọhọ họ re ohwo nọ ọ be nya otọ o lele ahwo nọ a rrọ ehru ekẹkẹ fi ẹmo. O make rrọ ere na, o ru epanọ Jihova ọ ta na. Nọ egbaẹmo Sisera avọ ekẹkẹ rai a je nwrotọ no ugbehru Tebọ ze, Jihova o te ru oso rrọ ku ai. Ekẹkẹ na e gbẹ jẹ sae dhẹ fiki ọloho ho. Ere Jihova o ro fiobọhọ kẹ Berak fi ai kparobọ. (Ibr. 4:1-7, 10, 13-16) Ma te fievahọ Jihova je ru eware nọ ọ be rọ ukoko riẹ vuẹ omai, ma ti fi Ẹdhọ kparobọ re. w23.07 19 ¶17-18

Ahwo nọ a wo odiri ae Ọghẹnẹ o ti siwi. Idibo Ọghẹnẹ oke anwae a wo odiri, a jẹ hẹrẹ oke nọ Ọghẹnẹ o ti ro ru eyaa riẹ gba. (Hib. 6:11, 12) Ebaibol ọ ta nọ ma wọhọ ọwhẹrẹ. (Jem. 5:7, 8) Ọwhẹrẹ ọ rẹ ruẹ uye kọ eware, o ve je ku ame ku eware nọ ọ kọ na re e sae dhẹ ze. Rekọ ọ riẹ uzedhe oke nọ e te rọ dhẹ ze he. Fikiere o re wo odiri, ọ vẹ hẹrẹ keme ọ riẹ nọ e tẹ dhẹ ze no, e jẹ who no, o ti kpo ehwẹ ku agba. Ere ọvona re, ma rẹ daoma ru eware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ ma ru dede nọ ma “riẹ ẹdẹ nọ Olori [mai] ọ be nyaze he.” (Mat. 24:42) Ma re wo odiri keme ma riẹ nọ oke nọ Jihova o fihọ o te te, o ti ru eyaa riẹ kpobi gba. Ma gbe wo odiri hi, iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai nọ ma ru na, i ti kri omai ẹbẹ hẹ. Ẹmẹrera na, ma ve ti kie no ukoko na no. U te no ere no, ma gbe wo odiri hi, eware nọ e rẹ lẹliẹ oma were omai obọnana ọvo ma ti le. Rekọ ma te wo odiri, ma je thihakọ te urere, Ọghẹnẹ o ve ti siwi omai.—Mae. 7:7. w23.08 22 ¶7

Ma tẹ rọ eruẹruẹ nọ e rrọ Daniẹl 2:41-43 wawo eruẹaruẹ efa nọ e rrọ obe Daniẹl gbe obe Eviavia, u re fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ awọ ẹmema na o dikihẹ kẹ Britain avọ America nọ a bi su akpọ na nẹnẹ na. Daniẹl ọ ta kpahe esuo ahwo nana nọ: “Uvie na o te jọ gaga evaọ abọjọ jẹ jọ hẹhẹhẹ evaọ abọjọ.” Kọ fikieme o te rọ jọ hẹhẹhẹ evaọ abọjọ? Dede nọ isu na a rrọ gaga wọhọ ayọno, ahwo nọ a rrọ erẹwho rai a te kẹ isu na uvẹ re a rọ obọ ogaga su ai hi. Oyejabọ a rọ rehọ ọviẹ ọlọlọhọ dhesẹ ahwo nana evaọ eruẹaruẹ na. Ma te rri oghẹrẹ nọ Daniẹl o dhesẹ ẹmema na, maero kọ awọ riẹ, ma re wuhrẹ obọdẹ eware jọ noi ze. Ọrọ ọsosuọ, Britain avọ America nọ i bi su akpọ na a ru eware jọ nọ i dhesẹ nọ a gine wo ogaga. Okenọ a je fi Ẹmo Akpọ Ọsosuọ gbe Ẹmo Akpọ Avivẹ, a jọ usu erẹwho nọ i fi kparobọ. Rekọ eware nọ e be via i dhesẹ nọ a rrọ hẹhẹhẹ evaọ abọjọ. Ẹsejọ ahwo rai a rẹ rehọ ẹme ohwohwo ho, yọ a rẹ wọso egọmeti rai. O tẹ whae ze nọ egọmeti rai a gbẹ be sai ru eware jọ nọ a gwọlọ ru hu. Oware avọ ivẹ nọ ma jọ eruẹaruẹ na wuhrẹ họ, esuo Britain avọ America na họ ọrọ urere. Ọfa ọ te rehọ ẹta riẹ hẹ bẹsenọ Uvie Ọghẹnẹ ọ te raha isuẹsu ahwo-akpọ kpobi no. w23.08 10-11 ¶12-13

