Azie

Ọghẹnẹ ọ kẹ Jesu ogaga nọ ọ sai ro ku ebẹbẹ mai kpobi họ. Iruo igbunu nọ Jesu o ru o lẹliẹ omai riẹ nọ o wo ogaga nọ ọ sai ro ku ebẹbẹ mai kpobi họ, te enọ mai ọvo ma sai kuhọ họ. Wọhọ oriruo, uzioraha nọ ma reuku riẹ oye o be wha uye nọ ọ rrọ akpọ na kpobi ze na. Jesu o wo ogaga nọ ọ sai ro si ei no otọ. Yọ ẹyao gbe uwhu nọ uzioraha o wha ze na, ọ sai je si ai no otọ re. (Mat. 9:1-6; Rom 5:12, 18, 19) Ere ọvo ho, iruo igbunu riẹ i dhesẹ nọ o wo ogaga nọ ọ sai ro siwi “oghoghẹrẹ eyao kpobi” jẹ kpare ahwo nọ a whu no ze. (Mat. 4:23; Jọn 11:43, 44) Jesu o wo ogaga nọ ọ sai ro ru nọ ofou ọgaga ọ rẹ rọ seba efou je tube le idhivẹri no ahwo oma. (Mak 4:37-39; Luk 8:2) Eva e be were omai inọ Jihova ọ kẹ Jesu ogaga nọ ọ sai ro ru eware yena kpobi. U mu omai ẹro nọ Jihova o ti ru eyaa riẹ kpobi gba nọ Uvie na o tẹ ze no. Jesu họ Ovie Uvie Ọghẹnẹ. Yọ iruo igbunu nọ o ru e lẹliẹ omai riẹ emamọ eware buobu nọ o ti ru nọ o te mu otọakpọ na họ esu no. w23.04 3 ¶5-7

Otẹrọnọ ukoko nọ ahwo a rrọ buobu whọ rrọ, ẹsejọhọ a rẹ kaki se owhẹ hẹ ghele epanọ whọ kpare obọ te. Oware utiọye o sae lẹliẹ ohwo ta nọ, ‘Me gbe du lahiẹ oma kpare obọ họ, mẹ tubẹ gaviezọ ọvo.’ Rekọ who ru ere he. Ukpoye, taure who te ti kpohọ ewuhrẹ, daoma ruẹrẹ iyo enọ buobu họ. Nọ a gbe se owhẹ evaọ ọjọ họ, a sai se owhẹ evaọ ọfa. Whọ tẹ be ruẹrẹ oma kpahe kẹ Uwuhrẹ Uwou-Eroro na, roro kpahe epanọ ẹme nọ ọ rrọ edhe-ẹme kpobi o ro wobọ kugbe uzoẹme nọ a bi wuhrẹ na. Who te ru ere, whọ te ruẹ ẹme jọ ta evaọ edhe-ẹme kpobi nọ wha rrọ evaọ uzoẹme na. U te no ere no, whọ sae jẹ ruẹrẹ oma kpahe re whọ kpare obọ evaọ edhe-ẹme nọ a jọ ta kpahe eware ididi jọ evaọ Ebaibol na. Fikieme? Keme ẹsejọhọ ahwo nọ a te kpare obọ evaọ edhe-ẹme otiọye na a ti tulo ho. Kọ otẹrọnọ whọ kpare obọ nẹnẹ, a se owhẹ hẹ, ẹdẹfa epọvo na, yọ o via ere te ibrẹse no, eme who re ru? Vuẹ oniọvo nọ o re ru Uwuhrẹ Uwou-Eroro na edhe-ẹme nọ whọ gwọlọ jọ kẹ uyo. w23.04 21-22 ¶9-10

Josẹf ọ jẹ hai ru oware nọ Jihova ọ ta, yọ onana u ru nọ ọ rọ jọ emamọ ọzae uwou orọo. Ma se kpahe eware esa jọ nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ o ru evaọ uviuwou riẹ. Yọ o ru rai, ọ raha oke he re o te ti ru ai, dede nọ o lọhọ kẹe he. (Mat. 1:20; 2:13-15, 19-21) Ẹme nọ Josẹf o je yo kẹ Ọghẹnẹ na o wha riẹ ze nọ ọ rọ thọ Meri no ebẹbẹ jọ, o te je fiobọhọ kẹe jẹ rẹrotei ziezi. Ma riẹ nọ emamọ uruemu Josẹf na o te lẹliẹ Meri you rie gaga jẹ kẹe adhẹẹ. Kọ ẹvẹ whai ezae wha sae rọ rehọ aro kele Josẹf? Wha hai se Ebaibol gbe ebe ukoko na re wha riẹ epanọ wha sae rọ rẹrote uviuwou rai wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ. Who te bi ru oware nọ Ebaibol ọ ta, nọ o gbẹ make lọhọ họ, u re dhesẹ nọ who you aye ra, yọ o te lẹliẹ orọo ra jọ ziezi. Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ Vanuatu nọ avọ ọzae riẹ a rrọ orọo vrẹ ikpe udhe no ọ ta nọ: “Ọzae mẹ o re roro kpahe oware nọ Jihova ọ gwọlọ je ru ei nọ ọ tẹ be jiroro jọ, fikiere mẹ rẹ kẹe adhẹẹ gaga. Udu u re te omẹ otọ keme mẹ riẹ nọ ọ te jiroro nọ e te wha uye se omai hi.” w23.05 21 ¶5

Ahwo Ju nọ a ti zihe no Babilọn ze na a te jọ “ahwo ọrẹri” kẹ Ọghẹnẹ. (Izie. 7:6) Rekọ orọnọ ahwo na a woma re no ho. U wo eware nọ a re gbe ru re eva rai e sae were Jihova ziezi. Obọ Babilọn a jọ yẹ ahwo Ju buobu, fikiere o wọhọ nọ uruemu ahwo Babilọn gbe oghẹrẹ nọ a jẹ hai rri eware o reria ahwo Ju jọ oma no. Ikpe buobu nọ i lele i rie nọ ahwo Ju jọ a zihe no, Nehemaya ọba na o te je muẹrohọ nọ emọ jọ nọ a yẹ evaọ ẹkwotọ Izrẹl dede a be sae ta ẹvẹrẹ ahwo Ju hu, koyehọ Hibru. Oware na u gbe rie unu gaga. (Izie. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Whaọ ẹvẹrẹ Hibru a mai ro kere Ẹme Ọghẹnẹ oke yena. Kọ emọ nọ a yẹ a gbẹ riẹ ẹvẹrẹ na ha, ẹvẹ a sai ro wuhrẹ kpahe Jihova, re a you rie jẹ gọe? (Ẹzra 10:3, 44) Onana u dhesẹ nọ re ahwo Ju nọ a zihe kpo na a sae gọ Jihova ziezi, u wo eware nọ i wuzou nọ a re gbe ru. Rekọ obọ Izrẹl o te mae jọ lọhọ kẹ ae, keme obei a sae jọ gọ Jihova ziezi.—Neh. 8:8, 9. w23.05 15 ¶6-7

Ma tẹ maki se oware nọ ma ma omaa riẹ gboja jẹ be tubẹ gba oma họ ru ei, oware jọ o sae via nọ ma gbẹ sai ro ru ei hi ẹsejọ. “Eware nọ a rẹro rai hi” e sae via, ma gbẹ sai wo uvẹ ru oware nọ ma ma omaa riẹ na ha. (Ọtausi. 9:11) Ẹbẹbẹ jọ ọ sai te omai, u ve ru nọ eva e gbẹ rọ were omai tere he, ma gbẹ sai wo ẹgba ru oware na ha. (Itẹ 24:10) Yọ fikinọ ma gba ha, ma sai ru oware nọ o rẹ whae ze nọ ma gbẹ sai ro ru oware nọ ma ma omaa riẹ hẹ ẹsejọ. (Rom 7:23) Ẹsejọ oma o sae rrọ omai no re. (Mat. 26:43) Kọ eme o sai fiobọhọ kẹ omai nọ oghẹrẹ eware itieye na e tẹ via? Kareghẹhọ nọ whọ sai gbe ru oware nọ whọ ma omaa riẹ nọ oware jọ o tẹ make via. Ebaibol ọ ta nọ ebẹbẹ e sai te omai noke toke. Rekọ Ebaibol ọvona ọ tẹ jẹ ta nọ, nọ ebẹbẹ e tẹ maki te omai, Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ ma gwọlọ ru ghele. Whọ tẹ be hae daoma ru oware nọ whọ ma omaa riẹ ghelọ oware nọ o via kẹhẹ, yọ who bi dhesẹ nọ whọ gwọlọ ru eva were Jihova. Eva e te were Jihova gaga nọ ọ tẹ ruẹ nọ whọ be daoma ru oware nọ whọ ma omaa riẹ evaọ egagọ riẹ. w23.05 30 ¶14-15

Nọ oniọvo-ọmọzae o te mu iruo odibọgba oke-kpobi họ evaọ oke uzoge riẹ, o rẹ lẹliẹe riẹ epanọ o re ro ru eware kugbe oghoghẹrẹ ahwo buobu. O rẹ jẹ lẹliẹe riẹ epanọ o gbe ro mu ugho raha ha. (Fil. 4:11-13) Ọkobaro obufihọ nọ ohwo o re ru u re fiobọhọ kẹe nọ oke o be nya na, ọ vẹ sai mu ọkobaro oke-kpobi họ. Whọ tẹ rrọ ọkobaro oke-kpobi, u re rovie uvẹ efa fihọ kẹ owhẹ evaọ ukoko na. Ejọ rai họ, iruo ebabọ gbe iruo Ebẹtẹle. Oniọvo-ọmọzae kpobi evaọ ukoko na ọ rẹ daoma te ohwo nọ a re ro mu ọkpako ukoko, re ọ sai fiobọhọ kẹ inievo na. Ebaibol ọ ta nọ ọzae nọ ọ be daoma re ọ jọ ọkpako, “emamọ iruo ọ be gwọlọ na.” (1 Tim. 3:1) Rekọ ọ rẹ kake te odibo oruiruo tao. U wo eware buobu nọ idibo iruiruo a re ru ro fiobọhọ kẹ ekpako na. Te ekpako te idibo iruiruo a re wo omaurokpotọ. A rẹ gbodibo kẹ inievo na jẹ rọ ajọwha ta usi uwoma na. w23.12 28 ¶14-16

Okenọ a rọ rehọ Josaya mu ovie, yọ ọ gbẹ jọ ọmaha gaga. Nọ o te ikpe ikpegbọ no, ọ tẹ jẹ daoma re ọ riẹ Jihova ziezi. Ọ jẹ gwọlọ nọ o re ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ. Rekọ re Josaya ọ sai ru oware nọ o rẹ were Jihova, o lọhọ kẹe he keme oke yena ẹdhọgọ họ oware nọ ahwo a jẹ rọ họ evaọ Izrẹl. Rekọ Josaya o dikihẹ gidigba inọ Jihova ọ rẹ gọ. Ọ gudu gaga. Taure o te ti te udhukpe, o te mu emedhọ họ esino orẹwho na. (2 Irv. 34:1, 2) O tẹ make rọnọ whọ gbẹ rrọ ọmaha, whọ sai mu Jihova họ ewuhrẹ kpahe re whọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ wọhọ epanọ Josaya o ru na. Who te ru ere, o te lẹliẹ owhẹ ta nọ whọ rẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova jẹ họ-ame. Kọ whọ tẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova no inọ ọye whọ rẹ gọ, ẹvẹ whọ te hai yeri uzuazọ ra? Oniọvo jọ nọ a re se Luke nọ ọ họ-ame evaọ okenọ ọ jọ ikpe ikpegbene ọ ta nọ: “Enẹna egagọ Jihova họ oware nọ ọ mae rrọ omẹ oja. Yọ mẹ te hae daoma ru oware nọ o rẹ were iẹe.” (Mak 12:30) Who te ru epanọ oniọvo na ọ ta na, who ti yeri akpọ thọ họ. w23.09 11 ¶12-13