Ẹsejọ Devidi ọ jẹ hae ruawa fiki ebẹbẹ nọ i je tei. (Ol. 18:4, 5) Rekọ fikinọ ọ riẹ nọ Jihova o you rie yọ ọ be se iẹe ba ha, udu o jẹ hai tei otọ. Ọ ta nọ, ẹgba ọ gbẹ riẹe oma ha, Jihova o re su ei kpohọ “oria nọ ẹbe ọrọrọ ọ vọ” gbe “eria nọ ame ọ vọ nọ a rẹ jọ serihọ.” O tẹ so ẹe ze nọ Devidi ọ sai ro wo ẹgba thihakọ ebẹbẹ nọ i te rie jẹ be gọ Jihova vrẹ. (Ol. 18:28-32; 23:2) Ẹsejọ ebẹbẹ i te te omai, ma re roro nọ ọmai u re no. Rekọ “fiki uyoyou Jihova nọ o rẹ hiẹ hẹ ma gbe ri whu hu na.” (Enu. 3:22; Kọl. 1:11) Ẹsibuobu ahwo nọ a roro nọ a wọ akpọ họ uzou a jẹ gwọlọ nọ a re kpe Devidi no. Rekọ o je bru udu gaga ha keme ọ riẹ nọ Jihova ọ te thọe fikinọ o you rie. Ẹsikpobi nọ a tẹ be gwọlọ Devidi kpe, Devidi ọ jẹ hai muẹrohọ nọ Jihova ọ rrọ kugbei, yọ o jẹ hae lẹliẹ udu tei otọ. Oyejabọ ọ rọ so ole kẹ Jihova nọ: “[Jihova] o siwi omẹ no eware nọ i je ru ozọ mu omẹ kpobi.” (Ol. 34:4) Eware nọ e jẹ lẹliẹ ozọ mu Devidi na e rẹ ginẹ lẹliẹ ozọ mu ohwo. Rekọ fikinọ ọ riẹ nọ Jihova o you rie, yọ ọ te se iẹe ba ha, ọ gbẹ jẹ dhozọ họ. w24.01 30 ¶15-17

Who ru ekpehre oware nọ Jehoash o ru hu. Nọ Jehoyada Ozerẹ Okpehru na o whu no, Jehoash o te ku usu kugbe ikpehre ahwo. (2 Irv. 24:17, 18) Ẹme nọ ikpahwo-esuo Juda a ta kẹe, kọ ọye o lele. Yọ ahwo yena a jẹ gọ Jihova ha. Jehoash ọ hai ti lele ahwo otiọye na nya usu hu. Okenọ omoni riẹ nọ a re se Zẹkaraya ọ jẹ vuẹe nọ oware nọ o bi ru na u woma ha, ọ tẹ ta nọ a kpe Zẹkaraya no. Ere a ro gine kpe ọmayọ na no. (2 Irv. 24:20, 21; Mat. 23:35) Who rri ekpehre oware nọ o ru! Oware u ghẹ ga! Jehoash ẹdẹ nọ ọ jẹ rọ ẹme Ọghẹnẹ yeri akpọ riẹ na o kie no egagọ Ọghẹnẹ no, o te je kpe omoni riẹ no. Uwhremu na, idibo Jehoash a te kpei no. (2 Irv. 24:22-25) Kọ epanọ o je lele ẹme Ọghẹnẹ evaọ oke emaha riẹ na, ọ hai gbe ru oware nọ Jihova ọ ta je lele ahwo nọ a you Jihova nya usu, oware utioye na o hae te via kẹe? Ijo. w23.09 9 ¶6

Jesu ọ riẹ nọ Pita o ti tilẹmu ei te urere. Fikiere ọ tẹ vuẹ Pita nọ ọ “gbẹ dhozọ họ.” Jesu o fievahọ iẹe gaga, yọ evaifihọ nana o lẹliẹ Pita gọ Ọghẹnẹ te urere. Tei te Andru oniọvo riẹ a nyasiọ okọ iyei rai ba, a te je lele Jesu, Mesaya na ẹsikpobi. Yọ Ọghẹnẹ ọ ghale rai gaga. (Mak 1:16-18) Nọ Pita o je lele Jesu, ọ ruẹ emamọ eware buobu. Okenọ Jesu o je siwi ahwo nọ a jẹ mọ, le idhivẹri no ahwo oma, jẹ kpare ahwo nọ a whu no ze, Pita ọ jọ kugbei. (Mat. 8:14-17; Mak 5:37, 41, 42) Yọ ẹdẹ nọ oma Jesu u je lo nwranwranwra wọhọ epanọ ọ te jọ nọ o te muhọ esu no, Pita ọ ruẹ e riẹ re, yọ oware yena o thọrọ e riẹ ẹro vievie he. (Mak 9:1-8; 2 Pita 1:16-18) Pita o roro ẹdẹvo ho inọ ọ te ruẹ eware nana. Ma riẹ nọ eva e te were iẹe gaga inọ ọ nyasiọ Jesu ba ha dede nọ ọrahaizi ọ rrọ. w23.09 21 ¶4-5