Oke nọ Pọl ukọ na o ro kere ileta ọsosuọ se inievo obọ Tẹsalonika, yọ u ri te ẹgbukpe he nọ a rọ rehọ ukoko yena mu. Fikiere ẹsejọhọ ekpako ukoko nọ e jọ obei a te riẹ eware jọ ru hu keme u ri kri nọ a rọ rehọ ae mu hu. Ghele na, Pọl ọ ta nọ a kẹ ae adhẹẹ fiki iruo nọ a bi ru. Nọ uye ulogbo na o be kẹle na, u fo nọ ma rẹ daoma fievahọ ekpako ukoko na. O sae jọ nọ ae a te vuẹ omai oware nọ ma re ru oke yena. Ẹsejọhọ oke yena, ma te gbẹ sai yo ẹme ọvo no obọ ehri ukoko hayo uwou ogha ze he. Oye u ro fo re ma kẹle ekpako na enẹna jẹ hae kẹ ae adhẹẹ. Ma du fiẹrohọ eware nọ a be riẹ ru tere he he. Rekọ ma rẹ hae kareghẹhọ nọ Jihova ọ be rehọ Jesu nọ o wuzou ukoko na ro fiobọhọ kẹ ekpako na riẹ oware nọ a re ru. Etu-ọgaga nọ osoja o kuhọ o rẹ whae ze nọ eware nọ a te sa ze i gbe ro tei uzou ho. Ere ọvona ẹruore o rẹ lẹliẹ omai siọ ekpehre iroro ba eroro. Nọ u te gine mu omai ẹro nọ eware nọ ma bi rẹro rai na e te via, ma rẹ dhẹ lele eware akpọ họ keme ma riẹ nọ ifofe. (Fil. 3:8) Oghẹrẹ eware jọ e tẹ make via, ma re kru udu ga fikinọ ma wo ẹruore. w23.06 11-12 ¶11-12

Nọ “aye ogheghẹ” na o te se owhẹ nọ whọ nyaze obọ uwou riẹ, whọ sae ta nọ whọ be nya hayo whọ be nya ha. Eware buobu e riẹ nọ u ro fo re ma kẹnoma kẹ ọfariẹ-ogbe. Obe Itẹ o ta nọ “aye ogheghẹ” na ọ be ta nọ: “Ame nọ a tho ọ rẹ were.” (Itẹ 9:17) Kọ eme họ “ame nọ a tho” na? Ebaibol ọ ta nọ owezẹ nọ ọzae-avọ-aye nọ a rọo no a rẹ wezẹ kugbe ọ wọhọ ame odhidhi. (Itẹ 5:15-18) Ọzae-avọ-aye nọ a rọo no a tẹ wezẹ kugbe, a thọ uzi ọvuọvo ho. Rekọ ma sae ta nọ “ame nọ a tho” na họ, nọ ọmọzae avọ ọmọtẹ a tẹ be wezẹ kugbe yọ a re rọo ho, hayo nọ ohwo o te bi lele ọzae hayo aye omọfa wezẹ. A rẹ lẹlẹ ru ei, a rẹ gwọlọ nọ ohwo ọvo ọ riẹ kpahe iẹe he wọhọ epanọ oji o re ru na. Ahwo otiọye na a re rri nọ “ame nọ a tho” na ọ be were keme a re roro nọ ohwo ọvo ọ be ruẹ e rai hi nọ a bi gbe-ọfariẹ na. Rekọ omobọ rai a be lẹliẹ họ keme Jihova ọ be ruẹ e rai. Ohwo o te bi gbe-ọfariẹ, eva riẹ e rẹ dha Jihova. Kọ a re dhesẹ oware utioye wọhọ oware nọ o be were? Vievie!—1 Kọr. 6:9, 10. w23.06 22 ¶7-9

Kọ o wọhọ nọ anwọ oke jọ ze na, elẹ ra i gbe bi mu ame he, hayo usi uwoma ota o gbẹ be were owhẹ oma ha? Whọ nwani roro nọ ẹzi Jihova o no owhẹ oma no ho. Mai ahwo-akpọ ma gba ha. Eware nọ e rẹ were omai eru vẹre, ẹsejọ e rẹ gbẹ ruọ omai oma ha nọ u te te oria jọ no. Eware jọ nọ who je ru vẹre e gbẹ be ruọ owhẹ oma ha, kareghẹhọ Pọl ukọ na. Dede nọ ọ jẹ daoma rọ aro kele Jesu, eware jọ nọ u fo nọ o re ru e jẹ ruọ ẹe oma ha. Pọl ọ jẹ hae gba oma riẹ họ ru iruo nọ a kẹ riẹ na ẹsejọ, nọ e gbẹ be ruọ ẹe oma ru hu. Epọvo na who re ru re. Orọnikọ emamọ oware o gbẹ be ruọ owhẹ oma ha, whọ vẹ nwane kpairoro vrẹ riẹ hẹ. Kareghẹhọ nọ ma gba ha, fikiere eware jọ nọ u fo nọ ma re ru e rẹ ruọ omai oma ha. Rekọ whọ rẹ ta kẹ omara nọ, ‘Me ru ona ha, me re ru ofa ha!’ Ẹmẹrera na e vẹ te reria owhẹ oma.—1 Kor. 9:16. w24.03 11-12 ¶12-13

Ma te bi kuomagbe inievo efa evaọ ukoko na, te enọ ma riẹ tere he, yọ ma bi dhesẹ nọ ma you rai kpobi. (2 Kọr. 6:11-13) Mai ahwo buobu ma rrọ ukoko nọ ahwo nọ a no eria efa ze a rrọ. Uruemu ejọ, oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ ae, gbe uzuazọ nọ a yeri no u wo ohẹriẹ gaga no omai. Ma tẹ be hai muẹrohọ emamọ uruemu rai, o rẹ lẹliẹ omai you rai gaga. Ma rẹ daoma muẹrohọ emamọ eware nọ inievo mai a bi ru, u re dhesẹ nọ ma you rai, ma tẹ be jẹ rọ aro kele Jihova. U ti fo re ma you inievo mai gaga evaọ oke uye ulogbo na. Nọ uye ulogbo na u te muhọ no, ẹvẹ Jihova ọ te rọ thọ omai? Kareghẹhọ oware nọ Jihova ọ ta kẹ ahwo riẹ nọ a ru okenọ amọfa a te rọ wọ ohọre ziọ Babilọn. Ọ ta kẹ ae nọ: “Ahwo mẹ, wha nya, wha ruọ eva ibrikpẹ obeva rai, wha kare ethẹ rai dhe oma. Wha dhere omoke kpẹkpẹe bẹsenọ ofu na ọ rẹ vrẹ no.” (Aiz. 26:20) O wọhọ nọ oware ovona ma ti ru re nọ uye ulogbo na u te muhọ no. w23.07 6-7 ¶14-16

Jọ ahwo kpobi a riẹ nọ whẹ yọ ohwo nọ o re si eware kekeke he. Nọ omara nọ: ‘Kọ ahwo a rri omẹ inọ mẹ yọ ohwo nọ o re si eware kekeke he? Binikọ a rri omẹ nọ mẹ yọ ohwo nọ ọ rẹ rehọ ẹme ohwo ho? Mẹ be hai roro kpahe ẹme nọ amọfa a ta ze, jẹ rehọ iẹe otẹrọnọ o te raha oware ovo ho?’ Ma gbe bi si eware kekeke he, yọ ma be rọ aro kele Jihova gbe Jesu. Nọ ma gbe bi si eware kekeke he, u re fiobọhọ kẹ omai nọ eware i te nwene. Akpọ nana nọ ma rrọ na, eware e rẹ sai nwene idudhe. Ohwo ọ sai kie ẹyao. Ẹsejọ ohwo nọ ọ jẹ ruẹ re vẹre, ọ vẹ be kariẹ abọ re. Ozighi ọ sae jọ orẹwho mai fiki oghẹrẹ nọ egọmeti na ọ rrọ. (Ọtausi. 9:11) Ẹsejọ dede, ukoko na o sae vuẹ omai nọ ma siọ iruo jọ nọ ma je ru evaọ ukoko na ba re ma nyai ru efa. Yọ eyena e were omai tere he. Eware ene jọ e riẹ nọ e sai fiobọhọ kẹ omai. Ọrọ ọsosuọ, nwane rehọ eware na oghẹrẹ nọ e rrọ na. Ọrọ avọ ivẹ, roro kpahe oware nọ whọ rẹ sae daoma ru nọ eware i nwene no na. Ọrọ avọ esa, roro kpahe irere nọ e sai no oware nọ o via na ze. Ọrọ avọ ene, hai fiobọhọ kẹ ahwo. w23.07 21-22 ¶7-8

Okenọ Daniẹl ọ jọ uzoge, ahwo Babilọn a te mu ei kpohọ igbo, yọ obei nọ a mu rie nya na o thabọ gaga no obọ ẹwho riẹ. Rekọ oma Daniẹl o were ahwo nọ a mu rie na gaga. A ruẹ nọ Daniẹl ọ rrọ usu izoge nọ “oware ovo o thọ evaọ oma rai hi, nọ i wo erru,” ọ tẹ jẹ rrọ orua ovie. Ma riẹ nọ eware nọ ohwo-akpọ o re rri eye. (1 Sam. 16:7) Fikiere ahwo Babilọn a te wuhrẹ iẹe re ọ sai ru iruo evaọ uwou ovie rai. (Dan. 1:3, 4, 6) Jihova o you Daniẹl gaga fiki oghẹrẹ ohwo nọ ọ jọ. Okenọ Jihova ọ rọ ta ẹme ezi Daniẹl, o sae jọ nọ ọ be kẹle ikpe udhe no, hayo ọ vrẹ ikpe udhe no obọ. Jihova ọ fodẹ e riẹ nọ ọ jẹ fodẹ Noa gbe Job nọ e gọ riẹ uvi ẹgọ ikpe buobu taure a te ti whu. (Emu. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; Izik. 14:14) Daniẹl o ru eware nọ e lẹliẹ Jihova you rie no oke emaha riẹ ri bọo ẹdẹ uwhu riẹ, yọ ọ tọ gaga.—Dan. 10:11, 19. w23.08 2 ¶1-2

Whọ tẹ gwọlọ dẹ uwou, whọ te gwọlọ nọ whọ rẹ ruẹ uwou na jẹ riẹ oware kpobi kpahe uwou na re whọ tẹ te dẹe. Oware utiọye na u fo nọ ma re ru re nọ ma te bi se Ebaibol. Ma tẹ rọ ovariẹ se Ebaibol na, emeware jọ ọvo ma te riẹ. Ebaibol o se eware yena “eware esese ovuẹ ọrẹri Ọghẹnẹ.” (Hib. 5:12) Wọhọ epanọ ohwo ọ rẹ “rueva” uwou na je rri eware nọ e riẹ kpobi na, ere ọvona u fo nọ ma rẹ romatotọ wuhrẹ eware kpobi nọ e rrọ Ebaibol na. Oware jọ nọ ma re ru nọ ma te bi se Ebaibol họ, ma re roro re ma ruẹ oghẹrẹ nọ ẹme jọ o ro wobọ kugbe eme efa nọ e riẹ. Daoma riẹ eware nọ who wuhrẹ no evaọ Ebaibol na gbe oware nọ o lẹliẹ owhẹ rọwo eware yena. Ma rẹ daoma wuhrẹ eware ididi nọ e rrọ Ebaibol na, orọnikọ emeware elọlọhọ na ọvo ma re wuhrẹ hẹ. Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi oke yena nọ jọ a daoma robọ kotọ wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ re a sai “wo otoriẹ okẹkẹe gbe uthethei gbe ekpehru gbe ekodo uzẹme na.” A te ru ere, ẹrọwọ rai ọ te jọ gaga keme a te “dada owọ mu otọ jẹ jọ gaga evaọ otọhotọ na.” (Ẹf. 3:14-19) Ere u fo nọ ma re ru re. w23.10 18 ¶1-3