Evaọ ileta ọsosuọ nọ Pita ukọ na o kere, ọ ta nọ joma “wo uyoyou ogaga kẹ ohwohwo.” Uyoyou utioye na “u re ruru izieraha buobu” orọnikọ imizieraha jọ ọvo ho. (1 Pita 4:8) Ẹsejọhọ Pita ọ kareghẹhọ oware nọ Jesu o wuhrẹ i riẹ kpahe erọvrẹ ikpe buobu nọ i kpemu. Oke ọsosuọ, Pita o je roro nọ ọ tẹ sae rọvrẹ ohwo “te isiahrẹ” yọ ọ daoma kpe no. Jesu ọ tẹ ta kẹe nọ: “U re te isia udhosa gbe ikpegbihrẹ.” Ẹme yena o dhesẹ nọ ẹsikpobi nọ ohwo o te ru omai thọ joma rọvrẹ riẹ. Erọvrẹ o wo unuẹse he. (Mat. 18:21) Otẹrọnọ ẹsejọ o rẹ bẹ owhẹ re who ru ere, jọ o kẹ owhẹ uye he. Mai kpobi na, ohwo ọvo nọ ọ gba ọ riẹ hẹ. O rẹ dina bẹ omai ẹsejọ re ma rọvrẹ ohwo. O make rrọ ere na, daoma ru oware kpobi nọ u fo nọ who re ru re whọ sae rọvrẹ oniọvo ra je ku ẹwhọ nọ wha wo na họ. w23.09 29 ¶12

Nọ Jona ọ jọ evaọ eri na, ọ riẹ nọ ọ tẹ lẹ Jihova inọ ọ rọvrẹ riẹ, o ti yo olẹ riẹ je fiobọhọ kẹe. Nọ eri na ọ kpa Jona fihọ okpa no, Jona o te ti wo udu nọ ọ rẹ rọ nya uwou kpobi nọ Jihova o vi rie. (Jona 2:10–3:4.) Ẹsejọ nọ ẹbẹbẹ jọ ọ tẹ rrọ otọ, o rẹ bẹ re ohwo ọ riẹ oware nọ ọ rẹ lẹ kpahe. Yọ re ọ wọ obe se dede o rẹ bẹ wo umuo ho. Kọ oghẹrẹ oware utioye o be hae via kẹ owhẹ? Kareghẹhọ nọ Jihova ọ riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ owhẹ. Whọ gbẹ make ta eme buobu evaọ olẹ ra ha, jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. (Ẹf. 3:20) Yọ otẹrọnọ oma na u kru owhẹ gaga hayo iroro e be jọ owhẹ se obe he, whọ sae gaviezọ kẹ isase Ebaibol hayo ebe mai jọ nọ a rekọdo. Whọ sae jẹ gaviezọ kẹ ole ukoko na jọ hayo rri ividio jọ evaọ jw.org. Nọ whọ tẹ be hae lẹ se Jihova je ru eware nana kpobi nọ ma ta na, whọ te ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ te rọ kẹ owhẹ ẹgba. w23.10 13 ¶6; 14 ¶9

Enwenọ oghẹrẹ ovona a bọ uwou-udhu egagọ na gbe etẹmpol nọ a bọ fihọ Jerusalẹm uwhremu na. Ibriwou ivẹ e jọ eva rai. Eye họ “Oria Ọrẹri na” gbe “Ọrẹri Erẹri na.” Yọ ekọtini nọ a nabi zuo ziezi a rọ ghale ibriwou ivẹ na. (Hib. 9:2-5; Ọny. 26:31-33) Eware nọ e jọ Oria Ọrẹri na họ, ọkpọ-edada ukpẹ nọ a rọ igoru ru, agbada-idhe nọ a rẹ jọ mahe insẹnse, gbe emẹjẹ nọ a fi ebrẹdi nọ a ro mudhe kẹ Ọghẹnẹ fihọ. “Izerẹ nọ a wholo nọ a ro mu” na ọvo a rẹ ruọ Oria Ọrẹri na nyai ru iruo nọ a kẹ rai. (Ik. 3:3, 7, 10) Oware nọ o jọ Ọrẹri Erẹri na họ etehe ọvọ nọ a rọ igoru ru. Yọ u dikihẹ kẹ oria nọ Jihova ọ rrọ. (Ọny. 25:21, 22) Ozerẹ okpehru na ọvo a kuvẹ nọ o re rovie ekọtini na ruọ oria Ọrẹri Erẹri na. Yọ Ẹdẹ Omavoro nọ a re ru ẹsiẹvo ẹgbukpe na ọvo ọ rẹ ruọ eva riẹ. (Izerẹ 16:2, 17) Ozerẹ okpehru na ọ rẹ ruọ etẹe na ẹsiẹvo. Yọ ọ rẹ wha azẹ erao ruọ etẹe re o ro voro oma riẹ gbe ahwo orẹwho na soso fiki izieraha rai. Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Jihova o te ti fiobọhọ kẹ idibo riẹ riẹ oware nọ eware nana i dikihẹ kẹ.—Hib. 9:6, 7. w23.10 27 ¶12