Ma rẹ jọ Ebaibol ruẹ iku ahwo buobu nọ a wo odiri. Kọ u gbe ti woma re whọ romatotọ se iku ahwo nana je roro didi kpahe ae? Devidi yọ ohwo jọ nọ ma rẹ sai se iku riẹ. A salọ e riẹ inọ ọ te jọ ovie okenọ ọ jọ ọmaha. Rekọ ọ hẹrẹ te ikpe buobu taure ọ tẹ te jọ ovie Izrẹl. Simiọn avọ Anna a gọ Jihova ikpe buobu, yọ a jẹ hẹrẹ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na. (Luk 2:25, 36-38) Who te bi se iku ahwo otiọye na, hae nọ omara nọ: ‘Eme o fiobọhọ kẹ ohwo nana sai wo odiri? Kọ irere vẹ i te rie fiki odiri nọ o wo na? Ẹvẹ mẹ sae rọ rehọ aro kele iei?’ Who te se iku ahwo nọ a wo odiri hi, whọ sai wuhrẹ oware jọ noi ze re. (1 Sam. 13:8-14) Who te bi se iku ahwo otiọye na, whọ sae nọ omara nọ: ‘Eme o wha riẹ ze nọ ohwo nana ọ gbẹ sai wo odiri hi? Kọ ẹvẹ odiri nọ o wo ho na o rọ wha uye sei?’ w23.08 25 ¶15

Pita ukọ na o tilẹmu Jesu, ọ se riẹ ba elele he nọ oghẹrẹ oware jọ o make via. Oke jọ o jariẹ nọ Jesu ọ rọ ta ẹme jọ nọ ilele riẹ a riẹ otọ riẹ hẹ. (Jọn 6:68) Ilele Jesu buobu a tẹ nwane nyase iẹe ba, a du hẹrẹ re Jesu ọ fa otọ ẹme na kẹ ai hi. Rekọ Pita ọ nyasiọ Jesu ba ha. Ọ riẹ nọ Jesu ọvo o wo “eme uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” Jesu ọ riẹ nọ evaọ aso nọ a ti ro mu ei na, Pita avọ ilele nọ i kiọkọ a te dhẹ se iẹe ba. Ghele na, ọ riẹ nọ Pita ọ tẹ make dhẹ no, o ti zihe ze, yọ o ti ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ evaọ edẹ uzuazọ riẹ nọ i kiọkọ. (Luk 22:31, 32) Jesu ọ riẹ nọ “o ginẹ ruọ ẹzi na rekọ uwo na o ga ha.” (Mak 14:38) Fikiere, nọ Pita ọ make vro riẹ no, ọ nwane rọ ere kpairoro vrẹ riẹ hẹ. Nọ a kpare Jesu ze no, ọ tẹ romavia kẹ Pita, yọ o wọhọ nọ Pita ọvo ọ jọ etẹe oke yena. (Mak 16:7; Luk 24:34; 1 Kọr. 15:5) Ma riẹ nọ onana o te lẹliẹ oma sasa Pita inọ Olori riẹ ọ se riẹ hẹ. w23.09 22 ¶9-10

Ọghẹnẹ ọ rẹ rehọ izieraha ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ iẹe rọvrẹ rai. Yọ ọ tẹ rọvrẹ rai no, o re gbe roro kpahe izieraha rai hi. (Ol. 32:1, 2) O re rri ahwo yena inọ a kiẹrẹe, koyehọ a kare oruthọ fikinọ a wo ẹrọwọ. O make rọnọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ Abraham, Devidi, gbe amọfa nọ a gọ riẹ ziezi a kiẹrẹe na, orọnikọ a gbe je ruthọ họ họ. Rekọ fikinọ a wo ẹrọwọ, Jihova o rri rai inọ a kiẹrẹe. A ginẹ daoma keme ahwo jọ a jariẹ oke yena nọ a wo ẹrọwọ vievie he. (Ẹf. 2:12) Ẹme nọ Pọl ukọ na ọ ta evaọ ileta riẹ na o dhesẹ nọ re ohwo ọ sae jọ ogbẹnyusu ọkpekpe Ọghẹnẹ, o re wo ẹrọwọ. Oyejabọ Abraham avọ Devidi a rọ jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ na. Yọ ma re wo ẹrọwọ re. w23.12 3 ¶6-7

Ileleikristi kpobi nẹnẹ a rẹ sai dhe idhe kẹ Jihova. Idhe nọ ma bi dhe nẹnẹ họ ẹgba mai, oke mai gbe eware nọ ma wo nọ ma bi ro ru iruo Ọghẹnẹ jẹ ta usi uwoma Uvie riẹ. Ma te bi ru utho ẹgba mai kpobi evaọ iruo Ọghẹnẹ, u dhesẹ nọ eva e be were omai inọ mai yọ idibo Jihova. Pọl ukọ na ọ fodẹ eware jọ nọ i wuzou gaga evaọ egagọ mai. (Hib. 10:22-25) Eye họ olẹ nọ ma rẹ lẹ se Jihova, usi uwoma nọ ma rẹ ta kẹ ahwo kpahe ẹruore mai, gbe ewuhrẹ nọ ma rẹ nya. Ma vẹ jẹ hae tuduhọ ohwohwo awọ maero kọ enẹna nọ ma be “ruẹ nọ ẹdẹ [Jihova] o bi si kẹle na.” Evaọ obọ ekuhọ obe Eviavia, isiava soso ukọ-odhiwu Jihova ọ ta nọ: “Gọ Ọghẹnẹ!” (Evia. 19:10; 22:9) Ajọ eware ididi nọ ma wuhrẹ kpahe etẹmpol ologbo Jihova nọ ma be jọ gọe na e thọrọ omai ẹro ho. Joma hae kareghẹhọ nọ ọghọ ologbo Jihova o bru họ omai oma nọ o ro se omai ze re ma jọ idibo riẹ! w23.10 29 ¶17-18