A jọ Ebaibol rọ ẹme uyoyou fa ẹgogo kẹ omai unuẹse buobu. Ọghẹnẹ o jie uzi kẹ omai nọ ma re “you ohwohwo.” (Jọn 15:12; Rom 13:8; 1 Tẹs. 4:9; 1 Pita 1:22; 1 Jọn 4:11) Rekọ uyoyou nọ ma be ta ẹme riẹ na, obọ eva o rẹ jọ. Kọ ẹvẹ ma sai ro dhesẹ iẹe via? Ẹme nọ ma be ta gbe eware nọ ma bi ru ma re ro dhesẹ iẹe via. Eware buobu e riẹ nọ ma re ru nọ i re dhesẹ nọ ma you inievo mai. Rri eware jọ nọ Ebaibol ọ ta nọ ma re ru. “Wha ta uzẹme kẹ ohwohwo.” (Zẹk. 8:16) “Wha rọ udhedhẹ lele ohwohwo rria.” (Mak 9:50) “Evaọ ọghọ ọrọkẹ ohwohwo, kobaro.” (Rom 12:10) “Wha dede ohwohwo rehọ.” (Rom 15:7) “Wha gbẹ hai . . . rọvrẹ ohwohwo.” (Kọl. 3:13) “Wha hai fiobọhọ wọ ewha egbẹgbẹdẹ ohwohwo.” (Gal. 6:2) “Wha hae . . . sasa ohwohwo oma.” (1 Tẹs. 4:18) “Wha gbẹ hae . . . bọ ohwohwo ga.” (1 Tẹs. 5:11) “Wha . . . lẹ kẹ ohwohwo.”—Jem. 5:16. w23.11 9 ¶7-8

Kẹdẹ kẹdẹ ma rẹ jiroro oware nọ ma gwọlọ ru. Ma gbe wo ẹrọwọ ọgaga ha, ma sae jẹ emamọ iroro ho. Wọhọ oriruo, ma rẹ jiroro kpahe ahwo nọ ma re lele nya usu, ighe hayo ifimu nọ ma re rri, epanọ ma re kpohọ isukulu te gbe oghẹrẹ isukulu nọ ma rẹ nya, sọ ma rẹ rọo, ohwo nọ ma rẹ rehọ, unu emọ nọ ma gwọlọ yẹ hayo sọ ma re yẹ hẹ, gbe oghẹrẹ okọ nọ ma gwọlọ kọ. Fikiere, u fo re ma hae nọ omamai nọ: ‘Kọ eware nọ me bi ru i bi dhesẹ nọ mẹ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ te raha akpọ nana kẹle, ọ vẹ te rọ akpọ ọkpokpọ ze? Binikọ mẹ be rọ aro kele ahwo nọ a roro nọ ohwo o te whu no ẹruore ọvo ọ gbẹ riẹ hẹ?’ (Mat. 6:19, 20; Luk 12:16-21) U te mu omai ẹro ziezi inọ Ọghẹnẹ ọ te raha akpọ nana kẹle, ọ vẹ te rehọ akpọ ọkpokpọ ze, ma te jẹ emamọ iroro. Ma te wo ẹrọwọ ọgaga, u re je fiobọhọ kẹ omai nọ edawọ i te te omai. Ẹsejọ a re kpokpo omai fikinọ ma be gọ Ọghẹnẹ, okpẹyao o sai kie omai, yọ oware jọ o sae via nọ u re ru nọ eva e gbẹ rọ were omai hi. Oke ọsosuọ nọ ẹbẹbẹ o te te omai, udu o sae jọ omai awọ. Rekọ nọ ẹbẹbẹ na o te bi siotọ wọhọ epanọ o rẹ jọ ẹsibuobu na, ma gbe wo ẹrọwọ ọgaga ha, ma sai thihakọ riẹ jẹ gọ Jihova vrẹ avọ evawere he.—1 Pita 1:6, 7. w23.04 27 ¶4-5