Mai kpobi ma gwọlọ “you ohwohwo ẹsikpobi.” O make rrọ ere na, u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta nọ “uyoyou ibuobu u ti kiekpo.” (Mat. 24:12) Orọnikọ Jesu ọ be ta nọ ilele riẹ buobu a ti gbe you ohwohwo ho ho. Rekọ u fo re ma rri otọ mu re uyoyou u gbe fi omai obọ kie he keme uyoyou u kiekpo gaga no evaọ akpọ na. Oye o soriẹ ze nọ ma te rọ kẹ uyo onọ jọ nọ u wuzou gaga. Oye họ, ẹvẹ ma sae rọ riẹ sọ ma gbe gine you inievo mai gaga? Oware jọ nọ o rẹ lẹliẹ omai riẹ sọ ma gbe gine you inievo mai gaga họ, ma re roro kpahe oware nọ ma be hai ru nọ oghẹrẹ oware jọ o tẹ via. (2 Kọr. 8:8) Pita ukọ na ọ ta ẹme te oware utioye jọ. Ọ ta nọ: “Maero, wha wo uyoyou ogaga kẹ ohwohwo, keme uyoyou u re ruru izieraha buobu.” (1 Pita 4:8) Ma te roro kpahe oware nọ ma be hai ru nọ oniọvo o te ru omai thọ, o te lẹliẹ omai riẹ sọ ma gbe gine you inievo mai gaga. w23.11 10-11 ¶12-13

Re ma sai you inievo mai wọhọ epanọ Jesu ọ ta na, orọnikọ ahwo jọ ọvo ma re you evaọ ukoko na ha. Nọ ma rrọ ukoko na, ma riẹ nọ ahwo jọ a rẹ kẹle omai vi ejọ. U wo ilele jọ nọ e mae kẹle Jesu evaọ oke ẹdẹ re. (Jọn 13:23; 20:2) Rekọ Pita ukọ na ọ be kareghẹhọ omai nọ joma daoma gaga re ma wo “uyoyou-inievo.” Oghẹrẹ uyoyou yena o rẹ so ẹe ze nọ ma re ro lele inievo na kpobi yeri wọhọ ẹsenọ a rrọ inievo eva mai. (1 Pita 2:17) Pita ọ ta nọ joma “you ohwohwo gaga no udu ze.” (1 Pita 1:22) Evaọ ẹme Pita nana, re ma “you ohwohwo gaga” u dhesẹ nọ o gbẹ make lọhọ kẹ omai re ma you oniọvo jọ họ, ma rẹ daoma re ma you rie ghele. Nọ oniọvo jọ evaọ ukoko na o te ru omai oware nọ o da omai gaga, eme ma re ru? Ẹsejọhọ oware nọ udu mai o te kake vuẹ omai họ joma ru ei kele. Rekọ Jesu o wuhrẹ Pita nọ uruemu yena o rẹ dha Ọghẹnẹ eva. (Jọn 18:10, 11) Oye o soriẹ nọ Pita o ro kere nọ: “Wha rehọ eyoma hwosa eyoma ha hayo rọ ekela hwosa ekela ha. Ukpoye, wha rehọ emamọ ẹme hwa zihe.” (1 Pita 3:9) Nọ who te you inievo ra no udu ze, whọ te daoma rọvrẹ riẹ je lele iei riẹ yeri ziezi. w23.09 28-29 ¶9-11

Ọmọ o re kri ohwo ete he. Ẹsejọ oghẹrẹ nọ ọmọ ọ rẹ rọ rro, u re gbe omai unu ọvo. Orọnikọ nwanọ oware jọ nọ ọmọ na o bi ru o be lẹliẹe rro na ha. Rekọ re ohwo ọ sae nyaharo evaọ ukoko na, ọ vẹ sae jọ oniọvo nọ a rẹ rọ suẹro, o re ru oware jọ. (1 Kọr. 13:11; Hib. 6:1) Re ma sae jọ oniọvo otiọye na, ma re ru epanọ usu mai avọ Jihova o rẹ rọ kpekpe. Ma rẹ jẹ daoma wo emamọ uruemu, ma re wuhrẹ epanọ a re ru eware jọ, ma vẹ jẹ hai ru eware nọ i ti fiobọhọ kẹ omai ẹdẹfa nọ ma te te ohwo no. Ababọ ẹzi Ọghẹnẹ ma sai ru eware nana ha. (Itẹ 1:5) Nọ Jihova ọ ma ahwo-akpọ, ọ ma ọzae, ọ tẹ jẹ ma aye. (Emu. 1:27) Oghẹrẹ ọvona ugboma ọzae avọ ọrọ aye o rrọ họ. Ere ọvo ho, u wo eware nọ Jihova ọ ma ọzae inọ o re ru, gbe enọ ọ ma aye inọ o re ru. Fikiere te emezae te emetẹ a rẹ jọ enẹna wuhrẹ epanọ a sai ro ru ọvuọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma rai inọ a ru nọ a te te ahwo no.—Emu. 2:18. w23.12 18 ¶1-2

Kọ Jesu ọ gwọlọ nọ ahwo a riẹ odẹ Ọsẹ riẹ je sei? Ee. O wọhọ nọ isu egagọ jọ nọ e jariẹ evaọ oke Jesu a jẹ gwọlọ nọ ahwo a re se odẹ Ọghẹnẹ hẹ, anọ odẹ na o rro vi oware nọ ohwo o re se. Rekọ Jesu o je roro ere he. O je wuhrẹ ahwo re a riẹ odẹ Ọsẹ riẹ. Oke jọ o jariẹ nọ Jesu o ro le idhivẹri no ọzae jọ oma evaọ ubrotọ jọ nọ a re se Gẹrasa. Ozọ u mu ahwo ubrotọ na gaga nọ a ruẹ oware nọ Jesu o ru. A tẹ lẹ Jesu inọ o no ubrotọ rai no. Jesu ọ tẹ ginẹ rọwo nọ o re no etẹe. (Mak 5:16, 17) Rekọ taure ọ tẹ te nyavrẹ, o ru oware jọ nọ u dhesẹ nọ ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rrọ oyena a rẹ riẹ odẹ Ọsẹ riẹ. Ọ ta kẹ ọzae nọ o siwi na nọ, jọ ọ nyae vuẹ ahwo oware nọ Jihova o ru kẹe na. Orọnikọ Jesu ọ vuẹ ọzae na nọ jọ ọ vuẹ ahwo inọ ọyomariẹ o ru oware na ha, rekọ anọ Jihova. (Mak 5:19) Nẹnẹ na, Jesu ọ gwọlọ nọ ma wuhrẹ ahwo evaọ akpọ na soso re a riẹ odẹ Ọsẹ riẹ re. (Mat. 24:14; 28:20) Ma te bi ru ere, eva e rẹ were Jesu Kristi Ovie mai na. w24.02 10 ¶10

Ukoko Jihova nọ ma rrọ na, a rẹ ruẹ oware nọ u woma tei hi. Dede nọ ma rrọ edẹ urere na, yọ akpọ o bi yoma kẹdẹ kẹdẹ, Jihova o ru nọ ma ro wo inievo buobu evaọ ukoko na. Yọ ma rrọ okugbe ọvo. (Ol. 133:1) O te je ru nọ ma ro you ahwo uviuwou mai. (Ẹf. 5:33–6:1) Yọ o bi wuhrẹ omai oware nọ ma re ru re udu o sai te omai otọ. Re ma sae gọ Jihova ziezi, ma re fi oma họ otọ họ. Fikieme? Fikinọ amọfa a gba ha wọhọ epanọ ma gba ha na. A rẹ sai ru oware nọ o rẹ da omai te ugbegbe. Yọ eware e rẹ thọ omai obọ re. O rẹ kẹ omai uye gaga nọ oware ovona o tẹ be thọ omai obọ ẹthẹthọ. Fikiere ma te jọ uzoẹme nana ta ẹme te eware esa jọ nọ u fo nọ ma re thihakọ rai. Eye họ, nọ oniọvo jọ o te ru omai thọ, nọ ọzae hayo aye mai o te ru omai oware nọ o kẹ omai uye gbe okenọ oware jọ o tẹ thọ omai obọ. w24.03 14 ¶1-2

Whọ te hai yo iku inievo mai nọ a ru eware buobu no evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ejọ i kpohọ Isukulu Rọkẹ Etausiuwoma Uvie Na, efa a kwa kpohọ eria nọ a mae jọ gwọlọ etausiuwoma. Otẹrọnọ whọ sai ru oware utioye na, ru ei. Idibo Jihova a be daoma ru eware buobu evaọ ukoko na. (Iruẹru 16:9) Kọ otẹrọnọ whọ sai ti ru oyena obọnana ha, u dhesẹ nọ whẹ yọ ohwo ọvo ho evaọ ukoko na? Ijo. Who rri omara kuẹku hu. Oware nọ o mai wuzou họ epanọ ma re ro thihakọ te urere. (Mat. 10:22) Kareghẹhọ nọ who te bi ru utho ẹgba ra, eva e rẹ were Jihova. Whọ tẹ họ-ame no, gbẹ hai ru utho oma ra. U re dhesẹ nọ who gbe bi lele Jesu.—Ol. 26:1. w24.03 10 ¶11

Ọsẹ obọ odhiwu mai ọ ta nọ ma te kurẹriẹ ọ rẹ rọvrẹ omai. (Ol. 86:5) Fikiere oware nọ ma ru ọ tẹ da omai gaga, joma rọwo nọ Jihova ọ rọvrẹ omai no. Ẹsejọ ma re roro nọ epanọ ma daoma te kẹhẹ, ma sai ti ru eva were Jihova ha. Ma rẹ kareghẹhọ nọ Jihova yọ ọga nọ oware o rẹ kake were he he, hayo nọ o make bẹ owhẹ no, yọ ọ be ta nọ who ri ru oware ovo ho. Ma te ru utho ẹgba mai, te o kawo, te o rro, o rẹ dae ẹro. Oware ofa jọ nọ o sai fiobọhọ kẹ omai họ, joma hae kareghẹhọ ahwo nọ a rehọ omarai kpobi kẹ iruo Jihova evaọ okenọ o vrẹ. A gbiku ahwo otiọye jọ fihọ Ebaibol na. Pọl ukọ na yọ ọjọ. Ọ rọ ajọwha ru iruo Jihova ikpe buobu. O kpohọ eria ithethabọ buobu, jẹ rehọ ikoko mu eria avọ eria. Rekọ nọ eware i nwene, nọ ọ gbẹ jẹ sae ta usi uwoma te epaọ ọsosuọ họ, kọ eva riẹ e dha Jihova? Ijo. O gbe je ru utho ẹgba riẹ, yọ Jihova o fiobọhọ kẹe. (Iruẹru 28:30, 31) Epọvo na nẹnẹ re, ẹsejọ ma sai ru te epanọ ma gwọlọ ru te he. Oware nọ Jihova ọ rẹ mai rri họ, iroro nọ ma bi ro ru oware nọ ma bi ru na. w24.03 27 ¶7, 9

Jesu ọ jẹ hae lẹ se Jihova ẹsikpobi, yọ ọ gwọlọ nọ ilele riẹ a rẹ rọ aro kele iei. Jesu ọ jẹ hai wo uvẹ tere he, yọ ahwo a jẹ hai no akotọ riẹ hẹ. Ghele na, ọ jẹ hai ru uvẹ fihọ nọ ọ rẹ rọ lẹ. (Mak 6:31, 45, 46) Ọ rẹ kpama ohiohiẹ gaga, o ve kpohọ oria nọ u siomano nyae lẹ. Ebaibol ọ ta kpahe oke jọ nọ Jesu ọ rọ lẹ asohẹrioke re Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹe, ọ vẹ sai ru oware jọ nọ u wuzou gaga. (Luk 6:12, 13) Yọ evaọ aso ẹdẹ nọ a ro mu Jesu taure a te ti kpei, ọ jẹ lẹ gaga. O ru ere keme edawọ nọ i bi ti tei e ga vi efa kpobi nọ i te rie no, yọ o roja nọ o re kru ẹrọwọ riẹ re ọ sai ru oware nọ Ọghẹnẹ o vi rie ze ti ru. (Mat. 26:39, 42, 44) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu? Ma rẹ daoma ru uvẹ fihọ nọ ma rẹ hae rọ lẹ, o tẹ make rọnọ eware e vọ omai obọ nọ ma bi ru. O sae jọ nọ ohiohiẹ gaga ma fihọ nọ ma rẹ rọ lẹ, hayo uzou obọ owọwọ. Ma tẹ be hae lẹ, yọ ma be vuẹ Jihova nọ olẹ o were omai gaga. w23.05 3 ¶4-5