Jihova ọ gwọlọ nọ ma ru oware jọ kpahe olẹ mai. Ma rehọ iẹe nọ oniọvo-ọmọzae jọ ọ be lẹ nọ jọ Jihova o ru re ọga iruo riẹ ọ kẹe uvẹ kpohọ okokohọ ologbo. Kọ eme Jihova ọ sai ru rọ kuyo olẹ oniọvo na? Ọ sai ru nọ oniọvo na ọ rẹ rọ gudu, ọ vẹ sae ta ẹme na kẹ ọga iruo riẹ. Rekọ orọnọ Jihova ọye ọ te nyae ta ẹme na kẹ ọga iruo na ha. O sae jọ nọ ẹsiẹvo oniọvo na ọ te ta ẹme na kẹ ọga na ọ vẹ nwane rọwo kẹe he. Ọ sae lẹ ọga na inọ jọ omọfa o nwene iei re o te zihe ze, o ve ru iruo ohwo na hayo vuẹ ọga na nọ jọ o si ugho oke nọ ọ te rọ jariẹ hẹ na no osa riẹ. Jihova ọ gwọlọ nọ ma hae lẹ kpahe oware nọ ma be yare iẹe unuẹse buobu. Jesu ọ ta ẹme jọ nọ u dhesẹ nọ ẹsejọ orọnọ ẹsiẹvo ọvo ma rẹ lẹ kpahe oware, Jihova ọ vẹ nwani ru ei kẹ omai hi. (Luk 11:9) Fikiere hae gbẹ lẹ kpahe oware na. Jọ olẹ o bẹ owhẹ no ho! (Luk 18:1-7) Nọ ma tẹ be hai ru ere, kiyọ ma be vuẹ Jihova nọ oware na o ginẹ rrọ omai oja. U re je dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova inọ ọ sai gine fiobọhọ kẹ omai. w23.11 22 ¶10-11

Jihova ọ ya eyaa kẹ Abraham ogbẹnyusu riẹ nọ “ẹkwoma ọmọ ra erẹwho otọakpọ na kpobi a ti wo oghale.” (Emu. 15:5; 22:18) Fikinọ Abraham o wo ẹrọwọ gaga, u mu rie ẹro nọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ o ti ru na o ti ru ei. Nọ ọ maki te ikpe udhusoi no, yọ aye riẹ o te ikpe udhone-gbikpe no, yọ o ri yẹ ọmọ họ. (Emu. 21:1-7) O make rrọ ere ghele na, Ebaibol ọ ta nọ: “[Abraham] ọ rọ fiki ẹruore wo ẹrọwọ inọ ọ te sae jọ ọsẹ erẹwho buobu wọhọ epanọ a ya eyaa kẹe.” (Rom 4:18) Whọ riẹ nọ Abraham ọ ginẹ rọ ẹro riẹ ruẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ kẹe na. O yẹ ọmọzae nọ o mu odẹ kẹ inọ Aiziki. Kọ eme o lẹliẹ Abraham riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti gine ru oware nọ ọ ya eyaa riẹ na? Fikinọ Abraham ọ riẹ Jihova ziezi, “u mu rie ẹro ziezi nọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ na Ọ te sai ru ei gba.” (Rom 4:21) Fiki ẹrọwọ nọ Abraham o wo, Ọghẹnẹ ọ tẹ ta nọ o kiẹrẹe.—Jem. 2:23. w23.12 8 ¶1-2

Oniọvo-ọmọzae nọ ọ gbẹ maha ọ tẹ be romatotọ ru iruo kpobi nọ a kẹ riẹ, a re fievahọ iẹe. Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ na, o je mu eware ru hu. Ọ romatotọ ru oware kpobi nọ Ọghẹnẹ o vi rie ze ti ru. Oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ o ru o tẹ make ga, o re ru ei. O you ahwo-akpọ. O you ilele riẹ te epanọ ọ rọ ta nọ o re whu kẹ ae. (Jọn 13:1) Rọ aro kele Jesu. A tẹ kẹ owhẹ iruo jọ evaọ ukoko na, ru iruo na, e tẹ make ga. Whọ gbẹ riẹ oghẹrẹ nọ a re ru oware na ha, whọ dhẹ omovuọ họ, nọ inievo nọ e kpako no nọ i kruga evaọ ukoko na. Who ru oware na inọ thakpinọ me ru rie he. Ru ei ziezi epanọ u fo nọ a re ru ei. (Rom 12:11) Rehọ ẹgba ra kpobi ru iruo na wọhọ ẹsenọ who bi “ru ei kẹ Jihova, orọnikọ ahwo ho.” (Kọl. 3:23) Rekọ kareghẹhọ nọ whọ gba ha, fikiere eware jọ e te thọ owhẹ obọ. Yọ oware o tẹ thọ owhẹ obọ, who gu unoma ha.—Itẹ 11:2. w23.12 26 ¶8

Eva e rẹ were ohwo gaga nọ ọ tẹ họ-ame no, keme yọ o kuomagbe uviuwou Jihova no. Ahwo nọ a họ-ame no a rọwo ẹme nọ Devidi ọso-ilezi na ọ ta, inọ: “Jọ eva e were ohwo nọ whọ salọ je si te oma re ọ rria ighẹ ra.” (Ol. 65:4) Jihova o re mu rehọ ahwo ziọ ighẹ riẹ hẹ. Ahwo nọ a ru oware nọ u dhesẹ nọ a gwọlọ kẹle Jihova, ae o re si ziọ ukoko na. (Jem. 4:8) Nọ whọ rehọ omara kẹ Jihova jẹ họ-ame no na, Jihova o ti “ku eghale ku” owhẹ “bẹsenọ oware ovo o gbẹ te kare” owhẹ hẹ. (Mal. 3:10; Jeri. 17:8) Ame-ọhọ yọ emuhọ gheghe. Whọ rẹ daoma ra kpobi re who ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ wọhọ epanọ whọ ya eyaa nọ who ti ru na. Odawọ o tẹ make ze, daoma re who gbe kie kẹe he. (Ọtausi. 5:4, 5) Nọ who zihe ruọ olele Jesu no na, kọ oriruo Jesu who re lele kiọkiọkiọ.—Mat. 28:19, 20; 1 Pita 2:21. w24.03 8 ¶1-3

Eme who re ru otẹrọnọ whẹ avọ ọzae hayo aye ra wha rẹ gwọlọ jọ kugbe ohwohwo ho? Kọ eme o sai fiobọhọ kẹ owhai? Joma kẹ oriruo erae. Orọnikọ a te koko erae họ, e vẹ nwani muhọ ẹware jorojoro ho. A rẹ kaki fi imire họ iẹe, kẹsena a vẹ be rọ ire ilogbo mu ei. E vẹ te da ze ẹmẹrera. Epọvo na re, wha sae hae kake rọ omoke jọ kpẹkpẹe jọ kugbe ohwohwo kẹdẹ kẹdẹ. Wha rọ omoke yena ru eware nọ e rẹ were owhai imava. (Jem. 3:18) Wha te ru ere, uyoyou rai o sae wariẹ muhọ ẹga ze ẹmẹrera. U wuzou gaga re ọzae-avọ-aye a kẹ ohwohwo adhẹẹ. Adhẹẹ nọ wha rẹ kẹ ohwohwo o wọhọ omofou nọ o rẹ lẹliẹ erae da ze. Yọ e tẹ make da ze no, omofou jọ o te bi fou, o rẹ lẹliẹ erae na gbẹ ware ziezi. Nọ ofou o gbe bi fou vievie he, erae na e sai fu no, o rẹ raha oke he. Ere ọvona re, nọ ọzae-avọ-aye a gbẹ be kẹ ohwohwo adhẹẹ hẹ, o sai ru nọ a gbe you ohwohwo tere he. Rekọ nọ a tẹ be kẹ ohwohwo adhẹẹ, uyoyou rai u re dhe ẹgẹga. Kareghẹhọ nọ, orọnikọ who te bi roro nọ whọ be kẹ ọzae ra hayo aye ra adhẹẹ, oye họ ẹme na ha. Rekọ u fo re whọ nọ omara sọ ọyomariẹ o rri owhẹ nọ whọ be ginẹ kẹe adhẹẹ. w23.05 22 ¶9; 24 ¶14-15

A jọ Ebaibol ta ẹme te idibo Ọghẹnẹ jọ nọ udu u je bru fiki ewegrẹ rai gbe ebẹbẹ nọ a wo. (Ol. 18:4; 55:1, 5) Ozọ o sai mu omai nọ a tẹ be wọso omai evaọ obọ isukulu, hayo oria nọ ma bi jo ru iruo. Yọ udu o sai bru omai nọ ahwo uviuwou mai hayo ahwo egọmeti a tẹ be wọso omai. Yọ ma tẹ be mọ oghẹrẹ ẹyao jọ, udu o sai bru omai inọ ma bi ti whu no. Oke yena ma rẹ wọhọ ọmọboba nọ o roro nọ o wo ohwo ọvo ho. Kọ ẹvẹ Jihova o re ro fiobọhọ kẹ omai nọ ozọ u te bi mu omai? Ọ rẹ sasa omai oma, je ru udu te omai otọ. Fikiere, hae lẹ se Jihova je se Ebaibol kẹse kẹse. Jọ o jọ ẹkoma ra. (Ol. 77:1, 12-14) Ẹdẹ nọ ẹbẹbẹ o je te owhẹ, olẹ họ oware nọ iroro ra e te kaki kpohọ. Lẹ se Jihova re whọ vuẹe oware nọ o be kẹ owhẹ uye, gbe epanọ udu u bi bru owhẹ te. Whọ vẹ tọlọ Ebaibol ra re who sei, keme ere ọ te rọ ta ẹme kẹ owhẹ. Udu u ve ti te owhẹ otọ.—Ol. 119:28. w24.01 24-25 ¶14-16