Pọl ukọ na ọ jọ oria ikere inẹnẹ na ta nọ Ọghẹnẹ ọ “rọ uyoyou riẹ vọ udu mai.” Obe jọ nọ o rẹ fa otọ eme Ebaibol o ta ẹme jọ kpahe ẹme yena. O ta nọ o wọhọ ẹsenọ uyoyou na “u kporo ẹkẹre bru omai ze.” Whọ ruẹ emamọ ẹme nọ Ebaibol o ro dhesẹ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ enọ a rọ ẹzi wholo na? Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na a riẹ nọ Ọghẹnẹ “o you” rai. (Jud 1) Oyejabọ nọ Jọn ukọ na nọ ọ jọ usu enọ a rọ ẹzi wholo na o ro kere nọ: “Rri epanọ uyoyou nọ Ọsẹ na o dhesẹ kẹ omai o rro te, nọ a bi ro se omai emọ Ọghẹnẹ!” (1 Jọn 3:1) Kọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na ọvo Jihova o you? Ijo. O you omai kpobi na. Eme o mae rro nọ Jihova o ru no ro dhesẹ nọ o you omai? Oye họ, Ọmọ riẹ nọ o vi ze ti whu kẹ omai rọ ta omai no igbo. Uyoyou o rẹ gbẹ rro viere he!—Jọn 3:16; Rom 5:8. w24.01 28 ¶9-10

Oria ikere okpẹdẹ inẹnẹ na u dhesẹ nọ, dede nọ a jẹ gwọlọ Devidi kpe, Devidi o je roro kpahe oware nọ Jihova o ti ru kẹe. O tẹ so ẹe ze nọ ozọ o gbẹ dae oma fia ha. Ọ riẹ nọ Jihova o ti ru nọ ẹbẹbẹ riẹ na o ti ro kuhọ ẹdẹjọ. Yọ o ti ru ei evaọ oke nọ o mai kiehọ. Ẹvẹ ọ rọ riẹ? Jihova ọ ta nọ ọye ọ te jọ ovie Izrẹl nọ Sọl o te noi no. (1 Sam. 16:1, 13) Devidi ọ riẹ nọ Jihova ọ tẹ ta ẹme, ọ rẹ seba ẹvia ha. Eme Jihova ọ ya eyaa nọ o ti ru kẹ owhẹ? Ma riẹ nọ orọnikọ o ti ru nọ ẹbẹbẹ ọvo o gbe ro te omai ha ha. Rekọ ẹbẹbẹ kpobi nọ ọ kẹ uvẹ inọ o te owhẹ, o ti kuhọ evaọ obọ akpọ ọkpokpọ na. (Aiz. 25:7-9) Jihova Ọghẹnẹ nọ ọ ma omai na o wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ kpare ahwo nọ a whu no ze. O te je wo ẹgba nọ o re ro siwi ẹyao kpobi je kpe ahwo nọ a be wọso omai kpobi no.—1 Jọn 4:4. w24.01 6 ¶12-13

Kareghẹhọ nọ whọ rehọ uzuazọ ra kẹ Jihova no jẹ họ-ame no. Who ru ere fikinọ whọ gwọlọ nọ abọ Jihova whọ rẹ jọ. Kareghẹhọ eware nọ e lẹliẹ e riẹ mu owhẹ ẹro inọ egagọ uzẹme na ọna. Whọ romatotọ wuhrẹ oware nọ Ebaibol ọ ginẹ ta kpahe Jihova, u te ru nọ whọ be rọ kẹ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu ra na adhẹẹ, who te je you rie gaga. Eware nọ who wuhrẹ e lẹliẹ owhẹ wo ẹrọwọ, yọ o kẹ owhẹ uye inọ who bi ru eware nọ e rẹ dha Ọghẹnẹ eva. Fikiere whọ tẹ siọ eware itieye na ba eru, who te bi ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Nọ whọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọvrẹ owhẹ no, eva e tẹ were owhẹ. (Ol. 32:2) Who mu ewuhrẹ họ ẹnya, je mu usi uwoma họ ẹta kpahe emamọ eware nọ who wuhrẹ. Whọ tẹ rọ uzuazọ ra kẹ Jihova jẹ họ-ame. Anwọ oke yena ze, whọ rrọ edhere uzuazọ na, yọ whọ gwọlọ no edhere na ha. (Mat. 7:13, 14) Joma dikihẹ ga, joma hai koko izi Jihova ẹsikpobi. Ma kuvẹ re oware jọ o lẹliẹ omai siọ izi riẹ ba ekoko ho. w23.07 17 ¶14; 19 ¶19

Whọ tẹ be hae kareghẹhọ nọ whọ lẹ se Jihova inọ whọ rehọ omara kẹe no, whọ te sae gba oma ra nọ ekpehre iroro e tẹ ruọ owhẹ udu. Ma rehọ iẹe nọ ọzae ohwo jọ hayo aye ohwo jọ ọ were owhẹ, kọ whọ te rọ oma gbe ibiaro lẹliẹe? Ijo. Who ti ru ere vievie he! Keme whọ riẹ nọ o thọ. Whọ ruẹ? Oma nọ whọ rọ kẹ Ọghẹnẹ no na, o thọ owhẹ no odawọ yena no. Whọ tubẹ kẹ isiuru na uvẹ re e bọ uwou fihọ udu ra ha, re whọ te rova epanọ who re ro si ai no ẹsiẹfa. Whọ “kẹnoma” kẹ “edhere irumuomu.” (Itẹ 4:14, 15) Whọ te kareghẹhọ nọ o jọ Jesu oja gaga inọ o re ru oware nọ o rẹ were Ọsẹ riẹ. Fikiere nọ whọ rehọ omara kẹ Ọghẹnẹ no na, whọ rẹ whaha oware kpobi nọ o rẹ were iẹe he. (Mat. 4:10; Jọn 8:29) Nọ who te wo ẹbẹbẹ hayo nọ edawọ i te te owhẹ who re ro dhesẹ nọ o ginẹ rrọ owhẹ oja gaga inọ who re lele Jesu ẹsikpobi. Jọ udu u bru owhẹ hẹ. Who te kru ẹrọwọ ra, Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. w24.03 9-10 ¶8-10