Ohwo ọ tẹ ma omaa inọ o re ru oware jọ evaọ egagọ Jihova, o re sei gboja re ọ sai ru ei. Ohwo o te se oware gboja, ọ rẹ gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ o re ro ru ei. Epanọ ma wo osegboja te, ere o te lọhọ kẹ omai te re ma ru oware nọ ma ma omaa riẹ. Nọ o rrọ ere na, eme o sae lẹliẹ owhẹ wo osegboja? Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ sei gboja. Whọ tẹ lẹ se Jihova, ọ sae rọ ẹzi riẹ fiobọhọ kẹ owhẹ se oware nọ whọ gwọlọ ru na gboja. Ẹsejọ ma sae ma omaa inọ ma gwọlọ ru oware jọ evaọ egagọ Jihova fikinọ oware na u gine fo eruo, yọ u woma ere. Rekọ ọwhọ nọ a re ro ru ei o rẹ jariẹ hẹ. Hai roro kpahe eware nọ Jihova o ru kẹ owhẹ no. (Ol. 143:5) Pọl ukọ na o roro kpahe okpoware nọ Jihova o ru kẹe. Fikiere o te sei gboja inọ ọ rẹ rehọ ẹgba riẹ kpobi ru iruo Jihova. (1 Kọr. 15:9, 10; 1 Tim. 1:12-14) Whẹ omara whọ tẹ be hai roro kpahe eware nọ Jihova o ru kẹ owhẹ no, who ti sei gboja inọ whọ rẹ daoma ru eware nọ whọ ma omaa rai evaọ egagọ Jihova.—Ol. 116:12. w23.05 27 ¶3-5

Nọ ma te bi ru oware nọ a re ro jiri odẹ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai na, eva e rẹ were iẹe. (Ol. 119:108) Ma riẹ nọ ahwo-akpọ a rẹ gwọlọ nọ a jiri ae je ku edẹ họ ae. A re roro nọ a gbe ru ae ere he, koyehọ a se rai gbe oware ovo ho. Kọ ere Jihova ọ rrọ? Ijo. Setan o gu ọrue jọ fihọ omai kpobi na omomọvo uzou. Ma te bi ru oware nọ a re ro jiri odẹ Jihova, yọ ma bi dhesẹ nọ ọrue Ẹdhọ o gine gu fihọ omai uzou na. Setan ọ rọ ẹme nọ ọ ta dhesẹ nọ ohwo-akpọ ọvo nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ fikinọ o gine you rie ọ rrọ họ. Anọ uye u te te omai, ma rẹ dhẹ no, maero nọ ma tẹ ruẹ nọ ma tẹ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ ẹsiẹe oma u ti dhẹ omai. (Job 1:9-11; 2:4) Rekọ Job o thihakọ nọ uye u tei, o te dhesẹ Ẹdhọ fihọ ọtọrue. Kọ who ti ru ere re? Jihova ọ kẹ omai kpobi omomọvo obọdẹ uvẹ jọ. Ọ kẹ omai uvẹ inọ ma ru oware nọ a re ro jiri odẹ riẹ, ma ve je kru ẹrọwọ mai. Ma ve dhesẹ Ẹdhọ fihọ ọtọrue. Anọ ma te ru ere, eva e te were iẹe gaga. (Itẹ 27:11) Riẹ nọ obọdẹ uvẹ u rovie kẹ owhẹ na. w24.02 8-9 ¶3-5

Nọ oke amọ Mosis gbe Joshua o vrẹ no, Jihova ọ tẹ rọ ibruoziẹ mu re a su ahwo riẹ. U te je te oke nọ ivie i je ro su. Oke yena Jihova ọ jẹ rọ eruẹaro mu re a vuẹ ahwo riẹ oware nọ a re ru. Emamọ ivie a je ru oware nọ eruẹaro na e ta. Devidi ovie na ọ romakpotọ nọ ọruẹaro nọ a re se Netan ọ kpọe họ. (2 Sam. 12:7, 13; 1 Irv. 17:3, 4) Jehoshafat ovie na o ru oware nọ Jihova ọ rehọ Jehazaẹl ta. Jehoshafat ọ ta kẹ ahwo Juda nọ jọ a “fi ẹrọwọ họ eruẹaro” Ọghẹnẹ. (2 Irv. 20:14, 15) Oke jọ nọ ẹbẹbẹ ọ jariẹ, Hẹzikaya ovie na ọ dhẹ bru Aizaya ọruẹaro na re ọ vuẹe oware nọ o re ru. (Aiz. 37:1-6) Oke kpobi nọ ivie na a te bi ru oware nọ Jihova ọ ta, Jihova ọ rẹ ghale ae, yọ ọ rẹ họre kẹ orẹwho na soso. (2 Irv. 20:29, 30; 32:22) O jọ vevẹ nọ Jihova họ ọnọ ọ jẹ rọ eruẹaro riẹ vuẹ ae oware nọ a re ru na. w24.02 21 ¶8

Setan ọ gwọlọ nọ ma lele ahwo nọ a rẹ lẹliẹ omai raha uzi Ọghẹnẹ nya usu. Ahwo nọ ọ ta nọ a kẹnoma kẹ na họ, ahwo nọ a bi ru eware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe. Orọnikọ ahwo nọ ma bi lele nya usu nọ ma be hae ruẹ ovao dhe ovao ọvo ẹme yena o kiekpahe he. Rekọ te ahwo nọ ma bi lele nya usu evaọ itanẹte. Joma daoma gaga re ma gbe roro ho inọ eware etọtọ nọ ahwo a bi ru nẹnẹ na, e nwane thọ họ. Ma riẹ nọ e thọ. (Ẹf. 4:19, 20) U fo re ma hae nọ omamai nọ: ‘Kọ mẹ be daoma re mẹ gbẹ rọ oghẹrẹ ọvo nya usu kugbe ahwo nọ me bi lele ru iruo, emọ eklase mẹ hayo amọfa nọ a be daezọ izi Jihova ha? Kọ mẹ be hae gbaudu ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ o tẹ make rọnọ ahwo a te ta nọ izi mai e ga hrọ hayo inọ mẹ rẹ sasa oma ha?’ Ma te rri ẹme nọ ọ rrọ obe 2 Timoti 2:20-22, ma rẹ ruẹ nọ u fo re ma rri otọ mu re ma te ti mu usu kugbe ohwo jọ makọ evaọ ukoko na. Ma rẹ kareghẹhọ nọ ma te lele oghẹrẹ ahwo jọ nya usu evaọ ukoko na, a sai ru nọ ma re ro kie no egagọ Jihova. w24.03 22-23 ¶11-12

Kọ whọ be hai roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ rrọ ẹsejọ? Ma rẹ ruẹ Jihova ha. Rekọ Ebaibol ọ ta ẹme te eware jọ ro dhesẹ oghẹrẹ nọ ọ rrọ. Ebaibol o se Jihova “ọre gbe ojese,” a te je sei “erae nọ e rẹ to oware muotọ.” (Ol. 84:11; Hib. 12:29) Ebaibol ọ ta nọ elo nọ o bi no oma Ọghẹnẹ ze ọ wọhọ elo utho safaya, elo igoru, gbe isiliva. Yọ elo nọ ọ wariẹ e riẹ họ ọ wọhọ elo usi-ame. (Izik. 1:26-28) Fikinọ ma sae ruẹ Jihova ha, o sae lẹliẹ omai roro nọ o you omai hi. Ahwo jọ a re roro nọ Jihova ọ sai you rai hi fiki eware nọ e via kẹ ae no. Jihova ọ riẹ epanọ eware nọ e via kẹ ahwo yena no e be kẹ ae uye te. Rekọ fikinọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rẹ riẹ nọ o you omai, ọ jọ Ebaibol dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ kẹ omai. Jihova o wo uyoyou gaga. Oware nọ a mae rọ riẹe oye. (1 Jọn 4:8) Uyoyou oye o rẹ lẹliẹe ru oware kpobi nọ o bi ru. O you omai ahwo-akpọ gaga. O tube you ahwo nọ a be gọe he dede.—Mat. 5:44, 45. w24.01 26 ¶1-3

Jihova ọ salọ Mosis re o su ahwo Izrẹl no Ijipti kpo. Yọ u wo ukulu ẹgho nọ Jihova o je ro su ae evaọ oke uvo, gbe ukulu erae nọ o je ro su ae evaọ aso. (Ọny. 13:21) Mosis o je lele ukulu ẹgho avọ ukulu erae na, yọ ahwo Izrẹl a bi lele iei bẹsenọ a ro te Abade Owawae na. Nọ a ruẹ nọ egbaẹmo Ijipti a bi le ai, ozọ u te mu ai gaga, keme a roro nọ u wo oghẹrẹ ovo nọ a te rọ vabọ họ. Rekọ orọnọ ere he. Edhere nọ Jihova ọ gwọlọ nọ Mosis ọ rehọ ae nya ọye ọ rehọ e rai nya na. (Ọny. 14:2) Jihova ọ tẹ rehọ edhere igbunu su ae nya abade na vrẹ. (Ọny. 14:26-28) Ikpe udhuvẹ soso Mosis o lele ukulu ẹgho nọ Jihova o je ro su ahwo riẹ evaọ udhude na. (Ọny. 33:7, 9, 10) Jihova ọ jẹ hae ta ẹme kẹ Mosis no ukulu ẹgho na ze, Mosis ọ vẹ vuẹ ahwo na. O tẹ whae ze nọ u ro mu ahwo Izrẹl ẹro ziezi nọ Jihova họ ọnọ ọ be rọ Mosis su ai na. w24.02 21 ¶4-5